Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Siemens
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Poniewozik
- James Stavridis
- Janos Kornai
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Kate Chopin
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter Hansen
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Taras Shevchenko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Tiếng vọng từ Chernobyl (kỳ 7)
Svetlana Alexievich
T. Vấn dịch
Độc thoại
_____________________________
về làm sao mà một người chỉ Thông Minh và Tinh Tế trong sự Độc Ác
Tôi đã chạy trốn khỏi thế giới loài người. Thời gian đầu tôi thích loanh quanh khu vực nhà ga xe lửa. Ở đó đông người, tôi không bị để ý nhiều. Rồi tôi đến đây, nơi vùng đất tự do này.
Tôi đã quên mất đời mình rồi. Đừng có hỏi tôi về nó nữa. Tôi vẫn nhớ những gì đã đọc được trong sách, hay những gì người ta nói cho tôi nghe, nhưng về cuộc đời riêng của tôi thì tôi chẳng nhớ được gì cả. Chuyện xẩy ra lâu lắm rồi. Tôi đã phạm lỗi. Nhưng chẳng có tội nào mà Chúa không thể tha thứ nếu người ta biết thành thực ăn năn.
Con người khó có thể được hạnh phúc. Đó không phải là thứ anh ta có khả năng thụ hưởng. Chúa thấy ông Adam cô độc nên ban cho bà Eve. Để ông được sung sướng chứ không phải để phạm tội. Nhưng con người không có khả năng sống sung sướng. Như tôi đây, chẳng hạn, tôi không thích bầu trời lúc hoàng hôn. Tôi không thích bóng đêm. Như lúc này đây, là ranh giới giữa sáng và tối. Tôi vẫn không hiểu tôi đã ở đâu đến đây – và bằng cách nào – điều đó không thành vấn đề. Tôi có thể sống hoặc không sống, cũng chẳng thành vấn đề. Đời một con người giống như cây cỏ : mọc lên, rồi chết khô, rồi bị thiêu rụi. Tôi thích trầm ngâm suy nghĩ về sự đời. Sống ở đây bà rất dễ bị giết chết bởi thú dữ hay bởi cái lạnh cắt da. Chẳng có ai ở gần trong vòng chu vi hàng chục ki lô mét. Bà có thể xua đuổi ma quỷ bằng cách ăn chay và cầu nguyện. Ăn chay là cho xác thịt của bà, còn cầu nguyện là cho linh hồn của bà. Nhưng tôi không bao giờ cảm thấy cô đơn. Một con người có niềm tin thì không bao giờ cô đơn. Tôi lang thang quanh làng – trước đây có khi tôi tìm được thức ăn, bột chẳng hạn – có khi cả dầu thực vật nữa. Có khi là trái cây đóng hộp. Giờ thì tôi hay vào các nghĩa trang tìm đồ ăn thức uống người ta để lại cho người chết. Người chết đâu có cần những thứ đó. Họ chẳng hề phiền lòng nếu tôi lấy chúng đi. Ở ngoài đồng thì có hạt đậu hoang, ở trong rừng thì có nấm, có dâu. Tự do đấy, nó ở ngay đây.
Tôi đọc được trong sách của cha Sergei Bulgakov (1): “Chắc chắn là Thượng Đế đã sáng tạo nên thế giới loài người, do đó, thế giới này không thể bị tàn lụi”, và vì thế cần thiết phải “chịu đựng thế giới này một cách can đảm cho đến ngày cuối cùng”. Một nhà tư tưởng khác, tôi không nhớ tên, cho rằng : “Độc ác không phải là một thực thể. Đơn giản nó chỉ là sự vắng mặt của điều tốt lành, như bóng tối chỉ đến khi không có ánh sáng.”. Ở đây rất dễ dàng tìm được sách vở. Lu khạp, muỗng nĩa có thể rất khó tìm nhưng sách vở thì đầy dẫy. Hôm nọ tôi còn tìm được nguyên bộ sách của Pushkin(2). “Và suy tưởng về sự chết làm hồn tôi mê đắm”. Tôi nhớ câu ấy đấy. Phải rồi : “Suy tưởng về sự chết”. Tôi sống ở đây chỉ có một mình. Tôi hay nghĩ về cái chết. Ưa thích được trầm ngâm suy tưởng. Sự tĩnh lặng giúp tôi tự sửa soạn chính mình. Con người sống với sự chết, nhưng anh ta không bao giờ hiểu sự chết là gì. Tôi sống ở đây một mình. Ngày hôm qua tôi đuổi được cặp vợ chồng chó sói ra khỏi khu vực trường học. Chúng sống ở đó từ bao giờ.
Câu hỏi : Có phải cái thế giới được mô tả bằng lời chính là thế giới thực? Lời đứng giữa con người và linh hồn anh ta.
Tôi sẽ bảo như thế này nhé : Chim chóc, cây cối, và kiến – chúng gần gủi với tôi hơn trước đây. Tôi sẽ suy nghĩ nhiều hơn về chúng. Con người đang hoảng sợ. Và trở nên kỳ lạ, khó hiểu. Tôi thực sự không muốn giết bất cứ ai. Tôi câu cá, tôi có một cái cần câu. Đúng vậy! Nhưng tôi không giết thú vật. Tôi không đặt bẫy. Không thể có cảm giác mình đang giết ai ở đây được.
Ông hoàng Myshkin (3) đã nói : “Liệu có thể bạn nhìn thấy một cái cây và không cảm thấy sung sướng không?” Ừ nhỉ! Tôi thích được suy tư. Người ta cứ hay than phiền oán trách, thay vì suy tư .
Chiếu rọi vào sự độc ác để làm gì vậy? Đã đành, độc ác là thứ quan trọng. Tội lỗi chẳng phải là vấn đề của vật lý. Bà phải chấp nhận rằng có sự không hiện hữu. Kinh Thánh có nói : “Với những kẻ đi trong ánh sáng, thì đó là con đường; với những người khác, vẫn còn những lời dạy.”. Lấy thí dụ một con chim – hay bất cứ sinh vật nào khác – làm thí dụ. Chúng ta sẽ không thể nào hiểu được chúng, vì chúng sống cho chính chúng, chứ không phải cho ai khác. Đúng vậy! Vạn vật chung quanh đều ở thể lỏng, nếu chúng ta có thể dùng chỉ một lời để diễn tả.
Tất cả những sinh vật có 4 chân đều nhìn xuống, đầu chúi xuống đất. Chỉ có con người đứng thẳng, đưa tay lên và nhìn thẳng vào bầu trời. Để cầu nguyện. Với Thượng Đế. Bà cụ già ngồi trong nhà thờ khấn, “Cho mỗi người chúng con với những tội lỗi của riêng mình”. Nhưng các khoa học gia, các kỹ sư, những người lính, không ai thú nhận rằng mình tội lỗi cả. Họ bảo: “Tôi chẳng có gì để phải ăn năn cả, tại sao tôi phải sám hối ?”. Phải rồi . . .
Tôi cầu nguyện rất đơn giản. Tôi cầu nguyện cho riêng tôi. Ôi Chúa! Xin hãy lắng nghe con cầu xin! Chỉ có trong sự độc ác, loài người mới thông minh và tinh tế. Nhưng con người cũng thật đơn giản và cảm thông cho nhau biết bao khi họ nói những lời thành thực của thương yêu. Cả những triết gia khi họ phát biểu cũng chỉ là những lời lẽ tóm lược tương đối những suy tưởng trong đầu. Chỉ trong sự cầu nguyện, trong ý tưởng của sự cầu nguyện, ngôn ngữ mới phản ánh chính xác điều hiện hữu trong tâm hồn mỗi người. Tôi tin rằng điều đó cũng đúng với vật chất bên ngoài. Ôi Chúa! Xin hãy lắng nghe con cầu xin.
Và con người cũng vậy, hãy lắng nghe tôi!
