Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Người đeo lục lạc (kỳ 8)
Truyện của Võ Bá Cường
Chương 11: Người đeo lục lạc
Cả làng Vũ Công bảo ông là con người kì dị, mặt mũi lúc nào cũng sầu thảm, lại hay ngồi dưới gốc cây bạch đàn gẫy ngọn, quanh đó lác đác vài cây thèn đen, cây sòi còi cọc với đám cỏ xước mọc chen chúc. Ông già ngồi đón gió, và ngắm nước ao cá. Đôi chỗ nước lùa vào dưới gốc cây rễ ăn sà ra mặt hồ nước, đen quạnh, dưới đó là mấy hàng lau sậy mọc chen quanh đám rêu rác, hàng cây rong chó. Trên bờ chỉ có ngôi nhà 2 gian thấp nhỏ, nối thông với bếp nấu ăn của nhà trường. Ngôi nhà đơn độc, chủ nhân là già Đang cũng đơn độc, hưu quạnh như nó. Người làng bảo già Đang sống bằng cóc ngóe, và những con tôm cá bắt được ngoài đồng. Nhiều đứa trẻ muốn chơi với người cô đơn qua sự đổi chác mua bán, có đứa lại tìm cách chọc ghẹo già làm cuộc sống của ông không vui lên được, nhuốm thêm cảnh thê lương.
Có một bà già người thấp nhỏ, lưng gù bán hàng khô đầu ao lối vào ao cá Bác Hồ. Nhiều lúc không ai nhận ra con mắt hấp háy của bà lão không muốn rời già Đang. Bà muốn ông không nên ra đường lang thang vào buổi tối, như tối hôm qua để mấy đứa trẻ trâu đạp xe bạt mạng lao vào ông ngã bổ chửng. Chắc nay còn đau lắm phải không? Bà hỏi bâng quơ như thế. Rồi lại nói như trách móc ông: “Ông cũng hay đi lắm. Quen rồi. Không chịu nổi cảnh tù túng phải không? Còn đây là bơ sữa bò, ông dặn tôi xin cho ông đấy.
Một lũ trẻ vừa chạy vồ cào cào ở bờ đồng về trông thấy bà, có đứa người như con săn sắt la lên:
- Mẹ ơi ! Chúng mày ơi ! Bà già đang nói gì với ông già ăn cóc.
Già Đang cúi mặt xuống, đầu gục vào cây bạch đàn, dấu đi giọt nước mắt. Thực lòng ông muốn yên, mà chẳng được yên. Nó là lỗi của người lớn, trẻ con biết gì? (Bà gù nói vậy). Lúc ấy có hai con ngỗng trắng to dễ đến hàng chục kí lô cất cái cổ như cổ rắn, lạch bach đi vào sân trường ăn cỏ. Kêu quang quác.
Ông nhìn ngỗng một lúc rồi cởi quần áo xuống ao lấy bùn trộn rơm nhét vào chỗ khe tường nứt nhà ở. Cái lỗ nẻ hôm nọ con rắn nước lách hòn gạch đậy trên mặt hũ chui ra, luồn vào khe tường thoát được ra ngoài. Nhìn con rắn, lão tiếc ngẩn ngơ mãi. Nhà không còn rơm, ông vào một gia đình nông dân cùng xã để xin rơm. Vào nhà, thấy cái mũ bện bằng rơm treo trên tường rất đẹp lại "mốt", ông lại gần chiếc mũ vẻ lạ lẫm. Chủ nhà lấy xuống, giảng giải: "Mũ rơm bện để các cháu đi học, tránh bom Mỹ". Ông nông dân không quên lôi ông ra góc vườn chỉ cho xem cái hầm chữ A và giải thích hồi chiến tranh phá hoại nhà nào cũng có những chiếc hầm như thế. Rải rác ven đường còn những hố cá nhân nông choẹt.
Nông thôn lúc đó chỉ còn những ông già, phụ nữ và trẻ em. Ngay cả xã Vũ Công ta cũng thấy nhiều cô gái luống tuổi chưa có chồng, gày gò xương xẩu, đôi mắt mở to khát khao cuộc sống. Ông già tiếc những lúc gian lao, mọi người đi đánh giặc, ông lại "nằm chơi trong hang đá". Rồi đến khi hành hương về làng, tìm đến các ngõ tre nhỏ hẻo lánh ngày xưa lúc còn bé mình chơi với cái dậu duối, bờ tre có nhiều con chim cuốc kêu đêm. Rồi những ngôi nhà mái rạ thâm thấp của ông chú, bà bác, bà dì. Có ai xa lạ đâu? Thế mà bây giờ phải chìa tay ấp úng vào cửa cầu xin gáo nước mưa, nắm rơm về đun niêu cơm. Những cái ngõ nhỏ đầy lá tre rụng bóng già vẫn đơn độc dưới cái nắng.
Đường xá đi lại tối đen như mực. xe đạp dễ lao vào nhau, có khi lao cả vào người lão, cho nên cạp quần ông Đang lúc nào cũng lủng lẳng chùm "lục lạc" làm bằng vỏ hộp dầu cao Sao vàng hoặc bằng miếng sắt cắt từ ống bơ sữa bò mà bà lão bán quán cho lão đem xuyên thủng luồn dây thép. Mỗi khi ra đường, ông Đang đeo nó vào người, đi lại nó kêu leng keng nghe cũng bớt buồn tẻ, cô đơn, và cũng biết phận mình đang còn là kiếp trâu ngựa.
