Nguyễn Văn Tuấn

 

"Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ". Có khá nhiều bạn tin rằng đó là câu thơ của thi sĩ Vũ Hoàng Chương. Nhưng sự thật có lẽ không phải vậy, mà chỉ là một sự 'bịa đặt' trong một cuốn tiểu thuyết của tác giả Nguyễn Trương Thiên Lý (tức Trần Bạch Đằng).

Có lẽ nhiều bạn đã biết thi sĩ Vũ Hoàng Chương (1915 - 1976), nhưng thiết tưởng vài lời ngắn gọn về ông cũng cần thiết. Ông là một nhà thơ lớn và sáng chói nhứt trên văn đàn miền Nam trước 1975. Ông là người gốc Nam Định nhưng di cư vào Nam từ năm 1954, từng làm giáo viên (thời đó gọi là 'giáo sư') trường trung học Chu Văn An ở Sài Gòn. Ông có nhiều sáng tác để đời, được giới phê bình văn học đánh giá cao, và từng được xưng tụng là 'Ngôi sao Bắc Đẩu' của thi ca Việt Nam. Sau năm 1975, ông bị bắt đi tù 'cải tạo', và qua đời ngày 6/9/1976 tại TPHCM.

Vài ngày trước, báo Tuổi Trẻ loan một tin thú vị rằng thi sĩ Vũ Hoàng Chương từng được đề cử Giải Nobel Văn học năm 1972 [1]. Theo Hàn lâm viện Thuỵ Điển, người đề cử là "Thang Lang", rất có thể là Linh mục Thanh Lãng (1924 - 1978), giáo sư thuộc Đại học Văn Khoa Sài Gòn (trước 1975).

Từ thông tin đó, người ta, đa số là tre trẻ, đi tìm hiểu về thi sĩ Vũ Hoàng Chương, mà chắc đa số họ họ mới nghe tới lần đầu. Người ta tìm thấy những câu thơ sau đây và cho rằng ông là tác giả viết vào năm 1957:

“Lò phiếu trưng cầu, một hiển linh

Đốt lò hương, gửi mộng bình sinh

Từ nay trăm họ câu an lạc

Đàn khúc đầm Dao, rượu chén Quỳnh!

Có một ngày ta trở lại cố đô

Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ

Trên tầng Chí Sĩ bàn tay vẫy

Đại định thăng Long, một bóng cờ”.

Nhiều người bình luận rằng thi sĩ Vũ Hoàng Chương cũng là người... sắt máu, chẳng kém gì thi sĩ Tố Hữu ngoài Bắc. Lại có người chỉ dựa vào một vài câu trên mà cho rằng thơ văn thời Việt Nam Cộng Hoà cũng máu me lắm chứ chẳng nhân văn gì đâu!

Tuy nhiên, câu hỏi quan trọng là: thi sĩ Vũ Hoàng Chương có viết những vần thơ trên? Ông đã qua đời lâu rồi, nên không thể trả lời. Vậy thì những vần thơ 'máu me' trên xuất phát từ đâu, trong bài thơ nào? Đến đây thì vấn đề trở nên... lộn xộn. Lộn xộn vì mạng xã hội.

Từ bài thơ Lửa từ bi?

Có người viết bài khẳng định rằng những vần thơ trên là trích từ bài thơ Lửa từ bi của Vũ Hoàng Chương. Tôi nghĩ nhận xét này hoàn toàn sai. Bất cứ ai sống trong Nam thuộc thế hệ tôi đều biết Lửa từ bi là bài thơ nổi tiếng ông viết khi nghe tin Hoà thượng Thích Quảng Đức tự thiêu; bài thơ đó không có những câu thơ như trích dẫn trên. Thật khó tưởng tượng có người bịa đặt một cách trắng trợn như thế!

Từ tập thơ Hoa đăng'

Hoa đăng là tập thơ nổi tiếng của Vũ Hoàng Chương, được xuất bản vào năm 1959. Có người tỏ vẻ biết chuyện văn chương khẳng định rằng những câu thơ sắt máu trên là trích từ tập thơ Hoa đăng.

