NHẠC SĨ NGUYỄN VŨ ĐÃ THÔI “NHỮNG ĐÊM THẾ TRẦN ĐÓN NOEL”

Cù Mai Công

17g20 chiều 24-9, nhạc sĩ Nguyễn Vũ, một giáo dân mến đạo xứ Nghĩa Hòa - Ông Tạ đã rời thế trần về với Chúa (1945-2025). Có thể nói ông là nhạc sĩ tên tuổi trước 1975 cuối cùng ở vùng Ông Tạ đã ra đi.

Lúc sinh thời, thỉnh thoảng ông trách nhẹ chuyện nhiều ca sĩ, bản in nhạc hát, ghi sai lời “Bài Thánh ca buồn” của ông khi đổi “thế trần” thành “thánh đường”: “Rồi những đêm thánh đường đón Noel”.

Trách nhẹ thôi, vì ông bảo: “Với tôi, Noel từ lâu đã không còn là một lễ hội tôn giáo dành riêng người theo đạo nữa. Noel trở thành một lễ hội chung của mọi người. Đó là ngày hội lớn được đón nhận bởi mọi quốc gia, mọi sắc tộc, mọi tầng lớp xã hội”.

Một lỗi thứ hai mà ông nhắc tới: “Rồi một chiều áo trắng thay màu, em qua cầu xác pháo theo sau” bị các ca sĩ cũng như bản in đổi thành “Rồi một chiều áo trắng phai màu”. Ông giải thích: “Áo trắng thay màu” có nghĩa chiếc áo trắng thơ ngây của cô nữ sinh ngày nào giờ đổi thay sang một màu áo nào khác, cụ thể ở đây từ chiếc áo nữ sinh thay qua màu áo cưới”.

Chỉ hai từ thôi cho thấy nét ý tứ, sâu sắc của một nhạc sĩ Bắc 54 Hà Nội xưa nay sống bình dị và thanh lịch ở vùng đất đậm đặc Bắc 54 Ông Tạ là Nghĩa Hòa.

Nhà ông trên đường Nghĩa Hưng, phường 6, Tân Bình. Chỉ cách đường Nghĩa Phát, trục chính sầm uất, tấp nập của khu chợ Nghĩa Hòa - khu chợ đậm chất Ông Tạ nhất hiện nay với nhiều món Bắc 54 tưởng chừng đã thất truyền - vài chục mét nhưng thật lạ, nó như một thế giới riêng, yên tĩnh, ít nhà buôn bán.

Sáng sáng, ngôi nhà nhỏ của ông vang tiếng dương cầm nhè nhẹ, chỉ như ru thêm bình yên nhà hàng xóm, trong đó có nhà các con ông cạnh bên. Tiếng dương cầm nhẹ như bước chân ông bà rảo trên đường ra công viên Lê Thị Riêng tập dưỡng sinh cách đó non cây số. Nhẹ và thanh lịch như lối sống bao lâu nay của ông trong xóm đạo Ông Tạ. Nhẹ và đằm thắm như ly cà phê ông uống trong quán cà phê của nhà thơ Phạm Thiên Thư trong khu Bắc Hải gần nhà cùng anh bạn trẻ Hải Đăng nhà đối diện – vốn từng làm báo Tuổi Trẻ hơn chục năm với tôi.

Nhẹ như nhạc phẩm bất hủ của ông vang lên mỗi mùa Giáng sinh, kể cả dịp Giáng sinh năm nay 2021, khi ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng vốn cũng là cư dân ngõ Con Mắt - Ông Tạ gần đó cất giọng như thảng thốt: “Bài thánh ca buồn”.

Nhạc phẩm ấy nhẹ lắm, trầm lặng lắm – như tình cảm rón rén của một cậu thiếu niên với một cô bạn gái mình để ý mà mãi nhiều năm sau, hình như khi cô bạn xưa đã sang sông, nó mới dám cất lên, nhớ lại kỷ niệm: “Bài thánh ca đó còn nhớ không em?”.

“Chuyện xưa kể rằng”: Năm 1958, có một thiếu niên tên Nguyễn Tuấn Khanh 13 tuổi, sinh năm 1945 tại Hà Nội, lớn lên ở Đà Lạt sau cuộc di cư 1954. 14 tuổi, nó bị mê đắm bởi một cô gái "má đỏ, môi hồng" của thành phố Đà Lạt sương mù. Tình cảm ấy khiến nó cứ lẽo đẽo theo cô trên đường đến nhà thờ. “Trái tim của một gã trai mới lớn thổn thức đến tội nghiệp nhưng tôi lại không có can đảm để làm quen”.

