C H Ư Ơ N G T Á M

N ữ H o à n g C h â n Đ ấ t

“ B À I C A H Ạ N H N G Ộ ”

Hoàng Xuân Sơn

Một buổi tối chống gậy lò dò từ hậu liêu CPS ra sân Quán Văn ( Sự tích chống gậy vì ăn đạn pháo kích của VC này sẽ được nhắc lại sau ), tôi bất chợt nghe được một tiếng hát lạ kỳ : nửa như quyện từ lòng đất âm u , nửa như tự trời thanh cao rót xuống. Một tiếng hát có ma lực cuốn hút người nghe tự buổi đầu hội ngộ (Ngõ ban sơ hạnh ngân dài – Cổng xô còn vọng điệu tài tử qua – Bùi Giáng )

Trời ươm nắng cho mây hồng

Mây qua mau em nghiêng sầu

Còn mưa xuống như hôm nào

Em đến thăm, mây âm thầm mang gió lên

Người ngồi đó trông mưa nguồn

Ôi yêu thương nghe đã buồn

Ngoài kia lá như vẫn xanh

Ngoài sông vắng , nước dâng lên hồn muôn trùng

Này em đã khóc chiều mưa đỉnh cao

Còn gì nữa đâu sương mù đã lâu

. . . .

Những chữ Khóc; Đỉnh Cao như làn hơi vút hắt ra. Như dòng sống chợt kích ngất. Rồi bàng hoàng ngậm lắng lời ru êm vào hơi thở nhè nhẹ. Cuộc đời đó có bao lâu mà hững hờ. Chao ơi sao lại có giọng hát liêu trai đến giữa cuộc đời như một tặng phẩm bất ngờ thế nhỉ ? Sao lại có đường thanh lột tả hết những lời ca nhiệm mầu Trịnh Công Sơn ? Nàng là ai . . . LÀ AI? Ngồi ở đâu đó. Thu mình trong góc tối. Mà tiếng ca như dòng nhựa chảy trào cả đêm mênh mông ? Và tôi, và em. Mơ hồ giữa một vùng khói sương lãng đãng.

Những chiếc ghế xích lại gần. Vòng tròn nhỏ vây quanh. Chuỗi vòng lớn lấp lánh sáng lân tinh trên những bực thềm. Trên cỏ. Và nàng tiếp tục hát

Chiều nay còn mưa sao em không lại

Nhỡ mai trong cơn đau vùi

Làm sao có nhau – Hằn lên nỗi đau

Bước chân em xin về mau

Mưa vẫn mưa bay . . .

Mưa bay về những hàng cây thủy tinh muộn thắp nắng chiều. Giọt nắng. Giọt nến. Ngàn cây thắp nến lên hai hàng – để nắng bây giờ trong mắt em.

Rồi nàng đứng lên Gọi Tên Bốn Mùa. Gọi đêm liêu trai dài tóc thần thoại. Gọi cuộc tình dấu chim bay và kiếp người mang nặng từ trẻ thơ mới lọt lòng . . .

Khánh Ly ! Một cái tên xa lạ chưa từng nghe đến. Có phải là tiếng phong linh mang về thành đô cơn gió miền cao Đà Lạt ?

TCS nồng nàn giới thiệu : “ Đây là Mai, mới từ Đà Lạt xuống, sẽ sinh hoạt với anh em mình lâu dài ! ” Vâng, Lệ Mai đã đến. Khánh Ly đã ở lại. Với chúng ta, thật dài lâu.

Việc gì phải đến, đã đến : KhánhLy/Trịnh Công Sơn chính thức xuất hiện trước công chúng tại Quán Văn vào một tối thứ sáu mùa hè đẹp trời. Dù phương tiện thông tin phổ biến hạn chế, dù tất cả sự kiện hoàn toàn mới mẻ, số lượng khán thính giả đêm KL/TCS đông đảo chưa từng thấy. Các bạn trẻ ngồi kín sân cỏ, tràn ra bên hông và ngay cả đàng sau Quán Văn. Tất cả nín lặng chờ nghe KL/TCS hát. Thức uống làm không kịp. Nhưng có hề gì. Tuổi trẻ đến đây là để chia sẻ những giá trị tinh thần. Chia sẻ nỗi khát khao và niềm mất mát. Trong từng lời ca tiếng hát. Trong từng hơi thở mớm ru nhau.

