Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Văn Hải ngoại sau 1975 (kỳ 16): Thế Uyên
Nhà văn Thế Uyên tên thực là Nguyễn Kim Dũng, sinh năm 1935 tại Hà Nội, trong một gia đình có truyền thống văn học. Mẹ ông là em ruột nhà văn Nhất Linh, Hoàng Đạo, và là chị nhà văn Thạch Lam. Cùng với người anh ruột là nhà văn Duy Lam, Thế Uyên khi vừa qua tuổi 20 tên tuổi đã hiện diện trong làng báo. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, ông là người sáng lập tạp chí Thái Độ, như là một điểm khởi hành mới trong hành trình chữ nghĩa cho chính bản thân ông. Ông là tác giả của các tác phẩm nổi tiếng trong chiến tranh Việt Nam như Mười ngày phép của một người lính, Tiền đồn … Và đặc biệt hơn cả, ông là một trong những số rất ít nhà văn tiên phong trong việc đụng tới vấn đề tình dục, một vấn đề mà dường như văn học Việt Nam còn coi như một cấm kỵ trong thế kỷ 20 vừa qua.
Nhà văn Thế Uyên tốt nghiệp Trung học Chu Văn An, theo học tại Đại học Văn Khoa và Sư Phạm, trở thành giáo sư Việt văn, dạy tại nhiều trường trung học công lập ở miền Nam, rồi thuyên chuyển lên dạy ở Ban Mê Thuột, trước khi được động viên vào khoá 14 Trường Sĩ Quan Trừ Bị Thủ Đức, cùng một lượt với nhà thơ Thanh Tâm Tuyền. Sau 1975, cũng như hàng trăm ngàn sĩ quan của miền Nam, ông bị đi tù cải tạo một thời gian, trước khi đến định cư tại tiểu bang Washington – Hoa Kỳ vào năm 1987. Sau khi định cư ở Mỹ ông vừa viết văn vừa đi học, ông tốt nghiệp bằng BA về Khoa Học Xã Hội tại Evergreen State College – Olympia, WA năm 1992. Ông qua đời năm 2013, thọ 78 tuổi.
Trước tháng 4-1975 ông đã có 21 cuốn sách được xuất bản, gồm đủ loại sáng tác, biên khảo, giáo khoa cũng như dịch thuật – cuốn sách dịch được nhiều người biết tới là cuốn Về miền đất hứa (Exodus – Leon Uris). Sau khi định cư ở Hoa Kỳ ông có thêm mười cuốn được in ra: Sài Gòn sau mười hai năm, Con đường qua mùa Đông, Nghĩ trong mùa Xuân, Tuyển tập truyện ngắn Thế Uyên, Tuyển tập dâm tình của các nhà văn nữ Hoa Kỳ, Khu vườn mùa mưa, Nhà văn già và cô bé gù, Không một vòng hoa cho người chiến bại, và Những người Mỹ chung quanh chúng ta. (N.T.T)
Nguồn: https://www.nguoi-viet.com/little-saigon/Nha-van-The-Uyen-qua-doi-tho-78-tuoi-3216/
NHÀ VĂN GIÀ VÀ CÔ BÉ GÙ
Cô bé gù có một cái tên rất đẹp do bà mẹ, một giáo sư Văn lựa chọn kỹ càng đặt cho. Nhưng cả nhà và sau này họ hàng lẫn bà con xóm giềng chỉ gọi cô ngắn gọn là Bé. Cái tên hai chữ đẹp tuyệt ấy chỉ dùng trong học đường, một thế giới khác khá biệt lập với môi trường chính cô bé sống bên trong. Một con người tật nguyền thường thu gọn lại trong cuộc sống gia đình, trong một ngôi nhà, một khu vườn nào đó. Ở trong không gian ấy, cô mãi mãi chỉ là Bé thôi.
Mẹ cô khi còn con gái là hoa khôi của một trường trung học ở Đà Nẵng, có làn da trắng và thân hình nẩy nở chứ không mảnh mai như mấy nàng tôn nữ xứ Huế. Bà đã truyền phần lớn nhan sắc mình cho cô con gái duy nhất không may bị gù này. Vậy thì Bé vào năm mười bốn tuổi đã có khuôn mặt đẹp, nhưng đôi mắt sâu hơn vì di truyền từ phía bố, đôi môi hơi ngắn nhưng mập căng. Nếu ngực Bé phát triển nhanh và lớn như bà mẹ, mười ba tuổi mẹ đã phải mua nịt vú cho Bé mặc lúc đi học, thì một chân lại ngắn hơn chân kia, làm ngay từ lúc đi học lớp một, Bé đã phải dùng nạng.
Cô bé có hai người anh đã vượt biển thành công sang Úc nhiều năm và học ngành kỹ sư điện toán. Hai anh thừa hưởng khả năng toán từ ông bố vốn là một giáo sư dạy toán nổi danh của nhiều trường trung học Sài Gòn. Nhưng hai đứa con này làm lương cao gửi được nhiều tiền về cho gia đình hơi trễ, do đó bố mẹ cô đã phải bán căn nhà rộng có vườn trong thành phố để thanh toán số vàng đã hứa phải chi khi hai con trai vượt biển thành công. Hai ông bà mua căn nhà gỗ lợp tôn nằm nhô trên con rạch gần cạn đầy bùn cuối một cư xá gần vùng ngoại biên. Nhưng dù trong hoàn cảnh nào, cô bé vẫn được săn sóc chu đáo, nuôi dưỡng đầy đủ. Dù tật nguyền hay không cô vẫn là đứa con gái duy nhất trong một gia đình năm con.
Không ai biết cô bé ý thức mình là một người nữ tật nguyền vào lúc nào tuổi nào, nhưng không mấy ai thấy cô than thở, khóc lóc vì chuyện đó. Có lẽ tại cả gia đình họ hàng cưng chiều, có lẽ một phần do cô sinh trong một gia đình theo đạo. Từ lâu lắm rồi cô được giảng rằng Chúa, vì một lý do nào đó không thể hiểu được, đã đưa cô vào cuộc đời này với tật nguyền bẩm sinh như vậy. Ông cha đỡ đầu cho cô, bây giờ tóc đã bạc lắm rồi, luôn luôn nhấn mạnh cô vẫn có hạnh phúc, nếu cô biết bằng lòng với phần hạnh phúc Chúa đã định sẵn cho cô.
Vậy thì cô bé là một cô gái tật nguyền yêu đời yêu người. Cô ngày ngày chống nạng đi học và học rất khá, xếp hạng thứ ba trở xuống là ít khi xẩy tới. Học giỏi, quần áo đẹp, cô tham dự vào mọi sinh hoạt ở trường, chơi cùng bạn những trò nào không đòi hỏi sử dụng đôi chân. Hơn nữa bố mẹ cô vốn là nhà giáo kỳ cựu có danh trong thành phố, biết cách giải quyết vấn đề. Đầu niên học nào cũng vậy, không bố thì mẹ đến gặp trước thầy cô ở tiểu học, gặp giáo viên chủ nhiệm ở trung học, để gửi gấm cô gái tật nguyền. Đôi khi họ còn lựa một buổi không có cô đi học để nói với cả lớp là hãy thương cô, che chở giúp đỡ cho đứa con gái không may mắn. Hơn nữa trong cặp cô bao giờ bà mẹ cũng để sẵn hàng ngày một khoản tiền không những đủ cô ăn quà mà còn dư để bao các bạn bè thân. Bởi thế cô bé đã lớn lên khá bình thường. Chỉ có điều càng lớn, đôi mắt sâu trong xanh dưới hàng mi rậm đen mượt càng có một vẻ buồn bã mà người ngoài chỉ bắt gặp khi cô tưởng không có ai quan sát mình.
