Dalat Palace hôm nay: sự suy vong của một di sản kiến trúc?
Mai Thái Lĩnh
Vào cuối năm 2017, giữa lúc các nhà quy hoạch công bố một cách ồn ào dự án ba ngàn tỷ để “hiện đại hóa khu phố trung tâm” Đà Lạt thì ở một vị trí trung tâm khác (trung tâm của toàn thành phố chứ không chỉ là khu phố trung tâm), một sự kiện đã xảy ra một cách khá lặng lẽ nhưng chắc chắn sẽ để lại những hậu quả không thể lường trước cho tương lai của thành phố du lịch nổi tiếng này…
Dalat Palace – một di sản kiến trúc:
Cho mãi đến gần đây, Dalat Palace luôn giữ vị trí “đệ nhất khách sạn” của thành phố Đà Lạt. Mặc dù quyết định xây dựng đã có từ năm 1916 (dưới thời của Toàn quyền Roume), mãi đến năm 1922 (dưới thời của Toàn quyền Maurice Long), khách sạn mới được hoàn thành và đưa vào hoạt động với tên gọi là Langbian Palace (hình 1):
Năm 1943, dưới thời của Toàn quyền Decoux, mặt tiền của khách sạn có sự thay đổi: những đường nét cầu kỳ bị xóa bỏ, thay vào đó là một bề ngoài giản dị hơn (hình 2). Sự thay đổi này được thực hiện bởi kiến trúc sư Paul Vesseyre (1896-1963). Tên khách sạn cũng được đổi thành Dalat-Palace.
Vào thập niên 1990, khi Công ty Du lịch Lâm Đồng liên doanh với tỷ phú người Mỹ Larry Hillbloom (1943-1995) để thành lập Công ty DRI, ông này đã đổ vào đây 40 triệu $US để nâng cấp ba công trình (sân golf, khách sạn Dalat Palace và khách sạn Du Parc). Mặt tiền của khách sạn lại thay đổi một lần nữa, nhưng nhìn chung vẫn giữ lại diện mạo của lần sửa đổi trước, chỉ khôi phục lại những họa tiết trang trí ở đường viền sát mái nhà (corniche) (xem hình 3). Nhà tư bản người Mỹ xem ra cũng quý trọng thiên nhiên và đối xử với di sản kiến trúc của Đà Lạt một cách văn minh.
Cùng với sân golf Đồi Cù và khách sạn Du Parc, số phận của Dalat Palace trôi nổi: từ sở hữu “quốc doanh” trở thành sở hữu “liên doanh”, rồi vuột khỏi tay của nhà nước để trở thành “sở hữu 100% của tư bản ngoại quốc”, cuối cùng lại trở thành sở hữu “tư nhân” của các nhà tư bản thân hữu nội địa!
Tập đoàn Hoàn Cầu và công trình “nâng cấp” khách sạn Dalat Palace:
Năm 2014, Tập đoàn Hoàn Cầu do bà Trần Thị Hường tức Tư Hường (1936-2017) sáng lập đã trở thành “đồng sở hữu” sân golf Đồi Cù, khách sạn Dalat Palace và khách sạn Du Parc. Tập đoàn thành lập công ty con có tên là Công ty TNHH Hoàn Cầu Đà Lạt để quản lý các hoạt động của tập đoàn tại Đà Lạt. Cuối năm 2014, tỉnh Lâm Đồng quyết định cho Tập đoàn Hoàn Cầu thuê Dinh 1 trong vòng 50 năm (!).
Công trình đầu tiên mà Hoàn Cầu đóng góp cho địa phương là trùng tu Dinh 1, được khai trương vào tháng 9 năm 2015. Nhân dịp này, tập đoàn hứa hẹn sẽ đầu tư thêm giai đoạn 2: xây dựng khu du lịch nghỉ dưỡng cao cấp trên diện tích rừng cảnh quan, với khu khách sạn đến 200 phòng, khu nhà hàng, hội nghị có sức chứa từ 500 đến 800 chỗ và 27 biệt thự tiêu chuẩn 5 sao, với số vốn 600 tỷ đồng.[1]
Hai năm sau, nhân dịp lễ hội Festival Hoa Đà Lạt 2017, tập đoàn lại cho ra đời công trình thứ hai: “nâng cấp” khách sạn di sản Dalat Palace bằng cách xây thêm một tòa nhà đồ sộ dưới danh nghĩa Trung tâm Hội nghị Dalat Palace (Dalat Palace Convention Center)!