TCS mở màn với Gia Tài Của Mẹ :

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu

Một trăm năm đô hộ giặc Tây

Hai mươi năm nội chiến từng ngày

Gia tài của mẹ để lại cho con

Gia tài của mẹ: một nước Việt buồn

Ở đoạn điệp khúc, anh hát lại nhiều lần và tất cả cùng hát theo nhịp vỗ tay vang dội :

Dạy cho con tiếng nói thật thà

Dạy cho con chớ quên mầu da

Con chớ quên mầu da nước Việt xưa

Mẹ mong con mau bước về nhà

Mẹ mong con lũ con đường xa

Ôi lũ con cùng cha – Quên hận thù !

Đêm trường lồng lộng tiếng đồng ca. TCS tiếp tục kể lể nỗi khổ đau chiến tranh mà quê hương Việt Nam hằng cưu mang : Một ngày dài trên quê hương – Ngày Việt Nam hoang tàn quá – Một ruộng đồng trơ đất đỏ – Một đàn bò không luống cỏ . . .

Và Khánh Ly bước lên bục gỗ theo tiếng vỗ tay sóng biển rạt rào . Giọng hát ma túy cất lên :

Người con gái Việt Nam da vàng

Yêu quê hương như yêu đồng lúa chín

Người con gái Việt Nam da vàng

Yêu quê hương như đã yêu mình . . .

Người con gái VN da vàng ấy lớn lên giữa vùng chiến tranh khốc liệt. Chưa kịp nếm tình yêu đầu đời đã vội tắt nụ cười thanh xuân

Em chưa biết quê hương thanh bình – em chưa thấy xưa kia Việt Nam . . .

Người con gái một hôm qua làng – đi trong đêm đêm vang ầm tiếng súng – người con gái chợt ôm tim mình – trên da thơm vết máu loang dần . . .

Rồi đến Tình Ca Của Người Mất Trí :

Tôi có người yêu – chết trận Pleime . Tôi có người yêu ở chiến khu D – chết trận Đồng Xoài – chết ngoài Hà Nội – chết vội vàng dọc theo biên giới . . .

Những địa danh. Những cái chết trong trí nhớ cuồng điên. Của chiến tranh băng hoại. Và nàng cất cao giọng ở điệp khúc, kêu gào thảm thiết :

Tôi muốn yêu anh, yêu Việt Nam

Ngày mới lớn tôi đi môi gọi thầm

Gọi tên anh – tên Việt Nam

Gần nhau trong tiếng nói da vàng

Tôi muốn yêu anh, yêu Việt Nam

Ngày mới lớn tai nghe quen đạn mìn

Thừa đôi tay – dư làn môi

Từ nay tôi quên hết tiếng người

Khánh Ly bất thần tụt giày, đứng chân đất trên bục gỗ. Vịn vai Trịnh Công Sơn. Mắt nhắm nghiền. Mặt ngước cao như van xin, nguyện cầu ơn cứu rỗi. Cho người. Cho đời. Cho những cái chết vô danh. Cái tĩnh mịch của đêm dài một lần nữa lại bị phá vỡ bởi sự cổ vũ nồng nhiệt, mê say của những người tuổi trẻ đồng điệu. Và rồi đêm ngất lịm trong những lời ca ru,tiếp nối.

