Nhà thơ Pháp / Ai Cập

(1920 - 2011)

Thân Trọng Sơn

dịch và giới thiệu 

Gia đình gốc người Liban, sinh tại Le Caire, Ai Cập (1920), học tiểu học tại quê nhà, trung học tại Paris, lại trở về Le Caire học Trường Đại học Mỹ ngành báo chí, cùng chồng chuyển sang sống tại Liban năm 1942, định cư tại Paris từ năm 1946, nhập quốc tịch Pháp và sống luôn ở đó cho đến khi qua đời (2011), Andrée Chedid đã bắc nhịp cầu nối liền hai nền văn hoá Pháp và Trung Đông bằng những tác phẩm của mình.

         "Tôi cảm thấy hạnh phúc được thuộc về thế giới vùng Trung Đông. Tôi thấy nó rung động trong tôi và tôi muốn vinh danh nó khi viết. Về tình cảm, tôi thấy rất gắn bó với Le Caire, thành phố tuổi thanh xuân của tôi. Mỗi lần đến đó, tôi cảm nhận một sự quyến luyến mãnh liệt. Tôi muốn chạm vào đất, đắm mình vào những mùi hương, những ánh sáng, những âm thanh. Điều này rất thực tế. Tuy nhiên, chính nơi đây, tại Paris này, tôi mới cảm thấy thoải mái, tự do. Chẳng làm được gì tử tế nếu cứ bám vào quá khứ. Nhắc đi nhắc lại mãi những căm ghét, thù hận, hoặc thậm chí hạnh phúc đi nữa chỉ khiến ta khó mà yêu thương trong hiện tại. Mẹ tôi là một phụ nữ tuyệt vời. Bà mất năm 97 tuổi. Tôi chưa bao giờ nghe bà nói, vào thời của mẹ người ta làm thế này, vào thời của mẹ chuyện xảy ra thế kia. Chính bà đã gợi cho tôi yêu tự do, yêu cuộc sống."

 

          Trong những trang viết của mình, Andrée Chedid mô tả con người thành thị và thôn quê của quê hương Ai Cập, với những mối quan hệ của họ, nhắc đến sự tự do mà họ khao khát, những bất công mà họ thường gánh chịu, nói về thân phận của người phụ nữ ở phương Đông, về tình yêu, cuộc sống và cái chết.

            Được hỏi về sự khác biệt giữa công việc viết truyện và làm thơ, Andrée Chedid nói rằng tiểu thuyết đòi hỏi nhiều kỷ luật. Cần phải dụng công mỗi ngày, có khi mất đến một, hai năm, phải cố gắng liên tục, không để lạc mất sợi chỉ xuyên suốt cốt truyện. Còn khi làm thơ thì chất liệu xuất hiện nguyên khối, và trong một mối bòng bong như thế, ta có thể đào xới, nhào nặn, gạch bỏ, thật thú vị hơn nhiều. Quả như vậy, Andrée Chedid viết nhiều thể loại, nhưng trước hết bà vẫn là một nhà thơ. Bà đã từng viết tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, nhưng tất cả chỉ là những biến tấu của thơ.

           "Thơ ca là và vẫn mãi là phương cách duy nhất để đối diện với sự mong manh của phận người, với sự bí mật khôn lường của cái chết, là chiếc chìa khoá giải thích một vũ trụ mà bề mặt hiển thị luôn che giấu một thực thể kín đáo khác mà thơ ca có nhiệm vụ giải mã."

 

               Bắt đầu sáng tác từ năm 18 tuổi, Andrée Chedid đã để lại 17 tiểu thuyết, 7 vở kịch, nhiều truyện ngắn và sách truyện dành cho trẻ em. Riêng về thơ, tác phẩm đầu tiên được xuất bản năm 1949, sau đó cứ hai, ba năm bà lại in một cuốn thơ mới, phần lớn nay đã tuyệt bản. Năm 1987, Nhà xuất bản Flammarion tập hợp tất cả thơ bà viết từ năm 1949 đến 1970 in chung một cuốn lấy tên là Textes pour un poème.  Năm 1991 lại in tiếp cuốn Poèmes pour un texte, gồm những bài thơ đã viết trong các năm 1970 đến 1991. Tác phẩm của Andrée Chedid (chủ yếu viết bằng tiếng Pháp tuy bà thông thạo cả tiếng Anh và tiếng Á Rập) đã được dịch ra 15 ngôn ngữ.

              Andrée Chedid đã được tặng Giải thưởng Mallarmé (về thơ) năm 1976, Giải Goncourt về truyện ngắn năm 1979 (với tác phẩm Les corps et le temps), giải Goncourt về thơ năm 2002 (về toàn bộ tác phẩm). Năm 2009, Bà vinh dự được trao Huân chương Bắc đẩu Bội tinh.

