Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Siemens
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Poniewozik
- James Stavridis
- Janos Kornai
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Kate Chopin
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter Hansen
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Taras Shevchenko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Văn Hải ngoại sau 1975 (kỳ 42): Song Thao – Đong đưa cuộc tình
Sau chuyên đề “40 năm Thơ Việt Hải ngoại”, nhằm giới thiệu đến bạn đọc (chủ yếu là bạn đọc trong nước) những thành tựu của Văn xuôi Hải ngoại, Văn Việt mở chuyên đề “Văn Hải ngoại sau sau 1975” (nằm trong Mục Tư liệu). Được sự giúp đỡ của một số nhà văn hải ngoại, chuyên đề này đã đăng 41 kỳ, gồm truyện ngắn, ký, tản văn ngắn của các nhà văn đã quá cố: Nguyễn Xuân Hoàng, Nguyễn Mộng Giác, Võ Đình, Võ Phiến, Nguyễn Thị Vinh, Cao Xuân Huy, Mai Thảo, Thế Uyên, Thảo Trường, Nguyễn Tất Nhiên, Vũ Huy Quang, Bùi Bảo Trúc… hoặc cao tuổi như Đặng Phùng Quân, Vũ Thư Hiên, Tiểu Tử, Kiệt Tấn, Nhật Tiến, Ninh Kiều, Hồ Trường An,…
Kể từ kỳ này, Văn Việt tiếp tục đăng các sáng tác văn xuôi hải ngoại sau 1975 (trước nhất là các sáng tác ngắn) trong chuyên đề cùng tên ở mục Văn. Để có thể giới thiệu những thành tựu của Văn xuôi hải ngoại, Văn Việt kính đề nghị các nhà văn, nhà nghiên cứu phê bình, và bạn đọc cung cấp tư liệu gồm văn bản hay đường dẫn có sẵn trên mạng, gửi về hộp thư: nhavandoclap@gmail.com
Xin chân thành cảm tạ.
Văn Việt
Tên thật: Tạ Trung Sơn
Sanh ngày 1 tháng 8 năm 1938 tại Hà Nội.
Học Trung Học Dũng Lạc (Hà Nội), Chu Văn An (Saigon), Đại Học Văn Khoa (Saigon).
Tốt nghiệp Cử Nhân Văn Khoa, 1964.
Từ 1959 đến 1975 cộng tác với các nhật báo, tuần báo, bán nguyệt san, nguyệt san tại Saigon: Văn Học, Thời Nay, Thời Việt, Đời Nay, Tìm Hiểu, Thăng Tiến, Con Ong.
Định cư tại Montreal, Canada, từ năm 1985.
Khởi viết truyện ngắn từ năm 1991.
Đã có bài trên các tạp chí: Phố Văn, Làng Văn, Nắng Mới, Sóng Văn, Văn Học, Văn, Hợp Lưu, Thế Kỷ 21, Wordbridge, Sống.
Đã xuất bản:
7 tập truyện ngắn:
Bỏ Chốn Mù Sương (Kinh Đô, Houston, 1993),
Đong Đưa Cuộc Tình (Ngày Nay, Houston, 1996),
Còn Đó Bóng Hình (Văn Mới, Los Angeles, 1997),
Chân Mang Giày Số 6 (Văn Mới, Los Angeles, 1999)
Cuối Ngày, Một Lần Ngồi Lại (Văn Mới, Los Angeles,2001)
Bên Lưng Những Con Chữ (Văn Mới, Gardena, 2003)
Chốn Cũ (Nhân Ảnh, Toronto, 2006)
-20 cuốn Phiếm
-Dấu Chân Lang Bạt (du ký)
Đã góp truyện trong các tuyển tập:
- Hai Mươi Người Viết Tại Canada (Nắng Mới, Montreal, 1995)
- Hai Mươi Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại 1975-1995 (Đại Nam, Glendale, 1995)
- Tuyển Tập Truyện Ngắn Hai Mươi Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại 1975-1995 (Văn Bút Việt Nam Hải Ngoại, Hoa Kỳ, 1995)
- Nhà Thơ Và Nhà Văn Hải Ngoại: 1975-2000 (Đại Học Đông Nam, Houston, 2000)
- Thơ Văn Hải Ngoại Năm 2000 (Văn Mới, Los Angeles, 2000).
ĐONG ĐƯA CUỘC TÌNH
1.
Cuối cùng tôi cũng lấy được Hà. Ngày cưới tôi như người mộng du. Tôi ôm trong người niềm hạnh phúc quá bề bộn. Hà như một ngôi sao lấp lánh trên bầu trời và tôi như một đứa trẻ nhiều mộng mơ đã bất thần giơ tay nắm bắt được vật trân quý đó. Tiếng pháo nổ, tiếng người cười nói, những lời chúc mừng, tiếng ly tách chén đĩa rổn rảng chung quanh nghe lãng đãng mơ hồ. Chỉ có niềm vui trong tôi hiển hiện rõ ràng. Tôi đã cưới được người tôi yêu thương nhất đời.