Từ đó, nàng được mang tên Nữ Hoàng Chân Đất (hay Nữ Hoàng Sân Cỏ) [1]. Những bước chân trần tìm về dấu vết tình yêu nguyên thủy. Những bước chân đi khâu vá lại vết thương của một thời máu xương điên loạn. Cứ thế, TCS/KL say sưa hát ca khúc da vàng từ bài này sang bài khác . Có khi tràn sang những bài ca về thân phận, tình yêu . . . rơi rụng trong đời những trái non đắng chát hay trái chín ngậm ngùi. Những lời thơ tiếng hát quyện lấy nhau nồng nàn trong từng hơi thở, theo tiếng đàn thùng như ánh lửa bập bùng, mơ hồ. Lúc này đây bạn đang cảm thấy hạnh phúc được lắng nghe. Được chia sẻ. Bằng Ca Dao Mẹ. Bằng Nước Mắt Cho Quê Hương. Rót xuống thân phận Người Nô Lệ Da Vàng . . .

Trước ngọn đèn lương tri mù mờ giông bão, Ca Khúc Da Vàng (CKDV)[1] sẽ không được chấp nhận bởi một thế lực nào chủ tâm rẽ rúng con người, tôn vinh quyền lực. CKDV chỉ được ghi nhận bằng tiếng nói đích thực của con tim. Những lời khát khao hoài vọng một ngày quê hương thôi máu đổ xương rơi đã được đáp ứng nồng nhiệt bởi tấm chân tình của tuổi trẻ hôm nay

Khi đất nước tôi thanh bình – tôi sẽ đi thăm

Tôi sẽ đi thăm – thành phố ruộng đồng – đi thăm hầm chông và mã tấu

Khi đất nước tôi không còn giết nhau – mọi người ra phố mời rao nụ cười

Khi đất nước tôi thanh bình – tôi sẽ đi không ngừng

Sàigòn ra Trung – Hà Nội vô Nam – Tôi đi chung cuộc mừng –

Và mong sẽ quên chuyện non nước mình

. . . .

Hỡi ơi ! Cái chung cuộc ấy chưa hề là một chung cuộc mừng. Ôi ! đã là rách nát tang thương hơn ! Ai biết được đằng đằng cuộc bể dâu sau này . . .

Trịnh Công Sơn/Khánh Ly như Gió dưới biển hắn dồn vô – Mây trên trời hắn cuốn lại (Dân ca Quảng Bình ). Chưa hề có một buổi sinh hoạt nào mang khí thế lồng lộng, “ấn tượng” đến vậy.

Nữ Hoàng Chân Đất đã ở lại với anh em chúng tôi : Khánh Ly? Không, chưa. Chính là Lệ Mai, Mai voi, Mai đen . . . đã ngồi lại giữa vòng tay bằng hữu chan chứa niềm thương.

Những cái tên gọi, nicknames thân tình, dễ thương như Sơn Què, Giang Đô Lực Sĩ, Lai Cận, Tuấn Còm, Toại Hột Mít, Tấn Mốc , Mai đen (mặn mà duyên dáng) của Lệ Mai (của một thời chưa ăn nói văn vẻ từ một nhân dạng “Khánh Ly ca sĩ”) v.v. đã vầy đoàn, kết thân dễ dàng tự nhiên, không đợi không chờ, không hẹn mà đến.

Có những lần anh em bọn tôi, bốn, năm nam, một nữ (bà hoàng chân đất í) thủ mỗi người một khẩu harmonica bánh mì kẹp thịt chui vào xi nê hạng bét. Mắt dán tịt lên màn ảnh, miệng thổi lia lịa. Cứ thế mà hợp tấu bài Vui Đời Nghệ Sĩ. Những kỷ niệm chân tình ấy làm sao quên được! Có thể giờ này nữ ca sĩ Khánh Ly đang ở vào một ngôi vị khác, có những tầng lớp ngưỡng mộ khác. Chúng tôi vẫn nâng niu gìn giữ từng kỷ niệm cũ. Cho dù mai đây anh em bọn tôi thất tán người một phương. Kẻ mất đi. Người sống còn với nỗi buồn rầu thương tiếc. Nhưng dầu gì chúng ta đã có một thời. Thời của những kẻ thương yêu nhau thật lòng.

