Thái Hạo

1.

Nhiều người chất vấn rằng, tại sao không làm sách giáo khoa điện tử cho học sinh và phụ huynh dùng, mà cứ phải in ra để buộc phải mua như thế! Xin thưa, bản điện tử miễn phí của tất cả sách giáo khoa thuộc tất cả các bộ sách đã có từ lâu trên mạng, chỉ là do quý vị không chịu khó gõ vào Google để đọc hoặc tải về mà thôi. Đây là 1 trong nhiều địa chỉ: https://giaokhoaonline.com/

Nhưng éo le ở chỗ, nếu chúng ta phản đối thiết bị điện tử thì làm sao dùng được sách điện tử? Không nên cực đoan, vấn đề là phải dùng công nghệ để quản lý máy móc của học sinh sao cho hiệu quả. Và điều này hoàn toàn làm được. Ở nhiều nền giáo dục tiến bộ, những loại máy như iPad chính là thư viện sách vở của học trò, các em không phải đeo những chiếc cặp to tướng đến gù lưng như học sinh Việt Nam.

2.

Nhiều người lên án rằng sách giáo khoa của Việt Nam quá đắt. Không đúng, sách của Việt Nam rẻ, chỉ từ mươi nghìn đến mấy chục nghìn. Một cuốn sách giáo khoa Toán của Mỹ có thể lên đến tiền triệu nếu tính ra Việt Nam đồng. Vấn đề là ở các nước ấy, sách giáo khoa được nhà trường/nhà nước mua về và cho mượn. Chúng nằm sẵn trên thư viện, học sinh được mượn và hết năm thì trả lại, nếu làm hư hay mất thì phải đền và bị phạt. Chúng ta thì sách giáo khoa rẻ, nhưng học sinh phải mua. Có bản điện tử nhưng lại cấm dùng máy móc (vì không biết cách quản lý). Rẻ nhưng luôn phải mua và không được dùng bản điện tử, thế là thành ra đắt và lãng phí vô cùng.

Nhà nước phải tiến tới việc mua sách về, bỏ vào thư viện các nhà trường và cho học sinh mượn dùng. Miễn phí sách giáo khoa là như thế đó, không nên để phụ huynh phải tiếp tục mua như lâu nay nữa.

3.

Nhiều người lên án rằng, sách giáo khoa mà tại sao chỉ dùng được 1 lần, hết năm học thì phải vứt đi, lứa sau học thì phải mua mới. Không đúng. Nó vẫn giống sách ngày xưa, anh học xong thì để lại cho em, nếu em (và bố mẹ) vẫn muốn dùng lại sách cũ. Chúng ta không tìm hiểu, chỉ nghe hơi nồi chõ, và cứ thế lên án. Điều ấy sẽ làm chính chúng ta chịu thiệt trước hết.

4.

Nhiều người cứ lặp đi lặp lại, rằng nhiều sách giáo khoa thế thì biết chọn sách nào, biết lấy gì làm chuẩn. Xin thưa, lấy Chương trình (2018) làm chuẩn. Nếu trước đây sách giáo khoa “làm chuẩn” thì từ 2018 đã thay bằng lấy chương trình “làm chuẩn”. Ở đó đã quy định chi tiết về nội dung và yêu cầu cần đạt. Nếu ai đã đọc và hiểu, thì sẽ thấy rằng, thậm chí không cần dùng bất cứ bộ sách giáo khoa hiện hành nào nếu mình thấy chúng không hay, không phù hợp, và tự mình sẽ soạn ra tài liệu khác để dạy học.

Lại nữa, nhiều người chất vấn rằng, nhiều sách giáo khoa thế thì biết thi theo sách nào. Xin thưa, có thi trong sách giáo khoa nữa đâu mà lo bò trắng răng như thế. Vì chương trình giáo dục mới không chú trọng vào kiểm tra kiến thức ghi nhớ từ sách giáo khoa nữa, mà kiểm tra cái năng lực có được sau khi “tham khảo” các sách giáo khoa ấy.

Năm 2018 khi tiến hành đổi mới dạy học trong phạm vi nhà trường, chúng tôi đã tự soạn lại tài liệu dạy học bằng cách cấu trúc lại các bài học trong sách giáo khoa hiện hành, thay đổi đơn vị và điều chỉnh nhiều vấn đề. Đó thực chất là làm ra một cuốn sách giáo khoa khác (mà bây giờ chương trình 2018 gọi rất đúng là “tài liệu”). Lệ thuộc, thậm chí nô lệ vào sách giáo khoa không những phản ánh sự yếu kém về năng lực, mà tai hại hơn, còn nuôi dưỡng tình trạng bao cấp tư tưởng, đúc khuôn tư duy, đồng phục hóa quan điểm. Tóm lại là lạc hậu và trì trệ. Để rõ sự tình, xin xem bài “Tôi tự nghỉ việc hay bị đuổi việc”.