Chỉ có cô bé và bà mẹ mới biết nỗi buồn trong đôi mắt ấy bắt nguồn từ đâu và vào lúc nào. Gia đình cô dọn vô căn nhà gỗ trên con rạch này vào năm cô bắt đầu dậy thì. Trước kia cô có một phòng riêng tiện nghi trên lầu ngay cạnh phòng bố mẹ, trong biệt thự ngoài thành phố. Bây giờ sang nhà mới chật hẹp hơn nhiều, cô vẫn có một phòng nhỏ vách gỗ thùng thô sơ, sát cạnh phòng bố mẹ. Nhưng vẫn đẹp vì bố cô và hai đứa em trai đã bỏ cả một ngày chủ nhật ra sơn lại tất cả một mầu xanh ngọc bích. Riêng cái cửa sổ thô sơ chống lên hạ xuống thì được sơn mầu hồng nhạt như lời cô yêu cầu.
Chính tại căn phòng xinh xắn này cô thấy kinh lần đầu vào một buổi sáng trước khi đi học. Bà mẹ, một cô giáo đầy kinh nghiệm, không để cô hoảng sợ hay kinh ngạc lâu. Bà vừa chuẩn bị những điều cần thiết về y phục cho cô bé vẫn có thể đi học, vừa cắt nghĩa bằng những lời lẽ cụ thể rõ ràng để cô gái hiểu thế nào là thân phận người nữ mới xuất hiện. Nhưng kể từ đó cô bé bắt đầu có những đêm khó ngủ, nhất là kể từ khi hai đầu vú bắt đầu nhô lên, nhiều khi nhức nhối. Cô than thở với mẹ và được cho biết rồi điều đó sẽ qua đi. Nhưng bây giờ cô không còn ngủ kiểu con nít nữa, cô trằn trọc và nhiều đêm bỗng thức tỉnh. Chính vào những khoảng khắc như thế cô đã đi vào thế giới dục tình của người lớn. Vách gỗ ngăn hai phòng quá mỏng và nhiều khe, cô bé đã nghe thấy tiếng bố thở hổn hển và sau cùng là tiếng mẹ rên rỉ và có lúc kêu lên như bị đau đớn vô cùng.
Đêm đầu tiên nghe thấy như thế, cô bé đã lo ngại cho mẹ. Sáng sớm cô đã thức dậy, vào ngồi chiếc bàn ăn trong bếp và khi bà mẹ đi ra trong chiếc áo ngủ hở ngực hở tay và một phần đùi, cô đã đảo mắt thật nhanh xem trên người mẹ có vết thương nào không. Cô chưng hửng khi thấy thân thể mẹ vẫn nhẵn nhụi, và hơn nữa, còn như hồng hào hơn. Cô đưa mắt ngắm nghía hơi kỹ làm mẹ, khi bưng tô bún riêu nóng hổi lại đặt trên bàn, đã phải hỏi:
- Bé làm gì mà nhìn mẹ kỹ vậy?
- Bố làm gì mẹ đêm qua mà mẹ kêu vậy? Bố làm mẹ đau hả?
Bà mẹ cười, vừa ăn bún vừa cắt nghĩa. Mẹ bảo mẹ kêu không phải vì bố làm đau mà vì bố làm cho mẹ sướng. Bà cũng cắt nghĩa thêm cho Bé hiểu là từ xưa đến nay mọi sự vẫn là như thế, từ thời có ông Adam lẫn bà Eve kia. Nếu những năm trước Bé không nghe thấy tiếng kêu rên là tại hồi đó ở nhà biệt thự tường gạch. Vậy thôi.
Cô bé rất tin ở mẹ về những chuyện đó, cũng như tin ở bố khi bố kèm toán lý hoá hay nói về thế giới đàn ông, thế giới bên ngoài. Một thứ thế giới rất là hỗn độn, dữ dằn. Nhưng những tiếng kêu thất thanh của mẹ vẫn làm cho Bé băn khoăn. Cô muốn coi thực sự những gì xẩy ra và điều đó không khó. Với một chiếc đinh, cô đã tẩn mẫn khoét được một lỗ nhỏ nhìn sang phòng bên. Và khuya hôm đó, khi thấy tiếng giường lay động dữ dội và tiếng mẹ bắt đầu kêu, cô đã xoay người áp mặt vào lổ hổng. Lỗ ở vị trí hơi cao nên cô chỉ thấy mẹ đang ngồi lắc lư trên người bố nằm ngửa. Tóc mẹ xoã tung và đôi vú của mẹ căng lên, thẳng băng. Mẹ bỗng kêu thất thanh và hai bàn tay của bố phóng lên úp lên hai vú mẹ. Sau một khoảng khắc tê cứng, mẹ bỗng úp sấp lên bố và sau đó Bé nghe thấy tiếng cười nhẹ chế giễu của bố và giọng thì thào như ngượng ngùng của mẹ.
Ngày hôm sau là ngày thứ tư, ngày tắm có gội đầu của Bé vì sáng hôm đó mẹ không có giờ dậy. Kể từ khi dọn vào ngôi nhà gỗ này Bé đã dư sức tắm một mình. Chỉ khi nào tắm có gội đầu mới cần tới mẹ phụ giúp. Mẹ để Bé ngồi trên chiếc ghế thấp để dễ múc nước từ thùng phuy. Bà thường chỉ mặc một quần lót bởi vì gội đầu cho Bé xong, bà cũng ướt nhẹp. Những lúc tắm chung như thế là những khoảng khắc thân mật nhất giữa hai mẹ con, giữa hai sinh vật nữ. Bởi thế khi lớp mao bắt đầu che phủ nhè nhẹ phần dưới, Bé đã không ngạc nhiên vì đã quen với phần đó của mẹ dầy đặc hơn. Bé thường hỏi mẹ những câu hỏi khó khăn khi cúi đầu cho mẹ vò tóc. Và đã có lần mẹ nói rằng những lúc ấy người đàn bà thường sướng nhiều và dữ dội hơn đàn ông. Mẹ bảo Chúa đã an bài như vậy để bù lại những lúc mang nặng đẻ đau.
Mẹ nở một nụ cười rất vui khi xoa xà bông lên đôi vú cho Bé. Mẹ khen Bé có bộ ngực còn đẹp hơn của mẹ lúc còn trẻ. Mẹ bảo hồi ấy vú mẹ to hơn nhưng trĩu nặng xuống, chứ không được như của Bé. Nếu Bé có mặc nịt vú khi đi học, thì chẳng qua là y phục đòi hỏi phải như vậy. Mẹ cũng dặn dò Bé khi quàng tay kéo cô gái lên lau người rằng Bé đừng có bao giờ lo ngại khi thấy mẹ kêu lên nữa, rằng mẹ mê bố vì bố biết làm cho mẹ kên lên như thế. Dĩ nhiên có một vấn đề cả hai mẹ con cũng chẳng bao giờ nhắc tới, là Bé tật nguyền như vậy, có bao giờ hi vọng Bé được biết đến tình yêu như thế không.