Khổ quá! Lòng muốn đổi thay!
Bỗng lòng ông nhớ tới bạn bè, nhớ tới trời cao, muốn bay nhảy đây đó một chút.
Ngồi tính lại cũng có dăm ba bạn tù ở nhà giam Hỏa Lò - Ba Sao (Ninh Bình), Yên Bái, Cổng Trời (Hà Giang). Chục năm nay ai còn ai mất. Thế là ông già "đeo lục lạc" tự tiện đi sang Nam Định đến nhà anh Bình là bạn tù cũ. Anh Bình ngày trước đã cho ông Đang chiếc xe mini Liên Xô (màu đỏ, một gióng). Ông đi mà không có giấy đi đường, không được sự cho phép của nhà chức trách cho phép.
Chen mua được cái vé già lách nhanh qua cửa sắt nhỏ, (khi người soát vé giằng được từ tay già). Xuống phà, già tìm một chỗ đứng bên cạnh mấy bà buôn táo làng Thuận Vi. Vừa quay lại phía bến thấy có một người mặc bộ quần áo quân phục hơi cũ, đầu đội mũ cối, mặt bịt chiếc khăn tay trắng. Rõ là người quen ... Anh ta lao xuống. Đúng là anh cán bộ nằm vùng xã Vũ Công.
Già biết vậy, khi lên phà vẫn bình tĩnh phóng cái xe mi ni về nhà anh Bình. Hai ông bạn tù gặp nhau thì mừng tủi, anh nào anh nấy đã thấm đòn chí tử, chỉ muốn yên thân. Biết đâu sau lưng mình vẫn có người lẵng nhẵng theo dõi. Ông Bình liếc nhanh ông Đang khi thấy có người lạ bước vào cổng. Ông Đang mặt mày tỉnh bơ, bình tĩnh muốn ngầm bảo bạn: "Không có tật, không giật mình, cây ngay đâu sợ chết đứng". Bụng hai ông đều nghĩ: "Bây giờ là thời nào chứ? Có Đảng "sáng suốt" thì người như mình còn sợ gì?" Nhưng rồi anh đội mũ cối lên giọng hăm dọa. Ông già "đeo lục lạc" lại lo cái gông, cái thòng lọng vô hình đang thít dần lấy cổ mình. Người lạ bảo: "Cái tổ chức của các ông ma quái lắm, không có điều lệ cương lĩnh gì hết, nó chỉ là tổ chức ô hợp một rúm người co cụm lấy nhau. Những loại người như các ông là "Trâu tìm trâu, ngựa tìm ngựa".
Họ phỉ báng hai ông. Ông Đang cãi: "Chúng tôi là người vô tội! Các anh không được nói thế! Nói cứng thế, nhưng bụng đã run lắm rồi. Ông già "đeo lục lạc" biết cãi không nổi, âm thầm theo họ vào nhà giam. Ông già tự hỏi: "Đâu là đất lành, đâu là gió mát?" Ông bước đi ngước vội bầu trời xanh và chút nắng vàng lần nữa, hít thở thật sâu cái không khí "tự do" và khí trời trong lành lần cuối. Vừa quay lại giữa khoảng cách ngắn của "anh cán bộ" và ông, bắt gặp đôi mắt ác cảm nhìn ông như nẩy lửa. Ông linh cảm thấy trong đôi mắt họ coi ông là kẻ đáng khinh bỉ, toàn một lũ ăn hại, mở miệng ra là sách với vở. "Bọn mọt chữ", "Bọn nhân văn" chống chế độ. Mao Chủ Tịch đã nói: "Tri thức sách vở không bằng cục cứt” Cứt còn bón được ruộng, chứ tri thức sách vở chẳng dùng được việc gì.
Nhưng lạ thay họ cứ tra khảo ông về sách vở, họ bắt khai rõ khi nằm ở chuồng lợn viết những gì? Tài liệu ấy ở đâu?
Sao các anh bảo nó không bằng "cục cứt" mà cứ tra khảo mãi cái "cục cứt" làm gì? Nhưng lần này ông già không hăm hở tranh cãi một cách quyết liệt phải trái như gần 20 năm trước. Ông biết cái giá phải trả sự "tham thắng" mỗi lần cưỡng lại lời bề trên nó tai hại đến nhường nào?
Ông nhìn lên trần nhà giam, gương mặt méo mó, nhăn nhúm, mắt buồn rười rượi…
Hôm bắt ông tại Nam Định, ở Trà Vi Vũ Công người ta đến nơi ông ở, đào lục tài liệu ông viết, đến nhà trường, vào nhà cụ Đoán, để hỏi xét. Chả chỗ nào được yên ổn. Họ muốn cuốc cả đất làng lên để xem , xuống ao tìm dấu vết bàn chân trên mặt nước. Tất cả đều không có gì hết…
Ông bước vào chỗ giam, từ cái sàn xi măng đến chỗ ỉa đái nhà tù ông muốn trò chuyện với nó, những thứ ấy đâu có điều gì bí ẩn. Ông nhanh chóng thích nghi với chỗ giam giữ và nhớ lại hình ảnh vợ anh Bình lúc ấy đang vo gạo thổi cơm, ngoái cổ vào nói với hai ông:
- Trưa nay em đãi anh em ông rau luộc chấm nước đậu phụ kho thịt, và canh dấm sấu.
