TS. Phạm Huy Thông

Nhân có thông tin Giáo hoàng Phanxicô đã chấp thuận đơn từ nhiệm Giám mục Chính tòa giáo phận Hà Tĩnh của Đức Cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp, Văn Việt  xin đăng bài sau đây của TS. Phạm Huy Thông, viết cách đây 11 năm, vào dịp linh mục Nguyễn Thái Hợp nhận chức Giám mục Giáo phận Vinh.

Văn Việt

Thấy Đức Cha Cao Đình Thuyên tuổi đã cao nên mỗi khi có dịp gặp ngài tôi thường hỏi: Đức Cha đã tìm được người kế vị chưa? Ngài trả lời: Xin hãy cầu nguyện cho Giáo phận. Tháng 10-2007, dịp Đại hội 10 các Giám mục Việt Nam, ngài ghé tai tôi thì thầm: Đã tìm được ứng viên rồi nhưng xin hãy tiếp tục cầu nguyện thêm cho Vinh nhé. Rồi tin tức cũng đồn thổi ra ngoài. ứng viên chính là linh mục GS Nguyễn Thái Hợp. Nhưng chờ đợi mãi vẫn chưa thấy Toà Thánh nói gì. GS Đỗ Quang Hưng – Viện trưởng Viện nghiên cứu tôn giáo – cũng là bạn bè đồng nghiệp với cha vẫn hay hỏi tôi: Sao lâu thế? Tôi đành im lặng vì không biết trả lời thế nào.

Khen thay cho Đức Cha già Phaolô biết chọn mặt gửi vàng nhưng tôi tin cha Phaolô còn lọt vào mắt xanh nhiều đấng khác nữa. Đầu năm 2005, tôi và cha Hợp về thăm Thái Bình, tôi đã nghe chính Đức Cha Nguyễn Văn Sang đề nghị xin tiến cử cha về làm người kế vị mình. Ngài cảm ơn Đức Cha Thái Bình nhưng từ chối khéo rằng, cái chất giọng xứ Nghệ của cha không phù hợp với làn điệu hát chèo quê lúa.

Tôi có cái may mắn và vinh hạnh quen biết nhiều học giả Công giáo có tên tuổi như GS Trần Văn Đoàn, linh mục GS Nguyễn Thái Hợp, linh mục GS Viện sĩ Trần Tam Tỉnh, linh mục Đỗ Quang Chính, linh mục Nguyễn Hưng, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Xuyên, nhà văn Phạm Đình Khiêm, sử gia Nguyễn Đình Đầu… qua những cuộc hội thảo khoa học hay thuyết trình tại các trường đại học hay viện nghiên cứu. Nếu có cơ hội, chúng tôi thường cố gắng để tạo ra sự gặp gỡ giữa các học giả Công giáo và ngoài Công giáo nhằm để trao đổi thông tin, tư liệu, phương pháp nghiên cứu nhất là nhằm hiểu nhau hơn, hiểu đạo Công giáo khách quan hơn. Tôi vẫn nói với đồng nghiệp và sinh viên rằng, muốn tìm hiểu, nghiên cứu Công giáo trước hết hãy đọc những tác phẩm của các học giả Công giáo.

Trong số các học giả nói trên, linh mục GS Nguyễn Thái Hợp nay là tân giám mục Giáo phận Vinh, chính là người đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng.

Các nhân sĩ, trí thức chúc mừng Giám mục tiên khởi của Giáo phận Hà Tĩnh tháng 2-2019

Giám mục Nguyễn Thái Hợp và tác giả

Ấn tượng đầu tiên về ngài đó chính là vị mục tử dấn thân cho giáo hội và quê hương. Không có lòng yêu quê hương và giáo hội, tôi chắc ngài không về nước. Bởi rất dễ hiểu, đang ở nước ngoài, thành đạt cả về học vấn và con đường tu trì với điều kiện vật chất và môi trường làm việc tốt hơn ở Việt Nam rất nhiều vậy mà ngài vẫn xin về nước trong con mắt nghi ngờ, e ngại của một số người. Mà họ nghi ngờ cũng có lý do. Trong khi có người trong nước tìm mọi cách vượt biên ra nước ngoài bất chấp cái chết, hiểm nguy rình rập thì ngài xin về. Hay là có âm mưu gì đây? Rời Sài Gòn từ năm 1972, ngài vẫn giữ nguyên quốc tịch Việt Nam kể cả sau biến cố 30-4-1975. Cũng vì điều này mà khiến ngài gặp không ít phiền toái: “Suốt những năm dài tha hương, rất nhiều lần đã cảm thấy thấm thía cái thân phận làm người Việt Nam, đi đến đâu cũng bị rầy la xua đuổi. Cho dù có giấy mời, giấy giới thiệu, cộng thêm tư cách giáo sư và cái mác “linh mục” nhưng với quốc tịch và hộ chiếu Việt Nam, suốt hai thập niên 1980-1990, tôi vẫn phải nhẫn nhục van xin và chờ đợi dài cổ mới xin được visa. Nhiều lần cũng bị các sứ quán ngoại quốc từ chối khéo hay rầy la thực sự” (1).

Về Việt Nam, ngài xuất hiện ở nhiều cuộc hội thảo khoa học, nhiều đại học, viện nghiên cứu của nhà nước. Ở đâu, ngài cũng giới thiệu học thuyết xã hội của giáo hội, lập trường của đạo Công giáo. Tôi có cảm tưởng ngài đã chọn cho mình mảnh đất mới để truyền giáo. Đó là môi trường trí thức, học thuật.