Đêm tân hôn khi chỉ còn tôi và Hà trong căn phòng cưới toàn một màu hồng ấm cúng tôi vụng về luống cuống chẳng biết phải làm gì. Hà ngồi co người trong một góc giường, mặt buồn rầu, hai tay vân vê tà áo cưới trắng toát, đầu cúi gằm xuống, mắt nhìn chăm chăm xuống tấm khăn trải giường màu hồng nhạt. Tôi cố gắng lấy vẻ tự nhiên tới vuốt mái tóc bới cao của nàng. Mái tóc của cô dâu trong ngày cưới. Thường ngày tóc Hà bỏ xõa xuống ngang lưng, mềm mại, thơm tho, mát dịu. Hà hất tay tôi ra. Mạnh mẽ và cương quyết. Tôi càng thêm bối rối. Tôi bước ra phía cửa sổ nhìn ra ngoài đường. Trời mưa rả rích. Một chiếc xích lô đạp với người phu xe đầu đội chiếc mũ rộng vành, người khoác một tấm vải nhựa của quân đội cũ kỹ nhàu nát đang lặng lẽ lướt qua. Ánh đèn đường vàng vọt yếu đuối soi bóng xuống con đường ướt át. Tôi hỏi thầm trong bụng. Mình đang là chú rể mới cưới trong đêm tân hôn đây sao? Tôi quay nhìn vào chiếc giường hợp cẩn. Hà vẫn ngồi yên bất động. Như một bức tượng lạnh ngắt. Tôi mạnh dạn lên tiếng bảo Hà vào phòng tắm trước đi. Rồi tôi qua đứng ở một chiếc cửa sổ khác. Cây đu đủ trong vườn nhà bên cạnh co mình hứng những hạt nước mưa rả rích. Tôi nhìn thấy dáng Hà nơi cây đu đủ tội nghiệp đó. Tôi quay lại dục Hà vào phòng tắm. Lần này Hà đứng dậy mở va li lấy quần áo ngủ. Tôi thấy tất cả miễn cưỡng trong dáng đi của Hà. Cửa phòng tắm đóng lại gây một tiếng động khô khan. Tôi thở phào nhẹ nhõm. Tình thế đã nhúc nhích. Nếu Hà cứ bướng bỉnh ngồi yên trên giường tôi không biết sẽ phải làm sao. Con gái Việt Nam lạ thật. Cứ như một khối pha lê dễ vỡ. Tôi tự nhủ sẽ phải rất nhẹ tay. Tôi thấy mình hạnh phúc. Thật hạnh phúc.
Ánh đèn sáng trắng từ trong nhà tắm đổ ra giữa sàn nhà khi Hà mở cửa bước ra. Trước mắt tôi là một Hà tươi mát nhỏ nhắn như một con mèo trắng muốt mềm mại. Tôi ngây ngất nhìn với trái tim nhảy cuống quít trong lồng ngực. Vợ tôi. Bây giờ tôi mới cảm được hình ảnh thân thương của một người vợ. Tôi nhào tới ôm lấy Hà. Nàng khéo léo trườn khỏi tay tôi. Mái tóc đen nhánh rũ xuống lướt ngang mặt tôi bay thẳng tới giường. Rồi cả người Hà rung lên với những tiếng khóc tức tưởi bị chiếc đầu gối của Hà ngồi co lên chặn lại. Tôi đứng như trời trồng. Phải làm sao bây giờ? Tôi lại tự nhủ. Phải hết sức từ tốn. Thật là một cố gắng vất vả nơi một con người năng động như tôi. Tôi bỏ vào phòng tắm. Tôi chậm chạp trong mọi cử động cố gắng kéo dài thời gian để cho cho Hà qua cơn xúc động. Lúc tôi trở ra Hà vẫn ngồi trên giường mặt đẫm nước mắt. Tôi nhẹ tay quệt những giọt nước mắt trên má nàng. Hà để yên. Tôi vuốt ve đôi môi nàng. Hà nhẹ nhàng kéo tay tôi ra. Tôi bảo nàng nằm xuống ngủ. Nàng ngoan ngoãn nghe theo. Đôi mắt nàng bất động nhìn tôi. Nửa như sợ hãi nửa như đề phòng. Tôi đã nhìn thấy ánh mắt thất thần này nơi những con thú sắp bị làm thịt nơi quán thịt rừng. Ông bạn chắc có nhậu tại quán thịt rừng ở Biên Hòa rồi chứ? Tôi có tới đó nhiều lần với mấy tên bạn Việt Nam. Những thú rừng nhốt trong chuồng bị khách nhậu chỉ tay chọn lựa đều có ánh mắt thất thần đến lạnh người. Hà của tôi cũng thất thần tội nghiệp như vậy. Tôi cởi chiếc áo choàng tắm khoác trên người ra để leo lên giường ngủ. Hà run lên khi thấy thân thể tôi. Nàng nhắm mắt, úp mặt xuống gối, hai tay kẹp chặt vào đùi, hai chân co lên, hai bàn chân bám chặt vào nhau. Tôi lại tự nhủ. Đây là vợ mày, John ạ! Ba ngày sau tôi mới biết Hà còn thanh tân.
Tôi kể cho ông bạn nghe tỉ mỉ như vậy vì đó là những ngày đẹp nhất đời tôi. Chẳng có cách gì làm tôi quên được. Bây giờ ông bạn đang ở Mỹ chắc ông bạn mới cảm thông được nỗi sung sướng của tôi. Làm sao mà tôi có thể cưới được một người vợ trinh trắng như vậy ở xứ sở này. Hồi còn đi học tôi thiếu gì bạn gái. Mà con gái ở bên này mình chưa mở miệng dụ chúng lên giường chúng đã leo tót lên trước mình rồi. Tôi có thể tự đặt mình vào loại khá đẹp trai, ăn nói hoạt bát duyên dáng, lại thêm chút tài vặt vẽ chân dung rất tới. Làm gì mà con gái không mê. Cứ đưa về nhà vẽ chân dung là xong tuốt.
Cuộc sống ở bên này, như ông bạn thấy đó, đầy đủ và dễ dãi quá nên dễ làm cho người ta nhàm chán. Tôi học xong trung học tự nhiên đâm lười, đi làm qua quít, ăn chơi thả dàn. Đủ mùi, đủ mục, đủ loại bồ bịch. Lúc đó cuộc chiến Việt Nam đang hồi khốc liệt, số quân Mỹ tham chiến càng ngày càng tăng. Tôi chán ăn chơi, chán cả cuộc sống đều đặn buồn nản, lại thêm máu phiêu lưu nổi lên, tôi tình nguyện đi lính rồi tình nguyện qua Việt Nam. Mấy đứa bạn trời đánh của tôi chửi tôi biết mấy. Giữa lúc chúng nó biểu tình phản chiến, trốn quân dịch, đốt thẻ trưng binh, thì tôi lừng lững tình nguyện xông vào cuộc chiến.
