Dung Nguyễn

HỌA SĨ CỦA NÚI RỪNG

(Viết về họa sĩ Đỗ Đức)

Xưởng tranh của họa sĩ rộng khoảng hơn 30m2, đây cũng là nơi gia đình 5 người từng sinh sống. Bây giờ thành nơi làm việc, tiếp khách kiêm luôn xưởng vẽ của ông. Với hàng chục phác thảo lớn nhỏ, hầu như toàn về đề tài miền núi và dân tộc thiểu số, thấy hình như lúc nào ông cũng làm việc. Cuộc sống miền rừng lấp ló trên những tranh vẽ dở dang, như đang muốn bước ra đời thường…

Ngồi chiêm nghiệm của cuộc đời mình, ông nhẩn nha kể về công việc như người lần tràng hạt. Nào những khó khăn ban đầu vào đời vào nghề, những năm lạm phát giữa 1980, xoay xở để đưa cả gia đình vượt qua cái đói, cái thiếu thật gian nan… Câu chuyện như cuốn phim thời sự dài và buồn. Những ngày ấy, ông đã phải vẽ những đồ lưu niệm cho du khách, vẽ truyện tranh, vẽ biểu trưng, làm minh họa. Ông làm bất cứ việc gì dính đến nghề vẽ để có tiền cho cái gia đình nhỏ bé 5 miệng ăn. Ông là Đỗ Đức, một họa sĩ sinh ra trên đất Thái Nguyên, làm việc tại Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, thuộc Bộ Văn hóa…

Người kể chuyện về đá

Ông vừa hoàn thành cuộc triển lãm "Non nước biên thùy" kể chuyện về đá và núi với hơn 50 bức sơn dầu lựa ra trong trên 200 bức vẽ ông thực hiện trên 20 năm qua. Với ông tuổi tác không là giới hạn hay thước đo cho sự tìm tòi, sáng tạo. Mà nhìn vào thành quả, đó là tác phẩm làm ra thế nào. Chuyện trò với ông, tôi luôn cảm thấy một nguồn năng lượng dồi dào và sức sáng tạo luôn có hướng mở ra. Ông tranh thủ viết những khi có thể. Viết tạp văn về những vấn đề xã hội nóng hổi, nghiên cứu những giá trị văn hóa tộc người để bổ sung cho việc vẽ tranh. Ông vẽ cẩn trọng qua từng đường nét. Thói quen đọc sách những năm ngồi trên ghế nhà trường đã cho ông nhiều kiến thức để hoàn thiện tốt những công việc hiện ông đang theo đuổi. Những chiêm nghiệm ấy giúp ông có cái nhìn mới lạ nhưng vô cùng gần gũi khi thể hiện trên tranh vẽ.

Ông bảo đời tôi thành đạt do vẽ, nhưng sách mới chính là người mở đường đưa tôi đi đến chỗ định vị nghề nghiệp.

Trong một lần đến xem tranh, cố họa sĩ Anh Thường, một bậc huynh trưởng trong nghề rất ngạc nhiên nói với ông: “Các tác phẩm của cậu đã vượt qua giới hạn tranh phong cảnh. Đã trở thành gương mặt đất nước… Bởi nhìn tranh người ta muốn bước vào trong đó du ngoạn khám phá, thấy làng bản và hơi thở cuộc sống của con người”. Đó là lời khen tặng có sức khích lệ rất lớn trong những sáng tác tiếp theo của ông.

Trong sự nghiệp cầm bút, Đỗ Đức tập trung vẽ khá nhiều về núi và đá. Những nương đá ngút ngàn, những khối đá sắc lạnh, những dải đá mòn mỏi theo thời gian hay những hủm đất được đá bao quanh nhú lên vài chồi ngô non. Những bóng người thấp thoáng, bóng ngựa chập chờn giữa thiên nhiên khoáng đạt… đều mang một triết lý sống, một kiếp người. Để hiểu và thể hiện những triết lý nhân sinh trong tác phẩm của mình, ông đã phải cả đời lăn lóc gắn bó ở các vùng núi phía Bắc mới nhận dần ra những giá trị nằm sâu trong rừng đá và núi rừng trùng điệp…

Ông tâm sự: “…Ngoài vẽ, tôi còn là người viết văn viết báo, cũng đã gần 30 năm rồi. Góc quan sát của một người làm báo với con mắt nghiên cứu, giúp tôi khi vẽ thấy được chiều sâu của sự vật, hiện tượng. Đó là sự gắn kết lịch sử, văn hóa giữa con người với thiên nhiên, núi rừng. Tôi thấy giữa rừng xanh, người dân nhận được sự chia sẻ từ sông nước, cỏ cây, núi và đá mật thiết với nhau như thế nào.