Chuyện kể rằng thi sĩ Chế Lan Viên (lúc đó ở ngoài Bắc) sau khi đọc tập thơ Hoa đăng đã viết bài 'chửi' Vũ Hoàng Chương rất nặng nề. Bài chỉ trích của Chế Lan Viên đăng trên tạp chí Nghiên cứu văn học, số tháng 4/1960, trang 34-41. Trong bài viết đó, Chế Lan Viên có trích ba câu thơ từ bài thơ Từ đây trong tập thơ Hoa đăng (Lá phiếu Trưng-cầu một hiển linh / Xé tan bạo lực dưới muôn hình / Từ đây nước Việt, Dân làm Chủ) và lên án Vũ Hoàng Chương rất tệ [2]. (Sau này thì chính ông Chế Lan Viên ân hận về những gì ông chỉ trích người khác).

Tuy nhiên, trong bài chỉ trích đó, hoàn toàn không có những câu thơ sắt máu trên.

Sự thật là Vũ Hoàng Chương viết trong bài Từ đây [3] có những câu sau đây:

Lá phiếu Trưng-cầu một hiển linh

Xé tan bạo lực dưới muôn hình

Từ đây nước Việt, Dân làm Chủ

Ôi nhạc nào say khúc tái sinh!

Như vậy, trong Hoa đăng không có những câu thơ sắt máu như Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ.

'Ván bài lật ngửa'

Thật ra, những câu thơ máu me mà các bạn trong cõi mạng lan truyền là... 'phịa'. Trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Ván bài lật ngửa, tác giả Nguyễn Trương Thiên Lý (tức Trần Bạch Đằng) đã sáng tác ra những câu đó và đặt vào miệng của Vũ Hoàng Chương [4]. Trần Bạch Đằng mô tả buổi sáng của "Đại Hội Văn Hóa Toàn Quốc" (được tường thuật là diễn ra từ ngày 6/1 đến 15/1/1957), và viết như là tường thuật rằng Vũ Hoàng Chương đã đọc những câu sau đây trong Đại hội (sẽ nói thêm dưới đây):

"Tôi làm bài này để cảm tác thời cuộc nhân có việc trưng cầu dân ý suy tôn Ngô chí sĩ...

(Nhà thờ đằng hắng lấy giọng)

Lá phiếu trưng cầu, một hiển linh.

Đốt lò hương gửi mộng bình sinh

Từ nay trăm họ câu hoan lạc

Đàn khúc đầm Dao, rượu chén Quỳnh

Có một ngày ta trở lại Cố Đô

Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ

Trên tầng chí sĩ ban tay vẫy

Đại định Thăng Long, một bóng cờ..."

Đến đây thì các bạn đã biết rõ rằng những 'vần thơ máu me' mà người ta trích dẫn trên mạng và gán cho thi sĩ Vũ Hoàng Chương là từ ông Trần Bạch Đằng, một cán bộ tuyên huấn hay cũng có thể xem là một nhà báo.

Từ đó, người ta trích dẫn và lan truyền rộng rãi làm cho người đọc tưởng là của thi sĩ Vũ Hoàng Chương. Điều đáng ngạc nhiên là nhiều người có vẻ có học miền ngoài mà cũng tin rằng đó là những câu thơ của Vũ Hoàng Chương. Mạng xã hội thật là tai hại!

Thật ra, chỉ một đoạn ngắn được trích dẫn trên, Trần Bạch Đằng sai vài chỗ. Chẳng hạn như Đại hội diễn ra từ ngày 7/1/1957 (chứ không phải 6/1/1957). Nhà thơ mà Trần Bạch Đằng đề cập là 'Võ Huyền Đắc' thật ra là Vi Huyền Đắc. Còn mấy chữ tiếng Anh thì đều sai hay phịa ra.

Đại hội Văn hoá Toàn quốc năm 1957

Những câu thơ được gán ghép cho thi sĩ Vũ Hoàng Chương mà ông Trần Bạch Đằng viết ra trong cuốn tiểu thuyết Ván bài lật ngửa. Trong tiểu thuyết, ông Trần Bạch Đằng viết những câu đó theo phong cách tường thuật, nhưng dùng văn phong vừa châm biếm vừa miệt thị. Ông viết rằng Vũ Hoàng Chương đã phát biểu và đọc những câu thơ đó trong Đại hội Văn hoá Toàn quốc năm 1957.

