Dư Thị Hoàn

Bất cứ một người nào theo đuổi văn nghiệp cũng đều bị bỏ bùa bởi một mê cung. Mê cung là gì? Nó chính là những rung động đeo bám bất tận về những sự việc, những con người ảnh hưởng đến ta, hoặc gây ấn tượng cho ta. Khi ta viết, nghĩa là ta đã bị lôi cuốn và bị thất lạc vào mê cung. Nói cách khác là cảm xúc của ta bị đánh đắm, bị nhấn chìm hoàn toàn bởi chính nhân vật, sự việc và cảnh sắc mà ta theo đuổi. Cấp độ thôi miên của mê cung ấy đối với tác giả rất dễ kiểm chứng qua hiệu ứng lan truyền sang độc giả, vì nó theo tỷ lệ thuận. Theo tôi đó là điều kiện tiên quyết và cũng là yếu tố tiên thiên cho một tác phẩm ra đời.
Cuốn tiểu thuyết Thiếu nữ đánh cờ vây cũng đã ra đời như vậy. Theo lối tự sự, tự bạch và tự thuật một cách mê mẩn và hấp dẫn. Nhà văn đã dẫn dụ độc giả cùng phấp phỏng, cùng mê đắm trên lối vào thám hiểm các ngóc ngách mê cung của hai nhân vật – cô thiếu nữ Mãn Châu và anh sĩ quan của quân đội Nhật hoàng.
Song, một tác phẩm trác việt và vóc dáng tầm cỡ còn đòi hỏi nhiều hơn thế nữa. Một điều không thể bỏ qua, thậm chí không được phép bỏ qua, để chứng tỏ được trưởng lực và ma lực của một thể loại trường thiên (dài hơi) như tiểu thuyết, là người cầm bút phải tìm bằng được cái chìa khoá, thoát ra khỏi mê cung cảm xúc, để lấy lại thăng bằng cân não cho công việc lựa chọn cấu tứ và cấu trúc tác phẩm.
Tôi cho rằng một bố cục siêu việt, thậm chí đến mức siêu phàm, là nét nổi bật của tiểu thuyết Thiếu nữ đánh cờ vây, đã định hình tên tuổi của nữ nhà văn Sơn Táp.
Bày đặt ra một trận cờ vây, đẩy hai nhân vật chính, một anh chàng điệp viên sĩ quan Nhật hiếu chiến và một nữ sinh Trung Hoa trong hàng ngũ bí mật phản chiến, lên vị thế của hai kỳ thủ, Sơn Táp đã tận dụng thế trận đối kháng của hai giác đấu trên bàn cờ như một miền phì nhiêu để dung dưỡng và gieo mầm cảm hứng xung đột về xuất xứ, chủng tộc, về quốc gia, lịch sử, về lễ giáo, phong hoá, về tư tưởng, tình cảm, về sinh hoạt, sở thích…, có thể nói là từ vi mô đến vĩ mô. Ðồng thời thông qua từng thế cờ đến hẹn lại lên, qua từng bước dịch chuyển của các quân cờ trắng đen (cũng màu sắc đối kháng) căng thẳng nhưng vô cùng tao nhã, Sơn Táp đã nâng đỡ và chuẩn bị cho một kết cục triệt tiêu đối kháng bằng tình yêu hiến sinh đẫm máu đớn đau trong cảnh giới thăng hoa của triết lý đời người. Song hành trong mê cung của hai nhân vật đấu cờ, hoà trộn hỗn tạp và điêu luyện giữa bút pháp lịch lãm và thủ pháp đối kháng là căn cốt nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết dấu ấn này.
Ðiều kỳ khôi nữa là hai con người “không đội trời chung” kia lại được đặt ở cùng một vị trí nhân xưng số một! Tác giả đã hoàn toàn hoá thân, hoàn toàn nhập thần vào cả hai cái “Tôi” đồng hiện mà hoàn hảo đến mức không lộ một mối hàn nào, nhằm trình bày hai mô hình đối nghịch về mọi mặt, đó là một mạo hiểm về thủ pháp.
Tuy vậy, để không bị lệ thuộc, mà cũng không thiên vị sở hữu cái Tôi nào, tác giả đã khéo léo sắp xếp chương hồi tự sự của hai cái Tôi song hành đó bằng kết cấu cài răng lược, lớp lang theo từng nước cờ vây. Những bước tấn công và phòng ngự đậm nét thăm dò, một tiến một lui nối tiếp, tạo sóng cho cuốn tiểu thuyết.
Cứ thế mải mê và hăm hở, cả hai thế giới tâm hồn được phơi bày dần dần và không quên phép tắc tỷ thí thông qua các đấu thuật vây hãm đượm màu sắc phấn khích phương Tây trong vỏ bọc trầm mặc của phương Đông.
Bố cục thông minh ấy khiến độc giả nghiễm nhiên thành người trong cuộc, hễ mở cuốn sách là cảm giác mình chễm chệ ngồi bên bàn cờ được khắc trên phiến đá ở ngay quảng trường Thiên Phong, giữa trung tâm một thành cổ bên phương trời đông bắc ảm đạm và tao loạn.
Cuốn sách gồm 92 chương, đập vào mắt ta ở mỗi chương là những con chữ, nhưng trong óc ta lại hiện lên các trận đồ thách thức thế cờ, chương nào cũng khêu gợi tính hiếu kỳ (muốn đọc một hơi), tính cảnh giác (muốn đọc lại chương cũ) và pha chút hiếu chiến (bị kích động bởi những chi tiết hào sảng, những tình tiết nên thơ và cả những ham muốn phá trinh miền viên miễn…) ở nơi chúng ta. Mỗi một chương khép lại cũng đày ải người đọc đến bờ vực tâm trí của người chơi cờ. Có những chương làm ta mãn nguyện đắc chí, có những đoạn khiến ta thất vọng ê chề, và rất nhiều câu hỏi bện xoắn giữa cái sống và cái chết, chặn đứng ta bằng dấu chấm hết của từng chương từng hồi. Tựa hồ như cô bé trong truyện, chăm chút việc đánh dấu và ghi chép lại thế cờ sau một ván chơi vừa kết thúc, và đeo đẳng những dằn vặt, nghi vấn để hòng giải mã tiếp ván cờ sau…
Nếu gạt bỏ cấu trúc ly kỳ và cấu tứ táo bạo nhưng hợp lý khi phân tích nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết Thiếu nữ đánh cờ vây, sẽ là một thiệt thòi cho tác giả, một Sơn Táp mang ý niệm đột phá không những về nội dung mà trọng điểm còn nằm ở hình thức biểu đạt.
Nữ nhà văn này đã từng bộc bạch: Một nhà văn chuyên nghiệp không chỉ viết về thời đại của mình. Nhưng tôi lại nghĩ khác: Một nhà văn chuyên nghiệp phải để tâm và thắng cuộc trong trò chơi cấu trúc tác phẩm của mình.
Hải Phòng ngày 24/9/2007