Lê Học Lãnh Vân

Thời gian thoải mái nhất trong năm của Vương là khoảng giữa tháng mười sang giữa tháng mười một. Bên ngoài áo sơ mi là một áo len không tay, khoác thêm áo gió mỏng, mỗi ngày Vương đi bộ khoảng hai mươi lăm phút tới phòng thí nghiệm khi nhiệt độ ngoài trời khoảng 8-14 độ C. Tới nơi, cởi áo khoác nghe trong người ấm hỉm, pha một ly cà phê nóng nhâm nhi, tán thời sự với mấy bạn tây đầm nhiều chuyện trước khi bắt đầu công việc…

Trên đường đi từ căn hộ thuê trên đồi Les Ulis xuống campus trường Orsay, những khúc quẹo cho tầm nhìn về thành phố êm đềm, mái nhà đỏ xa xa giữa những vạt rừng đỏ xanh vàng tầng lá… Dọc đường lá vàng, đỏ ngập hai bên lề và rải rác giữa lộ, một chiếc xe vụt qua, xác lá bay lên rồi rơi xuống cuộn lăn tròn…

Mỗi ngày ngang căn biệt thự đơn sơ, xinh xắn với sân vườn rộng rãi, từ dưới sân vườn bước lên nhà là con dốc thoai thoải khoảng mười bậc. Một hàng rào con con đỏ vàng xinh xắn chắn ngang cửa vào nhà. Ngày kia có thằng bé con tóc hoe vàng đứng sau hàng rào lắc mạnh lục lạc, khi Vương đi ngang nó kêu váng lên vẫy tay mừng rỡ…

Ông chủ nhà người phương Tây tóc bạc, vẻ cao tuổi nhưng còn rắn chắc, lúi húi ngoài vườn vui vẻ mời anh vào chơi. Thằng bé là cháu ngoại ông, rất hiếu động, chiếc hàng rào con con để ngăn nó không té xuống các bậc thang. Ông vào nhà một chút, cầm hai tách cà-phê nóng hổi ra vườn mời khách, khoe những chùm hoa cúc và dãy chậu xương rồng đặt trên những viên đá hộc sắp quanh co trên cỏ xanh…

– Tôi thấy ông đi làm ngang mỗi ngày, tính mời ông vô chơi mà sợ ông đang vội…

– Ah, ông là người Việt. Hay quá, hay quá, ông phải vào đây xem cái này!

Kéo ngăn tủ, ông cẩn thận lấy ra một bức tranh vẽ bằng bút chì đen, rất sắc nét và chi tiết, một bà mẹ lưng còng bán rau cạnh chiếc xe thổ mộ. Nét mặt bà cụ chất phác, hiền hậu, hằn nhiều nếp nhăn…

– Tấm hình vẽ lại từ một tấm hình tôi chụp hơn năm chục năm trước.

Bỗng ông đổi sang tiếng Việt, giọng lơ lớ nhưng rất sõi.

– Ngày xưa tôi ở Việt Nam. Gia đình tôi sang Việt Nam từ đời ông nội. Ông nội tôi theo hải quân, có làm trong đội xây dựng công xưởng Ba Son. Ba tôi không theo nghề lính, rủ mấy người bà con qua Việt Nam mở đồn điền ở Phước Long.

– Má thằng nhỏ này là con lai đó. Nhà tui người Việt, mất hai năm trước rồi. Ông biết tui bao nhiêu tuổi không?

Chưa kịp ngạc nhiên vì người phương Tây ít khi nói về tuổi thì Vương nghe ông tiếp…

– Tôi sinh năm 1914, bắt đầu thế chiến thứ nhất. Tôi sống tại Việt Nam tới sau chiến tranh, họ lấy hết tài sản tôi mới về Pháp.

– Việt Nam giàu, đẹp, văn hóa mình hay lắm. Không biết họ làm sao mà người Việt mình giờ qua đây nói xứ mình nghèo, người mình không còn sống tốt với nhau nữa…

Thiệt là “tha hương ngộ cố tri”. Tiếng “mình” của ông dậy sóng lòng kẻ mới qua Pháp vài năm và chưa biết sẽ trở về không. Hình hài vóc dáng Tây mà tâm hồn sao Việt tới vậy?