Thật oái oăm, bữa cơm chưa kịp ăn, tay chưa kịp cầm miếng cháy. Lại bị bắt rồi!
Đến bữa, vợ anh Bình vừa đặt mâm cơm xuống cạnh nồi nước rau dấm sấu màu hồng. Chị lấy cái muôi gẫy múc ra hai bát, một bát để cạnh mâm, một bát để trên mặt chõng. Cái đĩa Bát Tràng màu đất nung cháy in rõ hình vành tròn vành vạnh trong lòng được xếp mấy miếng đậu phụ, ba bốn miếng thịt kho màu sẫm đậm thơm mùi nước mắm, hành tươi. Chị chạy xuống bếp vùi nồi cám, bắc nồi cơm. Thằng con trai đi câu về vứt cái giỏ nằm chỏng chơ đầu hè chạy vào ngồi cạch xuống mâm. Đang đói, nó bốc miếng thịt kho đút vào mồm nhai ngấu nghiến, dốc ngược bát nước rau, nín một mạch. Hai tay còn đang giữ bát cạp chặt ở miệng, nước rau nhỏ xuống chân tong tong. Nó ngửa cổ "hà" một tiếng sảng khoái tựa như con trâu khát nước vớ được vũng phù sa mát rượi. Vợ Bình bê nồi cơm độn, chân trong chân ngoài cửa trông thấy cảnh ấy vội tru tréo. Tiện đôi đũa cả trong tay chị cứ thế vụt bồm bộp vào lưng, vào mông thằng bé. Thằng bé không chạy, ôm lấy chân chị, kêu: "Con xin mẹ. Con xin mẹ! Con tưởng mẹ phần con. Nếu biết mẹ phần khách con đâu dám". Chị không đánh con nữa, ôm lấy thằng bé khóc hu hu. Mớ tóc rối quấn trên đầu xổ tung ra phủ kín thằng bé trong lòng. Anh Bình từ lúc bác Đang bị lôi đi, người thẫn thờ ra gốc cây khế bờ ao ngồi một mình, rứt lá thả xuống mặt nước ao sâu. Nghe tiếng khóc hai mẹ con lật đật chạy vào:
- Mẹ con làm sao thế? Cuộc sống này chưa đủ khổ hay sao lại còn văng vật tôi mãi thế?
- Anh ơi! Bát nước rau, mấy miếng thịt em giành cho bác Đang, con trót dại ăn mất rồi.
- Con xin bố! - Thằng con ngước hai mắt đẫm lệ vẻ lo lắng sợ sệt nhìn bố mếu máo.
- Thôi nào! Hai mẹ đứng cả dậy đi, rửa mặt mũi chân tay rồi ăn cơm. Tôi không ăn đâu. Nuốt làm sao nổi khi thấy người ta hành hạ bác Đang. Hai mẹ con ăn đi, không phải phần cơm bác Đang. Bác không về nữa đâu mà mong. Đã đi vào nơi đó, khó mà ra được, ít cũng vài tháng, nhiều hàng năm… Có tội hay không là ở họ. Họ muốn sao được vậy, bảo "tội" là "tội". Nếu cãi lại bị khoác thêm cho hai chữ "ngoan cố" rồi trùm chăn mà đánh. Kêu được với ai…
Vợ Bình đẩy con ra, thở hổn hển hỏi chồng:
- Bác Đang tội gì. Sang nhà ta chơi với bố mày, tôi đã thấy hai người nói với nhau gì đâu. Vừa nói, tay cô vừa cầm cái chổi cùn quét nền nhà lúc nãy ăn trẻ con ăn làm vương vãi mấy hột cơm cái đầu cá khô và mấy cọng rau già, vài mẩu xương cá diếc. Bác Đang bị lôi đi, anh Bình bị người ta bắt mở tủ, mở hòm, lục tung tất cả. Trông cảnh nhà thấy cái chết nhiều hơn sự sống, đôi mắt vợ Bình mở to long lanh và buồn bã, Tiếng chị thở dài se sẽ, cuối cùng chị thốt lên:
- Bây giờ cảnh nhà mình sống trong thoi thóp ngờ vực. Khó chịu lắm. Em là người lao động, cổ cày vai bừa, thấy bác Đang là người tốt. Công lao bác to lớn thế còn chẳng ra sao, anh cũng liệu đấy. Nhà mình nếu như con thuyền, em quyết đẩy sang chỗ khác. Nhưng khốn nỗi nhà mình nó lại không như con thuyền, đẩy đi đâu dễ… - Như chợt nhớ ra chuyện gì, chị Bình hạ giọng bảo chồng: "Tý nữa thì em quên. Quên chuyện này thì rầy rà to. Ông đội trưởng báo chiều nay bố mày phải đi tập trung phá đình làng lấy gỗ lạt gạch ngói xây chuồng lợn, chuồng trâu cho hợp tác xã đấy. Liệu mà đi cho sớm kẻo lại bị "phê bình" thì khổ.