Tiểu đoàn tôi đóng quân tại một quận lỵ nhỏ cách Saigon hơn một trăm dặm. Phong cảnh đồng quê Việt Nam trông thật lạ mắt. Những cánh đồng lúa nhỏ như một vuông khăn bị bao vây bằng những bờ đất mỏng manh, những chiếc ao chút xíu êm đềm phẳng lặng, những rặng tre rậm rạp khấp khểnh, những con đường đất mấp mô chạy vòng vòng khép nép, những chú trâu đen bóng tư lự đứng gặm cỏ... Cảnh như vậy trông thấy chỉ muốn vẽ. Nhưng trời nóng quá, cái nóng lạ lùng uống bao nhiêu nước mà người cũng vẫn hừng hực như ngồi cạnh lửa. Còn bụi bậm nữa, sống cả đời trong những lớp bụi như vậy chắc phải có hai lá phổi loại thiệt tốt. Người bứt rứt khó chịu mất cả hứng. Nhưng dù có hứng cũng đành chịu. Hành quân liên miên. Tôi đụng đầu với chiến tranh thực thụ chứ không phải thứ chiến tranh giả tạo trong phim ảnh hay thứ chiến tranh hiền khô trong quân trường. Cái chết ẩn nấp rình rập chung quanh. Chết dễ dàng như ngủ. Tôi thực sự sợ hãi. Xác bạn bè, xác địch quân, xác những người dân vô tội, xác người già, xác phụ nữ, xác trẻ em. Ở nước tôi an bình quá, một xác người nằm xuống là một biến cố. Ở đây xác người lềnh khênh. Ai cũng có thể chết được. Tôi thấy đời sống quá mỏng manh. Sống đó, chết đó. Tôi đâm ra hối hả ôm lấy cuộc sống từng ngày. Biết đâu đêm nay, biết đâu ngày mai mình cũng nằm bất động như những cái xác im lìm kia. Mỗi dịp được nghỉ phép về Saigon tôi ăn chơi thả cửa. Lần nào cũng có thể là lần cuối cùng. Tôi ngụp lặn trong rượu, trong tay của những vũ nữ, chiêu đãi viên và gái ăn sương. Có bao nhiêu tiền tiêu cho hết. Biết rằng phí phạm nhưng chắc đâu còn được tiêu nữa. Lũ con gái làm tiền rỉa rói tới cạn túi. Ông bạn còn nhớ cái mà người ta gọi là "Saigon tea" không? Tôi đổ biết bao nhiêu tiền vào đó. Sáng ra tỉnh rượu nhìn những đứa con gái nhễ nhại thô bỉ mới thấy chán nản. Vậy mà lần về phép nào cũng vậy. Chẳng thoát ra được. Tôi trốn chạy cuộc sống nhàm chán ở Mỹ để rơi vào cuộc sống phi lý ở một vùng đất xa lạ. Nhiều lúc tôi như muốn phát điên phát khùng.
Tôi nói vậy chắc ông bạn bực mình? Ông bạn chắc chẳng thoát khỏi bộ quần áo nhà binh. Nhưng người Việt Nam các ông chiến đấu để giữ nước, giữ nhà, bảo vệ cho những người thân, cho đồng bào ruột thịt của các ông thì lại khác. Các ông có một chút gì dựa vào để bóp cò súng mà cái đầu không lộn xộn nổi loạn. Tôi thì sợ hãi và chán chường với cuộc chơi chẳng có gì thú vị muốn rút ra mà không có cách gì được. Vậy mà đời tôi cũng không đến nỗi nào. Đùng một cái viên tiểu đoàn trưởng của tôi được điều về làm việc ở Saigon, thấy tôi nhanh nhẹn tháo vát liền kéo tôi về theo.
Tôi gặp Hà trong thời gian này. Nơi tôi làm việc là một biệt thự cổ kiểu Pháp. Một kiến trúc bề thế nằm giữa một khu vườn mênh mông có những luống hoa muôn màu, có những lối đi trải sạn, có những cánh hoa đỏ hồng viền theo bờ tường và nhất là có những cây me cổ thụ tàn lá vươn tới sát cửa sổ phòng tôi trên lầu. Mùa thu khi lá me trở vàng rơi lả tả theo những cơn gió là những lúc tôi lặng đứng trong phòng nhìn cảnh vật mà lòng cảm thấy lâng lâng ngây ngất. Và tôi đã nhìn thấy Hà lần đầu tiên trong cái khung cảnh mê hồn đó. Nàng mặc chiếc áo dài màu vàng nhạt, tóc đen nhánh thả xuống sát vai, chiếc quần trắng buông kín đôi dép ôm những ngón chân nhỏ xíu trắng hồng. Dáng đi nàng lanh chanh như một chú chim ưa nhảy nhót. Mặt nàng hơi nghếch qua bên trái dường như muốn giúp cho cánh tay hay giơ lên vuốt tóc khỏi phải với cao. Hai vạt áo dài trốn gió quấn quít quanh đôi chân kín đáo nhịp nhàng. Tôi lặng người trước nét đẹp có thật trước mắt. Người như vậy, cảnh như vậy, những ngón tay đã từng cầm cọ lẽ nào không nhúc nhích. Bức tranh được vẽ với tất cả đam mê thích thú.