14 năm sau, khi cô bé "má đỏ, môi hồng" có lẽ đã yên bề gia thất với ai đó, thằng bé xưa lúc ấy đã là nhạc sĩ Nguyễn Vũ mới dám nhớ lại: “Trong một lần tan lễ, trời mưa rất to, cả hai chúng tôi đành phải trú mưa chung dưới một hiên nhà. Lúc ấy cũng đúng ngày lễ Giáng sinh. Cô ấy và tôi đều im lặng. Khi nghe ca khúc “Silent night” (Đêm thánh vô cùng) phát ra từ nhà bên cạnh, cô ấy lẩm nhẩm hát theo. Hình ảnh ấy cứ ám ảnh tôi mãi cho đến nhiều năm sau đó, vào năm 1972, tôi đã viết lại cảm xúc của mình". Và “Bài thánh ca buồn” ra đời. Ngay lập tức, hãng đĩa Sơn Ca nổi tiếng khi ấy đã mua độc quyền nhạc phẩm này và ca sĩ Thái Châu là người đầu tiên thể hiện... ; là một trong những nhạc phẩm Giáng sinh được nhiều thế hệ yêu thích cho đến nay.

Nhạc phẩm ấy – như bao nhạc phẩm của ông xem chừng ẩn giấu nhẹ nhàng nét lãng mạn Hà Nội, nơi ông sinh ra; lồng trong màu xanh thăm thẳm Đà Lạt tuổi thiếu niên và cả nét thổn thức xóm đạo Ông Tạ, nơi ông thành danh: “Rồi những đêm thế trần đón Noel - Lang thang qua miền giáo đường dấu yêu - Tiếng thánh ca ngày xưa vang đêm tối - Nhớ quá đi thôi giọng hát ai buồn…”.

Thổn thức ấy là thật, bởi chính ông cũng cho rằng: “Chết lên chết xuống vì tình thì viết nhạc mới hay” dù cái “chết lên chết xuống” ấy hầu như ông chỉ lặng lẽ giữ cho riêng mình, cho đến một hôm, bất chợt nó bật ra: “Bao nhiêu đêm Chúa xuống dương gian - Bấy nhiêu lần con nhớ người yêu…”.

Gia đình cậu nhiều người theo đuổi âm nhạc. Riêng cậu, từ nhỏ đã chơi được nhiều nhạc cụ như guitar, harmonica, piano... và hát cho Ban Thiếu nhi của Đài Phát thanh Đà Lạt; năm 11 tuổi (1956) giải nhất đơn ca thiếu nhi của đài. Nhưng vài năm sau, gia đình cậu vào Sài Gòn, ở vùng Ông Tạ khi vùng này đang còn nhà tranh mái lá, mãi cho tới nay.

Và cũng không theo nghiệp hát mà thành nhạc sĩ năm 20 tuổi (1965). Những bản nhạc đầu tay của ông: “Một loài chim biển”, “Huyền thoại chiều mưa”…

Ít năm trước, ông mở lớp dạy đàn, dạy nhạc cho thanh thiếu niên Ông Tạ ngay nhà mình. Lớp học cũng không ồn ào, ít ai biết. Ông bảo: "Hình ảnh những đứa học trò cặm cụi, đánh vật với những nốt nhạc như tiếp thêm sức lực cho tôi…”. Liệu hình ảnh ấy có nhắc ông về một thời trẻ yêu thổn thức trong lặng thầm? Như bao trái tim yêu Ông Tạ vốn bình dị cả trong yêu thương con người và cuộc sống?

Bình dị, lặng lẽ như khi ông “phát hiện” dẫn dắt, chỉ bảo một đứa em họ của ông, chỉ kém ông ba tuổi sau cũng là một nhạc sĩ nổi tiếng: nhạc sĩ Đức Huy. Trong các sáng tác của Đức Huy, nhạc phẩm “Và con tim đã vui trở lại” là một bài hát viết trong lúc đang làm việc, vừa hát vừa đàn ghita trên chiếc tàu du lịch của Mỹ trên đảo Hawaii với tâm trạng cô đơn, và đang đọc… Thánh kinh. Những nốt nhạc của hai anh em nhạc sĩ ấy rung lên thánh thiện, trong lành như vậy – như một góc “bình an dưới thế” đêm Noel xóm đạo Ông Tạ.

Nhạc sĩ Nguyễn Vũ có cô em ruột tên Nguyễn Hải Triều, cũng là một nhạc sĩ và là một nhạc trưởng tài ba, từng là sơ dòng Mân Côi (sau này đã xuất tu). Nhà dòng cách nhà ông vài trăm mét. Một em gái ruột nữa là Nguyễn Thị Thanh Phượng, rất vui tính và xinh đẹp, cũng từng dạy trường Mai Khôi tôi học ngày xưa (nay là trường Bành Văn Trân). Dòng Mân Côi đối diện trường Mai Khôi trên đường Thánh Mẫu (nay là đường Bành Văn Trân).