Anh Bình nghe vợ nói, nói lại vợ như khóc: "Phá đình đi, phá đình đi! Còn đình hủ tục còn chi hại nhiều”.
Lúc ấy ở trong nhà giam, cái cánh cửa gióng sắt trông như chuồng nuôi cọp, nặng mùi muỗi và rận rệp. Ai đã vào “bót” này đều sợ vãi đái ra quần. Ông Đang ngồi ủ rũ, bỗng có tiếng ho, có tiếng chửi: “Đ.... mẹ, ho gì nhiều thế, không để bố mày ngủ à”. Ông nhìn vào bóng tối thấy hai người ngồi ôm gối. Một anh đầu tóc bù xù, mặt nom như chiếc bàn là cháy, bên cạnh là cái bị rách. Chân tay người này quều quào như người vượn, da đen nhẻm trông như con chó thui không hết lông, sem sém từng đám. Anh ta ngồi im lặng không hề mở miệng. Mãi sau, ông già "đeo lục lạc" gợi chuyện: "Anh mắc tội gì?"
- Cháu thua bạc!
- Ngoài đời anh làm gì?
- Cháu chẳng có nghề ngỗng gì, ở thị xã Thái Bình cháu mở quán bán thịt chó. Có lúc buồn tình sinh sự đánh bạc!
Ông già khuyên giải anh thanh niên làm vậy là không được, trái với đạo lý. Thời nào cũng vậy, nhân dân oán ghét kẻ hay ăn, biếng làm. Miệng anh ta cứ mấp máy, mấp máy, định nói điều gì, song không mở mồm ra được. Ông già "lục lạc" thò tay vào túi, lần được cái kẹo lúc sang định cho con anh Bình giờ đã chảy nước đưa cho anh ta. Mắt anh ta hiền lại không quàu quạu như trước.
Lại một anh thanh niên nữa ngồi góc phòng tay phải, trông hắn lực lưỡng điềm đạm tự tin… Bỗng cửa mở, cán bộ gọi anh đi, lúc sau trở về, cái gương mặt điềm đạm tự tin đã biến mất. Gói quần áo lúc trước vuông vắn tử tế giờ bị anh lôi ra vò xé, vật vã, vứt lung tung như mớ giẻ rách của thắng ăn mày. Mặt anh ta méo xệch, đau đớn, thống thiết.
Ông già "lục lạc" hỏi: "Vì sao lại vào đây? con người tử tế như anh đâu dễ làm chuyện bậy bạ"
- Có người hại tôi bác ạ! Bỗng nhiên gương mặt anh chan chứa nước mắt.
- Thì "cơn cớ" làm sao anh nói tôi nghe đã.
- Cháu là một Đảng viên, một cán bộ đại đội, hôm cháu nghỉ phép về quê, đạp xe đến thăm bố vợ. Vừa vào đầu ngõ, thấy bố vợ và ông hàng xóm vác gậy choảng nhau. Vất xe, nhảy vào can, vừa kéo được bố vợ ra, thừa cơ ông hàng xóm nhảy với qua bờ ao lao tới. Cháu ngăn lại, lỡ tay ông ngã xuống ao muống. Chẳng may chỗ đó bố cháu mới ngâm cái gốc tre, có chiếc vạc nhọn không may đâm vào đùi ông hàng xóm. Máu chảy. Cháu đã đưa ông ta ra trạm xá thuốc thang nhưng đàn con lão làm đơn tố với Công an huyện tỉnh, "Bộ đội về làng đánh dân". Thế là họ trói gô cổ dẫn cháu đi "ở hiền thì gặp lành", bố mẹ cháu dạy thế! Cả đời cháu gắng ở hiền, nhưng khi bước vào đây rồi cảm thấy mình không được "gặp lành". Niềm tin trong cháu lung lay … Giờ gặp được bác, bác chỉ giúp cho cháu phải sống thế nào?
Ông già "lục lạc" bảo:
- Thôi anh cứ đi ngủ đi! Để tôi nghĩ cách, mai anh trình bày với cấp trên tôi tin rằng trong cái thế giới này, thế nào cũng còn có người tốt.
Ngày hôm sau anh bộ đội dậy thật sớm vẫn thấy ông già quay mặt vào tường nằm ngủ im thin thít. Hai bả vai nhô lên, lục cục những đốt xương sống sau lần vải mỏng.
Một thoáng ý nghĩ xuất hiện trong đầu anh bộ đội: "Trông ông hiền lành thông thái thế, sao lại vào đây? Chuyện với ông như nói với vị thánh…" Rồi trong lòng bỗng thương ông… Đã bước nhầm vào ngôi nhà "chết", cũng sẽ bị người ta lăng nhục, xúc phạm như mình. Lạ thay qua nay chỉ thấy ông giảng giải cho thằng đánh bạc ăn cướp phải biết "yêu thương" nhau mà sống.
Ngày hôm sau, anh cán bộ đại đội, người Đảng viên đã khai đúng như lời ông già đeo "lục lạc" dặn. Thế là vô tội!
Khi quay lại nhà giam anh ta cảm ơn ông bằng tấm lòng chân thật như con đối với bố, lòng rộn rực như muốn hôn lên mái tóc bạc kia. Anh hỏi ông già cũng như hôm trước ông già hỏi anh.