Truy tầm tung tích một người đẹp trong một tòa nhà trên dưới trăm người chẳng phải là chuyện mò kim đáy biển. Trước giờ làm, tôi đặt bức tranh gói trong giấy hoa rất mỹ thuật trên bàn làm việc của nhân vật trong tranh. Dĩ nhiên tôi không quên kèm theo tấm thiệp tên tôi với lời đề tặng. Cuối ngày tôi mon men lại gần và nhận được một nụ cười cám ơn. Nụ cười đó dính cứng trên một bức vẽ chân dung tươi mát và linh động. Bức vẽ thứ hai này làm người đẹp cảm động và bối rối không ít. Tôi thừa thắng xông lên lấy lòng người đẹp bằng món quà son phấn nước hoa mà người con gái nào cũng thích. Nhưng Hà không giống bất cứ người con gái nào. Nàng từ chối không lấy. Tôi cảm thấy bẽ bàng nhưng càng say mê nàng hơn. Và tôi đã chơi trò ăn gian. Lúc đó một chiếc ti vi là ước mơ của mỗi gia đình Việt Nam. Tôi làm như tình cờ nói với nàng là trong PX mới về một số ti vi bán cho mỗi người một cái với giá rẻ. Tôi bảo nàng là tôi có rồi nhưng bỏ phần của mình thì uổng quá nên nếu nàng thuận thì tôi sẽ mua dùm. Hàng ở PX bán cho GI giá đã rẻ mà tôi lại cho nàng cái giá chỉ bằng nửa giá đó. Nàng lưỡng lự một hồi rồi hẹn sẽ trả lời tôi ngày hôm sau. Sáng sớm hôm sau nàng tìm tôi đưa một xấp đô la đỏ nhờ mua. Tôi nhận tiền mà không khỏi thầm trách mình. Tôi đã quăng ra miếng mồi quá lớn khiến con cá tội nghiệp chẳng thể làm ngơ được. Nhưng tôi tự bào chữa là bởi vì tôi thực sự thương yêu nàng nên mới hành động như vậy. Tôi hẹn ngày hôm sau sẽ đi mua và chở thẳng đến nhà nàng cho tiện. Nàng khựng lại bối rối. Rồi như thấy chẳng có cách nào khác hơn, nàng lúng túng ghi cho tôi địa chỉ. Tôi như mở cờ trong bụng. Tối hôm sau tôi mang ti vi tới nhà nàng không quên mua một hộp kẹo vừa lớn vừa đẹp tặng cha mẹ nàng. Dĩ nhiên họ không từ chối. Trong PX có thiếu chi mặt hàng mà người Việt Nam nào cũng ưa. Thế là tôi lui tới nhà Hà hầu như mỗi tuần. Lần nào cũng có một món quà hấp dẫn. Và lần nào cũng được mời ăn cơm Việt Nam. Riết rồi cả nhà coi tôi như người nhà. Các em Hà thì khỏi nói. Có món đồ chơi nào mà không làm ngời lên những ánh mắt sung sướng. Chỉ có Hà vẫn giữ vẻ lạnh nhạt xa cách. Tôi hơi buồn nhưng bằng mọi cách tôi phải chiếm được người tôi thương.
Này, ông bạn loay hoay gì ở trong đầu vậy? Nhìn cặp mắt ông bạn, tôi biết ông bạn đang nghĩ xấu về tôi. Quả thực tôi đã hành động như một người biển lận. Tôi đã dùng tiền bạc, dùng quyền lợi vật chất để mong chiếm đoạt được Hà. Những tủ lạnh, ti vi, máy hát, quạt máy, kẹo bánh... đối với tôi chẳng là gì cả nhưng đối với gia đình Hà lại là cả một ước mơ không dễ mỗi lúc mà có được. Lời lãi của tôi là Hà. Tôi hẳn nhiên là một tên trí trá. Nhưng tôi yêu Hà thực tình. Điều đó có đáng được coi như một sự giảm khinh không? Khi tôi hỏi cưới Hà thì cha mẹ nàng bối rối hẹn sẽ trả lời sau. Một tuần trôi qua, tôi thấy Hà hốc hác hẳn đi. Nàng cố tránh không gặp mặt tôi. Tôi thấy thương nàng quá. Tôi nhớ rõ một ngày chủ nhật sau đó, cha mẹ Hà trả lời bằng lòng. Chắc ông bạn cũng thừa biết là tôi sung sướng đến thế nào. Nhưng Hà của tôi sao mà tiều tụy quá. Tôi cảm thấy bất nhẫn nhưng tự khỏa lấp niềm ân hận bằng hy vọng rồi mọi chuyện sẽ tốt đẹp.
Hà theo tôi về Mỹ. Nàng khóc như mưa trong những ngày đầu xa quê hương. Thứ mưa rả rích dai dẳng ngày nọ qua ngày kia. Tình gia đình của người Việt Nam như một thứ keo tốt. Nó làm cho từ ông bà, cha mẹ tới con cái, anh chị em, thậm chí cả những ông chú, ông cậu, bà thím, bà dì dính chặt vào với nhau. Khi Hà bị bứng ra khỏi khối keo sơn đó, nàng thấy hụt hẫng, chới với. Tình quê hương của Hà mặn nồng lạ lùng. Có lẽ nàng tha thiết với từng cọng cỏ ở Việt Nam không chừng. Tôi nghiệm ra là con người ở một xứ càng cằn cỗi đói nghèo thì hình như càng đậm đà nỗi nhớ quê hương hơn. Sự thiếu thốn như một chất men làm dậy lên lòng yêu đất nước. Còn như tôi, dân của một xứ sở giàu có thênh thang thì tình quê hương lại nhạt nhẽo vô vị. Tôi có lăn lóc khắp chân trời góc biển cũng chẳng có được một phần nhỏ nỗi nhớ của Hà. Tôi vỗ về an ủi thế nào Hà của tôi vẫn ủ rũ như tàu lá đu đủ co mình dưới cơn mưa bên vườn nhà bên cạnh trong đêm tân hôn của tôi. Tôi ra sức chiều chuộng Hà để bù đắp lại những mất mát của nàng.
Nhưng nỗi mất mát lớn lao nhất lại ụp xuống phũ phàng như một cơn lốc. Việt Nam rơi vào tay Cộng Sản miền bắc. Hà như người để quên tâm trí ở miền đất nước tội nghiệp đó. Nàng ngơ ngẩn mất hồn. Tôi cũng nao nao trong dạ. Tôi đã vào sinh ra tử trong lửa đạn, bạn bè tôi có đứa đổ máu, có đứa thương tật, có đứa trở về ngây ngây dại dại, có đứa mất tích trong chiến tranh, có đứa gục ngã để gìn giữ vùng đất đó. Vậy mà lại có những giờ phút mất mát tận cùng này sao? Cái đầu tôi có suy nghĩ tới bể đôi ra cũng chẳng hiểu được sự thật thậm phi lý này. Đám người Việt nhanh chân chạy thoát khỏi tấm lưới Cộng Sản lần lượt đặt chân tới khắp các tiểu bang. Thành phố nơi tôi ở cũng có bóng dáng người Việt. Hà lăng xăng tìm tới những người đồng hương giúp đỡ, chỉ dẫn cho họ trong bước đầu của cuộc sống mới. Sống có bè bạn cùng xứ sở, có tiếng nói quê hương, Hà trở thành một con người khác. Trẻ trung hơn, hoạt bát hơn, yêu đời hơn. Rồi những đợt thuyền nhân liên tiếp tới định cư ở thành phố làm cho cộng đồng người Việt càng ngày càng đông đảo. Những tiệm ăn Việt Nam bắt đầu xuất hiện. Hà kéo tôi đi ăn những món ăn quê hương với niềm thích thú lạ thường. Ông bạn có biết tôi khoái nhất món gì không? Phở. Ngày trước ở Việt Nam tôi đã từng mê món này, nay gặp lại như gặp cố tri. Vợ chồng tôi tìm lại được những tháng ngày Saigon.