Mai hút Salem như máy và không nề hà bất cứ một cuộc vui bình dân nào. Lệ Mai còn trổ tài nấu nướng ra gì. Và anh em bọn tôi cứ thế mà nhờ . . . vả! Rất nhiều bữa cơm trưa “Bắc kỳ rặt” ở nhà bà ngoại Mai trong khu Bàn Cờ Nguyễn Thiện Thuật được anh-em-tôi tận tình chiếu cố: Nào là cá chiên đậu rán, canh rau ngót mồng tơi, cà pháo mắm tôm v.v. đã kết thêm tình đậm đà của đám giang hồ vặt túi rỗng mà lòng đầy trăng mộng.

Những ngày thần tiên diễm ảo cứ êm đềm tiếp nối. Tạm quên những thắc mắc hôm nay và âu lo cho ngày mai. Sáng điểm tâm bánh cuốn, xôi lạp xườn Quán Bờ Hồ (tạm gọi thế, một chiếc quán xinh xắn do anh chị em Ca Đoàn Nguồn Sống dựng trong lòng một hồ bơi cạn nước, cạnh mấy hòn giả sơn khu vườn nhà). Nhởn nhơ đợi bông mười giờ nở, lê la ra quán Cái Chùa. Ở đây có đủ mặt anh hùng hào kiệt tha hồ mà đấu láo bốc phét. Trưa cơm hàng cháo chợ. Có khi xẹt qua làm mỗi đứa một đĩa hầm bà lằng xán cấu trong ngõ hẻm cơm bình dân bên kia đường Nguyễn Trung Trực (khoản này đa số do Tấn Mốc cầm . . . bút ký sổ đoạn trường!). Có khi sang cả hơn vào chén Bà Cả Đọi, hoặc theo Phạm Nhuận lên . . . cao lầu. Chiều bát phố thong dong. Mỏi chân thì trụ ở Chez Madame Avant (quán Phạm Thị Trước) ở đường Lê Lợi, càphê đá trong tay, khói ấm trên môi và mắt lượn lờ theo bao nhiêu cái đẹp trời cho giữa ngày đẹp nắng. Hết ngày giờ lại trở về lo phận sự Quán Văn. Và đêm khuya, lúc khách khứa đã ra về là giờ riêng của chúng tôi. Lại tụ tập ngồi quanh một chậu rượu Rhum pha soda lớn, chuyền tay cốc nhỏ, cùng uống, cùng ngâm thơ, cùng hát cho nhau nghe. Bằng hữu phương xa lại cũng thường vui theo cho tới tàn cuộc. Ở đây đêm ngắn tình dài . . . Lệ Mai vào cuộc vẫn thường ngâm như thế. Một giọng ai nhỏ nhẹ đùa nối điêu- mà sao Hồ Tự vẫn ngồi im re (ý chừng nhắc anh bạn đừng đắp mô lâu quá). Lệ Mai cũng thường thích ngâm và được yêu cầu ngâm thơ Nguyễn Bính: Mai chị về em gửi gì không – Mai chị về nhớ má em hồng - Đường đi không gió mà sao lạnh - Bụi vướng ngang đầu mong nhớ mong . . .Và rồi Trịnh Công Sơn hát, Khánh Ly hát, bọn tôi cùng hát. Có khi dưới trời trăng sao lồng lộng. Có khi dưới cơn mưa tầm tả, xích lại gần nhau sưởi ấm tình bạn bè co ro bên dưới những chiếc dù tơi tả. Hết rượu lại tới bia. Lắm lúc hứng chí, bọn tôi góp gạo Đồng Nai mua vài két bia, đổ hết vào thùng phuy có nguyên cây nước đá. Cứ thế một hai ba chúng ta cùng “dẳm pế chẩu”. Có bạn nực quá múc bia dội vào người tắm luôn (sang hơn thi sĩ Bùi Giáng chỉ tắm được nước máy công cộng)