Bạn bè lối xóm ai cũng biết ông không thích nói nhiều về chuyện đã qua và cũng hiếm khi đánh, hát nhạc của mình. Đến nay, ông bảo thành công nhất trong suốt cuộc đời ông là bốn đứa con đều thành người; dù không đứa nào nối nghiệp cha nhưng tất cả đều biết đàn biết hát. "Cha con chúng tôi trở thành ban nhạc trong những ngày nghỉ, hội tụ gia đình. Với tôi, như thế là đủ”.

“Ban nhạc gia đình” của một nhạc sĩ Ông Tạ quả an bình, trong trẻo như một đêm Giáng sinh trong xóm đạo Nghĩa Hòa mùa Noel: “Lung linh sao trời đẹp thêm môi mắt - Áo trắng em bay như cánh thiên thần…”.

(Trích “Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” tập 2)

VỀ AN NGHỈ NƠI NHÀ CHÚA, ANH NGUYỄN VŨ NHÉ

Đỗ Trung Quân

"Chiều mai mày qua tao, thứ Bảy có xí quách" – mảnh giấy nhắn tin nhét vào cặp của tôi. B học cùng lớp với tôi, nhà ngay đầu hẻm Nghĩa Hoà đường Thánh Mẫu khu Ông Tạ. "Nhà có xí quách" là nhà nó bán phở. Chiều thứ Bảy là ca bán của nó, tôi đến là có một tô xí quách miễn phí. B trả công tôi vẽ những bài thực vật, địa lý bản đồ cho nó.

1968, 69 tôi 14, 15 tuổi. Học trường Thánh Tâm của các sư huynh dòng Chúa Cứu thế Nam bộ. Ngôi trường ngay ngã ba Ông Tạ.

Một chiều không phải "chiều xí quách" B hỏi tôi biết nhà nhạc sĩ bài hát nổi tiếng mùa Giáng sinh Bài thánh ca buồn không. Tôi bảo không. "Ổng ở giáo xứ này, đề tao dẫn mày đến cho biết ổng". B nói.

B dẫn tôi đến thật. Đấy là một người đàn ông trẻ, hiền lành mặt mũi rất... “Công giáo thuần thành”. “Em ở bên hẻm Con Mắt?", Nguyễn Vũ hỏi. Tôi gật đầu. 14, 15 tuổi còn chơi đá cá, bắn bi, tôi có nghe bài hát của ông vì ở quán cà phê nhỏ, sơ sài nhà mình tôi phụ trách để nhạc cho khách bằng cái máy Akai Nhật. Mùa Giáng sinh nào ở xóm đạo này không vang lừng "đêm đông lạnh lẽo Chúa sinh ra đời..." của nhạc sư Công giáo Phanxicô Hải Linh và "bài Thánh ca đó còn nhớ không em..." của Nguyễn Vũ cũng vang lừng không kém.

Tôi rời khu Ông Tạ 1972 khi 17 tuổi. Hơn 20 năm sau mới gặp lại ông ở Đo Đo quán, Nguyễn Nhật Ánh tiếp Nguyễn Vũ, Ánh nhắn tôi ghé quán: "Mi tới tiếp nhạc sĩ Ông Tạ với tau nghen".

Buổi tối vui vẻ. Nguyễn Vũ không nhớ được thằng nhóc từng đến nhà ông những năm 68. "Nghe Ánh nói anh Quân cũng từng là dân Ông Tạ", ông hỏi. Tôi cười gật đầu. Nhạc sĩ Công giáo có khác, luôn nhẹ nhàng vui vẻ. Nói năng khiêm tốn, nhỏ nhẻ...

Ông hơn tôi 11 tuổi.

Anh Nguyễn Tuấn Khanh - Nguyễn Vũ. Hàng chục năm qua mùa Noel nào tôi cũng về thăm lại xóm đạo cũ để xem xóm ngõ trang trí Giáng sinh, nhớ những gương mặt bạn cũ và lại nghe văng vẳng từ nhà ai đấy "bài Thánh ca đó còn nhớ không em..." và “những đêm thế trần đón Noel..." – ca khúc đã trở thành không thể thiếu hơn nửa thế kỷ qua của anh.

Về an nghỉ nơi nhà Chúa, anh Nguyễn Vũ nhé.

A men!