Một thời gian sau Hà đề nghị mở một tiệm bán thực phẩm Việt Nam. Lúc đó tôi đang làm nghề chào hàng máy hút bụi và máy nghe cho người điếc. Công việc của tôi khá phát đạt. Ông bạn nói sao? Hai thứ đó có liên quan tới nhau hả? Ông bạn nói giỡn phải không? Đâu có phải hút bụi bằng máy của tôi thì thể nào cũng điếc tai. Để tôi kể tiếp cho ông bạn nghe. Tôi thực sự không muốn bỏ nghề và cũng không muốn Hà phải vất vả bán buôn. Nhưng Hà nhất quyết đòi mở tiệm để ngày ngày gần gũi người đồng hương. Tôi đành phải chiều ý nàng.
Tiệm khá đắt hàng. Khách ra vào tấp nập. Hà tươi tỉnh và thoải mái với những khách hàng nói tiếng mẹ đẻ. Tôi cũng tập tành nói được ít câu tiếng Việt xã giao. Cuộc sống thật êm đềm thú vị. Nhưng chỉ được ít năm. Tới khi Hà có những lúc tư lự ít nói ít cười lại hay lơ đãng quên trước quên sau. Nàng như có chuyện gì suy nghĩ cực khổ lắm. Tính tôi ít để ý tới những chuyện lặt vặt mà cũng thấy nét lao lung trên mặt Hà. Tôi có gạn hỏi thì nàng gạt đi bảo không có chuyện gì cả. Tôi tế nhị tôn trọng sự yên lặng của nàng. Tới một ngày tôi sững sờ đọc được mảnh giấy nàng viết cho tôi kẹp trong một cuốn sách trên giường ngủ. Nàng đã bỏ đi. Hà bảo tôi đừng mất công tìm kiếm nàng.
Tôi vẫn mở cửa tiệm để ngày nàng trở lại vẫn có nơi ngày ngày gặp gỡ đồng hương. Nhưng biết bao giờ mới có cái ngày quí giá đó. Ông bạn nghĩ sao? Hà có trở về lại với tôi không?
2.
Khi John hỏi cưới tôi, tôi không ngạc nhiên nhưng vô cùng hốt hoảng. John như một con nhện giăng tơ chằng chịt chung quanh con mồi là tôi không để hở một lối thoát nào cả. Khởi đầu là lỗi của tôi. Nếu bữa John đề nghị mua dùm chiếc ti vi tôi gạt phắt đi là xong. Chẳng còn dây mơ rễ má gì nữa. Chẳng phải là vì tôi tiếc một món đồ giá rẻ mà là vì tôi nghĩ tới niềm vui của cha mẹ tôi có trong tay chiếc máy mà ông bà hằng ao ước, nghĩ thương bày em tối tối rủ nhau đi coi ti vi ké bên nhà hàng xóm bị mắng lên đuổi xuống mà vẫn phải lì lợm chen chúc ngồi coi cho bằng được. Quả thực chiếc ti vi đã nâng gia đình tôi lên một nấc "danh vọng" với hàng xóm láng giềng. Trong con đường hẻm quanh co tíu tít giữa một xóm lao động nghèo hèn người ta nhìn vào nhau, kèn cựa nhau từng chút một. Nhà này có cái gì thì nhà kia cũng phải có cho bằng được. Không ai muốn mình bị thua sút cả. Cha mẹ tôi cũng không ra khỏi cái vòng quẩn quanh đó.
Gia đình tôi không phải dân Saigon chính gốc. Khi tôi được mươi hai tuổi gia đình mới dọn tới con hẻm này. Chiến tranh đã đẩy chúng tôi từ bỏ vườn tược ruộng đồng lếch thếch kéo nhau lên thành phố. Cha mẹ tôi phải chật vật vất vả mới nuôi được bày con năm đứa mà tôi là lớn nhất. Nhiều khi tôi muốn bỏ học ngang ở nhà giúp đỡ cha mẹ nhưng ông bà ngăn cản bắt tôi phải học tới nơi tới chốn cho các em bắt chước theo. Tôi chẳng hiểu tới nơi tới chốn là tới đâu nhưng tôi nghĩ trong tưởng tượng của cha mẹ tôi cái bằng tú tài đã là một cái đích rực rỡ lắm rồi. Tôi bỏ nhiều thời giờ chăm chỉ học hành nhưng vẫn vô duyên với không tới tấm bằng mơ ước của cha mẹ tôi. Bù lại một bà chị họ thấy tôi thi rớt bèn cầy cục xin cho tôi một chỗ làm trong cơ quan Mỹ nơi bà đang tùng sự. Việc làm nhàn nhã, lương bổng hậu hĩnh, tôi cảm thấy mình may mắn. Cũng yên một đời. Nhưng Hiển lại nhấp nhổm không yên.