Nạp đạn

bia lên

bắn ngửa. ngồi nhắm

bói

buông thả nằm tựa vai lưng

bắn

xối xả

uống xối xả

nạp đủ kiểu ào ào

tắm bia

và đạn

đạn trong veo bắn không chết

dộng nước đá vô thùng

cây đứng chờ gió rót

đổ ào xuống

bia

hạn hán mười năm mưa rào

mười lăm năm chục két

đổ ào xuống

đạn

cười ran thơ ngây ở tùy thân

đổ cười vô thùng

dzô

sóng bọt trào dâng ngập rốn

tắm ngợp đời

đường nheo nhắm đạn không hề hấn

lâu ghê lắm

cười

và hát dưới trăng

Bạn có thể mường tượng được một cuộc rong chơi kỳ ảo như thế trong lòng cuộc chiến không?

Có những đêm vui chơi tận tình quá khuya về sáng, cả bọn nằm lăn lóc trên sàn nhà CPS. Trong đó có Lệ Mai, người nữ duy nhất giữa một đám đờn ông con trai mà hôm sau chẳng có ai là sói ai là cừu: Tất cả đều bình an vô sự!

M Ặ T H Ồ D Ợ N S Ó N G

Một buổi chưa tới giờ cao điểm của Quán Văn. Tôi rủ Nhuệ Giang tản bộ xuống đường Thủ Khoa Huân ăn tối (chúng tôi vẫn thường luân phiên chiêu đãi cô em bông hồng răng khễnh như thế). Cơm nước xong, Nhuệ Giang về trước lo mở hàng. Tôi tà tà về sau. Đi được hai phần ba đường bỗng nghe ầm ầm trời long đất lở. Việt Cộng pháo kích trời ạ! Thật tình lúc ấy tôi không biết gì. Không nhớ rõ cái gì đã xãy ra. Chỉ có cảm giác thân hình bị nhấc bỗng khỏi mặt đất ném dội xuống mặt đường phía sau. Trong chốc lát, tôi lồm cồm bò dậy ê ẩm người. Và biết mình còn sống. Chẳng biết Nhuệ Giang có hề hấn gì không? Quay về quán thấy thiên hạ nhốn nháo. Giang, Toại, Huỳnh, Tuấn . . . đang lóng ngóng chờ . . . tôi. Hỏi: Có sao không? Đáp: Chắc không sao. Chỉ bị té hơi nặng. Không thấy máu me gì. Vào trong quán, định hồn nhìn lại mới biết mình bị thương. Mảnh đạn (nhỏ) của trái pháo đi quá nhanh xớt một miếng thịt mông của tôi. Máu chưa kịp chẩy. Chỉ thấy một lỗ sâu hoắm lòi trắng xương! Lúc ấy mới thấy sợ và . . . ngất xỉu -từ ấy trong tôi bừng . . .nỗi sợ-. Cứ mỗi lần nghe đạn pháo kích là co rúm người lại!). Chúng bạn hối hả gọi xe cứu thương. Xe đến cấp kỳ hụ còi chở tôi vào Bệnh viện Đô Thành.

Huỳnh, Giang chạy bộ theo xe cứu thương, khóc như ri. (chạy sao lại xe cứu thương!) Tội nghiệp bạn-tôi-em-tôi nay đà khuất bóng. Mà tôi còn đây thương quá giọt lệ tràn ướt mắt môi nào. Ôi thương quá đoạn đời nào. Nhớ tới không khỏi mủi lòng. Tuấn Toại Lai. Giang ơi!

Vào tới bệnh viện, một tai nạn không chờ đợi khác xãy ra: Một viên chức cảnh sát thộp cổ tôi trên giường bệnh nghi ngờ mình làm chỉ điểm cho vụ pháo kích! Oan ôi ông địa. Mình thực thà khai báo. Rồi cũng thôi. Bạn bè sau đó xúi tôi đi kiện. Nhưng thôi. Kệ. Kiện ai bây giờ. Kiện củ khoai? Chẳng qua người ta làm phận sự của mình. Thời buổi loạn ly. . .

