Vũ Thành Sơn

Người Sài Gòn đều biết con đường này mang tên Phùng Khắc Khoan, một trong những con đường đẹp nhất của thành phố. Nó mang tên đó từ năm 1955 tới nay không thay đổi, trong khi hầu như các con đường khác phải chịu mang một cái tên khác, như mang những cái vẩy nến trên da thịt đã bệnh hoạn. Lịch sử có vẻ như đã bỏ quên nó và sự may mắn bất ngờ đó còn mang đến tiếp những bất ngờ khác cho nó: con đường gần như vẫn còn giữ nguyên vẹn bộ mặt của nó sau bảy mươi năm. Vẫn những căn nhà với kiến trúc đẹp, hàng me, vỉa hè và nhất là sự yên tĩnh hiếm có ở một thành phố huyên náo suốt 24 tiếng đồng hồ.

Một hôm tình cờ đi trên con đường này, bất chợt tôi bắt gặp bảng tên đường Rue Miche. Một cái tên cũ từ thời Pháp thuộc, có lẽ chỉ xuất hiện mới vài tháng nay. Thật không khỏi bâng khuâng. Hầu như ít người Sài Gòn còn nhớ cái tên đó, Miche, tên của một vị giám mục người Pháp, đại diện tông toà Hội Thừa sai Paris ở Cao Miên, kiến trúc sư quan hệ ngoại giao giữa Miên và Pháp giúp mở một cánh cửa cho vương quốc này hướng ra thế giới phương Tây để thoát ách cai trị ngột ngạt của người Việt và Thái thời đó. Giám mục Miche còn là hiệu trưởng chủng viện Pinhalu, nơi Pétrus Ký đã trải qua ba năm đèn sách và sau này từ nước ngoài trở về lại tiếp tục dạy học ở chủng viện Cái Nhum (Vĩnh Long) do chính giám mục Miche điều hành.

Và có lẽ cũng rất ít người Sài Gòn bây giờ còn nhớ ở trên con đường Miche này có một lò bánh mì nổi tiếng nhất Sài Gòn thời đó và một văn phòng đại diện đảng Dân Xã của giáo chủ Phật giáo Hoà Hảo Huỳnh Phú Sổ. Trớ trêu thay nơi hôm nay treo tấm bảng đường Rue Miche lại chính là nơi làm việc của ông Huỳnh Phú Sổ, nơi mà hơn nửa thế kỷ trước ông đã thoát chết một cách kỳ diệu. Tôi sẽ bắt chước James Joyce để nói về điều này: Absence, the highest form of presence.

Lịch sử có vẻ như đã bỏ quên nó nhưng lịch sử vẫn tìm cách để nhắc nhở nó về một thời Sài Gòn đang vật vã định hình cho mình một số phận.