Anh hỏi Hiển là ai hả? Để từ từ tôi kể cho anh nghe. Mà chẳng kể chắc anh cũng đoán ra rồi. Hiển là... người của tôi. Sao anh cười? Thì tôi không biết gọi là người gì nên gọi đại là người của tôi cho rồi. Tôi biết Hiển thương tôi nhưng hồi đó tôi đã nhát mà Hiển còn nhát hơn nữa. Có cảm tình với nhau mà cứ lụi đụi ầu ơ hoài. Hiển thường lui tới nhà trò chuyện với cha mẹ tôi, chơi giỡn với các em tôi, chỉ vẽ bài vở cho tôi, chăm sóc tôi từng chút. Ai cũng nghĩ chúng tôi trước sau gì cũng xáp vào nhau. Vậy mà không hiểu sao Hiển cứ loanh quanh xoay vòng chứ không xáp vào tôi. Riết rồi tôi cứ tưởng tôi có một người anh trai hiền lành chu đáo với đàn em. Tôi cũng có cảm tình với Hiển chứ. Hiển chỉ cần tiến một bước là xong. Nhưng anh như bị cột chân cột tay không nhích lên được. Phải đợi tới ngày lên đường nhập ngũ anh mới run run nắm tay tôi tạm biệt. Chỉ có cầm tay mà cả hai đứa như đánh mất hồn. Ngơ ngơ ngáo ngáo chẳng ra làm sao cả. Học xong Thủ Đức, Hiển phải đổi ra Đà Nẵng. Thư qua thư lại tình yêu mới được dịp tỏ lộ. Tỏ tình ở cách xa nhau cả ngàn cây số quả có dễ dàng hơn tỏ tình trong vòng nửa thước. Tình yêu nằm trên những trang giấy xanh cũng có đời sống như tình yêu thốt ra từ cửa miệng. Nó lớn lên cùng với thời gian. Khi tôi báo tin vui được nhận vào làm sở Mỹ, Hiển có vẻ e ngại. Những cánh thư tôi nhận được như có pha chút đắng cay. Tôi hiểu không ai vui gì khi có người yêu làm cho người Mỹ. Chắc anh còn nhớ tai tiếng của những người làm sở Mỹ bị gán cho hồi đó chứ? Không phải ai cũng tham tiền, không phải ai cũng bán rẻ thân xác, không phải ai cũng cặp kè với Mỹ. Nhưng xã hội nhìn bọn chúng tôi với con mắt e dè khắc nghiệt rõ ràng. Nhiều gia đình đã tan rã, nhiều cuộc tình đã gẫy đổ, nhiều lời đàm tiếu khá chua cay. Tôi hiểu tâm trạng của Hiển. Anh không nghĩ khác hơn được những người chung quanh và khoảng cách của ngàn cây số làm anh sốt ruột sốt gan. Không biết bằng cách nào mà Hiển nghe được tin có người Mỹ lai vãng tới nhà tôi. Anh viết cho tôi một lá thư ngắn giọng điệu vừa chán chường vừa trách móc như chỉ cốt cho tôi hay là anh biết tất cả mọi chuyện. Rồi thôi. Tôi viết nhiều thư giải thích tự sự mà không nhận được một lá thư hồi âm nào. Tôi buồn nẫu ruột. Cũng đành.
Trong khi đó cái bóng cao lớn của John càng ngày càng đè nặng lên cuộc sống của gia đình tôi. Trong nhà tôi chẳng thiếu một thứ tiện nghi nào mà PX có thể cung cấp được. Khỏi nói chắc anh cũng biết, cha mẹ và các em tôi hãnh diện đến thế nào. Nhà tôi được coi như sang trọng nhất xóm. Sự khốn khó không còn lẩn khuất ở trong nhà nhưng nó đã xếp nếp trong con người hai bậc sanh thành ra tôi. Hơi hướng của những ngày thiếu thốn xưa đã xui khiến cha mẹ tôi lợi dụng lòng tốt của John một cách thái quá. Ông bà nhờ John mua đủ thứ đồ vặt vãnh có thể mang ra chợ bán để lấy lời. Với tiền lời đó căn nhà của gia đình tôi được cơi thêm lầu khang trang đẹp đẽ, giỏ chợ hàng ngày tươi mát và đầy đủ hơn, họ hàng bè bạn lui tới càng ngày càng đông đảo, và những ông cố bà cố ngày xưa chẳng bao giờ được nhắc nhở tới bây giờ cũng được thỉnh về kỵ giỗ rềnh ràng.
Nụ cười rạng rỡ của mẹ cha là cái khóa cột chặt đời tôi. Tôi không thể nhẫn tâm làm héo úa hai khuôn mặt thân yêu đã quá nửa đời chìm đắm trong nghèo khó nhưng tôi cũng chẳng thể làm tươi tắn đời mình bằng cuộc hôn nhân với John. Tôi hốt hoảng bối rối. Như một tử tội biết chắc trước sau gì cũng có ngày chịu hành hình nhưng khi phút giây oan nghiệt đó xộc tới vẫn không tránh được sự kinh hoàng. Tôi vẫn biết chẳng phải John gia ơn cho gia đình tôi một cách khơi khơi không có hậu ý nhưng lời hỏi cưới của John vẫn làm tôi nao núng bàng hoàng. Tôi biết cha mẹ tôi ngấm ngầm đồng ý trong bụng nhưng ông bà vẫn làm như để cho tôi quyền quyết định. Ông bà chỉ nhắc khéo tới ơn nghĩa phải đền đáp cho tôi suy nghĩ. Phải chi tôi còn tình yêu của Hiển cho cán cân nghiêng hẳn về một phía. Lúc đó nghĩ tới Hiển tôi tức anh ách. Lính tráng gì đâu mà yếu quá. Chưa gì đã bỏ chạy. Tôi yêu Hiển nhưng tình yêu đã bị chối từ. Tôi còn gì đâu nữa mà lựa chọn. Sự im lặng không trả lời những lá thư của tôi như một cái tát phũ phàng. Hiển khinh tôi. Đã khinh tôi cho khinh luôn. Tôi vênh mặt bằng lòng lấy John. Ai cũng vui mừng. Chỉ riêng tôi tê tái. Tôi phó thác cuộc đời mình cho một người mà tôi không mảy may thương yêu. John như một người bạn thì được. Một người chồng thì quá đáng. Tôi moi móc ra những điểm dễ thương của John để vỗ về an ủi phận mình. John tốt. John mê mệt thương yêu tôi. John bảnh bao. John tài hoa. John tình tứ vẽ tặng tôi bức tranh lãng mạn lá vàng rơi.
Tất cả những John đẹp đẽ đó đã biến mất khi tôi đụng đầu với một John trơ trọi trong đêm tân hôn. Những đám lông xoắn xuýt chạy dài suốt cái thân thể ô dề to lớn làm tôi rùng mình sợ hãi. Cả thân hình tôi co quắp lại trong một cơn chấn động dữ dội. Đầu óc tôi tê dại. Người tôi cong như một con tôm luộc, hai tay kẹp giữa đùi trong một thế phòng thủ kiên cố. Nước mắt tôi chảy dài. Hiển ơi! Tôi nấc lên trong tiếng gọi người tôi thương. Tôi vùi đầu xuống gối khóc suốt đêm.