- Bác tội gì?
Ông đưa ống tay áo quệt nước mũi chảy, đầu hơi cúi xuống tiếng nặng chình chịch: "Tôi chẳng có tội tình gì mà “Có một sự nhầm lẫn nào đó trong một phạm trù triết học, trong một khoảng thời gian nào đó".
- Bác nói thế quả cháu không hiểu.
- Anh đã vào đình làng mình chưa? (Câu hỏi thật đột ngột)
- Đã.
- Trong đình có những gì?
- Tượng, tượng nhiều lắm.
- Vậy thì tôi đã mắc "tội điên" "Ném Tượng Xuống Ao bèo".
Anh ngước nhìn ông già, bằng con mắt là lạ tưởng đây người độc hành đầy chông gai hiểm trở. Hai người bạn tù sau mãn hạn họ vẫn tìm ông, coi ông như cha chú. tay đánh bạc, nết na thuần lại, tay hắn chặt thịt chó "phầm phập" trên cái thớt nghiến ở cái quán. Miệng la lên:
- Giời ơi! Ngồi uống chén rượu với miếng nầm chó này ngọt tuyệt. Hôm nay cháu mua được mẻ riềng già cay ơi là cay. Thế là tay già Đang bẻ bánh đa đôm đốp. Mùi riềng bay lên thơm nức ở cái quán có chiếc mành treo hờ đầu phố ngang "Nguyễn Công Trứ" Thái Bình, đó là quán thịt chó chú Hòa. Vâng! Đã nhiều buổi chiều đông tiếng chém thịt chó "phầm phập" tiếng bẻ bánh đa như thế, và tiếng ho ông già đeo lục lạc lại vang lên trong quán.
Còn cái anh mắc tội "đánh nông dân" tên là Huệ, người Hải Hậu Nam Định từ ngày đó coi mình là học trò của già Đang. Tết nào cũng sang nhà cụ Đoán tìm tết ông già "đeo lục lạc"…
Với một cái bánh chưng gói thật khéo, một chai rượu Chanh và cái cười hóm hỉnh. Họ đọc vang những câu thơ của Phùng Quán tặng già Đang, để ôn lại cảnh ngày cùng nhau được ở chung trong cái gian nhà tạm giam tối như hũ nút.
Trăng
Trăng du đãng ngủ nhờ thêm lạnh
Muốn mời vào nhà không chiếu không chăn
Tỉnh giấc trăng đi còn để lại
Nước mắt đầy thềm tạ cố nhân
Phùng Quán
Chương 12: Người điên
Sáng ấy, trời quang mây tạnh. Ông già đeo "lục lạc" muốn lau người một chút. Ông nhớ cái nhà trước, mỗi tuần chỉ được tắm một lần không quá hai phút, bất kể thời tiết nóng bức hay rét buốt, quy định đó vẫn không được thay đổi. Khi đã nghe thấy tiếng quát: "Cởi quần áo vào phòng". Bàn chân ông chưa kịp bước qua cái bậc đá xây như ngôi mộ lạnh toát. Bất thần từ trên cao dội xuống gầu nước, làm ông co rúm lại rồi gầu thứ hai chưa ướt hết người, chưa kịp kỳ cọ thì gầu thứ ba lại đổ. Nước như từ trên ghềnh đá đổ xuống tựa tấm vải trắng. Như nước ở mỏm núi Cù Đường phía đông thành Quỳ Châu nước Thục mà Tô Đông Pha đi lấy nước cho Kinh Công chữa bệnh, cái cảm giác lạnh toát ấy đến nay ông vẫn còn sợ hãi.
Lúc này trời còn tối, nghĩa là chưa qua năm giờ sáng, đang vào dịp đông ken, có lẽ nước đóng băng. Già Đang làm những động tác hít thở, vươn người, xoa bóp, tí tẩng nhảy nhót như chú khỉ đỏ lông. Vậy mà vừa dội một tý nước từ vai xuống, người ông như bị co giật. Những gầu nước lạnh cũng làm ông tỉnh người nhớ lại những gì sảy ra mấy hôm nay. Bất thần anh cán bộ mở cửa lư cổ vào bảo:
- Tất cả tội lỗi của ông chúng tôi đã báo lên cấp trên rồi. Báo cáo đầy đủ từng chi tiết đấy! Ông cần phải chú ý tu dưỡng đạo đức tư tưởng, chứ đừng tìm cách chống đối. Tốt nhất ông viết bản kiểm điểm từ khi ở Hà Giang về nhận được sự khoan hồng của Đảng và Chính phủ. Nhận thức về tội lỗi của mình thế nào? Và lần này ông sang nhà Bình để liên hệ với ai? Tổ chức ấy thế nào? Người đứng đầu tổ chức ấy? Hai ngày nữa tôi xuống lấy bản tự kiểm điểm.
Hôm anh ta quay lại, những tờ giấy trắng vẫn còn nằm im trên sàn xi măng. Anh ta hất đầu:
- Nghĩa là ông không viết.
- Tôi không có gì để viết. Anh cán bộ chẳng e ngại nói như vỗ vào mặt ông: “ở đây không có lệ nộp giấy trắng bao giờ. ít nhất ông cũng viết lấy một câu”. Rồi cán bộ đưa đôi mắt lờ đờ nhìn quát lên: “Tôi sẽ có cách bắt ông phải nói”
- Ông là linh hồn của nhóm Nhân Văn Giai Phẩm. Nó là một "tổ quỷ".