 

 

 

 

TÌNH YÊU II

 

Mới mẻ hơn mọi lời nói

Tự do hơn mọi ngôn ngữ

Trần trụi hơn sự lặng thinh

Tình yêu mãi hoài tái sinh.

 

Bị bắt chước         nó tự chỉnh sửa

Bị giả mạo             nó tự đứng lên

Bị qua mặt             nó nhanh đuổi kịp

Thật diệu kỳ           nó tái tạo luôn.

 

Vào mọi thời đại

Qua mọi biên cương

Tình yêu thuộc về chúng ta

Mãi mãi!

 

 

NGAY GIỮA TRÁI TIM

 

 

Ngay giữa không gian

Bài hát

Ngay giữa bài hát

Làn hơi

Ngay giữa làn hơi

Khoảng lặng

Ngay giữa khoảng lặng

Hy vọng

Ngay giữa hy vọng

Kẻ khác

 

Ngay giữa kẻ khác

Tình yêu

Ngay giữa trái tim

Trái tim.

 

 

SUỐT ĐỜI

 

Mọi cuộc sống

Khơi mào

Bí mật

Mọi bí mật

Ẩn giấu

Trong bóng tối

Mọi bóng tối

Chất đầy

Hy vọng

Mọi hy vọng

Phục tùng

Cuộc sống.

 

 

 

CÙNG NHAU

 

 

Tôi lần bước về phía sâu thẳm của em

Nơi tia nhìn đang yên nghỉ

Nơi bóng tối co cụm lại

Nơi các bức tường lộ ra.

 

Khi tôi biết được rằng

Cử chỉ và lời nói của em

Chỉ là những mùa của em

Tôi đã tự mình làm cuộc hành hương này

Để vượt qua từng cánh cửa một

Ôi em người sẽ kể cho tôi chuyện của chúng ta.

 

 

KHÔNG CÂU TRẢ LỜI

 

 

Nơi mỗi hơi thở đang lịm dần

Trong đầm lầy của tâm hồn

Nơi mỗi sinh lực đang cạn kiệt

Trong con tàu của châu thân.

 

Tôi thăm dò cuộc sống kỳ diệu

Kẻ lưu giữ những bí mật của chúng ta

Câu trả lời không hề rõ nghĩa

Tăng thêm điều tưởng tượng của chúng ta.

 

 

NHÌN TUỔI THƠ

 

 

Đến tận bến bờ cuộc sống

Bạn sẽ mang mãi tuổi thơ

Với ngụ ngôn và nước mắt

Run rẩy, sợ hãi thẫn thờ.

 

Lần theo dòng đời năm tháng

Tuổi thơ vượt trước bạn luôn

Cản ngăn bước chân bạn tới

Hoặc là vạch lối chỉ đường.

 

Rất lạ lùng và thần diệu

Con mắt tuổi thơ thần tiên

Từ cội nguồn luôn giam giữ

Vũ trụ của những tia nhìn.

 

 

NHÌN CUỘC ĐỜI

 

 

Xuất huyết ngôn từ

Xuất huyết hình ảnh

Thời gian kiệt lực

Giờ khắc loãng tan.

 

Làm sao kéo cuộc đời khỏi những chốn ngục giam

Cuộc đời:

Sự bay bổng của rủi ro

Mùa thu hoạch của ngẫu nhiên.

 

 

NHÌN BAN ĐÊM

 

 

Bỏ mặc bình minh với giang sơn của nó

Đêm

Biến mất trong vỏ bọc của không trung

Vững tin rằng những sợi bóng tối sẽ sớm nối kết nhau

                        khi được gọi tên

Đêm buông mình vào chốn lưu đày tạm bợ

Mà chẳng hề bối rối vẫn dõi theo

Những cuộc hành hương thiết yếu của

Ban Mai.

 

 

ĐÊM

 

 

Bị những vòng vây ban đêm níu giữ

Những vòng lửa mặt trời

Chìm nghỉm

Dưới đáy những hang động đã tắt.

 

Ngày vẫn còn vùng vẫy

Trong ký ức của chúng ta.

 

Trước khi đắm

Trong hang sâu

Mịt mù hình ảnh

Vẫn dai dẳng nhân đôi

Cuộc sống chúng ta.

 

 

CUỘC ĐỜI DỊCH CHUYỂN

 

 

Không một lộ trình

Không một hải hành

Sánh bằng những dịch chuyển của cuộc đời

 

Chuyển động trong các mạch máu

Tập trung vào hòn đảo trái tim

Di chuyển qua từng lứa tuổi.