Vậy khi cô bé gặp ông nhà văn già, cô không phải là một trinh nữ ngây thơ không biết gì về chuyện nam nữ trên cõi đời này. Ông nhà văn già không phải vốn có sẵn trong khung cảnh quen thuộc của cô, mà ông một ngày nào đó bỗng tự dưng xuất hiện. Trên con đường đi học hàng ngày của Bé có một quãng Bé rất thích. Một phía toàn là vách tường có hai cây dương cổ thụ, một phía là nhà làm thêm không nhà nào giống nhà nào. Tại nơi đó có căn nhà tôn một tầng đối diện cây dương lớn Bé vẫn hay ngừng nghỉ chân những hôm trời nắng, căn nhà có một cây bông giấy lớn có cành bò sát trên đất của lòng đường. Vào mùa hoa bông giấy nở, Bé hay ngừng lâu vì cây này cho hoa hai mầu khác nhau.
Ông già bỗng dưng xuất hiện đều đặn, lúi húi lên luống chạy dài suốt bờ tường bên kia. Ông trồng rau trồng cà. Tất cả đều tươi tốt vì ông không sợ dơ, đi xin phân heo các nhà về bón và tưới bằng nước cống. Bé chú ý một cách sơ sài thôi vì cảnh một ông già trồng rau thì có gì lạ. Tới một hôm đi học về, Bé thấy luống rau đã biến mất, chỉ còn hai cây cải già đang nở hoa mầu vàng và tím đẹp tuyệt vời. Bé ngưng ở dưới gốc cây dương hơi lâu gần đấy chỉ vì hai cây cải nở hoa rủ rê bướm trắng vàng bay lượn trong nắng. Chính ông già mở lời nói với Bé trước.
- Bác chẳng trồng rau nữa đâu. Chắc bác trồng hoa suốt khúc này.
Ông nói giản dị như Bé là người quen thuộc đã lâu lắm rồi. Thái độ đó Bé cho là tự nhiên vì ngày nào Bé chẳng đi qua đây hai lần. Chưa kể chiều chủ nhật theo cả nhà đi lễ Nhà Thờ nữa. Bởi thế Bé đã hỏi lại tự nhiên.
- Bác bán hết luống rau được tiền không?
- Bác bán hồi nào đâu. Sáng sớm nay chẳng biết kẻ nào mang thúng đến đây chĩa sạch rau của bác mang ra chợ bán.
Ông già nói bằng một giọng điềm tĩnh, không một chút nào tức giận. Ông làm như cái thế giới đầy hỗn loạn trộm cắp và áp bức này vốn là như thế, không khác được, như cây dương Bé đang đứng dưới gốc, như hai cây cải đang nở hoa và bầu trời đang chói chang nắng, đầy gió.
Mà ông trồng hoa thực. Ông làm lại luống thật cẩn thận, cời đất thật kỹ, không để lại một viên sỏi, một cọng rác nào. Bé theo dõi công việc của ông hàng ngày và vẫn trao đổi những câu nói với ông. Không nhiều về phần Bé vì tính Bé vẫn vậy, vẫn dè dặt với thế giới mà Bé cho là thế giới của bố, đầy biến động dữ dằn. Ông già kể cho Bé nghe là ông mới đi cải tạo về. Ở trên trại, bất cứ trại nào, ông vẫn trồng hoa mỗi khi có thể được. Ông vẫn chiều chiều pha cà phê bằng cái phin và ly sứ dầy cộp của Nhật có hoa văn đỏ do vợ gửi lên. Ông bầy tỏ một thán phục rõ rệt khi biết Bé đã học lớp tám và đầu lớp dài dài.
Không bao giờ Bé dừng lại quá lâu vì sợ ở nhà cho người đi đón, nhưng hầu như ngày nào Bé cũng ngưng lại ít phút nơi quãng đường này. Khi không thấy ông già thì Bé ngó những mầm cây non, xem chúng đã lớn tới đâu. Một lần, khi Bé tựa lên nạng ngay cạnh luống hoa, ông già đã ngửng lên nhìn rồi khen:
- Áo cháu mặc hôm nay đẹp lắm. Ở Úc gửi về hả?
Bé đã kể cho ông nghe Bé có hai người anh sắp ra trường kỹ sư ở Úc, cũng như ông già đã kể ông cũng có bảo lãnh đi Hoa Kỳ. Chiếc áo Bé đang mặc may bằng một thứ lụa xốp mỏng mầu xanh da trời, để lộ rõ chiếc nịt vú mầu đen mà trong thư hai anh cứ gọi là bra. Mẹ vẫn nhấn mạnh là Bé có bộ ngực còn đẹp hơn của mẹ lúc còn là hoa khôi, và mẹ bảo làm con gái không có gì là xấu hổ khi tìm cách phô ra ưu điểm của mình. Nhưng Bé chỉ thực là sung sướng, và sượng sùng nhiều ngày sau đó, khi Bé rụt rè hỏi ông:
- Bác thấy... cháu thế nào?
- Cháu biết là cháu xinh mà, đâu cần phải ý kiến bác. Mắt cháu đẹp lắm.
Ông già nói xong mỉm cười, cúi xuống dùng bàn tay xới đất vun vào mấy cây hoa đã cao chừng mười phân. Ông nói, không nhìn Bé:
- Cháu biết không, chính lòng yêu hoa và mọi vẻ đẹp của thiên nhiên đã giúp bác tồn tại qua những năm cải tạo. Và cả bây giờ nữa cháu. Vẻ đẹp có ở bất cứ chỗ nào nếu chúng ta chú ý tìm. Cháu nhìn kia kìa, bông hoa tím đang thò ra khỏi hàng rào kẽm gai...
- Cháu thấy rồi. Coi hay thật đấy.
Bé ngừng nói, tập tễnh với đôi nạng đi về nhà vì đường lúc đó đã đông học sinh cấp ba mới tan học. Ngày hôm sau khi hai mẹ con tắm chung để mẹ gội đầu hàng tuần, Bé kể lại chuyện quen ông già trồng hoa ven đường. Và Bé ngạc nhiên khi thấy mẹ thở dài nhẹ nhàng và nói mẹ biết ông đó từ lâu. Từ khi mẹ rất trẻ.
Vì cô bé cứ hỏi hoài nên tối hôm đó mẹ ngồi lên giường và kể chuyện-ngày-xưa-khi-còn-trẻ của mẹ. Mẹ bảo hồi còn học lớp mười một đã mê đọc văn ông già, đọc lén lút với bạn bè thôi vì người lớn hồi đó bảo ông viết bạo quá, con gái mới lớn không nên đọc. Mẹ bảo nhờ đọc văn ông mà biết rằng tình yêu nam nữ trên đời không phải chỉ là những hoa bướm mộng mơ và chỉ ngừng ở cái hôn trên môi. Năm lớp mười hai, một buổi trống giờ đi lang thang với hai người bạn vùng chợ Cồn, mẹ đã gặp ông ta. Một chiếc xe jeep ngừng lại và hai người thường phục xuống xe. Cả hai đều cao lớn và đều ngậm ống điếu. Một cô bạn nhận ra họ là hai nhà văn nổi tiếng đương thời, không những vì văn chương mà vì nếp sống mạnh mẽ của họ. Cả hai đều là sĩ quan tác chiến, nay đơn vị này mai đơn vị khác, viết mạnh cũng như sống mạnh. Một người sững lại nhìn mẹ trong áo dài trắng đồng phục nữ sinh mỏng, lướt mắt trên phần ngực căng dưới nịt vú đen, dừng lại đọc bảng tên thêu trên vải áo. Mẹ cùng hai bạn vội vã đi nhưng vẫn còn nghe thấy người đó nói:
"Chưa bao giờ tôi thấy tên con gái trùng hợp với người như hôm nay. Tên con bé là Tiểu Tuyết và quả thực da nó trắng tối đa."
