Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Albert Camus
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anna Schmid
- Anne Carson
- Anne Cazaubon
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Anne Nguyễn
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Artem Sakharov
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Chân
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bảo Tích
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Bill Hayton
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bùi Huy
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles S. Kraszewski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Cư sĩ Minh Đạt
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- duyên
- Duyên Anh
- Duyên Khánh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Lê Vũ
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Bích Thuý
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E. M. Forster
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Henry
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Georges Condominas
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Diễm
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Bảo
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hứa Lập Chí
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Kenzaburo Oe
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Kha Tiệm Ly
- Khải Đơn
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuất Thu Hồng
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Hạnh
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Lenin
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Lợi Phan Mai
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Lý Gia Trung
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Madlovics Bálint
- Magyar Bálint
- Mahmoud Darwish
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Manuel Casimiro
- Mão Xuyên
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghĩa Đặng
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Kim-Khôi
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Mai Phong
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Việt Trung
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyễn Bính
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Ngân Vi
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyễn Kim Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Thịnh
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Đức
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Phương
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Lệ
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Như Mây
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phan Quế Mai
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Chính
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyễn Quốc Vương
- Nguyễn Quỳnh Hương
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Ái Tiên
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Hồng
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Kim Thoa
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thái
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thụy Anh
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn An
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyên Việt
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Dũng
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Vượng
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Trứ
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Chương
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Dương Hiệu
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Chú
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Quỳnh Trâm
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thanh Sơn Nam
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Trọng Văn
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- phap
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Âm
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Phương Xích Lô
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Dao
- Quỳnh Hợp
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rachel Adams
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- San Phi
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stalin
- Stefan Dege
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tawada Yoko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Bình
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Phan Vàng Anh
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thẩm Hoàng Long
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thích Quảng Độ
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiền Zen Paul Vân Thuyết
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tobi Trần
- Tom Fawthrop
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Bình
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Thắng
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Nguyên
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Hoa Tranh
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Thu Hoài
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Chung
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Kiêm
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trung Dũng Kqđ
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thanh Thuận
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyên
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Astafyev
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Vladimir Voronov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Trọng Phụng
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Hỗ Ninh
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wiesiek Powaga
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Władysław Reymont
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ỷ Lan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yên Thao
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Yosano Akiko
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Cuộc nổi loạn của bầy thú (7)
(The Revolt of the Animals)
Władysław Reymont, tiểu thuyết gia Ba Lan, Nobel Văn chương 1924
Charles S. Kraszewski, dịch từ tiếng Ba Lan sang tiếng Anh
Hiếu Tân, dịch Anh-Việt
8
Những ngày tháng cứ đều đều trôi đi, như một bánh xe màu xanh xám: bình lặng, đơn điệu, và giống nhau đến nỗi không thể biết được liệu hôm nay thực ra có phải là ngày mai, hay là hôm qua một lần nữa. Thời gian trôi qua chậm rãi, lười biếng, như những vùng nước sâu thẳm, bao phủ toàn bộ trái đất. Bình minh nhợt nhạt mọc lên mà không có tiếng kèn hiệu của ánh sáng; xám xịt, và giống như những cuộc hành hương vĩnh cửu, không mệt mỏi, chúng lê bước trên con đường bất tận, đi qua những buổi trưa u ám, bước qua những buổi tối buồn thảm, và nằm xuống cho những giấc ngủ nặng nề trong đêm tối – những đêm không có sao hay trăng, những đêm như những chiếc quan tài của sự im lặng vĩnh hằng. Và đó là cách mọi buổi sáng diễn ra, luôn luôn như vậy.
Và như thế, mỗi buổi sáng, vẫn bầu trời đó lại vén tấm vải liệm xám xịt của nó lên thế giới.
Và như thế, mỗi buổi sáng, vẫn thứ ánh sáng ảm đạm, chết chóc đó lại rắc vào mắt chúng như cát bụi xâm nhập vào mọi xó xỉnh, mọi ngóc ngách tối tăm.
Và như thế, mỗi sáng, nỗi khao khát đau đớn, khó hiểu đó thức dậy trong trái tim chúng, thúc đẩy chúng tiến lên như một chiếc roi da.
Nhưng những dãy núi, lấp lánh những ảo ảnh bạc của tuyết và băng, luôn nằm ngoài tầm với của chúng – luôn xa xôi như bao đời vẫn thế.
Mặt đất cứ trải dài vô tận dưới chân chúng. Đàn gia súc cứ tiếp tục, không biết mệt mỏi, trong một dòng chảy rộng lớn, khiến cho mọi thứ có vẻ như đang trôi theo chúng – như thể chúng đang được đưa đi qua những sa mạc của vũ trụ trên một con tàu có kích thước khổng lồ. Bởi không có đôi mắt nào có thể định vị được chúng trong sự đơn điệu của những ngọn đồi giống hệt nhau, những cái cây giống hệt nhau, những dòng sông giống hệt nhau và những ngày u ám giống hệt nhau: bầu trời xám xịt, mặt đất xám xịt, mà chúng đang đi qua. Không có gió thổi, không có mưa rơi; mặt trời không quá khắc nghiệt, cũng không có cái lạnh gặm nhấm xương chúng. Ngày này qua ngày khác trôi qua, người này giống người kia như những hạt chuỗi mân côi. Đôi khi có vẻ như họ đang dậm chân tại chỗ mặc dù họ liên tục tiến về phía trước. Và cuối cùng, sự đơn điệu đã biến đổi tất cả thành hình ảnh và sự giống nhau của màu xám hoàn hảo, sự im lặng và sự bình yên chết chóc. Những cuộc cãi vã lắng xuống; tất cả cuộc cãi vã và sự phản đối đều kết thúc. Không còn sự xô đẩy, tiếng gầm rú, hay tiếng kêu thảm thiết nữa. Ngay cả những sự khác biệt tự nhiên giữa chúng cũng bị xóa nhòa. Cùng một số phận khiến chúng giống nhau từ bên trong, khiến chúng ngừng nhận ra những khác biệt bên ngoài của mình.
Ngựa con lang thang giữa bầy sói, lợn nái tìm kiếm hơi ấm trong những đêm mát dưới bụng bò, bê con tiến lên cùng với ngựa giống, và những con bò già lê bước đầu cúi thấp cùng với những con lợn.
Chúng đã trở thành một sinh vật khổng lồ với một trạng thái cảm xúc chung, được thúc đẩy tiến lên bởi cùng một bản năng. Ngay cả ký ức cũng không thể đánh bật bất kỳ ai trong số chúng ra khỏi sự cân bằng sắt đá này. Bất cứ điều gì đã từng xảy ra trước đây – cuộc sống cũ, con người, nỗi buồn hay niềm vui xưa cũ của chúng – đều phai mờ khỏi ý thức của chúng như những thân cây năm xưa trên những cánh đồng bỏ hoang, và sụp tan thành bụi.
Bây giờ chúng lang thang bước đi mà không có bất kỳ câu hỏi rầy rà nào, trong khi hạ mình tuân phục. Ngay cả thức ăn tồi tàn nhất cũng ngon đối với chúng; mặt đất trơ trụi và đầy đá đón nhận những bộ xương mệt mỏi của chúng như một chiếc ghế dài sang trọng khi chúng nằm xuống để nghỉ ngơi, và giấc ngủ mang đến sự quên lãng mọi thứ.
Tiếng kêu the thé của những con sếu đánh thức chúng mỗi ngày vào lúc rạng sáng.
Tiếng hú của chó và sói thúc đẩy chúng đi tiếp, đi xa hơn nữa.
‘Kia kìa! Bên kia những ngọn núi! Không còn xa nữa!’ Rex thường tru, để khích lệ chúng .
Và thế là chúng tiến về những ngọn núi đó với sức mạnh, quyết tâm và sự điên cuồng của một niềm tin không thể lay chuyển rằng chúng sẽ sớm đến được vùng đất hứa. Đôi mắt chúng, sáng lên như thể đang cầu nguyện và tiếng thét câm lặng của sự khao khát, liên tục hướng về những ngọn núi mà chúng hằng mong ước, và ở rất xa.
Cuối cùng, sau nhiều ngày như vậy, bất ngờ vào lúc chạng vạng, chúng đến một nơi mà vùng đất trước đây vốn bằng phẳng, đột nhiên nứt ra, đổ xuống thành những vách đá lởm chởm hướng đến một chỗ trũng mà chúng trông giống như một vực thẳm không đáy. Tiếng róc rách xa xa của hàng ngàn dòng suối, vang vọng như những cơn giông bão dữ dội, những tia chớp, và tiếng gầm rú của những sinh vật hoang dã vọt lên từ những vực thẳm tối tăm, nơi có mùi ẩm ướt và thối rữa.
Đám đông kinh ngạc đứng trước những cánh cổng dường như dẫn đến những thế giới xa lạ, dỏng tai tò mò, hít hà không khí.
‘Không ai được di chuyển! Giữ nguyên vị trí của mình!’ những con chó chăn cừu cảnh báo, sốt sắng.