– Hồi đó trên đồn điền tôi vui lắm, ưa tổ chức ăn chung. Mỗi lễ lớn mở tiệc mời hết công nhân với gia đình. Có nhảy đầm mà người ta không nhảy, nhạc tây không nghe, uống rượu rồi ra nằm võng hát vọng cổ. Tụi tui cất cho công nhân mỗi người một căn nhà sát nhau, dãy nhà phía sau. Tụi tui chịu tiền cho con công nhân đi học. Tụi con nít dễ thương, vui lắm.

– Mà, xứ gì giặc giã hoài, trong sở tui có mấy người theo Việt cộng, tui biết, kêu họ ra nói riêng biểu lo làm ăn đi đánh giết hoài làm chi. Lần hồi tụi tui giúp vốn cho ra riêng làm ăn khá giả không sướng hơn đánh giết nhau sao. Hồi hết chiến tranh, họ tố cáo tui tâm lý chiến, kêu người trong đồn điền chống lại tui, hổng biết họ nghĩ cái gì. Thêm đồn điền mất hết, tui chán quá, về Pháp luôn. Tui thương Việt Nam còn hơn thương Pháp nữa!

Vương đi từ ngạc nhiên này sang ngạc nhiên khác, vừa hồi hộp và kính trọng nghe ông kể chuyện xã hội ngày xưa vừa xem mấy tập album cũ lật từng trang dưới tay ông... Mỗi câu chuyện đều có ảnh chụp kỷ niệm.

– Nhà tui đó, ông thấy đẹp không! Bả hiền, chịu cực với tui. Hồi đó tui thích đi săn, ăn uống với bạn giữa rừng, để bả ở nhà một mình lo hết mọi chuyện đồn điền. Tui có một cô đầm, amour de race (tình chủng tộc) mà bả cũng hổng nói. Qua Pháp mấy năm đầu ở quận Antony, nhà chính phủ bán rẻ. Sau con gái làm ngân hàng lương khá mới mua cái nhà này từ người bà con. Qua đây lớn tuổi, không có người giúp việc bả cực lắm. Ở bển cực, qua đây cũng cực. Ông coi đi, bả hiền mà đẹp.

Bàn tay từ từ đưa chiếc khăn mu-soa lên chậm nước mắt… Người phụ nữ vận bà ba, tóc búi phúc hậu, ngồi sên mứt, gói bánh tét với bạn bè trong nhà dưới. Người phụ nữ cầm sào hái xoài cho đám trẻ bu quanh. Người phụ nữ vận áo dài, đeo kiềng sang trọng ngồi tràng kỷ phát lì xì ngày Tết…

Cảnh Việt Nam ông chụp đẹp quá. Không chỉ đẹp vì kỹ thuật, bố cục. Ảnh nào cũng cả một tấm tình. khi ngất ngây sương khói cao nguyên, khi dạt dào sông nước Cửu Long, khi trĩu lòng cảnh đời tần tảo, khi đắm say tà áo giữa chợ hoa Nguyễn Huệ, lúc ngọt ngào tách cà-phê Brodard, Givral…

Vương nhìn kỹ các tấm ảnh về cao nguyên. Gót chân ông dạo hết vùng cao nguyên, đất đỏ, từ Phước Long lên tận Gia Lai, Kontum. Núi rừng xanh ngắt, hồ nước trong veo, suối khi thì trắng xóa cao xa hùng vĩ, khi thì núp lén giữa rừng xanh. Những cô gái dân tộc trẻ trung tươi mát núi rừng.

– Con đường này tui gặp vua Bảo Đại. Nơi này đàn voi lội suối băng ngang. Chỗ này ông Diệm đi kinh lý…

Ông thở dài…

– Trước khi lên máy bay đi Pháp, nhà tui muốn thăm lại đồn điền. Tui nói thăm làm chi, còn của mình đâu! Thời buổi này đi cũng nguy hiểm. Bả khóc hoài. Không phải tiếc tiền, mà vì sợ mấy người còn ở lại sống không nổi. Hết rồi, chiến tranh phá hết rồi…

Nguồn: Diễn Đàn, ngày 20/5/2021, https://www.diendan.org/sang-tac/ong-chu-don-dien