Ngày nay, khách sạn có đến hai cổng chính. Ở phía đông, từ đường Trần Phú người ta có thể đi vào khách sạn bằng cổng cũ, nay được gắn dòng chữ “Dalat Palace Heritage Hotel” (Khách sạn di sản Dalat Palace). Ở phía tây, người ta cũng có thể đi vào bằng cổng mới, được gắn dòng chữ Dalat Palace Convention (hình 4).
Điều đập ngay vào mắt mọi người là hai tòa nhà có hai phong cách kiến trúc hoàn toàn khác nhau lại nối với nhau một cách gượng ép theo kiểu “đem râu ông nọ cắm cằm bà kia”. Vì tòa nhà mới xây gần sát khách sạn cũ, cho nên nếu nhìn từ bên kia hồ Xuân Hương, ta thấy khách sạn Dalat Palace trước chỉ có một, nay biến thành hai. Trong tấm ảnh dưới đây (hình 5), chúng ta thấy bên trái (hướng đông) là khách sạn Palace cũ, bên phải (hướng tây) là tòa nhà mới. Do đó, người dân thường gọi tòa nhà mới là “Dalat Palace mới” để phân biệt với “Dalat Palace cũ”!
Tòa nhà mới có hai mặt tiền. Một mặt tiền lấp ló đằng sau hàng rào sắt, còn mặt tiền thứ hai phơi lồ lộ ngoài mặt đường Hồ Tùng Mậu (hình 6 và 7).
Hai phần nhô cao với bốn mái vòm (dome)[2] – sáng kiến phát sinh trong quá trình thi công – là một trong những lý do khiến Tập đoàn Hoàn Cầu bị Chủ tịch UBND Thành phố là Võ Ngọc Hiệp ký giấy phạt 40 triệu đồng. Theo VNExpress, xét về diện tích xây dựng, Hoàn Cầu được cho phép xây 4.784 m2 nhưng trong thực tế đã xây 7.087 m2, dôi ra 2.303 m2, còn về chiều cao thì công trình vượt hơn 6m so với thiết kế được phê duyệt.[3]
Tất nhiên, như vẫn thường xuyên diễn ra ở Việt Nam ngày nay, “phạt” có khi chỉ là một hình thức chiếu lệ. Trong quyết định phạt có thòng thêm câu “yêu cầu chủ đầu tư lập thủ tục điều chỉnh giấy phép xây dựng và thiết kế theo quy định”. Vì vậy, sau đó thủ tục điều chỉnh được thực hiện nhanh chóng để Dalat Palace kịp khai trương đúng vào dịp lễ hội Festival Hoa Đà Lạt (hạ tuần tháng 12 năm 2017).
Trong thực tế, công trình này đã được bật đèn xanh cho phép từ lâu. Trước khi khởi công xây dựng Dalat Palace mới, Tập đoàn Hoàn Cầu đã xây một bức tường rào kiên cố để phân định ranh giới giữa cái gọi là “khuôn viên khách sạn Dalat Palace” với bên ngoài. Do đó, ngoài hai cổng phía đông và phía tây nói trên, về phía hồ Xuân Hương còn có một cái cổng đồ sộ được thiết kế một cách khá cầu kỳ nhưng có phần màu mè, diêm dúa, hoàn toàn xa lạ với phong cách trang nhã, lịch sự của người Pháp trước đây (hình 8).
Tại sao nói Dalat Palace bị “biến dạng”?
Đọc đến đây, có lẽ độc giả sẽ thắc mắc: tại sao nói Dalat Palace bị biến dạng trong khi Tập đoàn Hoàn Cầu chưa động chạm đến khách sạn Dalat Palace cũ?