Rồi màn đêm buông xuống – một đêm rất căng thẳng và lạnh lẽo, gió và đầy lo lắng. Chỉ có bình minh mới có thể hé lộ điều bí ẩn trước mắt chúng.
Trong khi đó, chúng đứng đó, chen chúc nhau, quá sợ hãi không dám nhích một bước, vì xung quanh chúng là những vết nứt đen, nguy hiểm, và mặt đất rung chuyển dưới chân chúng như có thể vỡ ra bất cứ lúc nào và mất hút vào vực thẳm. Sự ghê rợn càng tăng thêm vì sấm sét, thỉnh thoảng bùng phát từ đâu đó trong nơi sâu thẳm của bóng tối bên dưới. Lưng và chân của chúng tê đi và một cơn buồn ngủ ập xuống; đói và khát cào cấu trong ruột gan, nhưng chúng vẫn kiên nhẫn đứng đó, chờ đợi bình minh vẫn còn xa và trong khi lơ mơ ngủ chúng đã mơ về những gì bình minh đó sẽ mang lại. Nghe thấy từ đâu đó một tiếng thì thầm hy vọng rằng đây sẽ là đêm cuối cùng mà chúng chịu tra tấn và hành hạ.
'Ngày mai! Ngày mai!' những giọng nói thì thầm trôi nổi xung quanh. Và đây đó, những tiếng kêu ngắn ngủi: 'Ngày mai!'
Như thể những hình ảnh được vẽ, tất cả những gì chúng mong muốn đều hiện ra trước mắt chúng, và nuôi dưỡng niềm tin vững chắc vào ngày mai đang đến. Tất cả các đàn gia súc chậm rãi chuyển trọng lượng của chúng từ chân này sang chân khác, thè những cái lưỡi lên cơn sốt của chúng thể hiện mong muốn cháy bỏng về buổi bình minh hạnh phúc được mong đợi từ lâu. Khi đó, trái tim sưng phồng lên của chúng không còn có thể chứa đựng những cảm xúc mãnh liệt của chúng nữa. Chúng bùng ra một cơn bão thực sự và đột ngột của những tiếng kêu. Đám đông có sừng bắt đầu bằng tiếng gầm ngạo nghễ, uy nghi, liền đó được tất cả những giọng còn lại trộn lẫn nhau hòa theo. Bản hợp xướng tiếp tục cho đến tận bình minh với sự long trọng và sôi nổi như vậy, như thể chúng đang đứng trước những cánh cổng Thiên đường.
Mưa bắt đầu rơi sau nửa đêm. Một lúc sau, nó trở thành một trận mưa như trút nước, tàn bạo trút xuống cho đến khi những hình bóng mờ ảo của thế giới bắt đầu hiện ra từ bên dưới lớp nước phủ run rẩy và thành hình rõ nét. Khi đó, tiếng gầm rú lắng xuống, và sau một thoáng im lặng, tiếng hót của những con sếu vọng lại trong bầu không khí xám xịt, dịu nhẹ và tiếng vỗ của vô số đôi cánh lác đác rớt xuống.
Rex xuất hiện, cùng với con sói cái giờ đây không bao giờ rời xa hắn.
‘Tiến lên! Tiến lên! Đi thôi!’ hắn hú bằng giọng ra lệnh.
Không cần phải nhắc lại mệnh lệnh. Tất cả chúng lao về phía trước vào cái họng đen ngòm của hẻm núi như một dòng sông tràn qua các con đập, và, với tiếng xô đẩy và gầm rú đáng sợ, chúng trôi theo một dòng nước bão tố dâng lên mãi, không gì ngăn cản được. Một số trong chúng vẫn liếc nhìn lại phía sau; một số khác thậm chí còn muốn kìm lại, muốn quay lại, nhưng hàng ngũ giờ đã tập hợp lại mạnh hơn và – bị cuốn đi bởi sức xô đẩy chung và dốc xuống dựng đứng, tất cả chúng tràn vào vùng đất thấp với số lượng ngày càng nhiều, ngày càng liều lĩnh hơn. Dưới bóng của những vách đá uy nghi hoang dã, tiếng bước dồn của những móng guốc của chúng như ngàn tiếng trống trận vang lên như một cơn bão, khiến những khu rừng trên các đỉnh núi lắc lư. Những trận đá lở tràn xuống các sườn dốc làm các loài chim, giật mình kêu thét, bay vút đi.
Ở một số nơi, hẻm núi ngổn ngang những bãi đá vụn phong hóa và những đống cây gãy đổ, mục nát do dòng suối cắt qua. Đây đó có những khe nứt sâu nằm chắn ngang đường đi của chúng; thỉnh thoảng chúng phải bơi qua những thung lũng sâu ngập nước, trông giống như những bát canh được múc ra từ vách đá. Rồi hẻm núi lại thu hẹp lại thành một cổ họng tối tăm, chật chội, nơi chúng bị cào rách và chảy máu hai bên hông do cọ vào vách đá trên đường đi; những cái sừng sẽ bị nứt và chẻ. Không thể nào mô tả hết được tất cả những chướng ngại vật mà chúng phải vật lộn vượt qua trong im lặng âm u và ngoan cường. Nhưng chúng đã bị cuốn theo sự điên rồ của mình, điều này ngăn cản chúng thậm chí cảm nhận được nỗi kinh hoàng của cuộc hành trình. Chúng trơ như đá trước mọi đau khổ. Bị đè bẹp bởi những tảng đá rơi xuống, bị nhấn chìm bởi dòng nước nguy hiểm, bị nuốt chửng bởi các khe nứt, chúng liên tục bị cái đói hành hạ, bị tàn sát bởi sự gian khổ to lớn của cuộc hành trình. Bất kỳ ai ngã xuống đều bị giẫm đạp nát thành từng mảnh bởi vó của hàng ngàn con ngựa.
Bất kỳ kẻ nào bỏ cuộc vì yếu đuối, hoặc ngất đi, dù chỉ trong một khoảnh khắc – đều sẽ chết. Bất kỳ kẻ nào ở lại cũng sẽ biến đi mãi mãi. Từ mọi phía, cái chết giơ ra trước chúng những móng vuốt tàn nhẫn của nó.
Không có lòng thương xót hay thương hại nào dành cho kẻ yếu. Mọi thứ dường như đều âm mưu giết chết chúng. Mỗi ngày lại giày vò chúng một cách tàn ác hơn. Ngay khi vừa cống nạp máu của mình để thoát khỏi những con đèo, chúng đột nhiên thấy mình rơi vào một vùng băng giá, tuyết và những cơn bão dai dẳng. Ban đêm, tiếng rên rỉ thảm thiết của những con vật đang chết vì lạnh xuyên qua những cơn gió băng giá từ bên dưới những bờ tuyết. Ban ngày cũng không còn nhân từ nữa: mặt trời lạnh giá nhìn xuống trừng trừng bằng đôi mắt xanh lè băng giá của nó trên những sinh linh hấp hối đang vật lộn qua những cơn lốc tuyết dữ dội. Và khi đã vượt qua được, con đường của chúng lại bị chặn bởi những rừng thông chết cao vút. Những cái cây mọc dày đặc. Chúng là cổ thụ, từ thời tiền sử. Bên dưới vòm cây, một bóng tối đỏ thẫm bao trùm – giống như cuộc hôn nhân của ngày và đêm. Chúng đứng thẳng như cây sào, cào bầu trời, như những cột đồng. Tất cả chúng đều mục nát, rây thành bụi, được giữ lại với nhau theo hình dạng quen thuộc của chúng bằng sự bất động vĩnh cửu và sự tĩnh lặng vô tận của cái chết. Mặt đất bên dưới chúng cũng đã chết – phủ những lớp địa y tái nhợt như xác chết.
Nhưng điều khủng khiếp nhất trong tất cả là tiếng gầm gừ rõ ràng hơn, tiếp xúc nhẹ nhất, và thậm chí bước chân đi nặng nề hơn cũng sẽ khiến khu rừng sụp đổ, những cột khổng lồ cũng bở nát thành gỗ mục. Và thế là bắt đầu một cuộc chiến tuyệt vọng, im lặng với thứ cát bột xác chết này, nó rây xuống khắp xung quanh chúng. Nó cảm thấy lặng lẽ trong vô số thác nước gỉ sét, bao bọc các đàn gia súc trong những lớp phủ dày. Chúng lội qua nó ngập đến đầu gối; rồi nó lên đến bụng chúng, cho đến khi cuối cùng chỉ còn lại những cái đầu của chúng quằn quại dữ dội trên bề mặt của những cơn bão bụi đỏ rực. Hàng ngàn con trong chúng bị chôn sống trong đó, trong khi những con còn lại, nín thở, đẩy tiếp, chân trước chân sau, đi qua từng cái cây, cẩn thận, trong nỗi sợ ghê gớm.