Người nói câu trên chính là ông già trồng hoa bây giờ. Mẹ kể mẹ chỉ gặp ông nhà văn này nhiều năm về sau. Lúc đó mẹ đã tốt nghiệp Sư Phạm, đã lấy bố và đang mang bầu đứa con trai đầu. Mẹ được cử đi làm giám thị coi thi Tú Tài I và vì đến hơi trễ, mẹ lách vào ngồi bàn thứ hai trước khi nhận ra Thư Ký Hội Đồng đang đọc tên kiểm diện các giám thị kia chính là ông nhà văn gặp ngày nào ở chợ Cồn Đà Nẵng. Ông ta đã đi lính bốn năm, được giải ngũ trở về dạy học như xưa.
Bà mẹ đứng dậy tháo chiếc gậy chống, hạ cửa sổ xuống ngăn đàn muỗi đã bắt đầu bay vào mỗi lúc một nhiều, trước khi kể tiếp rằng buổi sáng hôm đó ông nhà văn ấy đã nhìn xuống cái bụng to của mẹ trước khi trao nhiệm vụ chỉ cần ngồi tại chỗ trong suốt kỳ thi. Có một lúc nào đó ông ta nhìn vào mắt mẹ, nhưng mẹ không thể biết là ông ta có nhớ được thiếu phụ mang bụng bầu này chính là cô Tiểu Tuyết ông đã say sưa thưởng ngoạn nhan sắc nhiều năm về trước, trên vùng ven chợ có nhiều cát và đầy người ồn ào ấy không.
Cô bé ngái ngủ hỏi khi bà mẹ tấn màn cho cô:
- Như vậy mẹ đâu có quen ông ấy phải không?
- Đúng vậy. Nhưng mẹ biết ông ta. Văn chương làm cho nhà văn gần gũi với người đọc ghê lắm đó.
Trước khi đi vào giấc ngủ, cô bé nhớ đã yêu cầu mẹ kiếm cho cô đọc sách của ông già. Mẹ đã ưng thuận nhưng cũng phải hai tuần sau mới mượn được tập truyện ngắn đầu tiên — chính quyền mới đã để tên ông nhà văn này ngay từ những tháng đầu tiên cầm quyền ở miền Nam vào danh sách hai mươi nhà văn bị cấm theo tên, nghĩa là cứ thấy bút hiệu đó là cấm, tịch thu và tiêu hủy liền. Bé đã ngồi rồi nằm đọc suốt một buổi tối cho xong tập truyện, định sẽ mang kiến thức ấy ra bàn cho ông già ngạc nhiên. Nhưng sáng hôm sau, khi dừng lại cạnh luống hoa bây giờ đã có những cây ra nụ đầu tiên, cô lại chỉ hỏi:
- Sao bây giờ bác không hút pipe nữa?
Ông già ngửng lên, ngắm chiếc áo màu tường vi buông vạt ra ngoài chiếc quần jean của cô bé, khen màu sắc hoà hợp, rồi mới trả lời. Và với cái giọng thản nhiên, cho rằng Bé có biết nhiều về ông như vậy là chuyện bình thường.
- Chiếc pipe bác thích nhất đã bị gẫy trong lần đi lấy tre bị té trong rừng. Bây giờ thì bác không đủ tiền mua thuốc Half & Half bác thích. Vả lại thuốc lào cũng được lắm cháu... Bao giờ được sang Hoa Kỳ, bác sẽ hút pipe lại.
Ông già hỏi thăm về kết quả thi học kỳ và tỏ ra thán phục khi Bé lại chiếm danh hiệu học sinh giỏi lần nữa. Nhưng thực ra thì Bé lại không quan tâm về vấn đề này. Điều Bé muốn hỏi là về một truyện ngắn đã đọc kia. Chàng trai trong truyện đã không đi xa hơn với nàng chỉ vì bỗng dưng nhận thấy tay mình bám đầy cát. Bé muốn biết nếu không vì tình cờ tay dính cát, thì câu chuyện sẽ dẫn tới đâu. Bé chỉ đặt ra được câu hỏi ấy hai ngày sau khi đi học về. Bé sững người nhìn cây hoa cosmos đầu tiên nở hoa. Chỉ có một bông thôi, vươn lên cao và những cánh vàng êm mượt không thể tả được đang lắc lư trước gió. Bé thèm bông hoa hết sức nhưng phân vân sợ ông già giận. Bông hoa nở đầu tiên của ông mà... Nhưng ông già đã từ trong nhà bước ra từ lúc nào, cất tiếng ngay phía trên đầu của bé:
- Cháu cứ hái đi. Tặng cháu đó.
Khi Bé đã sung sướng cười với bông hoa trên tay, Bé mới hỏi về vấn đề thắc mắc từ mấy hôm nay. Ông già cười:
- Nếu tay chàng không dính cát, thì chàng đưa tay vào trong áo của nàng. Và sau đó thì chưa biết mọi sự sẽ đi tới đâu.
- Bác là nhà văn mà bác không biết sao?
- Không biết thật chứ. Khi đã tạo dựng ra nhân vật cho rõ nét, đầy đủ cá tính thì nhà văn đâu có ép nhân vật cư xử theo ý mình được nữa. Cứ ép, là hư hết truyện, giống như mấy ông nhà văn xã hội chủ nghĩa ngoài Bắc thôi.
Bông hoa vàng ấy hai hôm sau mới tàn vì Bé cắm vào ly nước để ngay trên bàn học, trước cửa sổ nhìn sang một vườn chuối bên kia con rạch bùn lầy. Bây giờ Bé hiểu tại sao ông già thích loại hoa này: khi rụng, cánh hoa vẫn còn giữ nguyên màu sắc và hình dáng. Nhưng đó là lần duy nhất Bé cắm một bông, bởi vì suốt trong mùa hoa năm ấy, Bé được ông già cho phép mỗi lần đi học về, muốn lấy bao nhiêu hoa thì lấy. Đây là một đặc ân hiếm có trong cuộc chiến-tranh-về-hoa xẩy ra giữa ông già và bầy bé gái trong cư xá. Con gái khu này trong tuổi thích hái hoa thật là đông đảo nên ông già giao hẹn là mỗi cô đi qua chỉ được phép hái đúng một bông thôi.
Chiến tranh bùng nổ liền vì chẳng cô gái nào có thể chỉ ngắt một bông khi luống hoa mãn khai tưng bừng lắc lư khêu gợi như thế kia, dưới nắng và gió. Bởi thế cô nào mà ngắt tới bông thứ ba là thấy ông già lớn tiếng từ trong nhà: "Đừng có hái bông của bác nghe!" Thế là các cô túa chạy ào ào... Lớp cành lá bông giấy quá dầy nên các cô không thể biết lúc nào có lúc nào không ông già trong hàng hiên. Bởi thế các vụ chĩa hoa và chạy cứ diễn ra hàng ngày, trước sự chứng kiến đầy thích thú dịu dàng của những người lớn chung quanh.
Ông già bảo với Bé:
- Cháu biết không, thời xưa ở bên Tàu có một nhà văn nói thế này: Trồng hoa là để mời bướm, trồng trúc để mời gió... Bác thấy còn là để mời các cô bé gái nữa. Nhưng cô nào bác cũng để cho hái một bó như cháu thì chỉ hai ngày là bác cháu ta chẳng còn hoa mà ngắm, chứ đừng nói tới bướm tới gió và mây nữa.