Tôi sợ loài người. Nhưng lại muốn đối diện với con người. Tôi muốn gặp một con người tử tế. Đúng vậy! Ở đây chỉ có lũ cướp cạn lẩn trốn đây đó, hoặc những người tuẫn đạo, như tôi.
Tên tôi là gì? Tôi không có giấy thông hành. Bọn cảnh sát lấy đi mất của tôi rồi. Chúng còn đánh đập tôi nữa . “Mày luẩn quẩn ở đây làm gì?” “Tôi đâu có luẩn quẩn ở đây – tôi đang sám hối mà!”. Nghe thế, chúng đánh tôi còn dữ hơn nữa. Chúng đập cả lên đầu tôi. Vậy thì bà có thể ghi chú về tôi như sau : “Nikolai . Bề tôi của Chúa. Bây giờ hắn là một con người tự do .”.
Chú Thích:
(1) Sergei Bulgakov (1871-1944) – Nhà Thần học, Triết gia người Nga.
(2) Alexander Sergeyevich Pushkin (1799-1837)- Nhà thơ người Nga.
(3) Prince Myshkin – nhân vật chính trong tác phẩm kinh điển “Thằng Ngốc”( the Idiot-1869) của nhà văn Nga Fyodor Dostoyevsky
Dàn Đồng Ca Những Người Lính
_____________________________
Artyom Bakhtiyarov, Binh Nhì; Oleg Leontyevich Vorobey, Thanh Lý Viên; Vasily Iosifovich Gusinovich, Tài Xế và Trinh Sát; Gennady Viktorovich Demenev; Cảnh sát;Vitaly Borisovich Karbalevich, Thanh Lý Viên; Valentin Kmkov, Tài Xế, Binh Nhì; Eduard Borisovich Korotkov, Phi Công trực thăng; Igor Litvin, Thanh Lý Viên; Ivan Aleksandrovich Lukashuk, Binh Nhì; Aleksandr Ivanovich Mikhalevich, Điều khiển máy đếm Geiger; Thiếu tá Oleg Leonodovich Pavlov, Phi Công trực thăng; Anatoly Borisovich Rybak, Chỉ Huy Trung Đoàn Vệ Binh; Viktor Sanko, Binh Nhì; Grigory Nikolaevich Khvorost, Thanh Lý Viên; Aleksandr Vasilievich Shinkevich , Cảnh Sát; Vladimir Petrovich Shved, Đại Uý; Aleksandr Mikhailovich Yasinskiy, Cảnh sát.
Đơn vị chúng tôi nhận được lệnh hành quân cấp tốc. Chỉ đến khi dừng lại tại ga xe lửa Belorusskaya ở Moscow, chúng tôi mới được cho biết địa điểm đến. Có một gã, tôi nghĩ anh ta từ Leningrad, lên tiếng phản đối. Họ doạ sẽ đưa anh ta ra trước toà án quân sự. Viên chỉ huy tuyên bố chính xác như sau trước hàng quân : “Các anh sẽ bị đi tù hoặc bị xử bắn.”. Tôi có ý nghĩ ngược lại với anh chàng đến từ Leningrad. Tôi muốn được làm một việc gì đó mang tính cách anh hùng. Có thể đó là thứ phản xạ của trẻ con. Nhưng cũng có những người lính khác nghĩ giống tôi. Chúng tôi đến từ khắp nơi trên đất nước Xô Viết : Nga, Ukraine, Kazakh, Armenia . . . Nhiệm vụ tuy nguy hiểm thật nhưng cũng thú vị, nếu nhìn từ một góc độ nào đó.
Khi đến nơi, chúng tôi được đưa thẳng vào khu vực nhà máy hạt nhân. Họ trao cho chúng tôi áo choàng trắng và mũ bảo hộ cũng màu trắng. Và cả mặt nạ bịt kín mặt. Chúng tôi được lệnh dọn dẹp khu nhà máy. Chúng tôi dành trọn một ngày chùi rửa khu bên trong, và một ngày ở khu nóc trạm phản ứng. Chỗ nào chúng tôi cũng phải dùng xẻng. Mấy người phải leo lên nóc trạm làm việc, chúng tôi gọi họ là những con cò. Máy Robot không hoạt động được vì hệ thống điều khiển bị trục trặc, nhưng chúng tôi vẫn chu toàn nhiệm vụ. Và chúng tôi tự hào về điều đó.
***
Đoàn xe tiến vào – có một tấm bảng đề : Khu Vực Giới Hạn. Tôi chưa bao giờ tham dự chiến tranh, nhưng tôi có một cảm giác quen thuộc. Tôi nhớ mình đã thấy cái bảng như thế này ở đâu đó. Ở đâu nhỉ? Chẳng hiểu vì sao, tôi cảm thấy nó có liên quan đến chết chóc. . .
Trên đường đi, chúng tôi gặp những con chó, con mèo đã hoá dại. Chúng có vẻ xa lạ với người. Thấy chúng tôi, lũ chó mèo bỏ chạy. Tôi không biết điều gì đã xẩy ra với chúng cho đến khi được lệnh phải bắn chết hết chúng. . .
Nhà cửa đều đã bị niêm phong. Các máy móc của nông trại bị bỏ phế không ai chăm sóc. Thật lạ lùng. Không một bóng người nào khác ngoài chúng tôi và các viên cảnh sát tuần tra. Bước vào nhà, thấy hình ảnh vẫn còn treo trên vách, nhưng người thì không một mống nào. Giấy tờ nằm lăn lóc trên nền nhà : thẻ đoàn viên, thẻ căn cước, giấy khen. Ở một nhà khác, chúng tôi lấy đi cái máy TV – thực ra thì chỉ là mượn tạm. Tôi chưa thấy có ai lấy bất cứ thứ gì từ những căn nhà chúng tôi bước vào. Trước hết là vì chúng tôi mang cảm giác những chủ nhân của chúng có thể quay trở về bất cứ lúc nào. Kế nữa, những thứ ở đây đều mang một vẻ gì chết chóc.
Một số trong chúng tôi đến khu nhà chứa lò phản ứng đã bị nổ. Họ muốn chụp hình mình đứng đó để đem về khoe với người ở nhà. Họ tuy có sợ nhưng vẫn không kềm nổi tính hiếu kỳ : Để xem trông nó ra làm sao? Tôi không đi theo họ. Tôi còn người vợ trẻ ở nhà nên không dám liều mạng. Nhưng bọn thanh niên chúng nốc vào mấy ly rượu rồi chạy qua . . . {Im Lặng}.
***
Đường làng, cánh đồng, xa lộ cao tốc – thẩy đều tịnh không một bóng người. Con đường xa lộ trông sâu hun hút. Dây điện treo trên những cây trụ chạy dài thăm thẳm. Mới đầu còn thấy ánh đèn trong những căn nhà nhưng rồi thì chúng cũng tắt ngấm. Xe chúng tôi chạy vòng vòng, có khi bất chợt một con heo rừng từ dẫy nhà khu trường học nhẩy vụt ra, khi khác là một con thỏ hoang. Chỗ nào chúng tôi cũng chỉ thấy thú vật thay vì con người. Từ nhà ở, trường học, cho đến quán xá. Chung quanh vẫn còn treo những tấm khẩu hiệu : “Mục tiêu của chúng ta là hạnh phúc cho loài người”. “ Vô sản thế giới sẽ toàn thắng”. “Tư tưởng Lê nin sẽ sống mãi đời đời.”
Hãy trở lại quá khứ không xa. Văn phòng nông trang tập thể chất đầy cờ đỏ, khăn quàng mới tinh, những chồng truyền đơn kể lể tiểu sử các lãnh tụ vĩ đại. Trên tường thì treo đầy ảnh lãnh tụ. Trên bàn giấy thì chật ních tượng bán thân lãnh tụ. Rồi thì tượng đài kỷ niệm nạn nhân chiến tranh. Nhà thờ làng. Các ngôi nhà bị niêm phong vội vã . Những chuồng bò có nền tráng xi măng xám xịt. Những nghĩa trang và người chết nằm trong đó. Như thể một bộ tộc đang lâm chiến bỗng phải hối hả tháo lui đi tìm nơi ẩn trốn.