Chúng chỉ bị dẫn dắt bởi bản năng; bản năng đó và tiếng kêu lanh lảnh của những con sếu, hát với mỗi bình minh mới ở đâu đó cao trên những cánh rừng. Rồi, cuối cùng, trước những đàn vật chết kiệt sức, xuất hiện những chân đồi xanh rộng lớn, tắm mình trong ánh sáng ban ngày rực rỡ, vui tươi, trải rộng. Mặt trời đang chiếu sáng, những làn gió say lòng đang thổi, những thảm cỏ tươi tốt, dày đặc rải đầy hoa dại, đang đung đưa. Vô số dòng suối đang róc rách ngọt ngào, những cây tuyết tùng cao lớn trải những cái bóng dài óng mượt khoan dung, trong cái tĩnh lặng của buổi chiều ấm áp vang lên tiếng vo ve và ríu rít không ngừng của côn trùng.
Những quả đồi chân núi thoai thoải dốc xuống một thung lũng mắt thường có thể bao quát toàn bộ, mà những ngọn núi khổng lồ đó, vốn đã kéo chúng đi bấy nay, có vẻ như nổi lên từ đó. Những đỉnh núi phủ băng lấp lánh dưới ánh nắng mặt trời như những ngọn đuốc bạc. Những sườn núi, được bao phủ trong bộ quần áo xanh của rừng, đan xen những vệt trắng của các thác nước và đó đây hở ra những vách đá trơ trụi, chính là hình ảnh oai nghiêm đường bệ của quyền uy. Và kìa, từ phía bên trái, lấp lánh mặt biển rộng lớn, xanh rờn không thể nào hiểu thấu. Không khí rung chuyển theo nhịp đập nhịp nhàng của những con sóng.
Từ rất lâu, chúng vẫn mù tịt trước tất cả những cảnh kỳ diệu này, và cũng từ rất lâu trong chúng chất đầy nỗi ghê sợ mà chúng mang theo từ cuộc đấu tranh sinh tử đó, chúng nằm trên mặt đất, đầu chúng đè mạnh xuống đất, hoàn toàn kiệt sức, không còn để ý gì đến cơn đói, hay vết thương vẫn đang chảy máu của chúng.
'Tôi không thể đi xa hơn nữa. Tôi thà chết ở đây,' một trong những con bò đực giống rống lên, như thể đang vọng lại suy nghĩ của tất cả.
Và cứ thế, cả ngày trôi qua trước khi chúng bắt đầu gặm cỏ và giải cơn khát, lúc đó, sau khi lấy lại được một phần sức lực, chúng mới bắt đầu nhìn xung quanh.
Rex, sau khi đi một vòng duyệt qua tất cả những con vật đã đến được đây, trở về với con sói cái trong tâm trạng vô cùng lo lắng.
‘Tất cả còn có thế này sao?’
Một nỗi kinh hoàng thắt chặt cổ họng hắn; hắn gần như nghẹt thở.
‘Gimpy đã bỏ đi rồi. Những con sói khác cũng vậy,’ những con chó chăn cừu giải thích.
‘Tôi biết chúng sẽ phản bội mà,’ con sói cái gầm gừ. ‘Chúng chạy đi ngay cả trước khi chúng ta đến được hẻm núi.’
‘Nhưng các đàn khác – tất cả chỉ còn lại thế này sao?’ hắn lo lắng, không tin vào mắt mình.
‘Những con còn lại để lại xương dọc theo các sườn dốc và trong những rừng thông đáng nguyền rủa đó.’
‘Sẽ tốt hơn nếu không có ai sống sót.’
‘Đừng lo, chẳng bao lâu chúng ta cũng về với tổ tiên thôi,’ những con chó chăn cừu lì hơn đáp trả đầy ác ý.
‘Giờ thì không còn xa nữa rồi,’ Rex hứa chắc chắn. ‘Không còn xa nữa đâu.’
‘Chắc chắn rồi! Hãy đợi và đợi cho đến khi quá muộn! Nhưng lũ sói sẽ ...’
Nhưng trước khi con chó đang châm biếm có thể kết thúc lời chế giễu của mình, máu của nó đã vọt ra từ nanh của con sói cái, kẻ đã dạy cho nó biết thế nào là lễ độ.
‘Những con sếu đậu ở đâu vào khi đêm xuống?’ Rex hỏi, vểnh tai và hít hít không khí.
‘Tôi sẽ đưa anh đến chỗ chúng. Tôi nhức hết cả tai vì tiếng rít của chúng.’
‘Chúng sợ cô. Ở lại đây canh gác.’
‘Tôi thậm chí còn không nhớ chúng có vị gì,’ cô ta phát cáu vì bị coi thường, và sau khi chỉ đường cho hắn, cô đi ra ngoài để xem xét một vòng quanh những đàn gia súc đang nghỉ ngơi.
Trong số vô số đoàn quân đã nổi loạn chống lại ách thống trị của con người và lên đường tìm kiếm tự do, giờ đây chỉ còn lại vài ngàn con sống sót.
Thật ra, trái tim sói của cô lần đầu tiên trong đời bị tan nát vì lòng thương hại khi cô lướt mắt qua những bộ xương khốn khổ nằm vô vọng.
'Xương, chỉ còn da rách và xương!' cô rên rỉ vì thương xót.
Cô cũng vô cùng xúc động khi nhìn thấy những con cừu nằm dài dưới những cây tuyết tùng.
'Bạn đã đến rồi', cô nhẹ nhàng nói, rón rén lại gần hơn một chút. 'Bạn cảm thấy thế nào?'
'Chúng tôi không biết! Chúng tôi không biết!' chúng kêu be be trong hoảng loạn, vội vã chạy tìm che chở dưới cặp sừng của những con cừu đực.
Có vẻ như tất cả những con lợn đã đến được đây. Chúng đang uể oải thè lưỡi trên bờ cát của một con suối. Khi nhìn thấy con sói cái, chúng bắt đầu hếch mõm lên một cách đe dọa, cảnh giác dựng đôi tai cụp lên, hướng đôi mắt tròn thông minh của chúng về phía cô trong sợ hãi…
‘Tao không nghĩ tao lại gặp bọn bay lần nữa. Và hầu như tất cả bọn bay đều đến được đây!’
‘Bởi vì chúng tôi đi tụt lại đằng sau, như thường lệ. Chúng tôi đâu có đôi chân của một con ngựa giống, cô biết đấy.’
‘Và khi rừng thông bắt đầu gãy đổ và rơi xuống, chúng tôi đi men theo các bên rìa – cẩn thận và chậm chạp’
‘Chúng tôi chỉ lao nhanh đến máng ăn. Chúng tôi không hối hả để mà chết.’
‘Bay thật may mắn,’ cô gừ gừ vẻ tôn trọng.
‘Chúng tôi đủ thông minh để không chen vào đó, nơi những kẻ khác đang chết.’
Cô rón rén đến gần những con ngựa, nhưng một con trong chúng đá hậu bằng những móng guốc của nó và hí lên một cách hung dữ.
‘Cút đi, đồ khốn! Mày cứ quanh quẩn ở đây, tao sẽ cho mày biết tay!’
Những đàn thú có sừng chào đón cô ta không mấy hiếu khách. Một trong những con bò đực giống thậm chí còn vung sừng về phía cô ta.
‘Mày tìm cách cắm răng vào ruột một con bò phải không ? Về tọng cho đầy bụng của mày ở trong rừng thông ấy!’
‘Còn lại ít quá– còn lại ít quá!’ cô ta than khóc chân thành, cho đến khi tiếng hú dài lê thê của cô ta, như một bài ai điếu, vang vọng khắp nơi.
Con bò đực giống nhấc cái đầu nặng nề của nó lên và rống lên dữ dội đầy vẻ khinh thường.
‘Sét không bao giờ đánh vào cỏ dại! Những tấm da ghẻ lở như của mày thậm chí còn thoát khỏi lũ lụt! Cút đi! Chúng tao không chịu nổi mùi hôi thối của mày.’
Cô ta hú lên đáp lại, và tất cả những con ngựa cái bắt đầu chồm lên và đạp mạnh móng guốc.
‘Đồ bị thịt ngu ngốc. May cho chúng mày là tao không đói,’ cô ta gầm gừ một cách cao ngạo.
Trời đã tối khi cô trở lại hang của Rex, mang theo một tảng thịt mà cô đã săn được. Nó vẫn còn rỉ máu tươi.
Chúng lao vào ăn ngấu nghiến. Một lúc lâu không thể nghe thấy gì ngoài tiếng xương kêu lạo xạo và tiếng húp sùm sụp. Cuối cùng, sau khi đã no nê và liếm môi một cách thích thú, Rex bắt đầu nói về những con sếu.
‘Chúng sẽ nghỉ ngơi ở đầm nước cho đến khi trăng chuyển màu và những con cò đến. Trong khi đó, các nhóm của chúng ta cũng có thể nghỉ ngơi và ăn cỏ. Chúng sẽ lấy lại sức lực – cỏ mọc dày khắp nơi. Và tôi đã thấy một số con chim béo, nặng nề quanh các cánh đồng. Chúng gần như tự bay vào miệng bạn. Vì vậy, chúng ta phải cẩn thận để đừng quá tham. Chúng đang gầy đi,' hắn nói thêm, như thể tình cờ.
‘Tôi không thích chim. Quá khó để nhổ lông. Và dấu vết vẫn còn lại.’