Những cây hoa móng nước trổ hoa trễ hơn, nhưng thật mập mạp khoẻ mạnh. Mẹ cô bé cũng như những người khác trong cư xá đều bảo rằng chưa bao giờ thấy ở đâu có hoa móng nước to cao như vậy. Lại đủ các mầu nữa. Dù Bé được đặc quyền thao túng vườn hoa của ông già, Bé vẫn không lấy hoa móng nước vì đó chẳng phải là thứ có thể cắm vào bình. Một buổi trưa Bé than với ông già như vậy thì ông cười, hẹn mai đi học về, sẽ có cách.
Và đúng như đã hứa, ngày hôm sau ông già trao cho Bé một tô nhựa đầy những hoa móng nước ông đã cắt tỉa từ những cây đẹp nhất. Ông bảo Bé về nhà kiếm một cái đĩa lớn, thả hoa cho nổi lên trên, sẽ thấy đẹp lắm. Mẹ kiếm cho Bé một cái đĩa lớn thường chỉ sử dụng đựng mứt trong ngày Tết và chính vào những lúc thả hoa cho trôi nổi bập bềnh như thế, Bé đã chứng kiến một tình yêu diễn ra.
Bên kia con rạch xưa kia là một vườn chuối gần như bỏ hoang. Trong hai năm gần đây được quân đội miền Bắc chia lô cấp phát lại cho các sĩ quan của mình để họ làm nhà đón thân nhân vào. Bé không quan tâm lắm đến sự thay đổi bên kia rạch vì cửa sổ Bé mở ra chỉ nhìn vào một góc hoang vu nhất đầy cây chuối dầy đặc, thỉnh thoảng mới có một chàng trai đến đó lấy hoa chuối về nấu canh hay nuôi heo.
Nhưng chiều nay thì chàng trai tầm thường ấy dẫn tới góc đó một cô gái. Họ hôn nhau thì Bé cũng ngó thôi vì hôn môi nhau thì Bé quen rồi, từ trong xi nê đến ngoài đời Bé thấy thiếu gì. Bé chỉ bỏ trang nhật ký viết dở mà nhìn chăm chú khi thấy chàng trai bỗng dưng úp tay lên ngực cô gái. Cô gái đưa tay mình lên giữ chặt lấy tay chàng khoảnh khắc. Khoảng cách khá xa nên Bé không nghe thấy họ nói gì, nhưng cô gái buông tay ra và người con trai đưa bàn tay qua khe áo vào vuốt ve ngực cô gái. Đến đây thì Bé hiểu trong truyện ngắn của ông nhà văn già, nếu bàn tay nhân vật nam không dính cát thì chuyện gì sẽ xẩy ra kế tiếp. Thường thường đến đó hai kẻ lại hôn nhau tiếp, thật say sưa dưới các tàu lá chuối.
Với thời gian, Bé để ý mỗi lần gặp gỡ nhau ở đó, bàn tay người con trai lại lục lạo xuống thấp hơn. Và Bé chỉ thực sự xúc động buổi chiều nhìn thấy bàn tay ấy đưa hẳn vào phần dưới của cô gái. Bé không nhìn rõ bàn tay ấy làm gì nơi ấy bởi vì bụi cỏ nước ven bên kia rạch đã che khuất. Đêm đó Bé thực khó ngủ và khi vừa thiếp đi không lâu đã thức tỉnh vì tiếng kên rên của mẹ bên kia vách gỗ. Buổi học sáng hôm sau trôi qua thật chậm chạp vì Bé chỉ mong đến giờ tan học để gặp ông già, kể cho ông nghe. Không, Bé không bao giờ kể hết mọi chuyện của mình, nhưng chỉ cần nói rụt rè và ngắn gọn thôi là ông hiểu ngay chuyện gì. Và khi Bé đang ngập ngừng kiếm lời nói cần thiết, thì ông già đã đứng dậy vươn vai cho đỡ mỏi và hỏi:
- Cháu đêm qua ngủ không được phải không?
- Sao bác biết?
- Dưới mắt cháu có quầng. Nhìn biết liền.
- Như vậy trông cháu xấu lắm hả bác?
- Không đâu. Nhiều phụ nữ khi trang điểm còn vẽ quầng giả cho hấp dẫn.
- Sao vậy bác?
- Vì đàn bà tối đến mà ngủ khì liền thì đàn ông chê chứ sao?
Bé không hỏi nữa vì Bé đã nhận thấy tối nào bố uống cà phê mà mẹ uống ké là đêm đó về khuya thế nào cũng nghe thấy tiếng mẹ kêu thất thanh bên kia vách.
Khi Bé lên lớp chín và ông già đã trồng đến mùa hoa thứ hai thì chuyện trục trặc xẩy ra. Hôm đó trời hơi lạnh và nhiều gió, gió thổi ào ào trên cao. Bé thật vui. Vì không gian vì thời tiết, và cũng vì trong thùng quà chót gửi về, anh lớn có bảo rằng bên xứ Úc, y khoa đã tiến kinh khủng và người ta đã làm được nhiều việc thần kỳ trong địa hạt chỉnh hình. Bé đã lựa một áo thung dài tay mầu vàng và một quần jean mỏng mầu nâu nhạt. Ông già bao giờ cũng biết thưởng thức những chi tiết ấy. Nhưng Bé khựng lại khi nhìn thấy trong vườn chuối bên kia rạch, cô gái học trên Bé hai lớp đang đứng nói chuyện với ông già. Khi Bé tập tễnh chống nạng tới gần, cô gái cười thật tươi chào ông già rồi quay đi. Điều trục trặc là ông già ngưng xới đất, ngẩn ngơ nhìn ngắm bộ mông tròn căng trong chiếc quần jean đen đang lắc lư nhịp nhàng xa dần.
Bé bỗng dưng thấy mặt nóng bừng lên và cảm thấy một thứ nghẹn ngào. Bé biết chắc chắn là chẳng bao giờ ông già nhìn theo Bé như thế. Bé hỏi thẳng:
- Bác thích cô ấy lắm hả bác ?
Ông già cười, tiếp tục thưởng thức phía sau cô gái đang đi xa dần:
- Cô ấy có thân hình đẹp lắm.
- Cô ấy là con cán bộ mà bác...
Ông già lại cười, rồi dịu giọng khi nhìn thấy dáng điệu bất an nơi cô bé:
- Người đẹp thì không hề có mầu da, lập trường chính trị hay giai cấp nào hết. Đẹp là đẹp, vậy thôi.
- Cháu không hiểu.
- Dễ hiễu thôi. Để bác nói cho cháu nghe là từ xưa đến nay con người vẫn vẽ vẫn tạc tượng đàn bà khoả thân, chính là vì vẻ đẹp thôi.
Bé biết ông già nói đúng. Trong tủ sách của bố ở nhà có hai tập tranh các hoạ sĩ nổi danh của Pháp vẽ phụ nữ khoả thân, nhưng vấn đề không phải là chuyện ấy... Rồi mặc dù ông già vẫn thưởng thức bộ quần áo mới của Bé, bầy tỏ tin tưởng ở khoa chỉnh hình xứ Úc xa xôi, Bé vẫn không thấy vui. Bởi thế, mặc cho mây xám xì đang kéo tới, Bé không đi thẳng con đường quen thuộc về nhà, mà quẹo sang trái đi tới ven con rạch. Vì vậy, cơn mưa lớn đã chụp được Bé một cách tàn bạo.