Thời gian tôi nằm viện có đông đảo bạn bè viếng thăm. Hoa quả bánh trái ê hề và tấm lòng bằng hữu làm ấm lòng người . . .(ngay)mắc nạn. Bạn bè bên báo giới cũng loan tin vụ pháo kích. Mạ hay tin dữ cũng bươn bả từ Huế vào Sài gòn thăm con. Tội nghiệp mạ. Mừng mừng tủi tủi. Thương ơi là thương!

Toại vào thăm nói đùa: Sơn dọn nhà mới sạch sẽ tươm tất quá, moi cũng muốn dọn nhà như toi. Phỉ phui cái miệng ăn mắm ăn muối nói tầm bậy tầm bạ. Lời đùa cợt bông lơn mà linh thiêng như thật! Không lâu sau đó, Ngô Vương Toại nhà ta cũng phải nhập viện trong một cơn bạo hành thập tử nhất sinh.

Vết thương không nặng lắm. Tôi được về nhà sau mươi ngày điều trị. Lại tiếp tục sinh hoạt với bạn bè. Đó là tất cả sự tích Sơn Què (tên do Lệ Mai đặt).

Sau buổi trình diễn thành công vang dội ở quán Văn/CPS, Trịnh Công Sơn/Khánh Ly tiếp tục ôm đàn ca hát trong khuôn viên các trường Đại Học Sàigòn. Buổi văn nghệ nào cũng thu hút một lượng khán thính giả sinh viên đáng kể. Ca khúc TCS và đặc biệt Ca Khúc Da Vàng đồng vọng khắp nơi. Từ học đường, quán xá, thậm chí nơi quân trường thụ huấn quân sự nhọc nhằn cũng vang vọng lời ca tiếng nhạc TCS. Đấy là hiện tượng, cũng là biểu tượng tuổi trẻ hôm nay trước cuộc chiến tương tàn. Dù quy kết thế nào, miền Nam Việt Nam vẫn bảo đảm được một số quyền tự do tối thiểu, trong đó thiên chức làm người vẫn luôn được tôn trọng. Những buổi sinh hoạt mang hơi hướm “ phản chiến” và” bất lợi” của TCS, của một số sáng tác gia trẻ khác vẫn được chính quyền làm ngơ. Và đó cũng là kẻ hở cho phía bên kia xâm nhập tuyên truyền vào lãnh thổ của tự do.

Tình hình chiến sự ngày một căng thẳng. Tình trạng hợp lệ (quân dịch) của cá nhân TCS cũng rất mong manh. Dù được các bạn bè “ tai to mặt lớn ” che chở, TCS rất sợ phải di chuyển qua các nút chặn an ninh trong thành phố. Mang một thứ giấy chứng nhận hợp lệ tạm trong người cũng có thể bị “hốt” bất cứ lúc nào. Trừ trường hợp tản bộ loanh quanh phố xá, mắt mũi cảnh giác dòm trước ngó sau (tà tà không sao cả); mỗi lần ai đèo TCS một quãng đường dài đều phải mở tầm mắt nhìn xa trông rộng. Để chi? Để nhìn thấy lố nhố sắc phục cảnh sát/quân đội thì chàng xuống xe lỉnh sang hướng khác! Chả nhẽ cứ tránh né hoài, đã tới lúc TCS theo lời khuyên của gia đình và bạn bè, nhịn ăn, sụt ký, đi trình diện nhập ngũ và được cái giấy chứng nhận tạm hoãn dịch vì lý do sức khỏe.