‘Chúng ta không còn phải đi xa nữa. Ngay bên kia những ngọn núi này,’ hắn nói, nhìn chằm chằm vào những đỉnh núi đang trở nên càng thêm huyền ảo trong đêm sâu.
‘Chúng ta có thể vượt qua chúng. Nhưng làm sao các loài móng guốc và sừng có thể vượt qua?’
‘Chúng ta sẽ đi theo các thung lũng. Những con sếu sẽ dẫn chúng ta đi qua.’
‘Chúng quan tâm gì đến núi non hay biển cả? Chúng dễ dàng bay qua mọi thứ. Nhưng liệu các đàn có muốn đi hay không?’
‘Cô nghĩ chúng sẽ không muốn đi sao? Đã gần thiên đường thế này rồi?’ hắn trầm ngâm.
Cô cuộn tròn mình lại thành một quả bóng và có vẻ như lơ mơ ngủ.
Mặt trăng đã lên trên bầu trời tối đen. Những đỉnh núi băng giá như bị dội nước; sương mù loáng bạc bắt đầu tan loãng trên mặt đất. Thế giới chìm trong im lặng. Âm thanh duy nhất nghe được là tiếng sóng vỗ xa xa, không ngừng nghỉ, đập thình thịch như nhịp đập đều đặn của một trái tim mạnh mẽ.
Rex không thể ngủ được. Một nỗi sợ hãi nào đó đã thức dậy bên trong hắn.
'Tôi không chắc anh có thể thực sự tin tưởng những tay macàbông trên không đó không,' con sói cái gầm gừ đột ngột đến nỗi nó làm hắn giật mình.
'Những loài có cánh đó có cuộc sống tốt đẹp ở bất cứ nơi nào chúng ở. Chúng có thể biết gì về những thứ trên trái đất?'
Hắn vừa lật lại trong đầu những chỉ dẫn của loài sếu và những câu chuyện của chúng.
'Chúng có thể biết gì về cuộc sống của chúng ta?' cô nói với một cái ngáp, như thể chán nản.
'Đôi cánh của chúng đưa chúng tránh xa mọi thời tiết xấu. Chúng không biết gì về những nguy hiểm của trận chiến hay cái ngọt ngào của chiến thắng. Một cái mỏ ngu ngốc như thế nuốt một con ếch, và thế là đủ nhiên liệu cho cả một tuần bay. Và chúng không bao giờ thiếu những vũng nước bùn. Và chúng đều phồng lên vì kiêu hãnh, bởi vì con người không chọn săn chúng. Chúng đang dẫn chúng ta đến thiên đường nào? Có lẽ là đầm lầy. Đầm lầy và nước.'
'Ít nhất thì những kẻ bóc lột và giết người của chúng ta sẽ không ở đó. Không một người nào.'
'Nhưng ở đó chúng ta có gì để ăn không? Và lúc này tôi không nghĩ về bản thân mình.'
'Chúng đã hát cho tôi nghe nhiều bài hát hay về nơi đó, và tôi tin chúng. Chúng không bao giờ nói dối.'
'Mỗi con cáo đều ca ngợi cái đuôi của mình. Tôi chỉ băn khoăn một điều là, nếu nơi đó thật sự tuyệt vời, tại sao chúng lại bay vào vùng đất của chúng ta để sinh sản? Chúng ta không có nhà trẻ ở bên kia thế giới.'
‘Đó là một bí ẩn, không thể hiểu nổi’ hắn gầm gừ đáp trả, không mấy vui với sự chuyển hướng đột ngột của câu chuyện.
‘Đó là tiếng cú kêu từ hốc cây của chúng. “Bí ẩn! Bí ẩn!” Mù trước ánh sáng mặt trời, nên chúng nghĩ rằng không ai có thể nhìn thấy bất cứ cái gì!’
Và cô hú lên một tiếng khiến lũ cừu bắt đầu kêu be be vì sợ hãi.
‘Im lặng! Nếu không tao sẽ đuổi mày đi!’ hắn gầm lên đe dọa, trở nên lo lắng vì những nghi ngờ mà lời nói của con sói cái gieo vào lòng hắn. Đơn giản hắn không thể cho phép mình không tin vào loài có cánh. Tất cả niềm tin và hy vọng của hắn, toàn bộ tương lai của tất cả các giống vật bốn chân, đều được sinh ra từ những bài hát phù thủy đó. Chẳng phải chính tiếng kêu lanh lảnh của những con sếu, và chỉ có thế, đã dẫn dắt chúng qua những không gian hoang dã của thế giới kinh khủng này sao? Con đường đằng sau chúng, được lát bằng xương của những con vật đã ngã xuống, là minh chứng cho điều đó. Chúng đã gạt bỏ mọi thứ sang một bên để tiến về phía trước qua mọi Địa ngục chắn đường chúng, để đến được miền đất hạnh phúc trong mơ đó. Và giờ thì không còn xa nữa, không hề xa chút nào... Một lần nữa chúng lại hát cho hắn nghe về những điều kỳ diệu của nó! Nuôi dưỡng tâm hồn hắn bằng đức tin mới. Cơn giận dữ đang lên tiếng qua cô, con sói cái, một tạo vật của bóng tối, bị ánh sáng làm cho quáng. Hắn không sao ngủ được. Mặt trăng chiếu thẳng vào mắt hắn, và từ thung lũng bên dưới, chìm sâu trong sương mù, thỉnh thoảng lại vọng đến những tiếng gầm gừ khiến da hắn sởn gai ốc.
'Con đường phía trước gập ghềnh lắm!' hắn nói, vừa lắng nghe vừa run rẩy...
'Chúng ta sẽ thúc đàn gia súc đi trước, để thử xem sao.'
'Cái gì mà rống lên khủng khiếp thế?' hắn nói, hoảng hốt.
'Chúng ta sẽ tìm ra khi nó ập đến. Đi ngủ ngay đi. Gần sáng rồi.'
Ngày mới đã đến, nhưng những nghi ngờ đó không bị ánh mặt trời rực rỡ xua tan, mà lại nổi lên cùng với nỗi sợ hãi kỳ lạ, khó hiểu. Hắn tránh con sói cái và đến thăm đàn, lo lắng. Hắn chạy quanh hàng ngũ của chúng, kiểm tra gần như từng con vật. Hắn trò chuyện thân thiện với chúng, nói với chúng bằng niềm tin mãnh liệt rằng cuộc hành trình dài sắp đến gần mục tiêu. Hắn chỉ vào những ngọn núi mà vượt qua được thì tất cả những nỗi đau khổ của chúng sẽ kết thúc. Hắn cố gắng truyền cho chúng toàn bộ niềm tin của mình vào ngày mai may mắn đó, lặp lại bằng giọng sư tử sấm sét những gì hắn đã nghe từ đàn sếu. Hắn càng cảm thấy sự miễn cưỡng của chúng tăng lên, thì lòng nhiệt thành của hắn càng lớn. Nhưng hắn thấy có vẻ như hắn đang quấy rầy những kẻ điếc và câm. Chúng ngẩng đầu lên và nhìn hắn với đôi mắt nặng nề, nhưng những lời hắn nói chỉ được đáp lại bằng sự im lặng đáng ngại.
Hắn cố gắng hơn nữa và hơn nữa – nhưng không có tác dụng gì. Hắn tìm kiếm những đồng cỏ tốt hơn, những con suối trong hơn, những nơi nghỉ ngơi mát mẻ hơn cho giờ nghỉ trưa của chúng – nhưng không có tác dụng gì. Sự ngờ vực ngày càng lớn hơn. Một loại hố sâu vô hình nào đó đã hình thành giữa hắn và chúng, nhưng chúng vẫn được ăn uống đầy đủ; hai bên sườn trũng của chúng đã đầy trở lại; da của chúng đã sáng lên khỏe mạnh; xương sống của chúng đã thẳng trở lại. Ngay cả những lời chúng nói cũng trở nên vang dội và hùng mạnh. Tuy nhiên, đồng thời, ngày càng có nhiều lời than phiền. Hắn đã nghe thấy điều đó vào một đêm khi hắn lẻn vào giữa chúng dưới lớp sương mù.
Những con lợn, tận dụng tốt những hạt dẻ rải dưới những cây tuyết tùng, lười biếng kêu lên:
‘Thức ăn quái quỷ gì vậy? Đắng như ngải cứu, thối rữa… Ồ, những khoai tây và ngũ cốc… khoai tây!’
‘Hay là những loại cỏ này,’ một kẻ gây rối khác hí vang. ‘Giống như nhai cây tầm ma! Miệng tôi đang bốc cháy!’
‘Tôi sẽ đổi lấy một thùng yến mạch hoặc một bó cỏ khô!’
Những con bò cái, hầu như không thể nhìn thấy giữa những đám cỏ cao tươi tốt, cũng rên rỉ:
‘Thứ thức ăn như vậy, ăn suốt ngày mà bầu vú vẫn lép kẹp và chẳng có chút sức lực nào. Ồ! Lá củ cải đường! Bánh dầu! Một bó cỏ khô! Đó là những bữa tiệc, đó là…’
Những con bò đực, trở nên lười biếng, với cái bụng tròn như cái thùng, rên rỉ nức nở:
‘Cúi mình cả ngày, nhổ từng ngọn cỏ, và đến đêm thì: một cái bụng đói, một cái lưng đau nhức, và trên hết, hãy đi tìm một ngụm nước ngọt!