Mẹ mở cánh cổng, lao ra mưa dìu Bé vào, vội vã cởi quần áo ướt, lau khô người cho Bé. Mẹ đặt Bé ngồi tựa lưng vào vách, lấy khăn khô chà xát vai rồi hai vú cho Bé trước khi mặc cho Bé chiếc áo ngủ mầu xanh viền trắng, lấy hai sợi băng đỏ cột tóc Bé sang hai bên tai. Trong lúc mẹ bận bịu như thế, Bé kể không mạch lạc về những gì đã xẩy ra với ông già nơi luống hoa chạy dài theo lòng đường.
- Mẹ biết không, cái cô bác ấy ngắm say sưa là cái cô con cán bộ có bồ bên kia lạch ấy.
- Mẹ biết. Thỉnh thoảng mẹ có thấy con bé đó. Nó xinh đấy chứ. Gái Bắc mà được như thế là hiếm...
Tự dưng người mẹ ngưng nói, chăm chú nhìn qua khung cửa sổ nhỏ. Bé nghiêng người nhìn theo. Bé vừa kịp nhận ra bên kia rạch vẫn là đôi trẻ ấy thì thấy cô gái bỗng quì xuống, hai tay ôm vòng lấy chàng trai. Khoảng cách và lớp cỏ nước mọc cao không cho phép Bé nhìn thấy rõ chi tiết, nhưng đủ để Bé biết cô gái đang làm một việc mà trẻ nít khi chửi nhau thường hay văng ra. Mẹ không để Bé nhìn lâu, từ từ rút thanh chống ra, hạ cánh cửa xuống.
Chiều hôm đó Bé bỏ cơm và đến đêm thì lên cơn sốt. Đến khuya thì bố phải lấy xe gắn máy ra đi đón ông bác sĩ gia đình tới. Sau khi đã chẩn bệnh và chích thuốc, bác sĩ ra về, dặn mẹ chườm đá tiếp cho Bé trong nửa giờ nữa. Mẹ leo lên ngồi hẳn trong giường cho khỏi muỗi và Bé thì thào:
- Ngày mai con sẽ báo cho bác biết là cái cô ấy xấu lắm dơ lắm. Dám...
Bà mẹ dịu dàng đưa chiếc khăn bọc đá lướt nhẹ hai bên thái dương cho Bé, nhỏ nhẹ:
- Mẹ nghĩ là con chẳng nên nói gì thì hơn. Bởi vì có nói cũng vô ích.
- Sao vậy mẹ?
- Bởi vì khi đàn ông đàn bà yêu nhau, người ta có thể làm cho nhau tất cả mọi thứ. Không có gì là xấu là dơ khi yêu nhau đâu con.
- Thế mẹ có làm thế với bố không?
Bà mẹ cười khe khẽ rồi mới trả lời:
- Đôi khi thôi con. Khi nào bố tán mẹ gẫy lưỡi ra đã...
Bé sững sờ trong khoảng khắc nhưng rồi chấp nhận. Có bao giờ mẹ nói dối Bé về những chuyện như thế đâu. Nhưng Bé không có thì giờ để ngạc nhiên lâu vì mẹ bỗng dưng hạ giọng xuống nói với Bé với một giọng khác thường. Không phải lối của một bà mẹ nói với con mà ngang hàng hơn, như một người nữ trưởng thành với một người nữ trẻ.
- Con nên nghe mẹ đây. Con tưởng ông nhà văn ấy già lắm rồi sao?
- Già chứ. Tóc ông tiêu muối hết trơn rồi.
- Hồi mẹ bằng tuổi con, mẹ thấy ông ngoại cũng già ghê gớm. Bởi thế mẹ đã tức điên lên khi thấy ông ngoại ôm hôn cô vũ nữ hoa khôi của Văn Cảnh...
- Thiệt vậy hả mẹ?
- Ông ngoại đã cắt nghĩa cho mẹ và từ đó mẹ hiểu rằng trên năm mươi tóc bạc đàn ông không hề già. Và họ chẳng bao giờ quá già để hết mê những cô gái đẹp trên đời. Con hiểu chứ? Con hiểu tại sao mẹ bảo con chẳng nên kể những gì con thấy chiều nay cho bác ấy biết làm chi. Chẳng thay đổi được gì hết đâu con.
Bé ngủ thiếp đi rồi mê sảng vào gần sáng. Vị bác sĩ lại được đón tới lần nữa. Bé bị sưng cuống phổi thôi, không cần phải đưa đi bệnh viện. Nhưng Bé khó bình phục một cách lạ thường. Mỗi khi cô bé tỉnh táo ngồi lên nuốt những thìa sữa và cháo, bà mẹ lo ngại khi thấy đôi mắt buồn bã của cô gái tật nguyền. Cô bé không muốn chống trả với bệnh, cô cứ chìm ngập trong một chán nản thầm kín. Bởi thế đến ngày thứ ba bà đã ngồi ra bàn trước cửa sổ nhìn xuống con rạch lầy lội mà viết thư cho nhà văn già. Bà kể đã đọc đã gặp đã biết ông ta như thế nào trong nhiều năm trong quá khứ trước khi nói mình chính là mẹ của cô bé gù mỗi ngày đi học về vẫn ngừng trước luống hoa. Bà xin ông ngày mai hãy đến thăm cô bé vào buổi chiều vì bé đau nặng và... Người mẹ ngừng lại một khoảng khắc khá lâu, vẩn vơ nhìn dẫy cỏ nước và hàng chuối phía bên kia con rạch, trước khi cúi xuống viết những dòng chót xin ông già hãy làm tất cả những gì có thể làm được cho cô gái tật nguyền.
Ông nhà văn già không ngạc nhiên khi nhận được bức thư ấy. Là nhà văn thành danh từ đã quá lâu, ông đã từng nhận được những bức thư của những người nữ xa lạ, yêu cầu ông làm những điều dị kỳ hơn nhiều. Ông mỉm cười bỏ thư vào ngăn kéo khi nhớ lại nhiều năm về trước ông nhận được một bức thư của một người xa lạ từ trên cao nguyên. Thiếu phụ ấy năn nỉ ông viết vài chữ xác nhận ông không phải là "người tình đầu tiên" của nàng. Lý do trong một lúc ghen tuông với chồng là một sĩ quan trên vùng đất đỏ, nàng đã phịa ra ông là người tình đầu. Bây giờ hai người đã hoà thuận, ông chồng lại khổ sở dằn vặt vì câu chuyện bịa của vợ...
Ngày hôm sau là chủ nhật, đến giờ hẹn, ông già tắm rửa, chải tóc cẩn thận trước khi mặc bộ quần áo của những tháng năm chưa phải đi cải tạo. So với thứ khó khăn ông đã phải trải qua khi viết bức thư "giải oan" tức cười để cứu nguy hạnh phúc một gia đình xa lạ trên cao nguyên ấy, thì chuyến đi thăm cô gái tật nguyền đang đau ốm này đâu có đáng gì. Ông chỉ hơi ngạc nhiên một chút khi tháo then cổng gỗ bước vào sân, ông thấy nhà không có ai. Tiếng cô bé vui vẻ cất lên chào và ông theo tiếng nói tiến vào.