Chưa đầy một năm sau tôi theo nó về Mỹ. Tôi khóc như mưa. Khóc từ những ngày sửa soạn ra đi, khóc ở phi trường, khóc trên máy bay và khóc ngon lành hơn trong những ngày đầu trên đất lạ. Tôi quay quắt nhớ cha mẹ và các em tôi. Hình ảnh những năm tháng sống trên quê hương trở lại với tôi từng chập từng lúc. Những lúc tôi ngồi sững sờ, những khi tôi thả hồn nghĩ ngợi miên man, những chiêm bao kín đầy giấc ngủ. Cả cái quá khứ thân yêu bao vây lấy tôi. Tôi thẫn thờ coi đi coi lại những tấm hình kỷ niệm mang theo. Những lúc truyền hình chiếu tin tức hình ảnh về Việt Nam tôi ngồi coi mà chập chờn nước mắt trên mi.
John tôn trọng tâm trạng riêng tư của tôi. Nó lặng thinh vỗ về tôi những lúc tôi buồn bã. Nhiều khi nó ngạc nhiên không hiểu sao mà con người tôi lại cột chặt với đất nước gia đình như vậy. Tôi biết nó chẳng bao giờ hiểu được tình cảm của một người đàn bà Việt Nam bất hạnh phải rời xa những người thân yêu. Cuộc sống hàng ngày chẳng thiếu một thứ gì. Cái gì cũng đẹp, cũng nhiều và cũng tiện nghi. Nhưng sao tôi vẫn cứ hững hờ. Tôi nghĩ tới những món đồ PX John mang tới nhà tôi. Có đáng gì đâu nơi xứ sở giàu có sang trọng này. Vậy mà tôi đã trả cả đời tôi cho những cái vụn vặt tầm thường đó. Tôi nghĩ tới ánh mắt hân hoan của cha mẹ tôi trước những món đồ thơm phức mùi văn minh. Thật tội nghiệp!
Cha mẹ tôi vẫn nghĩ rằng tôi đang sung sướng ở đất nước giàu có này. Đối với ông bà, những tấm hình tôi chụp trước căn nhà xinh xắn đẹp đẽ và những bài trí sang trọng bên trong đã nói lên sự sung sướng đó. Cái nghèo đã ăn sâu vào tiềm thức ông bà và nằm đó như một thứ dị ứng. Tránh được cái nghèo là sung sướng. Thật giản dị. Trong khi đó tôi chới với giữa những người xa lạ. Anh biết không, thuở đó dễ gì mà tìm được một người đồng hương. Đi ngoài phố thấy bóng dáng một người Á Châu là ngóng cổ nhìn mong cho nghe được một câu tiếng Việt. Gặp được một người Việt là mừng hết lớn. Chứ đâu có nhiều như bây giờ, chỗ nào cũng có bóng dáng người mình.
Bạn bè của John có những người nhìn tôi như nhìn một người từ Hỏa tinh xuống. Họ làm như mình là một thứ mọi rợ gì đâu đó. Chẳng là họ coi ti vi ngày nào cũng thấy những cảnh chiến tranh ở Việt Nam nên cứ tưởng là người Việt Nam là một thứ dã man chỉ biết chém giết nhau. Rồi cái anh chồng ngốc nghếch hay ba hoa của tôi cũng góp phần tạo một hình ảnh méo mó về nước mình. Đi ăn ở đâu nó cũng kể một cách thích thú về những bữa nhậu ở Việt Nam. Nào ăn rùa, rắn, mển, nào nhậu đuông, trăn, dế. Vui miệng nó còn huênh hoang khai là đã ăn thịt chó. Mấy bà há hốc miệng rồi ôm ngực ậm oẹ. Mấy ông nhăn mặt nhờm tởm. Vậy mà nó còn thích thú đốc thêm là thịt chó thơm và ngon lắm để trêu chọc cho bõ ghét. Họ xúm vào hỏi tôi ở Việt Nam ai cũng ăn thịt chó cả sao làm tôi ngậm câm không biết trả lời thế nào cho trôi chảy.
Biến cố năm 1975 như một nhát búa sinh tử đập xuống đầu tôi. Tôi mê man trong khổ đau. Người tôi như nhuốm bệnh. Miệng mồm đắng nghét. Tôi ngây ngây dại dại vật vờ như một người giả. Nào mẹ cha, nào các em, nào bè bạn, nào mái nhà xưa, nào con phố cũ...Phút chốc tất cả những vết tích dấu yêu bỏ xa tôi hun hút thăm thẳm. Tôi khóc vùi ngày này qua ngày khác.
Những đợt người Việt tới định cư tại thành phố tôi ở đã kéo tôi ra khỏi cơn phiền muộn héo hắt. Những ánh mắt quê hương chưa hết bàng hoàng vây quanh tôi làm tôi cảm thấy ấm lòng. Tôi hăm hở giúp đỡ những đồng hương mới tới đất lạ. Tôi không còn lạc lõng giữa biển người bản xứ. Chúng tôi làm thành một xã hội riêng. Gặp gỡ, trò chuyện, nấu nướng, hát hò. Rồi những người nhanh tay bắt đầu mở tiệm ăn Việt Nam. Tôi thú vị dắt John đi ăn tiệm ngày một. John bắt lại được hương vị phở ngày xưa. Nó mê mệt với phở sáng, phở chiều, phở cuối tuần, phở ngày lễ.
Cái gì? Anh muốn chọc quê tôi hả? Tôi cũng chẳng hiểu tại sao tôi lại gọi chồng bằng “nó”. Anh bảo anh thấy những người đàn bà Việt Nam lấy chồng ngoại quốc hầu như người nào cũng kêu như vậy thiệt hả? Ờ há! Tôi thì tôi thấy như có cái gì làm cho mình cảm thấy một người chồng ngoại nhân như không hẳn là một người chồng. Có một chút gượng gạo. Có một chút hụt hẫng. Như lấn cấn một chút xa lạ. Như thiếu sự cảm thông. Tôi không biết diễn tả làm sao cho hết ý. Nhưng có lẽ tại người mình nhìn những người lấy chồng ngoại quốc bằng cặp mắt khinh dể làm cho mình thấy khó chịu cũng muốn gạt anh chồng ngoại nhân qua phía đối nghịch bằng tiếng "nó" vừa xa cách vừa hợm hĩnh. Mà thôi, dẹp chuyện đó đi. Anh có muốn nghe tôi kể tiếp không?