Cái tự do này với tôi không đáng giá bằng một con chó lai đi lạc. Chúng ta không được tạo ra cho thứ hạnh phúc như vậy. Ôi, chúng ta đã từng có những bữa ăn sẵn sàng như thế nào! Máng bốc lên mùi thức ăn từ xa!’
Ngay cả những con cừu ngu ngốc đó cũng liên tục kêu be be về việc không có ai để xén lông chúng.
Lão Shrike già, kẻ đã khá bầm dập từ rừng thông, và hơi lơ đễnh, lang thang khắp nơi, không thể tìm được chỗ cho mình, luôn rống lên:
‘Tôi đã nói là sẽ kết thúc tồi tệ! Tôi đã nói với anh rồi! Chúng ta hãy đi tìm một ông chủ. Chúng ta hãy đi tìm một người đàn ông! Ò ó o! Ò ó o!’
Rex trở về hang của mình đau khổ và cay đắng.
‘Đồ bị thịt hèn hạ!’ con sói cái rên rỉ sau khi nghe hắn báo cáo.
‘Chúng sẽ lấp đầy máng ăn của chúng ngay thôi!’
‘Chúng nhồi nhét đến tận mang tai, không làm gì cả, và – chúng còn muốn gì nữa?’ hắn rên rỉ.
‘Chúng có cuộc sống quá tốt. Sự khốn khổ sẽ khiến lý trí trở lại với chúng. Chúng ta phải tiếp tục.’
‘Nhưng giờ tôi lo lắng. Chúng có đến không? Tôi cảm thấy lòng căm thù trong số chúng. Và tại sao? Tại sao? Đúng là đồng cỏ ở đây bị giẫm đạp và mòn, và nguồn nước bị nhiễm bẩn. Nhưng làm sao để chúng chịu đi?’
‘Bằng những lời hứa. Hứa với chúng bất cứ điều gì xuất hiện trong đầu. Chúng sẽ tin anh và đi theo.’
‘Cái gì?!’ hắn gầm lên, giận dữ.
‘Những lời hứa được tạo ra để bị phá vỡ, và để cho những kẻ ngốc ăn như bánh mì. Và dù sao, anh cũng không thực sự nói dối. Hạnh phúc nằm ở hy vọng. Điều gì đã khiến chúng tiếp tục đi cho đến tận bây giờ? Cũng có câu nói rằng "hy vọng là mẹ của những kẻ ngốc". Nhưng tôi sẽ gào đến sơn cùng thủy tận rằng hy vọng là mẹ của mọi người. Hãy để những con chó chăn cừu đi vòng quanh như thể chúng có một bí mật – rằng cuộc hành trình sẽ đi đến kết thúc ở một thung lũng ngay bên dưới những ngọn núi này, rằng nó là thế, kết thúc của chặng đường dài khó khăn. Tự do và hạnh phúc. Bằng cách nào đó anh phải khiến chúng di chuyển. Bởi vì nếu chúng phát triển sở thích lười biếng dễ chịu này, chúng sẽ không nhích thêm một tấc nào nữa. Và dù sao đi nữa, số phận của chúng có quá khổ sở không? Chúng ăn cho đến khi muốn vỡ bụng, không có người nào giết chúng, không có cây gậy hay roi nào rít trên đầu chúng. Chúng ta hãy hy vọng rằng ở đó, nơi anh đang dẫn chúng đến chúng sẽ không khổ hơn.'
'Không có bàn chân của bạo chúa nào từng chạm vào đất ở đó,' hắn gầm gừ nồng nhiệt.
'Lời khuyên của cô rất hay. Nhưng tiếp theo thì sao, khi chúng ta đến được vùng núi?'
'Đến lúc đó, chúng sẽ quên những gì anh đã hứa với chúng, và chúng sẽ trở thành con mồi của những lời hứa mới và một lần nữa cho phép anh dẫn dắt chúng. Chúng phải bị lừa dối. Vì lợi ích của chính chúng'
'Cô có cái đầu đầy những thủ đoạn lọc lừa.' Con sói cái đã khơi dậy trong hắn sự tôn trọng gần như sợ hãi.
‘Tất cả những ai tự do đều phải dựa vào trí khôn của chính mình. Loài của chúng ta không sống bằng ơn huệ của con người.'
'Chúng ta phải đi khỏi đây trước khi mưa đến.'
'Tôi sẽ bắt đầu mọi thứ. Anh có thể tin tưởng đồng loại của mình không?'
'Những con chó? Cũng như tôi tin tưởng chính mình! Cô đã thấy chúng trung thành và tận tụy như thế nào trên suốt chặng đường của chúng ta.'
'Hãy để mắt đến những con chó lai nông dân đó. Chúng đang ủ một thứ gì đó chống lại chúng ta...’
‘Cô đang nhìn thấy mọi thứ. Chúng là những đứa trung thành nhất trong số những kẻ trung thành. Những con chó chăn cừu thậm chí sẽ không để cô đến gần đàn cừu.’
‘Kẻ có thể chống lại tôi vẫn chưa được sinh ra!’ cô hét lên một cách kiêu ngạo. ‘Tôi đã thấy một số điều xảy ra giữa chúng và đàn cừu vào ban đêm. Những tiếng sủa nhẹ…’
Nói xong, cô phóng đi. Còn Rex, hắn chạy đến một bãi đá cao bên trên những đồng cỏ, và duỗi người ra, quan sát thế giới xung quanh hắn.
Giống như một thềm lục địa xanh khổng lồ mọc đầy cây cối, chân núi đổ xuống một thung lũng vô tận trải dài với ánh sáng vàng rực của bình minh.
Bên kia chân đồi là bức tường núi chọc trời, trong khi từ phía xa, làn da của biển lấp lánh những tia sáng chói lòa. Một làn gió, được sưởi ấm bởi mặt trời mới mọc, bắt đầu thổi.
Mặt trời lúc này đã ở trên cao. Những đàn gia súc rải rác đang gặm cỏ, gần như khó thấy giữa những đám cỏ. Màu sắc của chúng hòa vào quang cảnh xung quanh – chỉ có màu trắng của những chú lợn nằm dài dưới những cây tuyết tùng lớn là nổi lên rõ nét. Chúng và đàn cừu – giống như những viên ngọc trai hoặc đá rải rác trên những sườn đồi xanh. Từ đâu đó vọng đến tiếng ầm ầm đơn điệu của thác nước.
Sóng đang đùa giỡn trên bờ biển xa. Thỉnh thoảng vang lên một tiếng rống kéo dài, nhưng thường xuyên hơn là tiếng sủa ríu rít, thân thiện của những chú chó phá vỡ sự yên tĩnh.
Rex đưa mắt nhìn bao quát khắp khu vực. Có vẻ như ánh mắt của hắn ta nán lại lâu nhất trên màu xanh tinh khiết phía trên đỉnh núi, nơi những con đại bàng đang lượn vòng, mặc dù thỉnh thoảng hắn liếc nhìn lại khu rừng thông chết tiệt đó, treo lơ lửng trên mép đường chân trời như một đám mây đen dũ dội của một trận mưa đá. Nhưng thực ra hắn không nhìn thấy khu vực lan rộng xung quanh hắn và mọi hình dạng có thể nhìn thấy. Vì những vẻ đẹp ấy bị che đi bởi nỗi đau buồn do tiếng hú ngu ngốc của con sói cái gợi ra. Tất cả các sự kiện đã xảy ra kể từ khi chúng từ bỏ thế giới loài người đều trôi qua trước mắt hắn. Những hình ảnh vẫn rõ nét như khi hắn trải nghiệm chúng lần đầu, nhưng giờ đây hắn đang sống lại chúng với tốc độ chóng mặt. Hắn không bỏ sót một tiếng rên rỉ nào hắn nghe thấy. Hắn lại nhìn thấy tất cả những xác chết bị bỏ lại phía sau; hắn sống lại tất cả những gì diễn ra khi bụng rỗng – những cuộc diễu hành của nạn đói.
Tất cả những điều này làm rung chuyển hắn với sức mạnh của một cơn bão, dù là một cơn bão hoàn toàn im lặng. Hắn cố rũ bỏ những cơn ác mộng đó khỏi mình như rũ nước khi ngoi lên từ ao, thoát khỏi chúng, quên chúng đi, nhưng không thể được. Chúng đã ăn sâu vào trái tim bị dày vò của hắn. Lông gáy hắn dựng lên vì sợ hãi và răng hắn va vào nhau lập cập.
Hắn rên rỉ và cào đất bằng móng vuốt của mình, nhưng hắn bất lực trước những ký ức đang bò ra khỏi những hang động của bộ não hắn. Tất cả những đám đông vô số đó ở đâu? Hàng dặm, vô số những dặm đường trải đầy xương của chúng giờ đây lấp lánh như một dải ruy băng kinh khủng. Và bao nhiêu con trong số những con còn lại sẽ đến được miền đất hứa đó? Rex ngã gục dưới một gánh nặng đè bẹp.