Trước khi cùng cả nhà đi lễ Nhà Thờ, bà mẹ đã chuẩn bị thật kỹ càng mọi sự. Cửa sổ nhỏ được chống thẳng lên, ánh sáng buổi chiều tràn vào như một ô vuông đóng khung lấy bình hoa nhỏ đặt trên bàn. Cô bé được đặt ngồi trên giường tựa lưng vào tường, da mặt hồng hào và da thịt phần vai và ngực để hở cũng thế. Bà mẹ đã trang điểm cho Bé một cách nhẹ nhàng, như mọi khi bà vẫn làm khi hai mẹ con đi dự tiệc cưới của bà con bạn bè. Ông già ngồi xuống chiếc ghế trước bàn học, ngay cạnh giường. Ông châm một điếu thuốc, thở khói ra ngoài cửa sổ rồi mới hỏi, với giọng vui đùa quen thuộc:
- Này cháu, làm gì mà cứ nhìn bác như người lạ vậy?
- Tại bác lạ quá đi. Không giống bác mọi khi.
Ông già mỉm cười thông cảm. Từ biết bao tháng ngày cô bé này chỉ nhìn thấy ông trong y phục làm vườn tồi tàn. Một chiếc áo thung quân đội cũ đã úa vàng và lưng thủng lỗ chỗ. Một chiếc quần đùi may ở nhà hay một chiếc quần lính trận do chính ông vá đắp tùm lum ở các trại cải tạo trên rừng.
- Bác cũng thấy cháu lạ lắm.
- Sao bác?
- Tưởng cháu ốm liệt giường lết bết kia chứ. Ai dè cháu xinh đẹp hồng hào như vậy.
Cô bé sung sướng cười. Và như thường lệ, ông già lại thưởng thức chiếc áo ngủ mới, khen mầu đẹp tuy hơi hở nhiều da thịt và quá mỏng để ông có thể nhìn thấy rõ đường nét của cặp vú tròn và lớn — dĩ nhiên nhận xét sau cùng này ông giữ cho riêng ông. Ông tự lấy bình trà nóng đã pha sẵn rót ra chiếc ly duy nhất và không ngạc nhiên khi cô bé đòi uống chung một chút. Rồi câu chuyện diễn ra như thường lệ về mọi đề tài linh tinh. Đang tả cho cô bé nghe thủ đô nước Úc mà ông đã có lần tới buồn hiu như thế nào vào ngày chủ nhật, ông bỗng nhìn thấy đôi trẻ xuất hiện ở góc vườn chuối bên kia con rạch. Ông nhìn họ hôn nhau say đắm một lúc rồi mới nhận ra cô bé gù cũng đã nghiêng người nhìn ra ngoài như ông. Đến một lúc nào đó người trai đẩy người con gái vào thân cây chuối rồi quì xuống gục đầu vào phần dưới.
Bây giờ thì ông già hiểu tại sao cô bé tật nguyền này có những hiểu biết chính xác về tình yêu nam nữ đôi khi làm ông phải ngạc nhiên. Đến một lúc nào đó ông chợt nhận ra sự im lặng bất thường trong phòng. Ông quay lại và nhận thấy cô bé đã tựa lưng vào vách và nước mắt chảy đầm đìa, từng giọt xuống phần ngực để hở, lăn sâu xuống phía dưới. Ông hiểu tại sao cô bé khóc, hay là ông cho rằng ông hiểu rằng bé biết bé chẳng bao giờ có một cuộc đời một người nữ bình thường, rằng bé mãi mãi là kẻ lạ, là kẻ bị loại trừ trong cõi đời này.
Ông nhà văn già rất thương phụ nữ và trẻ em. Ông chỉ dữ dằn với những đàn ông mà thôi. Ngay bây giờ cũng vậy, mỗi khi đạp xe đi ngoài đường thấy trẻ con đánh nhau, ông vẫn ngừng xe can thiệp và săn sóc đứa nhỏ bị đánh đau. Và có lần ngồi trong quán, thấy ông bố bên vườn hàng xóm đánh túi bụi đứa con gái bé bằng thanh tre lớn, ông đã nhẩy sang can thiệp, giằng thanh tre vứt đi. Bởi thế lúc này ông thực lòng tìm cách an ủi cô bé tật nguyền. Ông đã sống quá nhiều, kinh nghiệm quá trải rộng để hiểu rằng khi một người nữ đang buồn khổ, không thể dùng một lý luận nào cả. Phản ứng tự nhiên của ông, do kinh nghiệm tích lũy, là đưa hai tay ôm lấy khuôn mặt đẫm nước mắt. Ông vuốt hai ngón cái lên hàng mi mượt của cô gái để cô phải từ từ nhắm mắt lại cho ông dễ dàng lau nước mắt cho cô trên má. Ông không hề định hôn cô bé này, nhưng rồi mọi sự cứ diễn ra rất tự nhiên.
Ông đã hôn lên môi cô bé. Mới đầu nhẹ nhàng để an ủi nhưng mỗi lúc đôi môi ấy nóng lên, mấp máy đầy quyến luyến. Thế rồi mọi sự lôi cuốn ông đi. Ông từ tốn dạy cho cô bé cách hôn, từ hôn hé miệng cho đến kiểu hôn ẩm ướt trộn lẫn vào nhau. Ông đã định chỉ ngừng ở khuôn mặt, ở đôi môi với chiếc lưỡi hồng nhỏ ấy thôi. Bấy nhiêu đủ để an ủi một trinh nữ đang buồn. Nhưng tới một lúc nào đó, cô gái tự dưng cầm bàn tay đang đặt trên vai cô, đứa xuống một bên vú. Khi đầu vú nhọn căng cạ vào lòng bàn tay ông, ông bị lôi cuốn đi xa hơn. Ông mở vạt áo ngủ ra, ngắm nghía say sưa bộ ngực đẹp tuyệt vời căng phồng trước khi cúi xuống đưa đôi môi phiêu du trên phần da thịt thơm ngọt. Rồi đến một lúc nào đó, bỗng dưng vú cô bé bỗng cong lên trong miệng ông trong một rung động cực điểm.
Ông già dịu dàng đặt trả cô bé êm ấm tựa vào vách, chặn gối cho thật tiện nghi. Đây chẳng phải là lần đầu ông đã làm một người nữ đạt tới khoái lạc cực điểm chỉ bằng đôi môi và bàn tay ông trên đôi vú mà thôi. Ông rót nước trà đầy ly cho cô bé uống rồi tiếp tục nói thêm về những đề tài bình thường để cho cô bé đủ thời gian trấn tĩnh, trở lại trạng thái bình thường. Ông thật bằng lòng khi thấy ngoài đường đã lác đác những người đi lễ về. Ông đã đi vào buổi thăm viếng người đau này xa hơn mức dự trù như vậy là quá nhiều. Ông châm một điếu thuốc nữa, hút hết trước khi giã từ. Khi gặp bà mẹ trở về ngoài con lộ lớn, ông cười nhẹ nhàng báo hiệu là mọi sự đều tốt đẹp, bình thường.
Khi cô bé gù khỏi bệnh và lại chống nạng đi học, mọi sự đúng là bình thường. Cô bé vẫn ngừng lại bên luống hoa, vẫn nói chuyện lung tung với ông. Thân mật hơn, và chẳng ai nhắc xa gần gì đến chuyện đã xẩy ra ấy. Ông chẳng bao giờ ngỏ ý muốn trở lại căn phòng vách gỗ nhìn xuống con rạch sình lầy với vườn chuối phía bên kia. Cô bé vẫn chiều chiều loay hoay viết nhật ký, vẫn thỉnh thoảng nhìn ngắm cặp tình nhân âu yếm nhau đến tận cùng phía bên kia. Nhưng cô bình tĩnh hơn, bằng lòng hơn với mọi sự chung quanh.