Chúng tôi hỏi lẫn nhau : Cuộc sống của chúng ta là như thế này đây phải không? Lần đầu tiên chúng tôi nhìn cuộc sống của chính mình với tư cách kẻ ở bên ngoài. Đúng thế! đây là lần đầu tiên. Điều này gây một ấn tượng thật mạnh mẽ. Như ai đó đập mạnh vào đầu mình . . .
Có một chuyện đùa như thế này : cái bánh cake Kiev cần đến 36 tiếng đồng hồ để một nửa của nó tự vỡ rời ra từng miếng.* Thế . . . chính bản thân tôi thì sao? Phải mất 3 năm để tôi tự vỡ ra. 3 năm sau tôi mới vất trả thẻ đảng viên cộng sản. Cùng với quyển sách đỏ nhỏ xíu gối đầu. Tôi đã được tự do trong Khu cách ly. Chernobyl đã mở mắt tôi ra. Nó biến tôi thành người tự do.
***
Căn nhà bị bỏ hoang. Cửa nẻo đóng im ỉm. Trên thành của sổ có một con mèo. Tôi tưởng đó là một con mèo làm bằng đất sét. Nhưng khi lại gần, tôi nhận ra đó là con mèo thật. Nó đã ăn sạch những bông hoa Phong Lữ trong nhà. Nhưng làm thế nào mà nó vào trong nhà được? Hay là chủ nhà bỏ nó lại khi ra đi?
Tôi tìm thấy một mảnh giấy ghim trên cánh cửa : “Hỡi người tử tế! Đừng tìm kiếm những thứ quý báu trong nhà này. Vô ích vì chúng tôi chưa bao giờ sở hữu chúng. Hãy sử dụng bất cứ cái gì cần đến, nhưng đừng đập phá nhà của chúng tôi. Chúng tôi sẽ quay về.”. Trên những cánh cửa các căn nhà khác cũng có những mảnh giấy ghi của chủ nhà với đủ màu sắc khác nhau. – “Hỡi ngôi nhà thân yêu! Xin tha lỗi cho chúng tôi!”. Người ta nói lời tạm biệt với nhà mình như nói với một người thân. Ở chỗ khác tôi đọc được : “Chúng tôi sẽ đi vào buổi sáng”, hoặc : “Chúng tôi sẽ đi khi đêm xuống”, phía dưới họ ghi ngày, có khi cả giờ khởi hành. Có những lời nhắn viết trên giấy vở học trò : “xin đừng đánh đuổi con mèo. Kẻo lũ chuột sẽ cắn không chừa một thứ gì.”. Rồi một tờ khác viết bằng nét chữ của trẻ con : “Xin đừng giết Zhulka. Nó là một con mèo ngoan.” {Nhắm mắt lại}.
Tôi đã quên hết rồi. Chỉ nhớ rằng mình đã đến chỗ ấy, rồi sau đó thì tôi chẳng còn nhớ được điều gì. Tôi quên sạch trơn mọi chuyện. Tôi còn không thể đếm được tiền nữa là. Trí nhớ của tôi có vấn đề. Các ông bác sĩ đã chịu thua. Tôi đi từ bệnh viện này đến bệnh viện khác. Nhưng có một sự việc nó bám mãi lấy đầu tôi không chịu buông tha : Tôi bước chân vào một căn nhà, đinh ninh rằng sẽ không có ai trong đó. Rồi khi mở cửa, tôi thấy có con mèo. Và mảnh giấy có hàng chữ viết tay của những đứa trẻ.
***
Tôi bị trưng dụng. Nhiệm vụ của tôi là không được để cho bất cứ cư dân nào lẻn quay về lại những ngôi làng đã được lệnh di tản. Chúng tôi đặt chướng ngại vật trên các ngã tư đường, thiết lập các trạm canh gác. Họ gọi chúng tôi là “du kích quân” hẳn phải vì một lý do nào đó. Bây giờ là thời bình, vậy mà chúng tôi xuất hiện trên đường phố trong trang phục quân đội. Không một nông dân nào hiểu tại sao họ lại không được múc nước trong vườn nhà của chính mình, không được lấy đi dụng cụ cưa, cuốc, xẻng của chính mình. Tại sao họ lại không được thu hoạch mùa màng trong ruộng của chính mình. Bà sẽ giải thích như thế nào với họ đây? Hãy hình dung một cảnh xẩy ra trong thực tế như thế này : Ở một bên đường là những người lính đứng canh gác, chặn dân làng lại. Phía bên kia là cánh đồng, có bò đang gặm cỏ, có người ta hối hả gặt đám lúa tới kỳ rộ chín rồi chuyển hạt đi một nơi khác. Các bà cụ già mếu máo kêu lên : “Các cháu ơi, cho chúng tôi vào đi. Đất của chúng tôi mà. Nhà cửa của chúng tôi mà .”. Họ mang theo trứng, thịt sấy, rượu nấu ở nhà. Họ gào khóc trên mảnh đất bị nhiễm xạ của mình. Cùng với đồ đạc. Hết thẩy mọi thứ.
Đầu óc của bà sẽ bị lật tung lên thành mớ rối rắm. Trật tự sự vật đã bị đảo lộn. Một phụ nữ ngồi vắt sữa bò, bên cạnh là một người lính đứng canh để bảo đảm rằng bà ta sẽ đổ hết xuống đất số sữa mà bà vừa vắt xong. Một bà cụ già khác xách một giỏ đầy trứng, bên cạnh cụ cũng có một người lính đi theo để nhắc cụ phải chôn hết giỏ trứng xuống đất. Người nông dân chăm chỉ gieo trồng giồng khoai quý báu của mình, rồi sau đó lặng lẽ thu gặt, chỉ để đem chôn bỏ chúng ở một nơi khác.
Điều tệ hại nhất, và cũng là điều khó hiểu nhất là mọi thứ đều trông tuyệt đẹp, tuyệt hoàn hảo. Điều tệ hại nhất là ở đó. Chung quanh, mọi thứ, đều tuyệt đẹp.
Từ đó về sau, tôi không bao giờ nhìn thấy những con người tội nghiệp như thế nữa. Những con người có khuôn mặt trông như đã hóa điên. Khuôn mặt của họ đã như vậy thì nhìn chúng tôi liệu có khác gì.
Tôi là một người lính. Khi được lệnh phải làm một công việc nào đó, nhiệm vụ của tôi là phải thi hành. Nhưng lần này tôi có cảm tưởng ngoài việc thi hành nhiệm vụ, tôi cũng muốn làm một anh hùng nữa. Ai mà không muốn làm người hùng. Các nhân vật chính trị đã đọc diễn văn ca ngợi những người hùng trước công chúng. Tin tức được thông báo trên truyền thanh, truyền hình. Người ta phản ứng rất khác nhau : có người muốn được phỏng vấn, được xuất hiện trên truyền hình; có người chỉ xem đó như là nhiệm vụ phải làm, và một loại người thứ ba – tôi đã gặp những người này – họ tin tưởng là mình đang thi hành một sứ mạng rất anh hùng. Chúng tôi được trả lương hậu hĩnh, nhưng dường như đó không phải là điều tôi quan tâm. Lương bình thường của tôi là 400 rúp, khi làm việc này tôi được trả 1000 rúp (tính theo đơn vị rúp – ruble – của nhà nước liên bang Xô Viết). Sau này người ta bàn tán, “Đấy, họ lãnh được cả đống tiền! Giờ thì họ về nhà và đi mua sắm xe hơi, đồ đạc này nọ!”. Tất nhiên, cái dư luận như thế làm chúng tôi bị xúc phạm. Họ chẳng màng gì đến khía cạnh hy sinh quên mình rất cao cả của những người làm nhiệm vụ.