Ngài là một trí thức chân chính, đó chính là ấn tượng thứ hai của tôi về ngài. Ngài là trí thức không chỉ vì có học hàm GS, hai bằng Tiến sĩ được nhà nước công nhận (trong khi Việt Nam chưa công nhận bằng cấp các trường Công giáo cả trong và ngoài nước). Ngài là trí thức vì biết thao thức, trăn trở cùng cộng đồng và có gan nói lên những trăn trở đó. Để có môi trường cho các trí thức trong đạo ngoài đời gặp nhau, ngài có sáng kiến thành lập câu lạc bộ Phaolô Nguyễn Văn Bình quy tụ nhiều trí thức tên tuổi trong cả nước và cũng mạnh dạn bàn đến những vấn đề nhạy cảm như giáo dục, biển đảo Việt Nam... Bất cứ cơ quan, tổ chức nào tổ chức hội thảo khoa học về các vấn đề tôn giáo, xã hội, ngài đều tham gia và có những phát biểu cũng rất thẳng thắn. Nhận xét về xã hội hiện nay, ngài nói: “Phải chăng chúng ta đang trải qua giai đoạn tranh tối tranh sáng, đạo lý cương thường đảo lộn, quay cuồng, sống vội, chụp giật, buông thả? Ngay cả về mặt kinh tế, chất lượng cuộc sống của đại đa số người dân không những không tăng mà lại giảm sút. Dịch vụ công cộng như giao thông, giáo dục, y tế, hành chính… ngày càng quá tải và xuống cấp. Trái ngọt và quả đắng do tăng trưởng kinh tế cao đem lại không được chia ra đồng đều cho các thành phần khác nhau trong xã hội. Hố phân cách giàu nghèo ngày càng sâu thẳm” (2).

Tranh thủ mọi diễn đàn, ngài cũng nêu những kiến nghị cho các tôn giáo: “Mọi người đều biết là đất nước chúng ta đang trải qua một cuộc khủng hoảng trầm trọng về giáo dục và y tế. Trên lý thuyết, mặc dù nhà nước chủ trương xã hội hoá giáo dục và y tế nhưng cho đến nay các tổ chức tôn giáo vẫn chưa được trực tiếp tham gia vào lĩnh vực này” (3).

Nếu nhà trí thức chân chính là người biết nêu phản biện về các vấn đề xã hội thì ngài là một trí thức như vậy.

Ấn tượng nữa của tôi về ngài: đó là một người ứng xử tốt với bạn bè. Chỉ cần quan sát quan khách trong lễ tấn phong giám mục của ngài ở Xã Đoài ngày 23-7 vừa qua là biết. Các trí thức trong Nam ngoài Bắc tề tựu về chia vui với ngài như các GS Chu Hảo, Chương Thâu, Đỗ Quang Hưng, Nguyễn Quang Hưng, nhà văn Nguyên Ngọc, … Mấy bữa đó email của tôi bị trục trặc nên không nhận được thư của ngài. Ngài nhờ nhà báo Vương Đình Chữ gọi cho tôi, sắp xếp xe đi nhưng xem chừng vẫn chưa yên tâm nên lại gọi điện thoại trực tiếp nhắc lại. Trong bữa cơm, ngài đến từng bàn nâng cốc, chụp ảnh với mọi người. Tôi có nói riêng với ngài rằng: Xin chúc mừng Hội đồng Giám mục Việt Nam có thêm một giám mục có học hàm GS nhưng giới nghiên cứu có nguy cơ mất đi một học giả Công giáo. Không biết có phải ngầm muốn bác bỏ ý kiến của tôi hay không mà ngài cho người mang tặng mỗi chúng tôi một túi có hai cuốn sách còn thơm mùi mực mang tên tác giả với chức vụ giám mục. Đó là cuốn Việt Nam dấu yêu: Quê hương và Giáo hội do CLB P. Nguyễn Văn Bình ấn hành và cuốn Một cái nhìn về giáo huấn xã hội Công giáo do nhà xuất bản Phương Đông với Imprimatur của Đức Tổng Giám mục Bùi Văn Đọc. GS Chu Hảo hỏi ngài rằng: Trước đây bọn tôi vẫn gọi ngài là “anh Hợp” , bây giờ xưng hô thế nào? Ngài trả lời: Trước gọi thế nào, bây giờ cứ gọi thế. GS Chu Hảo cho tôi biết, ngài đã cộng tác và giúp đỡ nhà xuất bản Tri thức của ông rất nhiều vì sách của nhà xuất bản rất kén bạn đọc và chỉ nhằm phổ biến tri thức của nhân loại. Tôi cũng biết, ngài cộng tác với Viện Triết học, Viện Nghiên cứu tôn giáo và nhiều trường đại học để tổ chức những cuộc hội thảo lớn mà trước đây chưa từng xuất hiện ở Việt Nam. Mỗi có dịp ra Hà Nội, ngài lại gọi điện thoại cho chúng tôi đến gặp và cũng chiêu đãi chúng tôi những “bữa cơm bình dân” để có thời gian trao đổi với nhau nhiều hơn.

Ngài từng đề nghị với Đức cha Sang và tôi mong muốn ở phiá Bắc cũng có một câu lạc bộ như kiểu CLB Phaolô Nguyễn Văn Bình. Bây giờ ngài ra Bắc, chúng tôi hy vọng không khí trao đổi học thuật của CLB sẽ lan ra Bắc và Giáo phận Vinh sẽ là nơi quy tụ các học giả cả nước về đây quanh vị tân giám mục này.

Vinh - Hà Nội, tháng 7 năm 2010

(1), (2) GM Paul Nguyễn Thái Hợp O.P, Việt Nam dấu yêu: Quê hương và Giáo hội, CLB P. Nguyễn Văn Bình 2010, tr.50; tr.83- 84.

(3) Nửa thế kỷ người Công giáo Việt Nam đồng hành cùng dân tộc, Nxb Tôn giáo, Hà Nội 2003, tr.137.