VĨNH BIỆT NHẠC SĨ, TÁC GIẢ “BÀI THÁNH CA ĐÊM NOEL”! CẢM ƠN ÔNG RẤT NHIỀU! THIÊN CHÚA ĐANG DANG TAY RƯỚC ÔNG VỀ NƯỚC CHÚA!

Hoàng Hưng

Tôi có duyên lành với bài hát của ông!

Xin trích hồi ức về ngày đầu tiên của tôi ở trại cải tạo Thanh Cẩm, Thanh Hoá:

“… Vào khoảng nửa đêm xe dừng lại.

Chiếc bạt bịt kín xe được mở ra.

Bước xuống: lưng chừng một cái gò hay đồi nhỏ, một phòng lớn có bệ xi măng. Mọi người lục tục bước vào theo lệnh của mấy anh công an đứng trước cửa.

Nằm xuống một lúc là chợp mắt vì mệt.

Bỗng choàng dậy vì tiếng gà gáy!

Trời vẫn còn tối, sương phủ kín phía ngoài song cửa.

Không ngủ lại được nữa, tôi bước ra cửa. Bỗng, như thể theo thói quen lúc ở Xà lim Bộ, tôi bám tay vào chấn song, cất tiếng hát! Không hiểu sao tôi lại hát bài “Bài thánh ca buồn” một cậu tù lưu manh đã dạy mình hồi ở Hoả Lò:

“Bài thánh ca ấy còn nhớ không em

Noel năm nào chúng mình có nhau…”

Hát xong bài, tôi vẫn đứng đó nhìn ra ngoài trời sương.

Một lúc sau, bỗng có mấy bóng người áo bông sùm sụp ở đâu chạy đến trước song.

- Các anh ở đâu mới lên?

- Dạ, ở xà lim Bộ!

- Tội gì?

- Đủ thứ. Riêng tôi tội “lưu truyền văn hoá phản động”!

Mấy bóng chạy đi.

Một lúc sau, lại có tiếng chân chạy tới. Lần này hơi nặng nặng.

Ồ! Một rổ tướng bốc khói nghi ngút, thơm phưng phức! Đầy khoai, sắn mới luộc!!!

- Các anh ăn tạm cho đỡ đói!

Cả phòng ngồi dậy và… tưng bừng!

Đúng là buồn ngủ gặp chiếu manh, đang đói meo thì được một bữa no!”

Sáng rõ mặt người thì một người thanh niên gánh đôi quang gánh lên tới. Tôi nhớ (không chắc chắn) tên anh là Thành, nhưng sẽ không bao giờ quên khuôn mặt trắng hồng, sáng sủa lanh lợi, như lai Tây, khá điển trai của anh. Anh là dân Sài Gòn vượt biên bị bắt, được làm chân “tự giác” dọn vệ sinh nên có thể đến tất cả các dãy phòng giam. Anh cho biết những người cho chúng tôi khoai sắn luộc hồi nãy chính là các cha Công giáo được đặc cách giam trên khu cao nhất của trại, ở đây gọi là khu “Vatican”. Các vị không phải ra ngoài lao động như những trại viên khác, chỉ tập trung bên ngoài dãy phòng ngủ để đan lát rổ rá, và được nấu ăn tự do.

Phòng của bọn tôi đang ở là phòng cho các tù nhân mới nhập trại, chờ phân về các lán.

Không ngờ bài “Thánh ca” của mình hữu dụng gớm!

Sau khi tôi được cử Phụ trách Văn hoá của trại, thì hàng ngày được tiếp xúc với các linh mục Công giáo trên khu “Vatican”. Vài chục vị, gồm các “cha tuyên uý quân đội” Sài Gòn và các linh mục miền Bắc bị bắt vì có lời giảng hoặc hành động gì đó bị coi là “phản động”. Có điều thú vị là khi biết gia thế của tôi và biết năm 10 tuổi ở Hà Nội tôi từng được các bà cô ruột mộ đạo đưa đi rửa tội với tên Thánh Augustino và có 2 năm làm con chiên ngoan đạo trước khi các bà vô Nam để lại tôi trơ trọi cho Cộng sản biến thành đội viên Thiếu niên tiền phong của Đảng, bỏ đạo, thì nhiều vị rất sốt sắng động viên tôi “trở lại đạo”.

Sau này, ở nhà ông Hiển, chú rể của vợ tôi, bố của nhà văn Hà Thúc Sinh, tôi có gặp lại một vị trong “khu Vatican” Thanh Cẩm, là linh mục chánh xứ Cái Bè".

Nhạc sĩ Nguyễn Vũ thời thiếu niên, thời thanh niên (1968) và lúc cao tuổi.