Trước khi đến đó, tôi cũng hơi lo lắng. Chỉ một quãng thời gian ngắn thôi. Nhưng khi đến nơi thì những nỗi sợ hãi của tôi biến mất. Có rất nhiều công việc, bổn phận, lệnh lạc tôi phải thi hành. Tôi muốn được nhìn lò phản ứng hạt nhân từ trên cao, trên một chiếc trực thăng – để biết điều gì thực sự đã xẩy ra. Nhưng việc tìm hiểu ấy bị cấm ngặt. Trong hồ sơ y tế của tôi, người ta ghi mức độ nhiễm xạ là 21 roentgen, tôi không chắc họ đã ghi chính xác. Cách thức tính độ nhiễm xạ rất đơn giản : chúng tôi bay trực thăng đến thị xã Chernobyl (một thành phố khá nhỏ, không to lớn như tôi đã tưởng tượng), ở đó, cách nhà máy khoảng mươi mười lăm cây số, một nhân viên chờ sẵn với cái máy đo phóng xạ. Ông ta đo độ nhiễm xạ của mặt đất nơi ông ta đứng, rồi nhân số đo ấy với số giờ mà chúng tôi bay mỗi ngày. Từ thị xã, chúng tôi bay đến khu lò phản ứng hằng ngày, nhưng độ đo có hôm là 80 roentgen, có hôm lại là 120 roentgen. Thỉnh thoảng, vào ban đêm, chúng tôi bay vòng trên đầu lò hạt nhân cả 2 tiếng đồng hồ. Chúng tôi chụp hình khu vực với ánh sáng của tia hồng ngoại, vì những miểng than chì nằm tản mác đây đó bị nhiễm xạ nên ban ngày không thể nhìn thấy chúng được.
Tôi đã hỏi chuyện những nhà khoa học. Một người bảo tôi : “tôi có thể le lưỡi liếm chiếc trực thăng của anh mà không bị hề hấn gì.” Người khác lại nói : “Anh lái trực thăng ở đó mà không mặc quần áo bảo hộ à? Anh muốn chết sớm phải không? Sai lầm nghiêm trọng đấy! Phải bảo vệ chính mình chứ!”. Chúng tôi lấy chì bọc ghế máy bay, chế ra những chiếc áo lót chì mặc bên trong. Nhưng những biện pháp ấy chỉ có thể bảo vệ chúng tôi đối phó với những đợt xâm nhập đầu tiên của phóng xạ, về sau này dường như chúng không còn hiệu quả nữa. Chúng tôi bay mỗi ngày từ sáng đến tối khuya. Không có gì gọi là thích thú cả. Chỉ có công việc và công việc. Ban đêm chúng tôi xem truyền hình. Hồi ấy đang diễn ra giải vô địch túc cầu thế giới, nên câu chuyện hàng ngày chúng tôi chỉ bàn về các trận bóng.
Tôi đoán chắc phải chừng mãi 3 năm sau chúng tôi mới bắt đầu nghĩ về những hậu quả của công việc mà chúng tôi đã làm. Một người trong số chúng tôi phát bệnh, rồi thêm vài người nữa. Có người đã chết. Có người hoá rồ rồi tự giết chính mình. Đó là lúc chúng tôi bắt đầu lo lắng. Nhưng có lẽ phải đến 20 hay 30 năm sau chúng tôi mới thực sự hiểu được điều gì đã xẩy ra. Với tôi, chiến trường Afghanistan (tôi ở đó 2 năm), kế đến là Chernobyl (tôi chỉ ở đó chừng 3 tháng) là những sự kiện đáng nhớ nhất trong cuộc đời của tôi.
Tôi không nói cho bố mẹ tôi biết việc mình được đưa đến Chernobyl. Tình cờ, một hôm anh tôi đọc báo Izvestia và thấy hình tôi trên đó. Anh đem khoe với mẹ tôi : “Mẹ xem này! nó đã là một anh hùng!”. Mẹ tôi chỉ ôm mặt khóc.
***
Chúng tôi đang lái xe. Bà biết chúng tôi thấy gì không? Dọc theo lề đường? Dưới những tia sáng – thứ ánh sáng mỏng manh yếu ớt – có một cái gì long lanh như pha lê. Những thứ này . . . chúng tôi đang đi về hướng Kalinkovich, ngang qua Mozyr. Chúng lấp lánh trước mặt. Chúng tôi nhớ lại - ở những ngôi làng mà chúng tôi vừa đến để làm việc, chúng tôi đã để ý đến những chiếc lá bị lỗ chỗ những lỗ rất nhỏ, nhất là lá cây anh đào. Chúng tôi thu hoạch dưa leo, cà chua – lá những cây này cũng bị thủng lỗ chỗ như vậy. Chúng tôi văng tục rồi cũng ăn tuốt.
Tôi đã có mặt. Dù không bị bắt buộc. Tôi tình nguyện đến. Thời kỳ đầu tôi không thấy có những con người thờ ơ vô cảm ở đó, nhưng dần dà về sau, tôi nhận ra những con mắt người đã trở thành trống rỗng mất hồn, vì họ đã làm quen được với những gì đang xẩy ra. Tôi đến vì muốn được thưởng huy chương ư? Vì lợi lộc ư? Thật nhảm nhí! Tôi không cần bất cứ thứ gì cho riêng mình. Một căn chung cư, Một chiếc xe hơi – còn gì nữa nào? Phải rồi, một căn nhà nghỉ mát. Tôi đã có đủ những thứ đó. Chẳng qua chỉ là khát vọng muốn thể hiện tính cách một người đàn ông. Những người đàn ông đúng nghĩa có nhiệm vụ phải thực hiện những việc quan trọng. Còn những người khác thì sao? hãy để họ núp dưới váy quần phụ nữ, nếu họ muốn thế. Ở đây có những gã trai vợ đang mang bầu, có gã có con cái còn nhỏ xíu ở nhà, và có những gã không hẳn đã lành lặn gì. Tất thẩy họ đều chỉ văng tục, rồi cương quyết lên đường.
Thế rồi khi xong việc, chúng tôi về nhà. Tôi cởi bỏ mọi thứ quần áo tôi mặc khi làm việc ở đó, vất chúng vào giỏ rác. Riêng cái mũ tôi đang đội, tôi cho thằng con nhỏ. Nó thực sự thèm cái mũ lắm. Lúc nào nó cũng đội trên đầu.
Hai năm sau, người ta chẩn đoán thằng nhỏ có một khối u trong não.
. . . Bà có thể viết nốt câu chuyện từ đây. Riêng tôi, tôi không muốn nói thêm một lời nào nữa cả.
***
Tôi mới trở về từ Afghanistan. Tôi muốn dành thời gian hoàn toàn cho riêng mình, để chuẩn bị lập gia đình. Tôi muốn làm điều này ngay lập tức. Bỗng nhiên tôi nhận được tờ thông báo với hàng chữ đỏ chói : “Lệnh triệu tập đặc biệt” khẩn cấp gởi đến địa chỉ nhà. Mẹ tôi bật khóc ngay khi biết tin. Bà tưởng tôi được lệnh tái ngũ để ra mặt trận lần nữa.
Chúng tôi sẽ được đưa đi đâu? Và tại sao? Không hề có một thông tin nào hết. Ở nhà ga Slutsk, chúng tôi thay quần áo, nhận các trang thiết bị, và được cho biết chúng tôi sẽ đến khu trung tâm Khoyniki. Chúng tôi đến Khoyniki, dân chúng ở đó cũng chẳng hay biết điều gì. Rồi chúng tôi tiến xa hơn nữa, đến một ngôi làng nhỏ, ở đó đang có một đám cưới, các thanh niên thiếu nữ vẫn nhẩy nhót, nghe nhạc, uống rượu Vodka.
Tại đây, chúng tôi được lệnh : xúc bỏ hết lớp trên mặt đất bằng chiều cao một chiếc xẻng.