Nỗi đau xé nát trái tim hắn và đồng thời có cái gì đó giống như cảm giác về trách nhiệm đối với tất cả hiện lên trong hắn trong những cơn đau rát.
Hắn đã tin vào tiếng hót của những con sếu; chúng đã khiến hắn phát cuồng với những câu chuyện tuyệt vời, mê li của chúng. Chúng có gì hơn những câu chuyện cổ tích không? Liệu có hạnh phúc nào như vậy thực sự tồn tại trên trái đất này không? Dường như, những chiếc búa đang đập vào hộp sọ hắn, và mỗi cú đánh đều mạnh hơn cú đánh trước. Và nếu tất cả đều không đúng thì sao? Nếu tất cả những khẩu hiệu và lời hứa cao cả của hắn, đã kích động vô số quân nổi loạn, chỉ là lời nói dối? Và vùng đất hứa đó chỉ là ảo ảnh, ảo tưởng? Sẽ ra sao nếu, ở đó, nơi hắn dẫn dắt chúng… khi cuối cùng chúng cũng đến đó và… Không, không! Bản năng tự vệ của hắn kêu lên trong hắn. Nó phải đúng như hắn tin, đúng như tiếng sếu hót, đúng như tâm hồn hắn đòi hỏi! Hắn đã dẫn dắt các loài động vật đến với sự cứu vớt của chúng, chứ không phải sự hủy diệt của chúng. Con đường thật khó khăn, bao nhiêu sinh linh đã phải chịu đau khổ và chết – nhưng cho dù như vậy, cũng không tệ hơn những gì chúng sẽ phải chịu, nếu chúng vẫn còn là nô lệ cho con người. Hắn đã phá tan xiềng xích của chúng và dẫn chúng đến với tự do! Và chúng đã vui vẻ đi theo hắn, theo ý muốn tự do của chúng – hắn không ép buộc chúng. Chúng phàn nàn, chúng nguyền rủa hắn vì sự đau khổ của chúng. Vâng, đau khổ là cái giá phải trả cho tất cả. Chúng sẽ học cách sống. Hạnh phúc giành được bằng đau khổ sẽ không làm chúng thất vọng. Có rất nhiều quần thể động vật hoang dã tồn tại, những quần thể không bao giờ đánh đổi tự do của chúng để lấy sự giám hộ và chăm sóc của con người. Chúng đã tuyên chiến với bất công, và chúng phải chiến thắng! Chúng vẫn mù quáng, nhưng ở đó – bên kia những ngọn núi, trên những cánh đồng hạnh phúc như thiên đường, chúng sẽ bắt đầu nhìn rõ. Trong cơn say của cuộc sống mới, chúng sẽ quên hết quá khứ. Quá khứ bị nguyền rủa! Cơn bão trong hắn đã lắng xuống. Thỉnh thoảng, một tiếng sét có thể vang lên, hoặc tia chớp lóe lên từ mắt hắn, nhưng giờ đây, một sự bình yên huy hoàng đang từ từ lay động trái tim hắn.
Sự tin chắc của hắn một lần nữa lại vững vàng, và đức tin cổ xưa, kiên định một lần nữa nuôi dưỡng ý chí yếu ớt của hắn.
Hắn suy tư thêm một lúc nữa trên vách đá. Chỉ khi bóng tối đã buông xuống, khi mặt trăng đã lên cao trên bầu trời và những cây tuyết tùng trải bóng dài trên đồng cỏ, hắn mới trở về hang ổ của mình.
‘Những con cò đang đến. Anh có thể nghe thấy tiếng chúng kêu lanh lảnh ở phía tây,’ con sói cái gừ gừ ngái ngủ.
‘Đó là cái mà những con sếu đang chờ đợi. Những con sếu và chúng ta nữa.'
Tất cả đều im lặng. Đêm ôm trọn mặt đất bằng đôi cánh ánh bạc. Bình minh vừa mới nhuộm trắng tán cây và chiếu sáng đôi mắt mờ sương của mặt nước thì một tiếng đập lớn vang lên từ phía tây – giống như một cơn bão đang đến gần. Chẳng mấy chốc, những dòng chim bất tận có thể được nhìn thấy nhấp nháy trên bầu trời nhợt nhạt. Chúng bay vút lên thành những hình nêm khổng lồ giống như những đám mây lấp loáng mang đầy sấm sét. Từ trên những khu rừng chết chúng nhào xuống theo một đường xiên, và tiếng kêu lách cách gấp gáp của chúng rắc xuống chân đồi như tiếng gỗ dăm khô khốc bắn ra rào rào..
'Những con cò! Những con cò!' những giọng nói vang lên từ bên này sang bên kia của vô số loài thú.
Và tất cả các loài thú đều nhảy dựng lên, ngước những chiếc đầu nặng nề của chúng về hướng đám mây đen trắng đó, đang lao xuống mỗi lúc một thấp. Với hàng ngàn tiếng rống, chúng chào đón những người bạn cũ của mình. Một tiếng kêu vui vẻ vang lên để đáp lại, và cơn lốc xoáy của vô số đôi cánh ầm ầm rất thấp trên đầu đến mức có thể nhìn thấy rõ những chiếc mỏ sắc nhọn há rộng và đôi chân đỏ áp sát vào bụng của chúng. Cơn gió mạnh nổi lên từ tiếng đập cánh của chúng khiến cả những cái cây cũng phải lắc lư. Cùng lúc đó, tiếng chim nhỏ ríu rít từ trên cao, và cả đàn chim bay xuống với tiếng ríu rít ngọt ngào từ lưng của những con cò. Chúng đậu trên tất cả các cây tuyết tùng, bụi rậm và tất cả những nơi cao, với tất cả các nhóm hạ xuống giữa các đàn gia súc. Về phần mình, bầy cò, sau khi lượn quanh chân đồi, chúng rẽ trái, hướng về vùng đất ngập nước rộng lớn tỏa sáng từ xa bên dưới bề mặt trắng xóa tĩnh lặng của các ao hồ vẫn còn ngái ngủ. Chúng đậu xuống đó, và tiếng kêu lách cách của mỏ chúng không ngừng trong một lúc lâu giữa tiếng chào mừng the thé của những con sếu và tiếng nước rơi lộp độp. Những đàn cò hết lần này đến lần khác bay đi một đoạn ngắn rồi lại đáp xuống.
Bầy gia súc khá phấn khích khi thấy cò. Nhiều con đuổi theo. Một niềm vui khó giải thích bùng cháy trong lòng và nâng cao tinh thần của chúng. Một loại hạnh phúc đã tràn ngập tất cả chúng ngay khi nhìn thấy cò. Các đàn có sừng không thể kiềm chế được những tiếng rống vui mừng liên tục. Những con ngựa nhảy nhót điên cuồng, hí vang và đập mạnh móng guốc. Những con chó gần như phát điên, sủa đến khản cả tiếng, những con én và chim chiền chiện đậu trên cành cây. Một niềm vui sướng phi thường ngự trị. Như thể một lễ hội đã được tuyên bố trên đồng cỏ. Các loài thú thậm chí còn quên ăn – liên tục liếc nhìn về phía vùng đất thấp, về phía vùng nước lấp lánh ánh lửa của bình minh. ‘Cò! Cò!’, những giọng nói khác nhau tiếp tục kêu. Có điều gì đó thu hút tất cả một cách không thể cưỡng lại về phía chúng. Làm sao có thể khác được, khi mà chúng đã bay đến từ những bầu trời đằng kia? Từ quê hương xa xôi của những con thú. Từ những cánh đồng, làng mạc, mái nhà tranh của chúng! Chúng mang theo một bầu không khí khác biệt, say mê. Tiếng gỗ khô, lách cách đó ngân vang tới chúng những tiếng vọng mê hoặc của quá khứ. Vì chúng đã không cùng nhau gặm cỏ trên cùng đồng cỏ đó sao? Tiếng kêu lách cách của chúng đã không vang vang trên mái nhà tranh của chúng từ cái thời chúng còn nhớ được sao? Ngay cả những con lợn cũng tan chảy khi nhớ lại cách những chiếc mỏ dài và cứng đó lấy trộm thức ăn từ máng ăn của chúng. Không ít con trong số chúng nhớ lại cái đau nhói khi bị những chiếc mỏ đó mổ trúng… Thỉnh thoảng trên những cánh đồng rạ, tai chúng lại tràn ngập tiếng than khóc của những con gà gô khi trứng và con non của chúng bị chúng lấy cắp. Một ký ức lóe lên trong tâm trí của mỗi con, và mỗi con trong số chúng đột nhiên bị xuyên thấu bởi một nỗi khát khao ám ảnh về quá khứ. Một lần nữa chúng ngửi thấy mùi khói làng, sân, thức ăn tươi. Tiếng rống khao khát lớn hơn khi tiếng chim én ríu rít rộn rã lượn lờ trên đầu chúng, như chúng vẫn thường làm…
Rex mất thăng bằng. Hắn thực sự biết rõ những con cò đó. Chúng có tổ trong cây thông rụng lá cũ bên cạnh ngôi nhà trang viên, và thỉnh thoảng chúng sẽ lấy trộm khoai tây từ bát của hắn. Đôi khi, để giải trí, hắn đuổi chúng chạy quanh các cánh đồng. Bao nhiêu kỷ niệm đã đến cùng với chúng!