Nói biến dạng là vì bất cứ công trình kiến trúc quan trọng nào cũng gắn bó với không gian xung quanh nó. Ngay từ đầu, các nhà thiết kế đô thị và kiến trúc sư người Pháp đã chọn cho Dalat Palace một vị trí đặc biệt: nằm trên trục đường chính (đường Yersin, sau 1975 đổi tên thành đường Trần Phú) và nhìn xuống hồ Xuân Hương. Tấm không ảnh đăng kèm (hình 9) do các phi công lái trực thăng chụp vào thời Việt Nam Cộng Hòa giúp chúng ta thấy được khung cảnh bao quanh Dalat Palace. Trước mặt khách sạn là một thảm cỏ trải dài về phía hồ Xuân Hương, không hề có hàng rào bao quanh. Về phía tây và tây-bắc của khách sạn là cả một rặng thông xanh mướt. Phía bên kia hồ còn có một thảm xanh khác. Đó là phần công viên trên Đồi Cù [4] đã bị rào lại từ đầu thập niên 1990 để “nâng cấp” sân golf 9 lỗ thành sân golf hiện đại 18 lỗ – nay cũng lọt vào tay Tập đoàn Hoàn Cầu.[5]
Điều đó cho thấy từ thời Pháp thuộc cho đến thời Việt Nam Cộng Hòa đã có quy định nghiêm ngặt để duy trì màu xanh xung quanh khách sạn. Nói cách khác, không có cái gọi là “khuôn viên của khách sạn” như cách nghĩ hiện nay.
Màu xanh của bãi cỏ, của rừng thông và màu xanh của mặt nước hồ chính là những yếu tố tạo thành khung cảnh thiên nhiên bao quanh “đệ nhất khách sạn”. Xóa bỏ màu xanh để thay bằng xi-măng, sắt thép chính là nhát búa phá hoại đầu tiên mở đường cho sự suy vong của Dalat Palace – di sản kiến trúc hàng đầu của thành phố.
Chỉ còn vài năm nữa, Dalat Palace sẽ tròn 100 tuổi (1922-2022). “Khách sạn di sản” sẽ kỷ niệm bách niên bằng khuôn mặt nào? Bằng khuôn mặt trang nhã, lịch sự của một khách sạn nằm trong lòng thiên nhiên thơ mộng hay bằng một khuôn mặt trơ trụi, được giải phẫu thẩm mỹ và trang điểm công phu nhưng rất mực… vô duyên?
Đà Lạt, những ngày cuối năm Đinh Dậu
7/2/2018
MAI THÁI LĨNH
[1] Dinh I Đà Lạt chính thức mở cửa đón du khách, Nhân dân 19/09/2015: http://www.nhandan.com.vn/vanhoa/du_lich/item/27476902-dinh-i-da-lat-chinh-thuc-mo-cua-don-du-khach.html
[2] Báo Tuổi Trẻ gọi phần này “ụ nổi”. Xem: “Đình chỉ công trình sai phép trong khách sạn cổ Dalat Palace”, Tuổi Trẻ, 23/10/2017: https://tuoitre.vn/dinh-chi-cong-trinh-sai-phep-trong-khach-san-co-dalat-palace-20171023172621852.htm
[3] Khánh Hương, “Công trình sai phép hơn 2.300 m2 ở Đà Lạt”, VNExpress 7/11/2017:
https://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/cong-trinh-sai-phep-hon-2-300-m2-o-da-lat-3666249.html
[4] Mai Thái Lĩnh, Đồi Cù Đà lạt, Bauxite Vietnam 4/10/2014:
https://boxitvn.blogspot.com/2014/10/oi-cu-lat.html
[5] Website chính thức của Tập đoàn Hoàn Cầu chỉ tự nhận là “đồng sở hữu”, ngoài ra còn có tập đoàn nào khác cũng “đồng sở hữu” thì cho đến nay vẫn còn là điều bí ẩn!!!