Ngày mùng 9 tháng 5, ngày lễ kỷ niệm chiến thắng, một ông tướng xuất hiện. Chúng tôi được lệnh xếp hàng, nghe ông tướng chúc mừng nhân ngày lễ. Trong chúng tôi có một gã thu hết can đảm lên tiếng hỏi ông tướng : “Tại sao người ta không cho chúng tôi biết gì về mức độ nhiễm xạ? Chúng ta đang phải đối phó với lượng nhiễm xạ là bao nhiêu?”. Chỉ một mình gã đó dám hỏi thôi. Thế rồi, sau khi ông tướng ra về, viên chỉ huy cho gọi gã đến và làm cho gã một trận. “Anh muốn khích động hả? Chỉ gieo rắc hoang mang sợ hãi thôi!”. Vài ngày sau chúng tôi được cấp phát mặt nạ ngừa hơi độc, nhưng không có ai dùng đến. Có đôi lần họ cho chúng tôi thử máy đo độ nhiễm xạ, nhưng chưa bao giờ cho chúng tôi biết kết quả. Cứ mỗi ba tháng chúng tôi được phép về thăm nhà đôi ba ngày. Khi ấy, mỗi lần về chúng tôi chỉ có một mục đích : mua Vodka đem về nhiệm sở. Tôi mua đủ chất đầy hai túi đeo lưng. Mỗi lần như vậy, anh em họ nhấc tung tôi lên trời để hoan hô.
Trước khi được giải nhiệm cho về nhà, chúng tôi gặp một nhân viên KGB. Anh ta thuyết phục chúng tôi tin rằng không nên kể lại với bất cứ ai, ở bất cứ thời điểm nào về những gì chúng tôi chứng kiến ở đây. Khi trở về từ Afghanistan, tôi biết rằng mình còn sống. Ở đây thì ngược lại : chỉ khi về đến nhà rồi tôi mới biết mình sẽ chết.
***
Tôi nhớ được gì? Điều gì còn đọng lại trong ký ức của tôi?
Suốt ngày tôi đạp xe đi qua các ngôi làng, đo độ nhiễm phóng xạ. Không có người phụ nữ nào mời tôi một trái táo. Cánh đàn ông thì bớt e dè hơn : họ đến gặp tôi và mời uống vodka, ăn thịt mỡ. Ăn đi chứ! Từ chối thì cũng kỳ, nhưng ăn vào thứ nhiễm phóng xạ ấy thì cũng chẳng tốt lành gì. Thế nên tôi chỉ uống, chứ không ăn.
Ở một ngôi làng, họ mời tôi ngồi vào bàn ăn – có thịt cừu ram và đủ các món khác. Chủ nhà có vẻ ngà ngà say và thú nhận đó là thịt một con cừu non. “Tôi phải làm thịt nó. Không thể nào chịu đựng được cảnh phải nhìn nó mỗi ngày. Đó là con vật có hình dạng xấu xí nhất! Thậm chí khiến tôi hầu như không muốn ăn thịt nó!”. Còn tôi? Tôi chỉ nốc cạn ly vodka thật nhanh. Sau khi nghe chủ nhà kể . . .
***
Đã 10 năm rồi. Như thể rằng chưa bao giờ có điều gì xẩy ra. Và nếu tôi không mắc bệnh thì hẳn là tôi đã quên hết mọi chuyện rồi.
Tôi có nghĩa vụ phục vụ tổ quốc. Phục vụ! Đó là một công việc lớn lao. Tôi được nhận : quần áo lót, giầy ủng, mũ, quần, dây lưng, túi quân trang. Và tôi lên đường! Họ giao cho tôi chiếc xe tải chở hàng. Nhiệm vụ của tôi là di chuyển những tấm đan bằng xi măng. Mọi chuyện như vậy đấy. Và cũng không phải như vậy. Chúng tôi còn trẻ, độc thân. Chúng tôi không nhận mặt nạ ngừa hơi độc. Chỉ có một anh – lớn tuổi hơn chúng tôi, lúc nào cũng đeo mặt nạ. Còn chúng tôi thì không. Mấy anh chàng điều khiển giao thông xe cộ cũng không đeo mặt nạ. Chúng tôi được ngồi trong buồng máy tài xế, còn họ cứ chường mặt ra ngửi bụi phóng xạ suốt 8 tiếng đồng hồ. Ai cũng được nhận lương hậu hĩnh : gấp 3 lần số lương của công việc cũ, cộng thêm tiền ngày nghỉ. Chúng tôi tiêu xài bằng hết số tiền lãnh được. Và biết rằng rượu Vodka sẽ giúp chúng tôi rất nhiều. Nó làm những căng thẳng trong công việc hàng ngày biến mất. Nếu không chính phủ đã không phát cho mỗi người lính 100 gram Vodka thời chiến tranh. Thế là mọi chuyện xẩy ra ở đây cũng giống như ở thành phố : anh cớm công lộ xỉn viết giấy phạt anh tài xế say.
Đừng nhắc gì những kỳ tích của chủ nghĩa anh hùng Xô Viết. Những thứ ấy đã hiện hữu – và quả thực là những kỳ tích. Trước hết, phải có những hiện tượng đại loại như thiếu khả năng, thiếu trách nhiệm rồi sau đó mới phát sinh những kỳ tích : lấy thân mình che lỗ châu mai, lao thẳng vào họng súng quân thù. Lẽ ra những lệnh lạc như vậy không bao giờ được phép ban ra, rằng không cần thiết phải làm như vậy. Nhưng không ai phản đối điều gì về những chuyện như vậy. Người ta ném chúng tôi vào đó, như ném cát vào lò phản ứng hạt nhân. Mỗi ngày họ đều ra thông báo “Thành Tích Cập Nhật : “ Các chiến sĩ đang làm việc hết sức can đảm và quên mình”, “ Chúng ta sẽ vượt qua và toàn thắng”.
Sau đó, họ cấp cho tôi một cái huy chương và một ngàn đồng rúp.
***
Ngay từ đầu chuyện có vẻ như khó tin, nó gây cảm giác chỉ là một trò chơi. Nhưng không phải vậy, đó là một cuộc chiến tranh có thật, một cuộc chiến tranh nguyên tử. Chúng tôi không có một khái niệm nào hết – về cái gì là nguy hiểm, cái nào không, cái gì cần phải được để ý tới và cái gì thì cứ mặc nó? Không một ai biết được gì cả.
Mọi người được di tản ra thẳng ngay ga xe lửa. Chúng tôi bế bọn con nít lên đẩy chúng vào khoang toa qua các cửa sổ. Còn chúng tôi thì tuần tự xếp hàng – mua vé lên tàu tại các quầy vé, mua thuốc sát trùng ở tiệm thuốc tây. Trong lúc xếp hàng, có những kẻ chửi rủa nhau, thậm chí đánh nhau. Họ phá cửa tiệm, làm sập kệ hàng. Họ bẻ gẫy hết các chấn song cửa sổ .
Có những người đến từ các nơi khác nữa. Họ tạm trú ở trường học, vườn trẻ, quán xá, người nào cũng trông ra vẻ ốm đói. Tiền bạc trong túi mọi người biến mất rất nhanh. Họ mua bất cứ thứ gì tìm thấy được trong các cửa hàng. Tôi sẽ không bao giờ quên được những phụ nữ làm công việc giặt dũ. Không có máy giặt vì không ai nghĩ đến việc mang chúng theo, nên họ phải giặt bằng tay. Họ đều là những bà cụ già. Tay người nào cũng đầy vẩy mụn lở lói. Đồ đạc đem ra giặt không phải chỉ dơ bẩn mà còn nhiễm xạ nữa. “Các cháu ơi, ăn chút gì đi chứ!.” “Các cháu ơi, hãy nghỉ ngơi đi !” “Các cháu ơi, các cháu còn trẻ, phải cẩn thận đấy!”. Họ xót thương cho chúng tôi và khóc cho chúng tôi.
Những bà cụ già ấy nay còn sống không ?