‘Bây giờ ở đó lạnh lắm, tuyết đang rơi. Nhưng chúng đang hướng về phía chúng ta!’ Hắn nói lớn, giọng khàn khàn vì xúc động.
Chỉ có con sói cái nhìn chúng đến với vẻ khinh thường và phẫn nộ. ‘Những kẻ nhặt rác! Những kẻ ăn ếch! Đúng là bạn đồng hành thích hợp của những con chó săn những đống rác!’ cô sủa một cách khinh bỉ. ‘Tôi có thể hiểu được những con sếu. Chúng sống theo luật lệ riêng của chúng và xa cách con người, nhưng băng nhóm ở đó – những tên cướp ở trang trại – lúc nào cũng đói và lúc nào cũng rình rập để cướp một miếng mồi! Những kẻ huyên thuyên bất tận, làm bẩn mọi cây cối, những cái cổ họng không bao giờ no! Anh không thể thoát khỏi chúng đâu. Chúng nhìn thấy mọi thứ và nói huyên thuyên khắp nơi. Và chúng dũng cảm đến mức nào, chúng ta sẽ sớm thấy thôi.' Cô ấy quả thật đã ra tay, lôi về hai con mà cô đã săn được giữa ban ngày.
'Tôi đã bắt được hai con này trong khi tất cả những con còn lại đang nhìn. Chúng sẽ vẫy mỏ về phía tôi trong nhiều tháng liền.'
Rex vui vẻ ngắt lời cô:
'Chúng sẽ bay đi cùng với những con sếu trong vài ngày nữa, và chúng ta sẽ ngay lập tức đuổi theo chúng.'
Vài ngày đó trôi qua trong bầu không khí kỳ lạ của sự phấn khích, chờ đợi, và, có vẻ như, lời khuyên thầm lặng. Ban đêm có thể nghe thấy những tiếng lầm bầm bí ẩn. Hơn nữa, sự nghi ngờ của con sói cái nhạy cảm đã được khuấy động bởi thực tế là những con chó, ngay cả một cặp chó chăn cừu, luôn luôn ở bên nhau, như thể đang âm mưu điều gì đó. Nhưng cô giữ điều đó cho riêng mình. Rồi đến những trận mưa như trút nước đổ xuống, và trong khoảng thời gian giữa chúng, những cơn gió dữ dội đã quét qua vùng chân núi. Đêm trở nên tối tăm và ầm ĩ.
Các thung lũng được bao phủ bởi sương mù không thể xuyên thủng. Ngang trời là những đám mây nặng nề, xám xịt, và mặt trời có màu xanh lục giống như màu của một quả trứng thối. Biển bị bão táp quất; sóng gào thét trên bờ, những con sóng ngầu bọt tung mình về phía những đám mây. Không có nơi nào để trú ẩn khỏi những cơn gió dữ dội và những trận mưa như trút nước khi những cái cây, bị cơn bão kéo lê theo hướng này hướng khác, rít lên khủng khiếp, quét sạch mặt đất bằng những cành cây của chúng.
Rồi một ngày nọ, những con sếu gửi lời nhắn rằng chúng đã sẵn sàng lên đường.
‘Ngày mai chúng ta sẽ lên đường. Tôi sẽ cho mọi người biết,’ Rex ra lệnh và, sau khi gặm qua mấy miêng thịt thăn mà con sói cái đã kéo lên, hắn chui vào giữa những bụi cây và ngủ thiếp đi.
Trời đã sáng rõ khi hắn thức dậy. Mưa không còn rơi nữa và một gió đã xua tan những đám mây cuối cùng.
‘Chúng ta đi thôi! Tiến lên! Tiến lên!’ hắn hú lên khắp mọi phía và – đột nhiên – há hốc mồm nhìn những khu vực xung quanh với đôi mắt hoảng sợ. Các chân đồi trống rỗng.
Không thể nghe thấy gì ngoài tiếng nước chảy róc rách của những dòng nước trên núi chảy qua những đám cỏ.
‘Chúng đã đi đâu?’ Một tiếng hú hoang dã vang lên từ sâu bên trong hắn.
‘Dòng sông tràn bờ,’ con sói cái giải thích. ‘Chúng phải thoát khỏi nước dâng cao!’
Cô ta đứng đó, xung quanh là các con trai. Vài chục chó chăn cừu trung thành nhất của Rex đang chạy quanh, bất lực khịt mũi hít đất.
‘Không thấy dấu vết gì của chúng ở bất cứ đâu. Chắc chúng đã lên đường trước nửa đêm.’
‘Sao chúng dám! Nếu không có sự cho phép rõ ràng của ta! Sao chúng dám, nếu không có
lệnh rõ ràng của ta!’ Rex nói, bị kích động cuống cuồng.
‘Ờ, chúng dám thật. Điều kỳ lạ là, ta không nghe thấy chúng. Không thể tưởng tượng nổi.’
‘Chúng ta sẽ đuổi kịp chúng. Tiến lên!’ hắn hét lên, lấy lại tinh thần thường ngày.
Chúng lao về phía trước, vượt qua dòng nước chảy ngày càng nhanh.
Dãy núi dốc xuống khá ngặt. Thỉnh thoảng chúng phải tránh những dốc đứng. Bên dưới những vách đá dựng đứng là một số hồ nhỏ cây cối mọc um tùm.
‘Chúng hẳn phải ở dưới kia, bên kia bờ nước. Bụi rậm đang che khuất tầm nhìn của chúng ta.'
Nhưng ở đó cũng không thấy. Nhìn quanh, chúng kinh ngạc nhận ra rằng bên kia bờ nước, con đường mòn rẽ phải gấp và dẫn xa hơn, song song với những dãy núi.
‘Chúng bị lạc rồi. Những kẻ khốn khổ! Chúng muốn đi vòng qua những vực dốc đứng, và rồi chúng nhầm đường,' hắn than thở.
‘Nhưng ít nhất chúng cũng đang di chuyển. Thông thường, chúng sẽ không đi được nhiều như vậy trong vòng hai ngày.'
'Và chúng ta cũng sẽ phải bước lên đó.'
Chúng phi nước đại. Dấu vết của đàn gia súc đi qua hiện rõ trên những khoảng đất rộng trước mặt chúng: cỏ bị giẫm nát xuống đất, những bụi cây bị gãy. Những túm lông và da vướng vào những cây xương rồng thấp. Con đường của chúng đưa chúng qua vô số suối, đê đá và những cồn cát. Cuối cùng, nó bị cắt ngang bởi những ngọn đồi phấn trắng vỡ vụn. Qua những ngọn đồi này là một số vùng đất thấp mênh mông – xám xịt, buồn bã và cháy nắng. Đó đây, vài mảng trắng nhấp nháy, và có thể nhìn thấy những lùm cây khổng lồ.
‘Đó là nơi chúng dừng lại để nghỉ ngơi!’ một con trong đám sủa, nhìn về một nơi mà đàn chim đang bay lượn. Chẳng mấy chốc, chúng nhìn thấy một số vùng đất ngập nước xanh, nơi nước được bao quanh bởi những cây cọ lông vũ, như lông mi, và những đồng cỏ xanh rộng lớn.
‘Chúng đang nằm trong bóng râm,’ những con chó tru lên trước khi lao về phía trước.
Rex, vượt qua tất cả chúng bằng những cú nhảy điên cuồng, là con đầu tiên rơi vào đàn gia súc.
‘Chúng mày mù à?!’ hắn gầm lên giận dữ. ‘Đáng lẽ đi thẳng về phía núi, về phía đông, thì các ngươi, giống như một con cừu ngu ngốc, lại đi theo hướng khác! Và không có lệnh của ta?’
Không một tiếng nói nào cất lên để đáp lại. Và điều ấy càng làm hắn vô cùng tức giận, chạy khắp nơi như bị quỷ ám, hắn sủa lên cơn thịnh nộ với tất cả bọn chúng. Nhượng bộ bản tính của mình, thỉnh thoảng hắn lại nhe nanh với chúng, húc vào chúng bằng đầu và giận dữ cào đất.
Hàng ngàn con mắt mệt mỏi hướng về phía hắn. Kiệt sức vì đường sá và cái nóng, chúng buồn ngủ – và tên này đến, quấy rầy sự nghỉ ngơi cần thiết của chúng! Địa điểm được chọn rất khéo: làn nước trong vắt lấp lánh phả ra một luồng hơi mát mẻ, những cây cọ tạo nên bóng mát dịu dàng, những ngọn cỏ mọng nước và mềm mại, và một làn gió nhẹ lay động chúng khi chúng ngủ say sưa, như thể đang hát ru cho chúng ngủ.
Cơn thịnh nộ của hắn dịu đi phần nào, Rex bắt đầu ra lệnh một cách rõ ràng rằng, ngay khi nghỉ ngơi xong, chúng sẽ quay trở lại nơi những con sếu đang chờ đợi chúng.