Cho đến một hôm đi học về trên con đường quen thuộc, cô ngạc nhiên thấy một đám đông đang ồn áo xúm xít chặt nát cây bông giấy cổ thụ trước hiên nhà ông già. Cô tập tễnh len vào và được mọi người cắt nghĩa rất nhanh rằng gia đình này đã lên xe sáng nay ra phi trường đi Mỹ. Nhà phải trao lại cho Nhà Nước. Bởi thế bà con đến chặt cây bông giấy làm củi đun ít bữa trước khi có cán bộ ngoài Bắc đến ở. Một thanh niên vừa kéo một cành bông giấy sang luống hoa bên kia đường, vừa nói với cô bé:
- "Dân cối" 1 đâu có biết thưởng thức hoa. Chặt hết đi là phải. Cũng được mấy bó củi đun đỡ...
Cô bé tập tễnh rời đám đông tiến sang đứng nép bờ tường nhà bên cạnh. Cô lắng nghe những nhát dao chặt, cô nhìn những cây hoa ông già tưng tiu biết bao bị đạp nát dần, nát dần. Khi đám đông giải tán, cây bông giấy biến mất như chưa từng bao giờ có mặt. Lòng đường đầy những cành nhỏ và lá rụng tơi tả. Lần này cơn mưa lũ lại chụp lên cô gái, dữ dội hơn lần trước. Và lần này cô không tập tễnh tìm đường về nhà như lần trước. Cô đứng đó, tê dại cho đến khi gia đình túa đi tìm ra cô, và chính ông bố phải bồng về vì cô không còn sức đứng vững.
Lần này cô bị sưng phổi nặng. Và dĩ nhiên là không còn gì trên thế gian này có thể cứu được cô nữa.
Nhiều năm tháng nữa trôi đi trên ngôi mộ cô bé cỏ đã xanh um từ lâu trong đất thánh không xa nhà, gia đình cô mới đến lượt được đi Úc đoàn tụ gia đình. Phải đợi đến đêm cuối cùng ở Việt Nam, khi cho cô gái hàng xóm chiếc nệm của cô bé vẫn nằm, bà mẹ mới khám phá ra cuốn nhật ký của cô dấu bên dưới. Bà vội vã cất đi, đợi đêm khuya khách đến tiễn đưa đã về hết, mới mang ra đọc. Bà đã khóc rất nhiều, nhưng khóc nhiều nhất vì đoạn cô gái ghi lại những gì đã xẩy ra buổi chiều chủ nhật có ông nhà văn già đến thăm. Người bố, dù đang còn ngây ngất men rượu tiễn hành, cũng đọc và buồn. Sau cùng người mẹ nói:
- Dù sao con bé tội nghiệp cũng đã biết đến tình yêu rồi mới chết. Chúa đã thương nó hơn chúng ta tưởng.
Ông chồng đồng ý. Trong đêm khuya về sáng, một đêm không thể ngủ nổi ấy, họ đã đồng ý cùng nhau mang cuốn nhật ký ra đốt nơi cửa sổ căn phòng của cô gái. Bà mẹ lại khóc một lần nữa. Bà chỉ chùi nước mắt, vứt tro xuống con rạch khi đã đến giờ đánh thức cả nhà dậy ăn sáng chuẩn bị ra phi trường.
Hai năm đầu ở xứ Úc cả gia đình bận bịu biết bao trong việc mưu sinh tự lập cũng như học hành. Thậm chí đến năm thứ ba cư ngụ nơi vùng đất mới, họ mới nhớ chuyện xưa cũ kịp thời để làm giỗ cho cô bé tật nguyền. Bà mẹ đã năn nỉ hai đứa con lớn phải kiếm ra bằng được hoa cosmos và hoa móng nước mang về tưởng niệm cô em đã chết. Nhưng họ chỉ kiếm được hoa cosmos nhiều màu khác nhau, không hề có màu vàng tươi như thứ đã mọc lên từ luống hoa chạy dài theo lòng đường của ông nhà văn già ngày nào tại quê cũ.
Khi cắm bó hoa ấy vào bình, bà mẹ bỗng dưng nói với chồng:
- Có lẽ mình nên báo cho ông nhà văn ấy là Bé đã chết. Và Bé đã yêu ông ấy.
Ông chồng đồng ý. Ông nhà văn ấy đã viết văn nhiều và lại nổi tiếng một lần nữa. Báo chí tiếng Việt xứ Úc thỉnh thoảng vẫn trích đăng lại một vài bài. Gửi một bức thư cho ông ta qua một tờ báo không phải là điều khó. Nhưng rồi hai vợ chồng cứ lần lữa rồi quên đi.
Điều đó cũng không sao. Tại phần đất phía bắc của đất nước Mỹ rộng lớn bao la, ông nhà văn vẫn tiếp tục trồng hoa vào mùa xuân để cho nở vào mùa hè. Ông vẫn trồng như ở Việt Nam, bao quanh khu vườn rất rộng nơi ông đang ở. Hai năm đầu ông chỉ trồng được hoa cosmos ôn đới với các màu trắng, tím, hồng... Không có thứ màu vàng tươi của nhiệt đới Việt Nam. Mãi đến năm nay ông mới nhờ người quen từ trại tị nạn Bataan bên xứ Phi mang sang được ít hạt giống loại màu vàng mà ở quê nhà dân thường vẫn gọi là hoa sao nháy, và những đôi trẻ yêu nhau ở vùng Đà Lạt vẫn gọi là hoa cánh bướm.
Vào ngày giỗ của cô bé cử hành dưới nam bán cầu ấy, khi bố mẹ cô bàn tính tới chuyện viết thư cho ông, thì ông đang lúi húi săn sóc bụi hoa màu vàng ấy đang nở những bông đầu tiên. Không cần phải có bức thư nào cả, ông cũng đã biết từ lâu cô bé gù ấy đã yêu ông. Khi vin bông hoa mới nở to nhất xuống cà lên môi mình, ông dường như nhìn thấy rõ ràng từng nét khuôn mặt có hàng mi mướt dài của cô gái. Ông dường như thấy đôi môi nóng của cô mấp máy trong miệng ông, và khi ngậm hai cánh hoa vào miệng, ông còn hồi tưởng được mơ hồ đâu đây cơn bùng nổ khoái cảm đầy rực rỡ của cô gái trong buổi chiều chủ nhật đã thật xa ấy.
Ông đã già rồi. Bởi thế ông ý thức hơn bao giờ hết rằng đó là lần cuối cùng trên trần gian này ông được một người nữ yêu thương. Sau cô bé, sẽ không còn một ai khác nữa. Chỉ có một chi tiết ông không biết, đó là cô bé tật nguyền ấy đã chết cùng với luống hoa bị dẫm nát trong cơn mưa nhiệt đới tầm tã từ đã lâu lắm rồi. Nhưng điều đó sau cùng cũng chỉ là một chi tiết thôi. Biết hay không cũng thế mà thôi, vì ông vẫn tiếp tục trồng hoa như thế, suốt những năm tháng còn lại của ông trên cõi đời này.
nguon: https://banvannghe.com/a9025/the-uyen-nha-van-gia-va-co-be-gu
Thế Uyên
(từ: vietmessenger)
--------------------------------
"Dân cối": chỉ chung cán bộ miền Bắc và gia đình vì họ hay đội nón cối (hiện nay nón cối chỉ còn xuất hiện ở miền Bắc mà thôi). |