5.

Nhiều người nằng nặc đòi quay về với ‘1 bộ chuẩn’, cả nước dùng chung. Xin hỏi, bộ chuẩn ấy ai sẽ soạn, và ai sẽ là người thẩm định? Vẫn là những tác giả đã viết 3 bộ hiện hành, không ai khác vào đó cả. Vẫn là Bộ Giáo dục – cơ quan đã thẩm định và ký duyệt 3 bộ hiện hành, tức cũng không ai khác cả. Cùng 1 đội ngũ từ biên soạn đến xét duyệt, mà muốn rằng sẽ có 1 bộ chuẩn hơn các bộ đang dùng, tôi không hiểu nó sẽ được sinh ra bằng cách nào.

Thêm nữa, thế nào là “chuẩn”, mấy bộ đang dùng không chuẩn ư? Ai đã làm ra các bộ đang dùng mà bảo không chuẩn? Xin chớ quên, dạy học bây giờ là căn cứ vào chương trình chứ không phải sách giáo khoa nữa, sách giáo khoa chỉ còn là “tài liệu”, là “tham khảo”. Tức cái “chuẩn” bây giờ là nằm ở chương trình. Cứ bám sách giáo khoa như kinh thánh mãi là biểu hiện của nỗi sợ hãi cái tiến bộ và sự lười nhác đổi mới.

Cũng chớ quên, Việt Nam đã phải vay 80 triệu đô la cho cuộc đổi mới giáo dục lần này. Bây giờ đòi soạn 1 bộ sách, mất khoảng dăm trăm tỉ, trong khi không có gì chắc chắn rằng nó sẽ tốt hơn 3 bộ hiện hành vốn đã đầy đủ, thì đòi soạn để làm gì?

Cái nghiêm trọng hơn là, một khi ra đời một “bộ sách giáo khoa nhà nước” thì cuộc đổi mới lần này coi như phá sản, hoàn toàn. Bao nhiêu tiền bạc, công sức đổ sông đổ bể, biến một “quyết tâm chính trị” lớn lao mấy năm trước của đảng, quốc hội và nhà nước thành chuyện đùa.

6.

Chương trình mới, trong triển khai, tất nhiên còn nhiều bất cập và phải tiếp tục sửa chữa, hoàn thiện. Ví dụ như sách giáo khoa (tức tài liệu dạy học) cần đa dạng hơn nữa. Cần khuyến khích các cá nhân và tổ chức tham gia viết và phát hành thật nhiều, bộ giáo dục thẩm định và cấp phép. Sách ấy được bán công khai, rộng rãi trên thị trường, ai thấy tốt thì mua mà dùng như bao nhiêu sách vở khác.

Cũng cần tiến đến trao quyền lựa chọn sách giáo khoa đến từng cá nhân nhà giáo và học sinh. Nhiều bộ sách mà mỗi tỉnh thành dùng chung một bộ thì cái “nhiều” ấy về thực chất là giả danh, không đúng tinh thần và là cơ sở cho nhiều tiêu cực phát sinh.

Hãy bám lấy chương trình (với nội dung và mục tiêu đã được cụ thể hóa của nó), đừng coi sách giáo khoa là kinh thánh nữa. Chỉ có như thế giáo dục mới được tự do, khai phóng và thay máu.

Tất nhiên, một chương trình nhiều sách giáo khoa là một thách thức, nhất là trong hoàn cảnh chúng ta đã quá quen với cái cũ, cả đời dạy cho đến thuộc từng dấy phẩy trong một cuốn sách giáo khoa và giáo án. Bây giờ, nếu muốn thoát ra và vươn lên, phải nỗ lực tự học, tự đào tạo và đào tạo.

Trồng cây rau để ăn mà còn phải đổ mồ hôi, làm giáo dục chẳng lẽ lại không cần bỏ thời gian và cập nhật? Không có gì là miễn phí cả, muốn có sản phẩm mới thì buộc phải thay đổi cách làm, không có con đường khác đâu, ngoài tị nạn giáo dục. Vì thế, nếu muốn có một nền giáo dục tốt hơn, sau này con cháu không phải đi tị nạn nữa, thì tất cả phải hiểu thấu và cùng cố gắng thôi.