- Đấy là các ông nói đấy nhé và đặt điều vu oan cho số nghệ sỹ trí thức. - Giọng ông già vừa khiêm tốn, vừa nhẫn nhịn.
Anh ta đứng trân trân nhìn ông hồi lâu, phân vân định nói điều gì sau lại thôi, tay vò tờ giấy ném xuống trước mặt ông già, hầm hầm bỏ ra ngoài. Bỏ lại câu chửi cục cằn - "Rõ là một thằng điên. Một thằng điên không hơn không kém".
Con mắt anh ta giờ không lờ đờ, trống rỗng, vô cảm, mà giận dữ. Anh cất giọng:
- Chúng tôi không tha thứ cho một “thằng điên” như ông. Từ lúc già được ném vào mặt những câu chửi tục tĩu như thế, ông muốn đáp lại sự hỗn xược bằng những câu nói được trỗi dậy trong lòng. Nhưng không, ông vẫn ngồi yên, mắt ông mờ trong bóng tối hình như không trông thấy anh ta, tai ông như điếc như không nghe thấy câu chửi. Trong cái yên lặng tột cùng này là sự khinh bỉ ... giọng anh ta bỗng ríu ngọng ..... “Nếu mai “pà” không viết “tì” .... Rồi hầm hầm bỏ ra ngoài.
Tự nhiên ông nhớ đến anh bạn tù ở Hà Giang, sau một trận truy bức về tư tưởng, nhiều điều bị vu cáo đến sợ. Anh ta nằm liệt giường mê sảng suốt ngày, kéo dài hàng tuần không ăn uống. Cơn khủng hoảng về tư tưởng đó thật dữ dội, rồi anh ta nằm bất động, chỉ có đôi mắt đưa đi đưa lại đôi phần. Có lần ông già Đang định giúp anh ta ngồi dậy, anh ta hét lên tưởng như sắp bị giết đến nơi. Không có ai hầu phục anh ta. Đầu óc anh bị mụ mị lúc nào không rõ. Suốt ngày anh sống trong câm lặng, đêm đên anh ta hét rống lên làm cả trại giam không ngủ được. Cái gì đã diễn ra trong tâm hồn tuyệt vọng đó. Họ bảo:
- Thằng này không muốn sống nữa. Nó điên rồi. Thế rồi họ gói anh ta vào cái chăn và cho mấy người khênh đi chữa bệnh ... Anh ta vẫn nằm yên không động dậy, dửng dưng mọi chuyện. Một anh cán bộ đi theo ôm đồ dùng cá nhân của anh đi về phía núi sâu. Mấy giờ sau đó, họ trở lại, đầu cúi xuống với những bước đi lầm lũi, trong đó không thấy “thằng điên” đâu. Tất cả bạn bè của anh nhìn nhau trong nỗi ám ảnh thằng điên mất tích không ai dám mở miệng. Dù rằng trong đầu mọi người đều nghĩ “Anh ta đi đâu nhỉ” và đúng như thế, mãi mãi không thấy thằng điên trở về.
Già Đang chợt hiểu và đoán ra tất cả. Họ đã ném anh ta vào hang trong những ngày dưới 0o và anh ta đã trung thành nằm lại với khu rừng hoang vu lạnh giá này vào những năm đất nước trải nhiều bi thương nhất và sau đó là việc của thú rừng với cái xác chết ... Già Đang nghĩ vậy. Và tự nhủ, phải có phương pháp tư tưởng sao đây để chống lại bệnh hoạn, bắt đàu từ bệnh không nói dẫn đến trầm cảm, nổi khùng rồi điên là chắc. Già quyết định phải biết cách mở mồm ...
Ông được chuyển về Công an Thái Bình, chính nơi quản lý giam giữ ông. Cũng vẫn một giọng điệu như bên Nam Định, nghĩa là phải viết kiểm điểm.
Ông nằm phủ phục xuống sàn lạnh, không thể nuốt trôi những lời lẽ của họ. Mỗi lần tiếp xúc với cánh trẻ, ông đã khôn khéo kết thúc sự tranh cãi bằng câu chuyện về Nguyễn Trãi, về vụ án Lệ chi viên, về Lão Trang, về triết học Mác. Và lần nào anh ta cũng phải thốt lên: "Có tài trời tranh cãi với lão"
Lần này thì họ thôi không bắt ông viết nữa, yêu cầu của họ là hỏi gì nói ấy. Nhưng lão già "điên" hỏi một đằng xằng một nẻo, "tư tưởng" người điên như ngọn Hỏa Diệm Sơn bùng cháy nói cho cánh cán bộ trẻ nghe về những cuộc nổi dậy của những người nông dân Tây Sơn thời Nguyễn, họ là người nồng nặc mùi bùn đất, tay cầm gươm giáo chống chúa Trịnh, để được tự do, để được no ấm. Rồi người nông dân Nga như "Gơ ri gô ri" đã chống lại chế độ Sa Hoàng thế nào? Ông kể rất có duyên, giọng nói đầy hấp dẫn về "Đội thanh niên cận vệ".