Tuy nhiên, cuốn kỉ yếu của Đại hội Văn hoá Toàn quốc (có thể download toàn văn ở đây [5]) không thấy đề cập đến Vũ Hoàng Chương. Thật ra, chương trình của Đại hội khá phong phú, chứ không phải chỉ văn hoá. Trong 9 ngày Đại hội, các diễn giả đã bàn về:

· tư tưởng tự do;

· vấn đề khoa học của con người;

· quan niệm về văn hoá;

· nghệ thuật nhiếp ảnh;

· văn nghệ;

· hội hoạ;

· báo chí;

· giáo dục;

· luân lí xã hội;

· luật học;

· kĩ thuật;

· y tế (trang 192 rất đáng đọc)

Không thấy thi sĩ Vũ Hoàng Chương trong danh sách diễn giả. Thật ra, chẳng có bằng chứng gì cho thấy ông tham dự Đại hội.

Tóm lại, điểm qua những sự thật trên, tôi nghĩ rằng thi sĩ Vũ Hoàng Chương không viết những 'câu thơ máu me' trên. Trong tập thơ Hoa Đăng và bài thơ Lửa từ bi hoàn toàn không có những câu thơ đó. Có thể xác định rằng những câu thơ máu me đó là do ông Trần Bạch Đằng 'sáng tác' trong cuốn tiểu thuyết mang tính chánh trị của ông, và đặt vào miệng của thi sĩ họ Vũ.

Nhưng điều đáng nói ở đây là nhiều người có học tin vào sự bịa đặt đó và gán cho thi sĩ Vũ Hoàng Chương những câu chữ sắt máu đó! Lại có người tích cực lan truyền những thông tin sai lệch trên và chỉ trích thi sĩ Vũ Hoàng Chương. Thật không hiểu nổi tại sao có những người làm những việc sai quấy như thế.

Câu chuyện này chẳng khác gì chuyện báo chí viết rằng sau chiến thắng Đống Đa, Nguyễn Huệ sai quân đem cành đào Nhật Tân về Phú Xuân cho công chúa Ngọc Hân báo tin chiến thắng. Thật ra, trong chánh sử không có chỗ nào viết như thế cả. Ấy vậy mà từ báo chí, 'huyền thoại' trên được xem như là một sự thật lịch sử và trở thành đề tài cho một vở kịch! Tương tự, những 'vần thơ máu me' được hư cấu trong một cuốn tiểu thuyết chánh trị, rồi được trích dẫn và gán ghép cho thi sĩ Vũ Hoàng Chương như là một sự thật.

Các nhà văn thường dùng hư cấu để tạo nên những nhân vật lịch sử hay gán cho họ những phát biểu, và qua đó mà gởi gắm những tâm tình, quan điểm, khát khao, thoá mạ của tác giả. Có lẽ thi sĩ Vũ Hoàng Chương là một nạn nhân của siêu hư cấu chánh trị.

Chú thích:

[1] https://tuoitre.vn/vu-hoang-chuong-tung-duoc-de-cu-giai-nobel-van-hoc-20230211154512635.htm

[2] Trong bài viết chỉ trích Vũ thi sĩ rất rất nặng nề và qui chụp, Chế Lan Viên viết như sau:

"Tôi nhớ không có trật tự gì về cái xứ hỗn loạn 'thế giới tự do' mà anh ca tụng. Nhưng chỉ cần anh đọc báo Sài-gòn. Đúng hơn, chỉ cần anh đọc xong và suy nghĩ. Đối chiếu với thơ anh mà suy nghĩ. Tôi chắc anh sẽ hối hận vì những câu ca tụng một cuộc 'trưng cầu dân ý' mà ý dân được trưng bằng súng lục, nhà tù:

Lá phiếu trưng cầu một hiển linh

Xé tan bạo lực dưới muôn hình

Từ đây nước Việt dân làm chủ…"