Tôi như sống lại giữa những người đồng chủng. Cuộc sống tưởng đã một đời quạnh quẽ ai ngờ lại có lúc bừng nở rộn ràng như vậy. Tôi bám lấy người Việt bằng cách đòi John mở tiệm bán thực phẩm Á Châu. Gì chứ cái nết chiều vợ thì nó có thừa. Chỉ vài tháng sau cửa tiệm khai trương. Người Việt tấp nập vào ra làm tôi tưởng đang sống giữa quê hương. Khách hàng mách bảo nhau tìm đến càng ngày càng đông. Và một ngày kia tôi sững sỡ trước một khách hàng bất ngờ. Hiển. Anh có thể ngờ được trái đất bây giờ nó tròn dữ như vậy không? Khi không cả cái nước Mỹ mênh mông là thế mà tôi và Hiển lại hội ngộ nơi cái cửa hàng nhỏ xíu của tôi tại một thành phố chẳng lấy gì làm lớn lắm. Anh bảo chắc tôi mừng lắm hả? Tôi đứng như trời trồng, mặt mũi tái mét, mồm miệng á khẩu vì ngạc nhiên chứ có mừng gì được. Chẳng biết mất bao nhiêu phút tôi mới hoàn hồn. Rồi cũng đâu có nói gì nhiều được. Sợ nó biết rồi sanh chuyện ra. Tôi cho tên một tiệm ăn nhỏ và hẹn ngày giờ gặp rồi bảo Hiển về đi. Dáng Hiển lù khù chậm rãi thế mà cũng nhanh trí. Anh mua đại một chai nước mắm, ra quầy trả tiền cho John, rồi cố giữ vẻ thản nhiên ra về.
Ngày hôm sau gặp Hiển tôi mới bình tĩnh quan sát. Chỉ còn sót lại ánh mắt và nụ cười là của Hiển ngày xưa. Tám năm chịu đày đọa trong ngục tù Cộng sản, sáu năm mòn mỏi nơi vùng kinh tế mới, một cuộc vượt biển gian nan mà vợ con vĩnh viễn nằm lại trong lòng đại dương, những ngày căng thẳng chờ thanh lọc trong trại tỵ nạn. Từng ấy tai ương đổ xuống đầu một con người thì thân xác nào chẳng hao mòn. Giờ đây trước mặt tôi là một Hiển cằn cỗi tuyệt vọng, sống mà như đã nằm sẵn dưới mồ. Chỉ có tôi mới vực anh dậy được. Cuộc tình non dại hai chục năm trước vẫn còn đủ rạo rực cho tôi trở về với Hiển. Da thịt của nửa quãng đời son trẻ tôi đã dành cho người, giờ đây chỉ còn chút xương xẩu tôi thu vén cho cuộc tình của tôi. Tôi có dành phần quá đáng đâu, phải không anh?
3.
Tiệm của John có mặt tiền tương tự như bất cứ tiệm thực phẩm Á Châu nào khác. Tên tiệm và những dòng chữ bằng ba thứ tiếng Anh Việt Hoa nằm trên khung kiếng rộng lớn. Màu đỏ. Cửa ra vào hai cánh nằm chếch về bên trái. Nhìn qua khung kiếng, phía bên phải là một hàng nồi cơm điện cùng nồi niêu soong chảo bằng nhôm trắng toát lấn át những chiếc siêu sắc thuốc bằng đất. Phía bên trái, nhỏ hơn, gạo trong những bao trắng từng chồng xếp thứ tự theo từng nhãn hiệu. Mở cửa bước vào bên trong là những chiếc kệ sắt nằm dọc theo những khoảng cách đều nhau. Trên kệ chen chúc nhau những hũ những chai, những bao những gói, những hộp những bình. Nước mắm sát cánh với tàu vị yểu. Cà muối, mắm, chao, dưa xúm xít lại với nhau. Đồ hộp đầy màu sắc thảnh thơi nằm ôm đủ thứ trong bụng. Trà, sâm, bánh kênh kiệu nằm trên cao. Thịt bò khô, ô mai, kẹo đánh đu trên lối đi. Phía sát tường là tủ kính lạnh tươi mát đủ thứ rau trái, giò chả, nem chua, tàu hũ. Nằm khuất nẻo trong một góc là họ hàng dao thớt, chày cối, chén đũa, nhang đèn, vàng mã... Thêm một quầy gà vịt, thịt cá, tôm mực và các thứ hải sản đông lạnh.
Khách hàng lui tới đẩy những chiếc xe nhỏ bé chen chúc trong lối đi hẹp. Mùi ngai ngái chua chua phảng phất kín cửa tiệm. John ngồi ở quầy thu tiền bận rộn với máy tính tiền và đủ thứ hàng hóa chậm chạp lăn qua trước mắt. Nét mệt mỏi bơ phờ hiện rõ trên khuôn mặt có hàm râu làm biếng cạo lởm chởm xiêu vẹo. Anh khó khăn nặn từng nụ cười gượng gạo chào hỏi khách. Khách lạ thú vị kín đáo quan sát một anh Mỹ đặc ngồi bán tương cà mắm muối. Khách quen rụt rè chào hỏi như sợ đụng tới nỗi thương tâm của chủ nhân. Nhưng cũng có vài bà khách nghịch ngợm vẫn thân mật đùa cợt với John. Một bà khách chớt nhả:
- Này ông chủ, có lấy vợ Việt nữa tôi làm mai cho.
John ngước mặt cười buồn chậm rãi trả lời:
- Tôi co vơ rôi!
Câu tiếng Việt không bỏ dấu nghe chênh vênh như một nét nhạc đong đưa lạc lõng.
Song Thao
11/1995
Văn bản do tác giả gửi cho Văn Việt.