Hàng năm cứ đến ngày 26 tháng 4 là chúng tôi, những chàng thanh niên đã từng ở đó, lại tụ họp nhau để tưởng nhớ đến những tháng ngày thật khó quên ấy. Chúng tôi đã là những người lính, sự có mặt của chúng tôi lúc ấy là cần thiết. Thế nên, chúng tôi chỉ nhớ như vậy và cố quên đi những thứ không hay khác. Nếu không có chúng tôi hẳn họ khó mà vượt qua được. Hệ thống hoạt động của chúng tôi mang tính cách quân sự nên rất cần thiết và hoạt động hiệu quả mỗi khi có tình trạng khẩn cấp. Và cũng ở đó, chúng tôi là những con người tự do. Và cần thiết cho mọi người. Trong những khi khẩn cấp, người Nga đã chứng tỏ được bản lĩnh của mình. Thứ bản lĩnh độc nhất không dân tộc nào có. Chúng tôi không bao giờ là người Hòa Lan hay người Đức. Chúng tôi sẽ không bao giờ chế tạo được nhựa rải đường đúng quy chuẩn hay làm chủ những khu vườn được cắt tỉa gọn ghẽ. Nhưng lúc nào chúng tôi cũng có sẵn rất nhiều những anh hùng.
***
Họ kêu gọi, và thế là tôi lên đường. Đó là nhiệm vụ của tôi. Một đảng viên mà. Hỡi những người cộng sản, hãy tiến lên! Đơn giản chỉ như vậy. Hồi đó, tôi đang là một sĩ quan cảnh sát. Cấp bậc Thượng Uý. Họ hứa sẽ thăng tôi lên một cấp. Thời điểm là tháng 6 năm 1987. Lẽ ra thì người ta phải đưa tôi đi kiểm nghiệm sức khỏe trước, nhưng rồi họ cứ thế để tôi lên đường. Đầu đuôi là vì có một anh xuất trình giấy bác sĩ chứng nhận anh ta có một cục u độc trên người, thế là tôi được đưa vào thế chỗ. Tình trạng khẩn cấp mà! {Cười}. Lúc ấy, có nhiều câu chuyện tiếu lâm truyền tụng. Có một anh từ sở làm về nhà bảo vợ: “Người ta nói với anh rằng ngày mai, hoặc anh phải đi Chernobyl hoặc phải trả lại thẻ đảng.” “ Nhưng anh đâu có phải là đảng viên .”. “Thì thế! Anh cũng đang thắc mắc làm sao mà ngay sáng mai anh nhận được thẻ đảng viên đây?”.
Mặc dù có mặt tại hiện trường với danh nghĩa là quân đội, nhưng lúc đầu họ tổ chức chúng tôi thành những toán thợ nề. Nhiệm vụ của chúng tôi là xây một nhà thuốc tây. Ngay khi còn ở đó tôi đã cảm thấy mình yếu hẳn đi và lúc nào cũng buồn ngủ. Tuy nhiên, tôi vẫn nói với viên bác sĩ là tôi không sao cả, có lẽ là do cái nóng làm cho tôi như vậy. Ở tiệm ăn họ có bán thịt, sữa, sữa chua lấy từ nông trang về. Chúng tôi ăn không chừa thứ gì. Viên bác sĩ cũng chẳng có ý kiến. Họ nấu nướng chế biến thực phẩm, ông ta kiểm tra chúng để bảo đảm mọi tiêu chuẩn được tôn trọng, nhưng chưa bao giờ ông ta ăn thử. Chúng tôi để ý điều đó. Nhưng tình hình là như vậy đấy. Chúng tôi chỉ biết tuyệt vọng. Rồi mùa dâu bắt đầu nở rộ, và chỗ nào cũng nhận được mật ong.
Bọn cướp cạn đã sẵn sàng hoành hành. Chúng tôi dùng ván đóng chặn cửa và cửa sổ các cửa hàng. Nhưng cũng không bảo vệ được chúng thoát tay bọn cướp. Chấn song cửa sổ bị bẻ gẫy. Đường, bột, kẹo tung toé trên nền nhà. Thức ăn đóng hộp lăn lóc khắp chỗ. Ngôi làng này được lệnh di tản, nhưng ngôi làng khác cách đó chừng 5, 10 cây số thì lại không. Thế là họ khiêng tất cả những gì mót được từ ngôi làng di tản về đây. Tình huống lúc ấy là như vậy đấy. Chúng tôi nhận lệnh canh gác, không cho ai được quay về nhà cũ của mình. Có ông cựu chủ tịch nông trang, một hôm quay về cùng với mấy người dân làng – Họ đã được tái định cư ở nơi mới, có nhà cửa ở đó hẳn hoi. Nhưng họ trở về để thu hoạch mớ mùa màng trồng từ vụ mùa trước và gieo hạt cho vụ mùa kế tiếp. Xong việc, họ chở những ụ rơm ra khỏi làng. Trong những ụ rơm ấy, chúng tôi thấy có cả máy may, xe gắn máy. Lúc ấy, rất thịnh hành một phương thức trao đổi giữa chúng tôi và đám dân làng. Trao cho chúng tôi một chai rượu Vodka nấu lấy ở nhà, họ sẽ được phép chở đi cái máy truyền hình. Một chiếc xe máy xúc, một chiếc máy may được định giá từ 1 đến 10 chai rượu Vodka. Không ai quan tâm đến tiền cả {Cười}. Giống như được sống trong thời kỳ cộng sản ấy. Mọi thứ đều có giá riêng : Một thùng xăng nhỏ thì phải đưa nửa lít Vodka; Một chiếc áo lông cừu thì phải đưa 2 lít rượu; xe gắn máy thì vô chừng. Tôi ở đó 6 tháng, nhưng đó chỉ là thời hạn ấn định trên giấy tờ. Thực tế, chúng tôi phải ở lâu hơn vì nhóm quân ở các khu vực Baltic được lệnh đến thay thế chúng tôi đã từ chối không chịu đi. Chuyện là như vậy đấy. Tôi biết người ta đánh cắp bất cứ thứ gì ở đó, bất cứ thứ gì họ có thể giấu và mang đi được. Họ đã di chuyển toàn bộ Khu Cấm về đây. Những thứ ăn cắp ấy đầy dẫy ở khu chợ đen, ở tiệm cầm đồ, và cả ở trong nhà ở của mọi người. Thứ duy nhất còn lại sau các hàng rào kẽm gai là đất. Và những ngôi mộ. Và sức khoẻ của chúng tôi. Cùng với đức tin của chúng tôi. Hoặc, đúng hơn, đức tin của tôi.
***
Chúng tôi đến nơi. Nhận dụng cụ trang bị. “Chỉ là một tai nạn ấy mà!”. Viên chỉ huy nói với chúng tôi. Còn viên trung sĩ trưởng toán thì bảo : “Chuyện xẩy ra lâu rồi. Từ 3 tháng trước rồi. Không còn gì nguy hiểm nữa. Mọi chuyện giờ ổn cả. Chỉ cần rửa tay trước khi ăn cho an toàn.”.
Tôi làm công việc đo độ nhiễm phóng xạ.
Mỗi tối đều có mấy gã lái xe đến trạm, cho chúng tôi nào là thuốc lá, rượu Vodka, cả tiền nữa. Đổi lại, chúng tôi làm ngơ để mặc chúng đào bới trong đám đồ bị tịch thu. Chúng nhét đầy các bao tải mang theo. Những thứ ấy sẽ được mang đi đâu? Có lẽ là đến Kiev, đến Minsk, nơi những khu bán đồ cũ. Những thứ chúng không thèm lấy, bỏ lại, chúng tôi phải lo liệu. Quần áo, giầy dép, ghế bàn, kèn harmonica, máy may, đủ thứ. Chúng tôi đào những cái hố lớn rồi vùi tất cả xuống đó- Chúng tôi gọi những cái hố đó bằng cái tên “Mồ tập thể”.