Chẳng hạn, tác phẩm “Huyền thoại Khau Vai”, tôi mất gần 3 năm để tìm ý tưởng thể hiện. Tôi thấy, những gì mọi người vẫn vẽ về chợ tình Khau Vai chưa thể hiện đúng tinh thần nơi đây. Khau Vai là những hoài niệm, ký ức của những người già, những người đã bước qua phía bên kia của cuộc đời. Đến khi tôi gặp hình ảnh của một bãi đá lô xô như hình ảnh của những con người hóa thạch, tôi đã nảy ra ý tưởng và hoàn thành bức tranh rất nhanh. Tôi nghĩ Phiên chợ Khau Vai là chuyện về những mối tình hóa đá. Nghệ thuật luôn là sự phát hiện qua xúc cảm của trái tim cộng với tri thức tồn chứa trong người, khi đủ nó sẽ tự bung ra...”

Đỗ Đức bàn về kinh tế mềm mỏng, cuốn hút. Ông cũng không ngại ôn lại chuyện mình vượt qua những lúc chật vật nhất bằng chính đôi bàn tay cầm bút và cái đầu bướng bỉnh. Nhưng nhìn tranh ngẫm về người, chẳng khó để thấy rằng, cách ông tìm tòi và tận dụng cơ hội từ khó khăn hệt cách ông tinh tế ngắm những thân ngô mỏng manh trổ mầm từ núi đá khắc nghiệt. Hay như cách ông từng viết trong cuốn sách của mình rằng: "Cuộc sống dạy tôi rằng nghèo đói không đáng sợ. Cái đáng sợ là sống thiếu ước mơ và khát vọng. Đầy đủ mà không có ý chí và khát vọng thì cũng chẳng làm được gì...".

Trả ơn mảnh đất nuôi tâm hồn nghệ thuật

Nhắc đến ông, người ta không chỉ nhớ về những tranh ông vẽ, những tạp bút văn chương đậm triết lý nhân sinh. Ông còn là một người sẵn sàng dấn thân trong các hoạt động xã hội. Suốt 11 năm đồng hành cùng Quỹ xây trường học “Vì tương lai trẻ em vùng cao” và bây giờ là “Hoa của đá” ông và các thành viên trong nhóm tự mình trang trải tài chính cho các chuyến đi khảo sát, khánh thành, rong ruổi rừng sâu núi xa khắp các làng bản, đèo dốc để tìm nơi khó khăn nhất làm lớp học cho thế hệ mầm non của Núi.

Triển lãm “Non nước biên thùy", ông tặng cho dự án làm lớp học thứ 19 cho Đồng Văn Hà Giang tác phẩm sơn dầu “Trên nương” (sáng tác năm 2017, kích thước 60x80cm). Ngày 14/9/2024 tranh đấu giá thành công, thu được 4000 đô la Mĩ cho quỹ, tương đương với một trăm triệu đồng. May mắn những người tham dự đấu giá đã góp thêm được trên 50 triệu đồng nữa. Tổng cộng 150 triệu đủ để dựng một lớp học.

Ông phát biểu: “Đây là việc nghĩa cử hơn là mua bán. Lựa chọn một bức tranh ý nghĩa để đấu giá, tôi mong đây là kỷ niệm đẹp cho người sưu tập và là niềm vinh dự cho bản thân”. Vậy là sắp tới tại một bản xa xôi trên cao nguyên đá Đồng Văn lại có thêm một ngôi trường mới khang trang để các cháu mầm non yên tâm học tập.

Về 11 năm nhóm từ thiện mà ông là thành viên, ông cho biết, Quỹ đã vận động được nhiều cá nhân, doanh nghiệp hảo tâm ủng hộ tiền cho mỗi điểm trường. Sau 11 năm, nhóm đã làm được 18 điểm trường thuộc các huyện Đồng Văn, Mèo Vạc, Yên Minh với 41 lớp học với trang bị đầy đủ học cụ. Có điểm còn thêm phòng lưu trú giáo viên cắm bản. Tính đến nay đã có hơn trên 3.500 lượt trẻ em đã được học tại bản. Lứa đầu tiên ở Vần Chải đã có 7 em sắp vào lớp 10... Một thành quả rất đáng hãnh diện của nhóm.

18/9/2024