Chú ý Chế Lan Viên bỏ câu cuối cùng (Ôi nhạc nào say khúc tái sinh!) Rồi ở đoạn cuối, Chế Lan Viên lên lớp:

"Chúng ta cùng ở một tầng lớp mà ra. Chúng ta cũng là những người ra từ một phong trào thơ mới. Chúng ta bắt đầu cùng có mặt trong cuộc Cách mạng tháng Tám. Ngày nay hầu hết những nhà thơ cũ thờ ấy đều đã sống lại, trưởng thành: Xuân Diệu, Tế Hanh, Huy Cận, Anh Thơ, Lưu trọng Lư, Nguyễn xuân Sanh, Huyền Kiêu. Ít nhiều chúng tôi đều có cái tự hào đã đóng góp gì cho thơ, cho dân tộc.

Còn anh? Và Đinh Hùng, bạn anh nữa, các anh đã làm gì? Đọc tập thơ Hoa Đăng, tôi rất giận anh, mà lại thương anh! Các anh ca tụng một bọn bán nước, bán máu người, đã làm tâm hồn và thơ ca anh xuống dốc. Các anh chửi một chính Đảng, một nền tư tưởng mà rồi đây cũng sẽ hết sức cứu lấy các anh.

Hãy làm lại cuộc đời mình đi Vũ hoàng Chương. Nghĩa là nếu không có thiện chí như Henri Heine thì cũng cần dè dặt như bà má."

[3] https://baithohay.com/hoa-dang-1959-tap-tho-vu-hoang-chuong-hay-dac-sac-nhat-phan-3.html. Bài thơ Từ đây trong tập thơ Hoa đăng:

[4] Đây là nguồn gốc của những 'câu thơ máu me'. Trong tiểu thuyết chánh trị Ván bài lật ngửa, Trần Bạch Đằng viết:

https://isach.info/mobile/story.php?story=van_bai_lat_ngua__nguyen_truong_thien_ly&chapter=0045

“Phần cuối của buổi sáng khai mạc đại hội văn hóa dành cho những văn nhân, có tên tuổi phát biểu ý kiến. Sở nghiên cứu chính trị nhận xét từng người phát biểu như sau:

Phạm Việt Tuyền, chủ bút báo Tự Do: Quá hăng hái nên lạc đề.

Võ Huyền Đắc, Trần Tuấn Khải, Đông Hồ: Rất chung, không rõ lập trường.

Đinh Hùng: quan điểm chống Cộng nổi bật nhưng quá kiêu và nói về cá nhân mình hơi nhiều. Cử tọa xì xào.

Vũ Hoàng Chương:

- Xưa tôi làm “thơ say” nay tôi làm “thơ tỉnh”. Tại đại hội này tôi xin đọc một bài thơ...

(Có tiếng nói từ hàng quan khách: Thi vương dù say hay tỉnh vẫn: “Lời lời châu ngọc, hàng hàng gấm thêu”.)

Tôi làm bài này để cảm tác thời cuộc nhân có việc trưng cầu dân ý suy tôn Ngô chí sĩ...

(Nhà thờ đằng hắng lấy giọng)

Lá phiếu trưng cầu, một hiển linh.

Đốt lò hương gửi mộng bình sinh

Từ nay trăm họ câu hoan lạc

Đàn khúc đầm Dao, rượu chén Quỳnh

Có một ngày ta trở lại Cố Đô

Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ

Trên tầng chí sĩ ban tay vẫy

Đại định Thăng Long, một bóng cờ...

Vỗ tay…

Fanfani dạm hỏi người bên cạnh các từ 'đầm Dao', 'chén Quỳnh' và le lưỡi khi cô dịch câu 'Lưỡi lê no máu rửa Tây Hồ'. Ngô Đình Nhu cau mày. Rheinardt nửa như cười nửa như mím môi. Nguyễn Thành Luân lặng lẽ. Số khác, trong đó có Đông Hồ, Trần Tuấn Khải,... thở dài.”

[5] Kỉ yếu của Đại hội Văn hoá Toàn quốc năm 1957:

http://ndclnh-mytho-usa.org/KhoSachCu/Dai%20Hoi%20Van%20Hoa%20Toan%20Quoc_.pdf