Sau khi mãn nhiệm, tôi được cho về. Một hôm, đi dự dạ vũ, tôi gặp một cô gái vừa ý mình. Tôi ngỏ lời : “Chúng ta hãy tìm hiểu nhau đi em!” “Để làm gì? Anh là người ở Chernobyl. Tôi sợ không dám sinh con đẻ cái với anh đâu !”.
***
Tôi vẫn còn trí nhớ đấy. Chức vụ chính thức của tôi ở đó là chỉ huy đội cảnh vệ. Đại khái giống như tay giám đốc điều hành một cuộc huỷ diệt khủng khiếp ấy mà. {Cười}. Đúng vậy. Bà cứ viết xuống như vậy.
Tôi nhớ mình có chặn một chiếc xe ở Pripyat. Thành phố đã di tản hết, chẳng còn ai ở lại. Tôi yêu cầu : “Xin vui lòng cho xem giấy tờ!”. Người trong xe không ai có giấy tờ. Phía sau xe có tấm vải bạt phủ lên. Chúng tôi mở ra, và tôi nhớ thật rõ : 20 bộ ấm trà, một bộ tranh treo tường, một ghế bành, một máy truyền hình, thảm, xe đạp.
Thế là tôi viết giấy tịch thu.
Tôi nhớ những ngôi làng vắng vẻ không một bóng người nơi lũ heo hoá rồ đang chạy lung tung khắp chỗ. Những văn phòng nông trang, các câu lạc bộ, cùng với những tấm bích chương bạc phếch : “Chúng ta sẽ làm ra bánh mì cho đất mẹ!“. “Vinh danh nhân dân lao động Xô Viết!“. “Thành tựu của nhân dân sẽ sống mãi!”.
Tôi nhớ những ngôi mộ không có người chăm sóc; tấm bia nứt nẻ có tên nhiều người : Chỉ Huy Borokin, Thượng Uý . . . Kế đó là những cột dài, như một bài thơ, những cái tên của binh lính thuộc quyền. Chung quanh mộ những cây cỏ mọc hoang phủ kín.
Tôi nhớ một khu vườn được chăm sóc rất kỹ lưỡng. Người chủ nhà bước ra chào hỏi chúng tôi.
“Này các anh, đừng có cự nự nữa. Chúng tôi đánh luống thôi mà. Mùa xuân này chúng tôi sẽ đi thôi!”.
“Vậy sao bác lại cuốc đất lên làm chi vậy ?”
“Từ hồi mùa thu kia mà.”
Tôi hiểu, nhưng vẫn phải viết giấy phạt.
***
Vợ tôi dẫn mấy đứa con bỏ đi. Con chó chết ấy! Nhưng tôi sẽ không treo cổ tự tử, như Vanya Kotov. Tôi cũng sẽ không nhẩy lầu từ tầng thứ bẩy xuống để cho chết. Chó thật! Khi tôi từ nơi đó trở về với một va li đầy ắp tiền thì mọi chuyện đều ổn cả. Chúng tôi sắm xe hơi. Con chó hoang ấy sống với tôi như không có gì xẩy ra. Nó không có vẻ gì là sợ hãi cả. {Bắt đầu hát}
Dù cho có cả ngàn sợi nắng chói chang
Cũng không ngăn được con gà trống Nga sống trọn một ngày như nó phải sống
Bài hát thật hay. Mình bắt đầu từ đây nhé. Muốn nghe một chuyện tiếu lâm không?{Vào chuyện ngay}. Có một gã từ khu vực nổ hạt nhân về nhà. Vợ gã hỏi tay bác sĩ : “Tôi nên cư xử với anh ta như thế nào?” “Cô cứ bắt hắn đi tắm rửa sạch sẽ, sau đó ôm hắn một cái, nhưng chớ có cho hắn gần gủi!”. Con chó hoang ấy! Nó sợ tôi. Nó đem lũ trẻ đi {Bỗng trở nên nghiêm túc}. Mấy người lính làm việc ngay cạnh khu lò phản ứng. Mỗi ngày tôi có nhiệm vụ chở họ đến đó. Như mọi người, tôi đeo trên cổ cái máy đo độ phóng xạ. Cuối ngày làm việc, tôi cùng với mấy người lính đến phòng số 1, tức là phòng bảo mật. Tại đây, họ xem độ phóng xạ của mỗi người, ghi vào thẻ, nhưng không ai được biết độ phóng xạ mình bị nhiễm, vì đó là bí mật quân sự. Tụi khốn nạn ấy! Một thời gian qua đi, bỗng nhiên chúng bảo : “Đủ rồi. Các anh không thể nhận thêm được phóng xạ nữa.”. Hồ sơ y khoa của chúng tôi chỉ có thế. Thậm chí khi sắp sửa lên đường trở về, cũng chẳng ai cho tôi biết độ nhiễm phóng xạ của mình. Lũ khốn nạn! Giờ thì chúng lại đang tranh giành nhau quyền lực. Một ghế chia chác nhau trong chính phủ. Mùa bầu cử đang diễn ra mà. Bà muốn nghe thêm chuyện hài không? Sau Chernobyl, bà có thể ăn bất cứ thứ gì bà muốn ăn, với điều kiện bà phải chôn cứt của mình trong chì.
Còn bọn bác sĩ sẽ chẩn bệnh cho chúng tôi bằng cách nào? Chúng tôi không ai có hồ sơ y khoa gì hết. Người ta phải dấu chúng đi, hoặc là đã thiêu huỷ chúng rồi vì đó là hồ sơ tuyệt mật không phải ai cũng xem được. Chúng tôi sẽ phải nói với bọn bác sĩ sao đây? Nếu như tôi có tờ giấy chứng nhận độ nhiễm xạ của mình thì tôi sẽ dí vào mặt con đĩ chó và cho nó biết rằng tôi đã sống sót và vẫn có khả năng lấy vợ đẻ con như mọi người.
Đây là lời cầu nguyện của đám thanh lý viên Chernobyl : “Lạy Chúa! Bởi vì ngài đã tạo ra nó nhưng giờ đây con không thể làm được gì với nó, vậy xin ngài hãy làm sao để con không còn thèm muốn chút gì với nó nữa .”.
Biến mẹ hết chúng mày đi, hết thẩy tụi chúng mày!
***
Họ buộc chúng tôi phải ký vào tờ giấy không được tiết lộ bất cứ điều gì. Vì thế, tôi không bao giờ hé môi nửa lời. Ngay sau khi ra khỏi quân đội, tôi được chứng nhận thương tật cấp độ hai. Lúc ấy, tôi mới 22 tuổi. Độ nhiễm xạ của tôi khá nặng. Chúng tôi chuyền tay đổ đi từng thùng than chì ở lò phản ứng bị nổ. Nó chứa cả ngàn đơn vị phóng xạ. Chúng tôi múc than bằng những cái xẻng làm vườn, thay mặt nạ hàng 30 lần trong một ca làm việc, những cái mặt nạ mà họ gọi là “rọ chó”. Chúng tôi đổ xi măng bọc kín lò phản ứng. Đây là ngôi mộ khổng lồ chôn cất một người, Valery Khodemchuk, viên trưởng điều hành lò phản ứng, người bị vùi dưới đống gạch vụn ngay khi tiếng nổ xẩy ra. Đó là toà Kim Tự Tháp của thế kỷ 20. Chúng tôi vẫn còn phải ở đó thêm 3 tháng nữa. Khi đơn vị chúng tôi xong nhiệm vụ, họ cũng không cho chúng tôi thì giờ thay quần áo. Chúng tôi di chuyển đây đó vẫn trong cùng bộ quần áo, giầy ủng như khi làm việc ở lò phản ứng. Mãi cho đến khi chúng tôi được giải nhiệm.