 

Không một cuộc thám hiểm nào

Không một lần khai khoáng nào

Có thể đem ra đọ với sự tuần hoàn của máu

Với những đắp bồi của thân thể

Với những phun trào của linh hồn

 

Không một độ cao

Không một đỉnh chóp

Có thể chế ngự cái khoảnh khắc

Lúc mà ban phát cho ngươi hình hài

Cuộc đời đã gán cho ngươi sự sống.

 

Cuộc du hành lạ lùng

Của đời sống

Đã trở thành

Chính ngươi!

 

 

CHÚNG TA ĐI

 

 

Không một hồi chung cuộc

Cũng không mảnh vườn nào vẹn nguyên

 

Trong những cuộc giao tranh của tâm hồn

Trong da thịt của thời gian

Chúng ta đi, chúng ta còn đi nữa

Mà không chạm tới ngưỡng cửa.

 

Không giới hạn

Không chiều ngược lại

Với cuộc du hành không dừng.

 

 

CHẶNG ĐƯỜNG CUỐI

 

 

Nếu tấm vải mặt trời rã ra từng mảnh

Nếu những sợi máu đào dần tháo gỡ ra

Nếu thịt da tố cáo đã chịu đòn

 

Hãy giữ lấy trong chặng đường kết thúc:

Dòng sông sắc màu liên hợp

Vừa đủ đồng bằng vừa đủ nhiệt tâm

Để làm dịu những cơn khát cuối cùng

Để khêu lên ngọn lửa sau chót

 

Nếu đành phải cam chịu số phận

Con người sẽ tạo cho mình những ngụ ngôn

Chúng đánh gục

Hay cứu thoát người

Tuỳ theo tia nhìn chấp nhận.

 

 

BÀI CA NHỮNG THÀNH PHỐ

 

 

Tôi gắn bó với mạch đập những thành phố

Với cuộc sống sôi động của những nơi này

Tôi hít thở trong những không gian xanh

Tôi lướt đi trong những con đường nhỏ

Tôi lắng nghe tiếng người dân đây đó

Tôi đã yêu các đô thị Le Caire hoặc Paris

Chúng rộn ràng trong huyết mạch tôi

Kết dính vào thịt da tôi

Tôi không thể nào không nhìn thấy mình

Về bản chất vẫn là:

Phố thị.

 

 

QUÊ TÔI Ở KHẮP CHỐN

 

 

Quê tôi ở khắp chốn

Trên mọi miền thế giới

Nó nằm ở phía kia

Nó nằm ở nơi khác.

Quê tôi ở khắp chốn

Giáp ranh vùng phụ cận

Ở nơi chỗ dừng chân

Ở trong từng khoảnh khắc

Ở trong vùng sinh sống

Ở tại chốn ngụ cư

Ở cõi nào xa lắc

Và ngay tại nơi đây.

 

 

QUÊ HƯƠNG TÌM THẤY

 

 

Tôi đã đánh mất quê hương

Vào một ngày náo động

Vào một ngày buồn phiền và nước mắt.

 

Tôi tìm thấy lại quê hương

Và tôi đã thu nhận nó!

Để nó thêm màu mỡ

Tôi đã cắm nhiều cây

Trên những khoanh đất nhỏ

Và những quãng rộng thoáng

Tôi còn tô điểm thêm

Với rất nhiều hoa cỏ

Và cả một chiếc hồ

Với nguồn nước dịu ngọt.

Quê hương tìm thấy lại rồi

Chẳng còn trú ẩn thảnh thơi đi về.

 

ẨN NGỮ

 

 

Cuộc sống

Bí mật

Ẩn ngữ

Khó giải mã.

 

Thời gian

Giới hạn

Cuộc phiêu này của làn hơi

Vào chỉ số của đồng hồ cát.

 

Trên thân thể khác nhau của chúng ta

Trên khuôn mặt đa dạng của chúng ta

Ta thể hiện nhạc khúc nào

Cốt truyện nào, cuốn sách nào đã mở

Về da thịt cụ thể của chúng ta

Từ đó ta tìm ra nguồn sáng?

 

Mỗi người đi dọc theo

Dòng sông của hiện hình

Không một ai tháp tùng

Biển khơi.

 

 

CHÂN TRỜI THÂN THIẾT

 

 

Xa những bến bờ inh ỏi

Để lạc mất chiếc neo

Bứt khỏi giây buộc.

 

Nghe theo tiếng gọi

Của chân trời thân thiết.

 

 

NỐT LẶNG CỦA BÀI HÁT

 

 

Chất đầy sự sống

Lèn chặt sự chết

Hát ca

Đến tận khoảng không

Đến tận hợp âm cuối cùng

Mãi đến cuối bài

Hát

Bài hát

Âm nhạc không lặp lại

Lặng thinh.