Có người không chịu nổi bèn nổi khùng:
- Ông lại nói đến cái bọn "xét lại" ấy làm gì. Bọn chó đã bắt tay với đế quốc. Cái tay Khơ rút xốp đội mũ phớt bay sang Mỹ, ăn đồ Mỹ làm hỏng cả nước Nga. Cơ đồ thành trì cách mạng Đỏ đổ vỡ đến nơi rồi!
Giọng ông từ tốn như nước chảy:
- Cháu chưa hiểu hết nước Nga đâu. Tôi đọc sách bạc tóc mà vẫn chưa hiểu về họ. Họ có thù hận gì với ta, chống Mỹ, hàng hóa của họ chuyển sang chật đường chật bãi**. Máy móc đóng ngoài trời để han rỉ mà chưa được sử dụng, chỗ nào cũng chật ních kiện hàng mang mác nhãn CCCP "các chú cứ phá", "các cháu cứ phá", "các chắt cứ phá". Dân mình hay hài hước nói" "còn cho còn phá" chỉ thương cho ông Lê Thanh Nghị năm nào cũng vác rá đi xin người ta. Bây giờ thắng lợi rồi lại ngồi chửi rủa người ta. Ai mà chịu nổi?
Anh ta biết mình đấu lý không được, cũng như anh cán bộ bên Nam Định vội kết luận "đúng là một thằng điên".
Trong bốn tháng ở Thái Bình - Nam Định, ông già Đang bị liên tiếp chịu đựng những cú đấm về tư tưởng vào trước mặt kể cả sau lưng. Ông gày đi nhiều so với lúc ở trại lợn.
Rồi ấy cũng được tha vừa bước ra khỏi nơi giam giữ, ở cổng chợ Đậu, ông Nguyễn Tiến Đoàn nắm tay người anh nói qua nước mắt:
- Khốn nạn thân anh! Mà sao đời anh cứ gắn với sách vở báo chí làm gì để khổ đến thân. Cái nghề "làm báo" xem ra cũng bạc. Các bậc đàn anh như Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố… nào có sướng gì. Mà liệu họ đã thả hẳn anh chưa? Hay còn bị theo dõi?
- Đằng sau tôi bao giờ chả có những "bóng ma". Có lẽ những con ma ấy cũng sẽ theo tôi xuống mồ thì mới yên. Còn anh Đoàn hỏi tại sao tôi thích nghề báo? Bởi báo chí nắm quyền lực thứ 4 Quatrième pouvoir có chức năng hướng dẫn điều hành dư luận xã hội. Napoléon nói: "Nếu có thể giao chiến với dư luận xã hội tôi rất sợ bởi vì không có loại pháo binh nào công phá được nó, nên chỉ có thể chinh phục nó bằng sự công bằng và hàng hóa rẻ". Cho nên tôi thích làm báo.
Đành rằng tự do ấy vì con người, vì mọi người, có lợi cho dân tộc, chứ không phải tự do cho một nhóm người, mưu lợi ích riêng cho mình.
Có một Giáo sư Thần học Ianaghida người Nhật Bản 20 năm dạy ở Tokio, ông đã tìm hiểu tận cùng và khi hiểu được sâu sắc hai chữ "tự do" cũng mất trọn 20 năm. Tôi già rồi. Đường còn xa mà trời đã xế. Sự sống vĩ đại lắm chứ. Nhưng sống phải được tự do, Bác Hồ nói: "Độc lập mà không có tự do thì cái độc lập ấy cũng trở thành vô nghĩa".
Hai ông kéo nhau vào cái quán cóc ven đường. Bà lão bán quán mỗi lần gặp được ông già nhặt lá bánh ở các phiên chợ huyện là vui vẻ mời mọc. Lần này bà trách khéo:
- Lâu lắm rồi, dễ đến nửa năm nay mới thấy ông lão qua đây, trốn đâu mà kín tiếng vậy. Tôi cứ tưởng cụ ngã bệnh thì khổ. Cái nắm lá bánh cụ vất ra tôi phơi khô bó lại cho cụ còn dắt ở mái nhà kia kìa.
Ông Đoàn tròn vo con mắt hỏi ông Đang:
- Sao anh lại đi nhặt lá bánh?
Vì việc đi lại nhặt lá bánh cũng đã gây cho tôi bao rắc rối. Ấy là vào buổi tối sau khi tôi tránh cơn mưa ở cái quán chợ ngay lối ra vào (ở đấy chỉ có duy nhất một lối). Trời đã tối. Tôi vừa đi ra thấy cái bóng đứng ngay dưới gốc cây thị ngõ chợ cái bóng động đậy đi lùi lại. Chắc chắn họ đã rình tôi ở cái chợ nghèo này. Tôi không quay vào mà cứ lừng lững đi ra làm anh ta bỏ chạy vào cái ngách ngang. Trông cách chạy trốn của họ, và tiếng bước chân tôi đã quen, tôi biết đúng là nhà chức trách theo bám tôi thường xuyên. Sau này có lần anh ta hỏi tôi. “Còn nhặt lá bánh làm gì?” Tôi chỉ cười, có nói sao anh ta cũng chả tin, thì nói làm gì?
