FB Hà Thủy Nguyên

Hồi đi học, bọn học trò nhiều đời vẫn truyền nhau câu “Đi học là đi tu, ngồi học là ngồi tù”, kể ra cũng không sai. Nhưng đến thời con gái của tôi đi học cấp 2, thì tôi bắt đầu thấy câu này sai sai, có vẻ vẫn còn quá nhẹ… Con gái tôi không còn được mặc những chiếc váy đẹp như thời cấp 1 mà thay vào đó là bộ đồng phục vải thô xấu xí, nó cũng không dám dùng đồ trang sức đẹp (dù là loại rẻ tiền) vì sợ bị bạn bè tẩy chay, nó uất ức cũng không dám bộc lộ vì hàng chục cái mồm chỉ đợi để đấu tố nó tập thể. So với trường cấp 1, trường cấp 2 của con bé không khác nào cái thời đấu tố mà tôi chỉ được nghe kể lại qua phim ảnh, văn chương.

Khi con bé lên cấp 2, tôi hỏi muốn học cả ngày ở trường hay muốn buổi chiều ở nhà học theo chương trình riêng do vợ chồng tôi dạy. Nó chọn ở nhà, bởi vì nó biết ngồi ở trên lớp cũng không có chữ nào vào đầu. Cả lớp nó, và có khi là cả trường nó đều đi học buổi chiều ở trường. Đương nhiên, chúng tôi chẳng đời nào dậy theo cái cách mà Sách giáo khoa của bộ giáo dục đã vẽ vời ra. Kiến thức trong đó nhiều lỗi sai nghiêm trọng, còn chưa kể nhiều chi tiết sai sự thật và thiếu nhân văn. Chúng tôi không muốn con mình bị nhồi não những điều vô bổ. Hiển nhiên, con gái tôi chẳng bao giờ được điểm cao ở lớp. Vì nhiều lý do lắm… Nào là vì nó không chịu làm bài kiểm tra, nào là vì nó đọc không hiểu đề bài (vì đề viết loằng ngoằng sai ngữ pháp), nào là vì đề bài dùng từ sai, rồi cũng có nguyên nhân là do mâu thuẫn giữa kiến thức chúng tôi dạy và kiến thức trên trường (đặc biệt là môn Sử và môn Giáo dục công dân). Biết vậy nên tôi cũng kệ, điểm kém thì điểm kém, thiết nghĩ điểm cao theo cái lối trường học bây giờ cũng chẳng có gì đáng để tự hào. Con gái tôi cũng biết thế, nên chỉ cố gắng đến lớp để duy trì một mối nối với cộng đồng. Ngoài việc làm bài kiểm tra và bài tập theo cách nhà trường muốn, nó tuân thủ nghiêm túc mọi điều. Đương nhiên, cộng đồng mà nó cố gắng duy trì mối liên hệ tối thiểu ấy không muốn thế.

Một cuộc đấu tố đã diễn ra. Cả lớp xông vào đấu tố con bé trong buổi sinh hoạt lớp một cách gay gắt. Trước đó, hôm nào nó cũng bị đay nghiến bởi cán bộ lớp. Tất cả chỉ vì nó khiến cho điểm sinh hoạt lớp bị ảnh hưởng. Tôi không thể tưởng tượng được bọn trẻ con bây giờ lại độc ác và vô tâm như vậy. Tôi không biết các ngôi trường khác thế nào, tôi cũng không biết đã có ai hoặc con ai từng bị rơi vào hoàn cảnh ấy chưa, nhưng với tôi điều đó thật kinh khủng. Khi chồng tôi đến gặp cô giáo chủ nhiệm và nói về chuyện này thì chỉ nhận được lời khuyên là: “Nên về bảo con hòa đồng với các bạn hơn”. Khi một cộng đồng đay nghiến và tẩy chay một cá nhân rồi khuyên cá nhân ấy phải hòa đồng thì là kiểu lý lẽ gì?

Nhân chuyện con tôi, tôi thấy rằng cái thói quen đấu tố tập thể có lẽ ăn sâu trong tâm thức đám đông hơn tôi tưởng. Cứ ngỡ rằng khi người ta nói nhiều về tử tế, về đoàn kết trên truyền thông (và cả trong sách Giáo dục công dân mà con tôi phải học ở nhà trường) thì những cộng đồng ấy sẽ khác đi chứ! Hóa ra không phải! Những lời hay ý đẹp chỉ tạo ra cái vỏ đạo đức cho thứ tập thể đấu tố mà thôi. Những cộng đồng ấy sẽ nhân danh sự tử tế, sự đoàn kết, sự hòa đồng… hay đại loại thế để đàn áp mọi tiếng nói hay bộc lộ cá nhân.

Ở cấp 2, những đứa trẻ bắt đầu được định hình nhân cách rõ nét. Chỉ chừng chục năm nữa thôi, những đứa trẻ thích đấu tố tập thể kia sẽ trưởng thành, sẽ thành người lớn. Chúng sẽ tham gia vào mạng xã hội, tham gia vào hệ thống chính trị, tham gia vào đời sống kinh tế, chúng sẽ đại diện cho một nét văn hóa. Và nếu như chúng không phải trường hợp hi hữu mà là trường hợp phổ biến (bởi vì tôi chưa có điều kiện để thống kê), thì chẳng mấy chốc cái viễn cảnh dystopia được miêu tả trong “1984” của George Orwell trở thành hiện thực.

Người ta có thể nhân đạo với những tù nhân cần phục hồi nhân phẩm, nhưng sao có vẻ khó mà nhân đạo với những đứa trẻ. Người ta có thể ngon ngọt với chúng nhưng người ta lại bắt ép chúng phải tuân thủ những gì định sẵn bằng mọi giá. Nhà trường với con gái tôi giờ đây còn kinh khủng hơn nhà tù, bởi hàng ngày đến lớp nó phải chịu đựng sự tra tấn tâm lý từ bạn bè và thày cô.

Tôi hỏi con gái mình: “Nếu Hà Nguyên thích thì cho nghỉ học luôn nhé! Ở nhà học là được rồi! Sau này có đi làm nhà nước đâu mà phải cố lấy bằng cấp làm gì!”. Tôi đã chọn sống như thế và đến giờ vẫn sống tốt, chẳng có lý do gì để hành hạ bản thân ở trường. Vì thế, tôi tin con gái tôi cũng có thể chứng minh “quyền bất tuân dân sự” của mình trong việc đi học. Nhưng nó chọn sẽ tiếp tục đến trường, tiếp tục đối mặt với những cuộc tra tấn tinh thần ấy, và vẫn tiếp tục tiếp thu những kiến thức vợ chồng tôi dạy chứ không phải nhà trường dạy. Có lẽ đó là chướng ngại vật mà nó cần phải vượt qua, là cuộc chiến mà nó không thể đầu hàng. Ai cũng có cuộc chiến của riêng mình và tôi tin nó sẽ chiến thắng. Với một đứa có chính kiến riêng như nó, tôi tin rằng chẳng cuộc đấu tố nào của đám đông có thể khiến nó khuất phục.

https://www.facebook.com/ha.thuynguyen.5/posts/1896740393688225

[i] Tựa đề của Văn Việt