 

 

ĐỂ SỐNG LẠI

 

 

Những mặt trời già nua của chúng ta chết đi

Chúng chết đi để sống lại đàng hoàng hơn.

 

Những tinh tú đầy dẫy cõi vô biên

Từ chỉ một mùa hái gặt.

 

Đến từ những vùng đất không đo đếm hết được

Qua những bước chân

Qua những ngôn từ

Qua những cái chết và những cuộc đời.

 

Chúng ta diễn màn tồn tại

Đổi lấy cảnh trí đang mãi đổi thay.

 

Những mặt trời già nua của chúng ta chết đi

Chúng chết đi để sống lại đàng hoàng hơn.

 

 

MẶT TRỜI TRONG SUỐT

 

 

Lần lượt những chiếc cầu nhỏ chống lại

Đầy dấu vết

Ta hãy đi tới cái chết này

Nơi mọi thứ đều tới được.

 

Cuộc sống chúng ta có những vết nứt

Cuộc sống chúng ta có những vòm lá.

 

Những mặt trời trong suốt

Khi tình yêu nảy mầm

Làm mới.

 

 

BỆNH VIỆN

 

 

Bên trong tường thành màu xanh

Của gian phòng cuối

Tiếng bước chân và lời thầm thì trộn lẫn

Chung quanh khe hở chiếc giường.

Bám vào ánh sáng lờ mờ của tâm hồn

Cưỡng lại sự ngụp lặn cuối cùng

Một thân thể đang chống chọi

Trong những tấm vải chăn.

 

Những hình ảnh mờ ảo chập chờn

Trên những vách tường nhợt nhạt.

 

Bến đỗ tiến sát gần.

 

 

EM BÉ ĐÃ CHẾT

 

 

Cả ngôi làng không sót lại chiến sĩ nào

Tựa vào khẩu súng đã nhả cả tràng đạn

                     để kết liễu đời em bé

Kẻ thù run rẩy kinh hoàng lẩn dưới bức tường cũ

Mọi thứ chung quanh đều sạch sẽ:

            bầu trời biển cả mùa hạ tươi cười hàng thông.

Kẻ thù

Đã ném ra xa

Qua bên kia những ngọn đồi

Áo quần và vũ khí

Chuyện đời và luật lệ

Và nằm khóc

Gần con suối dưới bóng một gốc cây cam.

Bên cạnh thi thể đứa trẻ con.

 

 

SỰ LẨN TRỐN CỦA CÁC MÙA

 

 

Tôi từng yêu em

Trong cơn giông của nhựa

Tôi đang yêu em

Trong bóng tối của năm

Tôi từng yêu em

Trong khu vườn bình minh

Tôi đang yêu em

Lúc tháng ngày tàn tạ

Tôi từng yêu em

Trong vầng dương hối hả

Tôi đang yêu em

Trong bóng chiều bao dung

Tôi từng yêu em

Trong ánh chớp lời nói

Tôi đang yêu em

Trong cửa ngõ ngôn từ

Tôi từng yêu em

Trong cơn bốc đồng mùa xuân

Tôi đang yêu em

Trong sự lẩn trốn của các mùa

Tôi từng yêu em

Ngay trong lòng cuộc sống

Tôi đang yêu em

Tại nơi cổng thời gian.

 

 

HY VỌNG

 

 

Tôi thả neo hy vọng

Nơi nguồn cội cuộc đời

 

Đối mặt với bóng tối

Tôi dựng những mảng sáng

Cắm lên những ngọn đuốc

Nơi lằn ranh đêm đen.

 

Mảng sáng vẫn soi rạng

Ngọn đuốc vẫn lướt qua

Giữa tối tăm và hoang sơ.

Mảng sáng còn tái hiện

Ngọn đuốc còn loé lên

Chẳng tàn lụi bao giờ.

 

Tôi cắm sâu hy vọng

Trong đất mùn trái tim

Tôi thu nhận hy vọng

Với cái tính hung hăng.

 

 

KHOẢNH KHẮC NÀY

 

 

Với dòng máu có ngàn cánh chim

Tôi đã đi dọc khắp trần thế

Tôi nhạo cười đất sét

Tôi từ bỏ thời gian

Tôi biết chuyện trò với người không quen.

 

Với dòng máu sáng sắc màu ban ngày

Tôi chấp nhận cái chết và sự ngây thơ của nó

Tôi từ bỏ bóng đêm.

 

 

(Nguồn: www.recoursaupoem.fr.   và   www. toutelapoesie.com)