Nếu họ cho phép tôi nói, thì tôi sẽ kể chuyện này với ai đây? Tôi làm việc ở xưởng sản xuất. Tay đốc công bảo tôi : “Anh không được phép để bị ốm. Nếu không, tôi sẽ cho anh nghỉ việc.”. Ông ta làm như vậy thật. Tôi đến gặp tay giám đốc, khiếu nại : “Ông không có quyền đối xử với tôi như thế. Tôi là người về từ Chernobyl. Tôi đã cứu ông. Tôi đã bảo vệ ông.”. Ông ta trả lời : “Tôi đâu có gởi anh đến đó!”.
Ban đêm, tôi thức giấc nghe tiếng mẹ tôi than thở: “Sonny à! Sao con không nói gì hết vậy? Con không ngủ, chỉ nằm đó với hai mắt mở thao láo. Và đèn phòng con vẫn sáng!”. Tôi không trả lời mẹ. Không ai có đủ khả năng nói với tôi bằng cái cách tôi có thể trả lời, bằng thứ ngôn ngữ của riêng tôi. Không ai hiểu rõ được nơi mà từ đó tôi trở về.
Và tôi không thể kể lại được với ai.
***
Tôi không còn sợ chết nữa. Cũng không còn sợ chính sự chết. Nhưng tôi không biết rồi mình sẽ chết như thế nào. Bạn tôi đã chết. Người trương phình ra như cái thùng ton nô đựng rượu. Người hàng xóm của tôi cũng đã chết. Anh ta điều khiển trục cần cẩu ở đó. Trước khi chết, thân thể anh trở màu đen như than, co rút lại, phải mặc quần áo của trẻ con. Tôi không biết mình sẽ chết như thế nào. Tôi chỉ biết một điều : với sự chẩn đoán này thì tôi không còn sống bao lâu nữa. Dù vậy, tôi muốn được biết mình cảm thấy như thế nào khi cái chết đến. Như thể nhận một viên đạn vào đầu. Tôi đã từng tham chiến ở Afghanistan. Chết ở đó còn dễ dàng hơn. Chỉ cần một viên đạn.
Tôi cắt một bài viết trên báo. Đó là bài viết về người điều khiển máy Leonid Toptunov. Ông ta trực tại lò phản ứng hạt nhân đêm hôm ấy và là người đã nhấn cái nút màu đỏ cố ngăn tai nạn vài phút trước khi tiếng nổ xẩy ra. Nhưng không có hiệu quả. Người ta đưa ông ta về bệnh viện ở Moscow. Các bác sĩ bảo : “Để có thể chữa trị được người này, chúng ta cần đến toàn bộ thân thể của một người khác.”. Trên lưng ông ta chỉ có một chấm nhỏ xíu, chỗ duy nhất thoát không bị nhiễm phóng xạ. Người ta chôn cất Toptunov ở nghĩa trang Mytinskaya, như những người khác. Quan tài được lót một lớp giấy bạc để không bị rò rỉ. Họ đổ vào đó nửa mét xi măng, rồi lấy một cái nắp đúc bằng chì đậy lại. Bố của Toptunov đến, chỉ biết đứng đó nhìn rồi khóc. Người đi ngang bảo ông : “Đứa con hoang của ông đấy, chính nó là thằng đã làm nổ lò phản ứng !”.
Chúng tôi cô đơn. Chúng tôi là những kẻ xa lạ ở đây. Thậm chí người ta còn chôn riêng biệt chúng tôi mỗi người một nơi, không được chôn sát bên nhau như những người chết khác. Như thể chúng tôi là những kẻ đến từ một hành tinh ngoài quả đất. Tôi thà chết ở Afghanistan còn hơn. Thành thực mà nói, tôi đã mang những ý nghĩ như thế. Ở Afghanistan, chết là một điều bình thường. Ở đó, mình có thể hiểu được cái chết.
***
Từ trên cao, trong chiếc trực thăng, khi bay gần lò phản ứng hạt nhân, tôi có thể trông thấy mấy con hoẵng và heo rừng. Chúng gầy nhom, trông lờ đờ và di chuyển rất chậm chạp, như trong phim chiếu chậm. Chúng đang ăn cỏ mọc ở đó, và không hiểu, không biết rằng lẽ ra chúng phải bỏ nơi đó mà đi. Lẽ ra chúng phải di tản cùng với người từ lâu rồi.
Tôi có nên đến Chernobyl hay không? Tôi có nên bay ở đó hay không? Lúc ấy, tôi là một đảng viên. Thử hỏi, làm sao tôi có thể né tránh? Hai người lính nhẩy dù đã từ chối không chịu đi – Vợ của họ còn trẻ, và chưa có con cái gì. Nhưng sau đó họ bị sỉ nhục và trừng phạt. Sự nghiệp của họ như vậy là đã tiêu tan. Lại còn có toà án của chí làm trai, toà án danh dự nữa. Đó là một phần của sự lôi cuốn – Anh ta không đi, thì tôi sẽ đi vậy. Bây giờ thì tôi đã nhìn sự kiện ấy bằng con mắt khác rồi. Sau 9 phi vụ và hai lần lên cơn đau tim, tôi không phê phán họ nữa, tôi đã hiểu tại sao họ từ chối thi hành nhiệm vụ. Họ còn quá trẻ. Nhưng dù thế nào thì tôi cũng sẽ nhận lời lên đường mà. Chắc chắn là như vậy. Họ không đi nên tôi sẽ phải đi. Chí làm trai dặm đường da ngựa mà, phải không?
Tại hiện trường nơi xẩy ra thảm hoạ có đủ loại máy móc : Trực thăng hạng nặng, trực thăng hạng vừa, trực thăng Mi-24, đó là loại trực thăng chiến đấu. Mấy anh định làm gì với trực thăng chiến đấu Mi-24 ở Chernobyl? Hay với phi cơ lâm trận, loại Mi-2? Các viên phi công, những chàng trai trẻ ấy, họ mới vừa ra khỏi chiến trường Afghanistan. Cảm giác của họ lúc này là chúng tôi đã chiến đấu quá đủ với Afghanistan rồi, đủ lắm rồi. Họ được lệnh ngồi trong rừng, gần lò phản ứng, để đo độ nhiễm xạ. Đó là lệnh của thượng cấp! Họ đâu cần phải đưa bất cứ ai đến đó chỉ để rước lấy chất phóng xạ vào người. Để làm gì nhỉ? Họ cần những chuyên gia, không phải bất cứ người nào.
Từ trên cao tôi nhìn thấy những toà nhà bị sụp đổ, một cánh đồng đầy những mảnh vụn – và vô số những hình dạng nhỏ bé của con người. Ở đó có một cái xe cần cẩu, chế tạo ở Đông Đức, nằm chết dí. Nó cố lết đến được khu nhà máy rồi ngỏm ở đó. Mấy cái máy Rô Bốt cũng không hoạt động được. Những con Rô Bốt mà viện sĩ Lukachev thiết kế để lên thám hiểm sao Hoả. Kể cả những con Rô Bốt do người Nhật chế tạo cũng vô dụng. Rõ ràng là hệ thống máy móc của chúng tôi đã bị chất phóng xạ làm tê liệt. Nhưng vẫn còn những người lính trong bộ quần áo bảo hộ làm bằng cao su, đeo găng tay cao su, lăng xăng chạy tới chạy lui . . .
Trước khi được giải nhiệm, người ta cảnh cáo chúng tôi rằng, vì quyền lợi quốc gia, tốt nhất là chúng tôi không được kể lại với bất cứ ai những gì chúng tôi chứng kiến ở Chernobyl. Nhưng ngoài chúng tôi ra thì chẳng có ai biết được điều gì đã xẩy ra ở đó. Chúng tôi không hiểu hết mọi chuyện, nhưng chúng tôi thấy hết mọi chuyện.
_______________________________________
* Nguyên văn : The nuclear half-life of a Kiev cake is thirty-six hours. Half-life là khoảng thời gian cần thiết - trong trường hợp này - cho hạt xạ còn lại một nửa giá trị của nó. Kiev Cake : là chiếc bánh biểu tượng cho thành phố Kiev (Ukraine). Ở đây, là một chuyện hài hước, người kể dùng để tự diễu mình.