Phải nói là anh TCS quen biết “ lớn”. Bè bạn anh trong chính quyền đã hết lòng che chở cho anh. Bọn tôi cũng dựa hơi anh đôi lần tháp tùng vào những cuộc vui lớn tổ chức bên trong phi trường Tân Sơn Nhất. Một lần đi như vậy đều có xe an ninh hụ còi dẫn đường. Oai ghê chưa? Và hài hước nữa (an ninh lớn không sợ, sợ an ninh nhỏ đứng đường). Một lần tổ chức ở câu lạc bộ Huỳnh Hữu Bạc có đông đủ anh chị emvăn nghệ sĩ tham gia. Ở đây bọn tôi cũng quen biết và kết thêm một số bạn mới : Tướng Không Quân Phan Phụng Tiên, Đại tá Chẩn . . . ,nữ tài tử điện ảnh Kiều Chinh, ca sĩ Không Quân Sĩ Phú, nhà thơ KQ Kiêm Thêm, ký giả Lê Thiệp,Phan Thanh Tâm v.v. Lần khác do Tướng Nguyễn Cao Kỳ mời vào câu lạc bộ Mây Bốn Phương. Kỳ này thu hẹp hơn. Có nhạc sĩ Phạm Đình Chương, bạn thân và đồng hương Sơn Tây với tướng Kỳ và một số ca nhạc sĩ khác. Phe ta có độ mươi người tham gia, có thêm Khánh Ly, nhà thơ/dịch giả Chơn Hạnh Trần Xuân Kiêm, nhạc sĩ Miên Đức Thắng . . . Chủ khách thay nhau ngất ngưỡng lên bục gỗ ca ngâm vui vẻ và nhập tiệc với thực đơn ê hề của ngon vật lạ. Lúc Tướng Không Quân Lưu Kim Cương, một bạn khá thân của TCS tử trận, anh có viết ca khúc Cho Một Người Nằm Xuống nghe nức nở cảm động qua tiếng hát chiêu hồn của Khánh Ly.

Bên trong ngó ngon lành vậy mà bên ngoài TCS vẫn phải tiếp tục né tránh. Để bớt chường mặt, đã tới lúc tôi phải làm cái màn Lê Lai tân thời liều mình cứu . . . Trịnh Công Sơn. Nhờ vào tác người nhỏ nhắn hao hao giống TCS, qua một vài ngón đàn thụ huấn cấp tốc, tôi xâm mình ôm lục huyền cầm đệm cho Khánh Ly hát: Từ sântrường Kiến Trúc, Đại Học Khoa Học qua một vài nơi khác sau đó. Dù là lính mới tò te, màn trình diễn bất đắc dĩ chắc cũng không đến nỗi quá tệ vì không thấy ai . . . ném cà chua, trứng thối!

[1]

Khánh Ly tự thuật về biệt danh “Nữ Hoàng Chân Đất”:

Về biệt danh "Nữ hoàng chân đất", theo lời thuật lại của Khánh Ly trong băng Video Một đời Việt Nam thực hiện năm 1991, khi chưa có kinh nghiệm ca hát và lần đầu tiên xuất hiện trước một đám đông khoảng một ngàn người, Khánh Ly đã không giữ được bình tĩnh vá đứng không vững, phải vịn vào vai Trịnh Công Sơn. Trịnh Công Sơn nói "bỏ tay ra và đứng hát cho nghiêm chỉnh", vì run quá, nên Khánh Ly cởi bỏ đôi giày cao gót và đứng chân đất và nhờ đó, đã có thể bình tĩnh để trình bày hết bài hát của Trịnh Công Sơn trong suốt một đêm đó, khoảng 30 đến 40 bài hát trong 1 đêm. Khánh Ly kể về thời kỳ những năm 60 cơ cực, đói khổ nhưng đầy hạnh phúc ấy: "Thực sự tôi rất mê hát. Không mê hát thì tôi không có đủ can đảm để đi hát với anh Sơn mười năm mà không có đồng xu, cắc bạc nào. Thời ấy, tôi phải chịu đói, chịu khổ, chịu nghèo, không cần biết đến ngày mai, không cần biết đến ai cả, mà vẫn cảm thấy mình cực kỳ hạnh phúc, cảm thấy mình sống khi được hát những tình khúc của Trịnh Công Sơn".

( theo WIKIPEDIA )

[1] Ca Khúc Da Vàng - Trịnh Công Sơn. Nhân Bản xuất bản 1967