- Vì thế người ta cho tôi là anh gàn dở. Tôi nhặt lá bánh khắp chợ vùng quê để tìm cái lá non trong cùng khi người ta ăn thế nào cũng còn chút bột sớt lại. Lấy ngón tay miết sạch mặt lá gợt vào miệng cái chén. Có phiên được lưng chén, phiên gạt được trôn chén, đem về cho tí nước vôi quấy kỹ để dán sách.
- Dán sách?
- Vâng! Dán sách. Sách quý hơn tất cả.
Tay bà hàng nước rót chén rượu tràn ra chõng tre, đưa nắm ngô rang nóng ủ trong khăn nâu. Ông Đang nhắm hạt ngô lúc cúc, lúc cúc. Tay đặt chén rượu xuống, khà một tiếng, nói tiếp những ý kiến đang bùng nổ trong đầu mình với ông Đòan.
Bắt người không lệnh. Không có ai chứng kiến. Không công bố, không xử, kiểu "bắt cóc". Một Nhà nước tôn trọng quyền con người là thế. Ông Thiền sư ấy không kịp mang theo sách vở, đồ dùng cá nhân, họ dùng máy bay chở ra Hà Nội, rồi về đây. Địa điểm này ông ta không hề biết đến bao giờ. Sau hỏi mới biết đây là xã Vũ Đoài, Vũ Thư, Thái Bình. Theo ông còn có vị cán bộ. Ông ta được cài cắm ở đây theo dõi hành động của vị sư, một thời gian sau mới rút về Hà Nội.
Thiền sư không được liên hệ với thế giới bên ngoài, không một tin tức gì lọt đến tai, nhưng các đệ tử, tín đồ của Thiền sư cũng tìm ra nơi ở, và từ đó nhiều bức thư từ nước ngoài gửi về thăm hỏi Thiền sư, cho tiền tiêu vặt.
Già Đang có hỏi thêm "thiền sư" - Ông liên hệ với người nước ngoài như thế tôi e tội nặng thêm. Bởi trước đó ông đã có tiền án, ông có lo gì về chuyện này không?
Ông bình tĩnh trả lời: "Không! Bởi vì tôi nắm vững quy luật, biết rằng người ta không làm gì được tôi. Nếu như thủ tiêu bí mật tôi, thì quá dễ, như đưa một vật xuống sông Hồng rồi buộc đá dìm sâu xuống không để lại tai tiếng gì cho Chính phủ. Nhưng họ không thể làm được vì uy tín của tôi đối với đệ tử trong và ngoài nước và cả trên thế giới.
Tôi ung dung tự tại, tôi tin việc làm của mình, là công minh chính trực. Họ bất đồng chính kiến với tôi, tôi có quyền phản đối nhưng quyền lực nằm trong tay họ… Họ đưa ra cái chết để dọa tôi, họ biết thừa là vô nghĩa. Vì tôi coi cái chết không là gì, nên tôi không sợ.
Có lẽ nắm vững quy luật cuộc đời, tạo cho mình cuộc sống "Lão Trang". Trang Chu tự mơ thấy mình là bướm thì vui với phận bướm. Khi trở lại là Trang Chu, vẫn là Trang Chu không chịu bò lê vén áo dưới đất để chầu quan. Cho nên tôi đã đọc mòn "Lão Tử, Trang Tử, Khổng Tử", đọc đi, đọc lại ba lần thì rách gáy, nên mới phải đi rong qua các chợ quê để nhặt lá bánh làm hồ bồi lại bộ sách gọi là bộ Tam Tuyệt Vi Biên.
Do đọc sách cho tôi thêm một sự hiểu biết "Hàng vạn trung thần cũng chết bởi tay vua ngu dốt".
Ông Nguyễn Tiến Đoàn đỡ ông Đang đứng dậy móc túi đồng bạc lẻ trả tiền rượu. Bà lão nhất định không lấy, hai ông không biết khu xử thế nào cho phải, người lo lắng đã ăn nợ kẻ khác, người bận tâm không làm điều lành việc thiện giúp được nhau trong lúc khốn khó. Già Đang nghĩ mãi bảo:
- Cụ làm thế là rào đường anh em tôi đến đây rồi.
Bà lão với giọng ân cần nói với hai ông:
- Nếu cầm tiền tôi chẳng còn ra người nữa, từ nãy đến giờ nghe chuyện biết cụ mới đi xa về, chịu oan ức tủi nhục mấy tháng chưa đủ hay sao? Rồi bà kêu lên:
Lúc ông Nguyễn Tiến Đoàn cứ nhìn ngược lại con lộ đá lổn nhổn, xem có bóng con ngựa gày lộc cộc chở khách về dốc Bồng Tiên chuyến tối không? Ông ngửa mặt lên trời kêu: "Không biết thằng nào điên nhỉ?" Chuyện giữa hai ông đường xa muôn dặm như ngắn lại, ông Đang bảo: "Tôn Tẫn giả điên làm việc lớn. Ta không muốn học Tôn Tẫn giả điên mà họ cứ bảo ta "điên". "Điên" được như Tôn Tẫn quả khó. Còn "điên" như họ quá dễ. Bởi họ "điên" nên chẳng phân biệt được rạch ròi sai đúng. Bởi "điên" nên không phân biệt được người hiền, kẻ sĩ…
V.B.C.
(Xem tiếp kỳ sau)