‘Và từ đó chúng ta sẽ tiến thẳng đến các dãy núi. Đó là chặng cuối của cuộc hành trình. Những con đèo rộng, qua những đồng cỏ, dọc theo một con sông. Chỉ còn ba chỗ nghỉ nữa là đến cuối con đường của chúng ta.’
‘Không! Chúng ta sẽ không quay lại! Bạn có thể đi nếu bạn muốn! Chúng ta đã chia tay!’ Những tiếng rống rền như tiếng sấm.
Rex quay ngoắt lại như thể bị đá đập trúng. Hắn không thể tin vào những gì mình đang nghe.
‘Đó là một con đường bằng phẳng, chỉ qua những cánh đồng!’ hắn nói tiếp. ‘Không có rắc rối gì cả, và sau đó là kết thúc của tất cả những chuyến đi của chúng ta…!’
‘Nói dối! Nói dối!’ tất cả những con chó lai đột nhiên sủa, thò đầu ra khỏi bầy lợn.
Con sói cái lao thẳng về phía chúng cùng với những đứa con của nó. Những con chó phản công dữ dội và quyết liệt, đặc biệt là khi những con lợn nái già lao đến giúp đỡ chúng. Một sự hỗn loạn to lớn nổ ra.
Lúc đó Rex, đã mất đi chút tự chủ cuối cùng còn lại, bắt đầu rên rỉ gần như nhún nhường. Hắn cầu xin chúng, cố gắng kêu gọi lý trí của chúng; hắn hứa hẹn, thuyết phục chúng, cầu xin chúng kiên trì. Có thể thấy sự tuyệt vọng trong đôi mắt hắn, ngập nước mắt. Một vực thẳm hiện ra dưới chân hắn, nơi sâu thẳm không thể vượt qua, nơi mọi giấc mơ của hắn sụp đổ, tan thành bụi giống như khu rừng thông đáng nguyền rủa đó, chôn vùi hắn dưới đống đổ nát của tiêu vong. Hắn đã hiến tất cả những gì hắn có – và giờ thì sao? Hắn tăng gấp đôi sức mạnh của mình, loạng choạng vấp ngã mấy lần, gần như không thở được, nhưng lại vùng lên và chiến đấu, bằng sức lực và ý thức cuối cùng của mình, chống lại sự ngu xuẩn, sự cản trở và sự hèn nhát của thế giới. Hắn đang đánh cược tất cả mọi thứ của mình, chiến đấu vì tất cả những gì thuộc về hắn.
‘Các ngươi đang tự giết mình! Các ngươi đang kết tội tất cả các thế hệ tương lai của các ngươi phải chịu hủy diệt! Các ngươi sẽ chết trong vùng đất hoang dã này, bị cơn đói thiêu đốt, bị thú dữ xé xác, bị mặt trời thiêu rụi! Chỉ cần thêm một chút can đảm, các anh em, thêm một chút kiên nhẫn, thêm một chút đức tin! Chúng ta đã phải chịu đựng quá nhiều, và giờ chúng ta đã rất gần với hạnh phúc, cái kết có hậu! Và các người thích bỏ phí nó ở đây sao?' Hắn lạc cả giọng, sau khi đã hét lên khản đặc. Lúc đó, một con bò đực giống to lớn, với cái đầu mạnh mẽ và cặp sừng ngắn, chen qua đám đông lao ra phía trước.
‘Câm đi, đồ bạo chúa, mày ấy!’ Tiếng rống của gã làm rung chuyển cả những cây cọ. ‘Ngươi rên rỉ như một chú chó con bị mắng, nhưng không ai tin một lời nào ngươi nói nữa. Chúng ta sẽ không đi đâu với ngươi nữa. Chúng ta không muốn tiếp tục rơi rụng như ruồi. Chạy trốn theo tiếng huyên thiên của lũ sếu! Đuổi theo những lý tưởng của ngươi và tiếp tục cố gắng nắm lấy đuôi gió. Ngươi đã giết chúng ta bằng những lời hứa đê tiện của ngươi. Đã đến lúc chấm dứt sự điên rồ này và trở lại lắng nghe tiếng nói của lý trí. Từ xa xưa, chúng ta đã bị con người cai trị, và từ xa xưa, con người đã chăm sóc chúng ta. Mi đã làm cho chúng ta thành cái gì, nếu không phải những kẻ lang thang vô gia cư chạy loạn? Vốn từng là những kẻ khốn khổ, chúng ta đã trở thành nạn nhân của sự tự do này của mi. Vì tự do, mi đã khiến chúng ta từ bỏ cuộc sống vững chắc ở quê hương của mình. Mi đã giữ chúng ta trong những ảo ảnh ngu ngốc. Bởi vì đó là lời nói dối trắng trợn rằng ngay bên kia những ngọn núi đó có vùng đất hứa của mi, thiên đường của tự do và hạnh phúc. Điều đó không đúng! Không đâu có nơi nào như vậy, nơi không có người, không có chuồng trại, không có cánh đồng gieo hạt để tạo ra thức ăn chăn nuôi sẵn sàng cho mùa đông. Mi đã biết điều này từ lâu, nhưng mi vẫn dẫn dắt chúng ta và bán rẻ chúng ta cho cái chết.
‘Bọn bay muốn quay lại xiềng xích? Quay lại ách nô lệ? Quay lại roi vọt?’ hắn sủa, buồn bã đến chết.
‘Chúng tôi muốn sống!’ Những lời nói bùng ra từ hàng ngàn cổ họng. ‘Chúng tôi muốn sống!’
Rồi hắn nghe thấy tiếng sói cái tru lên. Nó đang tuyệt vọng tự vệ trước mõm lợn nái và nanh chó. Rex nhảy vọt đến cứu nó, nhưng trước khi đến được ả, chính hắn đã bị bao vây bởi một rừng sừng khủng khiếp.
‘Đập chết tên bạo chúa! Đập chết kẻ phản bội! Đập chết kẻ giết người!’
Lúc này, hắn ngồi xuống và đảo mắt nhìn xung quanh mà không sợ hãi, hắn tru lên lần cuối.
Chỉ một lát sau, trên bờ biển giáp với vùng nước màu ngọc lam, bên dưới những cây cọ đung đưa, một vệt máu lớn nằm trên bãi cát được ánh sáng mặt trời chiếu xuyên qua những bóng mát lung linh.
Trong cơn thịnh nộ dữ dội, chúng đã xé xác hắn thành từng mảnh bằng móng guốc của chúng.
Những tiếng rống chiến thắng của chúng báo hiệu cho toàn thế giới về cái chết của tên bạo chúa và sự giành lại tự do!
Được giải thoát khỏi những con quái vật, đàn gia súc bắt đầu lang thang khắp những khoảng không trống rỗng trong cuộc tìm kiếm con người không biết mệt mỏi. Nhưng chúng thậm chí còn không biết bắt đầu tìm kiếm anh ta ở đâu, vì vậy chúng tiến về phía nguồn thức ăn tốt hơn – bất cứ nơi nào trí tưởng tượng đưa chúng đến. Chúng muốn trở về quê cha đất tổ, nhưng ai trong số chúng nhớ nó nằm ở hướng nào? Ai có thể dẫn chúng trở lại đó? Và thế là chúng loạng choạng đi qua những khoảng không sa mạc mênh mông, bị thiêu đốt bởi mặt trời, bị giết chết bởi đói khát. Chúng bị chôn vùi dưới những bãi cát đang dịch chuyển, bị thú dữ bắt đi, nhưng không có cách nào có thể thỏa mãn nỗi khao khát khủng khiếp, không thể xoa dịu của chúng đối với chủ nhân.
Và rồi, sau nhiều, rất nhiều ngày lang thang như thể chúng đã đi qua toàn bộ thế giới, những con đi đầu hàng ngũ đột nhiên dừng lại, rống lên, phủ phục xuống đất:
‘Người! Chủ nhân của chúng ta! Người!’
Ở đó, tại rìa của một khu rừng rậm rạp, dưới bóng mát của một cây cọ rộng lớn, có một gia đình vượn người đang ngồi.
Con đực khổng lồ, sửng sốt trước sự xuất hiện đột ngột của chúng, vụt đứng thẳng người lên.
Khi nhìn thấy nó, tất cả các đàn đều quỳ xuống trong sự khiêm nhường và gầm lên một tiếng rung chuyển cả bầu trời:
‘Xin hãy làm chủ chúng tôi! Hãy cai trị chúng tôi! Chúng tôi là nô lệ trung thành của các ngài! Xin đừng bỏ rơi chúng tôi!'
Con vượn hoảng sợ lao lên cây dừa và ném những quả dừa vào những con gần nó nhất, lắp bắp vì tức giận, nói huyên thiên điều gì đó mà không ai hiểu.
Nhưng từ bên dưới, tiếng cầu khẩn liên tục vang lên về phía nó:
'Hãy là chúa tể của chúng tôi! Hãy cai trị chúng tôi! Chúng tôi là của cải của ngài! Chủ nhân!'