Nguyễn Xuân Thiệp

Cọng lau gầy trĩu nặng bóng tà dương

Câu thơ của Thầy Tuệ Sỹ được Duyên trích dẫn dùng làm tựa đề cho một bài đăng ở Blog Phố Văn gần đây, gợi Nguyễn nhớ đến dáng thơ và hồn thơ của một thiền sư phiêu lãng trong cõi trần thế đầy gai sắc và bụi bặm này. Những điều vừa nói được Nguyễn ghi trong một bài tản mạn viết cách đây nhiều năm. Nay nhân tiết tháng bảy ‘ngàn lau nhuốm bạc’… xin đăng lại với đôi nét điểm tô.

Thật ra Nguyễn không được may mắn như Đinh Cường hay Nguyễn Thị Khánh Minh và nhiều bạn bè khác có cơ duyên gặp thầy Tuệ Sỹ. Chỉ được đọc Thầy thôi.

Còn nhớ, Đinh Cường đã có lần gởi cho một tập ảnh tài liệu văn học, trong đó có một tấm chụp thầy Tuệ Sỹ ngồi đàn dương cầm, bên cạnh là Đinh Cường và Dương Nghiễm Mậu đứng lặng nghe. Nguyễn rất thích bức ảnh này, nó gợi Nguyễn nhớ tới một truyện ngắn của Tuệ Sỹ viết đã lâu, trong đó tiếng dương cầm thoảng bay trong mùi tóc ngọc lan. Ngoài ra, tấm ảnh cũng nhắc nghĩ tới một tác phẩm dịch thơ của Tuệ Sỹ do nhà xuất bản Phương Đông trong nước ấn hành năm 2009, có tựa đề Những Điệp Khúc Cho Dương Cầm - Refrains Pour Piano, do Dominique de Miscault, nữ họa sĩ người Pháp, chuyển ngữ và trình bày, minh họa.

 

Nguyễn từ lâu nay vốn yêu mến và kính trọng thầy Tuệ Sỹ – trước hết vì đạo hạnh cao vời của thầy và bao phủ lên tất cả là những dòng thơ uyên áo, sâu thẳm, âm vang vào tận hồn người và gỗ đá. Đặng Tiến nhận xét “thơ ông [Tuệ Sỹ] xuất hiện như vầng trăng ra khỏi đám mây, như mùi hương bông sứ chợt thoảng vào vườn khuya, là một niềm vui chung, và cho người lữ khách ngồi lại bên đường, buổi chiều, “cười với nắng một ngày sao chóng thế… đỉnh đá này và hạt muối nọ chưa tan […]”. “Thơ Tuệ Sỹ cô đúc, hàm súc, uyên áo… Ngôn ngữ lấp lánh ánh sáng tâm cảm và ngoại giới, trầm tư và huyễn mộng. Hình ảnh chập chờn, ngôn từ lảo đảo, như những tiếng dương cầm đuổi bắt nhau, chưa kịp tương phùng đã muôn đời vĩnh quyết.”[*]

Đúng là vậy. Trở lại với tựa đề của bài tản mạn này: Cọng lau gầy trĩu nặng bóng tà dương. Câu thơ cực hay của thầy Tuệ Sỹ ám ảnh tâm trí Nguyễn nhiều năm nay. Lẽ ra phải trích cả hai câu liền mới diễn tả rõ thân thế của thầy:

Người ở lại với bàn tay bạo chúa

Cọng lau gầy trĩu nặng bóng tà dương

Khốc liệt mà đẹp biết bao. Sau 1975, biết bao tu sĩ, trí thức, văn nghệ sĩ ở lại và bị vùi dập trong bàn tay sắt máu của chế độ. Thầy Tuệ Sỹ đã một lần đối diện với bản án tử hình dành cho thầy. Rồi bao nhiêu là bức bách, vây khổn, đọa đày, thầy vẫn đứng vững như cọng lau gầy bên đồi gió. Cọng lau gầy trĩu nặng bóng tà dương, đúng là hình ảnh của thầy sau cơn cát bụi phủ vùi. Cứ nhìn vào bức ảnh thầy chụp chung với Nguyễn Đức Sơn do Đinh Cường gởi tới là thấy rõ.

Thầy đi tu từ nhỏ và đã đến được chỗ an nhiên như núi đá dựng. Xin đọc bài Tự Thuật của thầy, qua bản dịch của Nhất Uyên:

Ba mươi năm trước học khổ không

Kinh điển đôi chồng che cửa song

Xuân xanh không đoái, xuân già cỗi

Trúc biếc tà bay, ngát mộng lòng

Thấm thoát mi dài buông án cũ

La đà tóc bạc nửa tàn phong

Một sớm hụt chân rơi vách núi

Mới thấy chơn không đối tịch hồng

Bây giờ, xin bạn hãy lắng lòng, nghe kỹ lại đi, những dòng thơ của thầy Tuệ Sỹ viết từ trong tù mà tưởng chừng như quyện vào tiếng dương cầm thánh thót với âm thanh hồ cầm trầm thống:

Đôi mắt ướt tuổi vàng cung trời hội cũ

Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang

Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ

Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn

Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở

Đỉnh đá này và hạt muối nọ chưa tan

Cười với nắng một ngày sao chóng thế

Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng?

Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ

Bụi đường dài gót mỏi đi quanh

Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ

Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn

“Chỉ một bài thơ, Tuệ Sỹ đã trùm lấp hết mọi chân trời mới cũ từ Đường thi Trung Hoa tới siêu thực Tây phương.” Bùi Giáng đã nhận định như thế về Tuệ Sỹ qua bài thơ Khung Trời Hội Cũ trích dẫn trên.

Đúng như Đặng Tiến nói, “Hình ảnh chập chờn, ngôn từ lảo đảo, như những tiếng dương cầm đuổi bắt nhau, chưa kịp tương phùng đã muôn đời vĩnh quyết.” Từ vách núi đá dựng ấy, nhìn lại thuở tóc còn xanh ở khung trời cũ, chợt thấy, chao ôi, "áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang", để rồi bây giờ trong u tĩnh, "thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn". Và hơn thế nữa, sau gần ba mươi năm đọa đày trong chốn bụi đỏ, thân thế hiện thời bao xiết nổi nênh, "ngược xuôi nhớ nửa cung đàn / ai đem quán trọ mà ngăn nẻo về”. Và rồi, một lần nữa nhìn lại thanh xuân, thấy nổi bật lên hình ảnh thật đẹp và nhiều ý nghĩa của một đời người vừa qua: "Ta đi trong cõi vĩnh hằng / nhớ tàn cây nhỏ mấy lần rụng hoa".

Xin đọc thêm một khúc thơ cũng chứa đựng những hình ảnh lung linh xa thẳm, nhưng nhìn kỹ vào đó sẽ hiểu được những trầm tích đau thương của con người trong lịch sử:

Giăng mộ cổ

Mưa chiều hoen ngấn lệ

Bóng điêu tàn

Huyền sử đứng trơ vơ

Sương thấm lạnh

Làn vai hờn nguyệt quế

Ôm tượng đài

Yêu suốt cõi hoang sơ.

Bản dịch của Đặng Tiến càng khiến ta thâm cảm vẻ đẹp của thơ Tuệ Sỹ:

Sur les tombes antiques

La pluie du soir se confond en larmes

Des mythes illusoires

En ruine esseulés,

La bruine givre

Les épaules meurtries de laurier

Serrant la statue

J’aime ô que j’aime les espaces innocents

Giữa dòng những biến chuyển khốc liệt của mấy chục năm qua, ta càng thấy rõ hình ảnh cọng lau gầy trước gió. Thầy Tuệ Sỹ trong thân thể hao gầy của một thiền sư đã cưu mang một trái tim vô úy. Rõ ràng bão tố không làm thầy sợ hãi. Trong muôn trùng vây bủa, thầy luôn luôn dõng dạc cất tiếng. Những thông điệp hàm chứa yêu thương của thầy không ngớt gởi đi, bất chấp và thách thức bạo lực. Còn nhớ, dạo nào trong những lời nhắn gởi tăng sinh ở Huế xuất phát từ trái tim hồng, thầy Tuệ Sỹ đã nhận diện lại đời mình và bày tỏ tâm nguyện đi cùng với lớp trẻ hướng về tương lai của đất nước và đạo Phật: "Thế hệ của thầy thừa hưởng được nhiều từ Thầy Tổ, nhưng chưa hề báo đáp ân đức giáo dưỡng cao dày trong muôn một. Chỉ mới tròn ba mươi tuổi, đã phải khép lại cổng chùa, xách cuốc lên rừng, xuống biển, cũng mưu sinh lao nhọc như mọi người. Rồi lại vào tù, ra khám, lênh đênh theo vận nước thăng trầm. Sở học và sở tri cũng cùn mòn theo tuổi đời, năm tháng. Duy, chưa có điều gì thất tiết để điếm nhục tông môn, uổng công Sư trưởng tài bồi. Một chút niềm tin chưa hề thoái thất, chỉ mong cùng chia xẻ với thế hệ kế thừa. Một thế hệ đang trưởng thành để khởi tỏ ngọn đèn Chánh pháp giữa một đất nước thấm nhuần phong hóa.”

“Cầu mong các con có đủ dũng mãnh để đi bằng đôi chân của mình, nhìn bằng đôi mắt của mình; tự xác định hướng đi cho chính mình. Thầy sẽ là người bạn đồng hành với các con trên đoạn đường bóng xế của đời mình."

Cọng lau gầy trĩu nặng bóng tà dương… Một lần nữa chúng ta nhìn lại chân dung của thầy Tuệ Sỹ: trong tấm thân gầy guộc ấy, bên trong nụ cuời tươi và đôi mắt sáng, ẩn một trái tim vô ngại, vô úy. Không phải lúc nào đất nước cũng có được một con người như thế.

NXT

*Nguồn: Báo Trẻ số 1306

---

[*] Đặng Tiến, Âm trầm Tuệ Sĩ (Chú thích của Văn Việt).