Lê Học Lãnh Vân

Năm đầu tiên, dù đang theo khóa học DEA, Vương được giao cho một bàn làm việc ngồi chung phòng với Roland và Anne, và một bàn thí nghiệm (paillasse) được trang bị tân tiến. Roland nói các sinh viên Pháp sau DEA mới tiến hành làm luận án, còn Vương, anh bắt đầu luận án ngay từ lúc đó bởi vì anh đã là cán bộ nghiên cứu từ lúc bên Việt Nam.

Thực ra Vương không mất bao nhiêu thì giờ cho việc theo học các lớp DEA, phần lớn thì giờ của anh dành cho việc chuẩn bị luận án, đọc và tóm lược một cách tổng quát nhất các tài liệu liên quan, soạn chương trình nghiên cứu cho đề tài André đã giao. Anh cũng sẽ tiến hành thực tập các phương pháp thí nghiệm mới nhất lúc đó như trích ly các phân tử di truyền, cắt và nối chúng, tìm trình tự phân tử ADN, ARN. Đồng thời anh tiến hành các thí nghiệm mà kết quả gần như chắc chắn sẽ được dùng cho luận án.

Trong khoảng một tuần lễ đầu tiên làm việc tại Labo, với sự chăm sóc cận kề của Roland, Vương có kết quả xác định trình tự một đoạn ARN thật tuyệt vời. Đoạn phim đẹp và rõ tới mức Roland kêu André qua xem, và cả hai cho rằng là đoạn phim đẹp nhất cả hai từng quan sát.

Sau đó Roland dần dần bỏ mặc anh, chỉ trò chuyện, bàn luận với Anne, tới giờ ăn trưa hai người cũng kéo nhau đi không mở miệng rủ anh. Lòng cũng buồn bực, Vương la cà chơi với các bạn khác phòng, nhờ đó anh kết bạn với những nghiên cứu sinh cũng đang làm luận án như Pierre Nahon, Pilar Delgado, cô bạn đến từ Tây Ban Nha…

Trong thời gian Roland để anh tự xoay sở, Vương tìm tài liệu trong thư viện của Labo và liên kết với những người quan tâm đề tài trong các phòng thí nghiệm gần đó của trường Paris-Sud tại Orsay.

Khoảng ba tháng sau, khi bắt đầu viết tổng quan, Vương có buổi làm việc với Roland và André. Lúc đó anh mới biết hai người này cố ý để anh bơi. Trong khi Vương tự đánh giá hai tháng qua chưa tạo được thành quả gì thì André nói rằng anh đã làm được những việc căn bản. Đã có những kết quả thực nghiệm đầu tiên và đã liên hệ với một vài nơi cần liên kết. Tự liên hệ với các nơi tìm sự liên kết là kỹ năng quan trọng cho nghiên cứu, André nói. Tới lúc đó anh mới biết trong các buổi làm việc với những nơi đó, André và Roland đã nhắc tên anh, khi Vương đặt mối liên hệ họ thuật lại cho André và Roland. Hai người khuyến khích Vương nên liên hệ với các nhà khoa học ngoài hệ thống trường Paris-Sud, ngoài cả nước Pháp, họ sẽ giới thiệu. Làm khoa học phải liên kết và chia sẻ, André nhấn mạnh.

Sau năm thứ nhất, khi đã lấy bằng DEA, và sau khi đã thu thập được dữ liệu về trình tự của đoạn phân tử dài khoảng năm trăm nucleotide của RNA từ trên bốn mươi loài sinh vật, đề tài của Vương cần sự hỗ trợ của ngành Ngư học, tức ngành khoa học về Cá, một nhánh rất quan trọng của các động vật Có Xương Sống. Anh được sắp xếp một phòng làm việc chung với hai bạn là Guillaume Lecointre và Hervé Philippe.

Guillaume là một nhà nghiên cứu tại Labo Ngư học, Viện Bảo Tàng Lịch Sử Tự Nhiên Paris, dưới quyền giáo sư Roland Billard. Guillaume tới Labo 444 tham gia trực tiếp nhóm nghiên cứu Phả Hệ Phát Sinh Các Động Vật Có Xương Sống trong một chương trình nghiên cứu chung với Labo. Trong khi ông Roland Billard vẽ lên bức tranh tổng quát về tiến hóa của động vật có xương sống, Guillaume so sánh và phân tích tỉ mỉ các chuyển biến của bộ xương các loài cá, do đó bổ sung bức tranh bằng những chi tiết đầy màu sắc. Hiện nay Guillaume là giáo sư tại Museum National d’Histoire Naturelle de Paris.

Do số lượng dữ liệu rất lớn, đề tài cũng cần được hỗ trợ bởi ngành tin học. Hervé, một kỹ sư ngành máy tính và yêu thích nghiên cứu Phả Hệ Phát Sinh đảm nhận vai trò tích hợp các chương trình phân tích phục vụ nghiên cứu này. Một cách cụ thể, chương trình này sẽ vẽ lên sợi dây liên hệ bà con giữa các nhóm khi dữ liệu so sánh được nhập vào. Thời gian sau có thêm Bernard Gondre tham gia. Không có những bạn này luận án không thể hoàn thành. Thử tưởng tượng, khoảng bốn mươi đoạn phân tử RNA, mỗi đoạn gồm khoảng 500 nucleotides sắp theo trình tự nhất định. Chúng được so sánh nhau từng cặp, có cặp khác nhau vài nucleotide, có cặp khác vài chục, hay gần trăm nucleotide. Lại còn xem chúng khác nhau ở vị trí nào trên đoạn phân tử 500 nucleotide đó. Cũng phải suy ra cấu trúc không gian của phân tử nữa để mà so sánh. Thật là một khối lượng dữ liệu rất lớn nếu không có sự trợ giúp tính toán của chương trình vi tính, và từ thời đó, ba người đã đề cập tới một khái niệm tương tự Big Data hiện nay.

Trong hai năm sau của luận án, Guillaume, Hervé, Vương thường cùng ăn trưa chung tại căng-tin, chơi bóng bàn dưới tầng hầm, uống cà phê. Vương thường thảo luận từ tốn với Guillaume, anh này tính điềm đạm, và thường tranh cãi hăng hái với Hervé là người sắc sảo và rất nóng tính mà bất kỳ sự khác biệt ý kiến nhỏ nào cũng dễ dẫn tới tranh cãi gay gắt tới cùng. Sự tranh cãi gay gắt cũng giúp Vương quen với cách làm việc nghiêm túc, cẩn thận tới từng chi tiết và lập luận kín kẽ hơn. Hervé khá hung hăng khi tranh cãi nhưng lại sẵn sàng giúp đỡ người khác khi được nhờ vả. Vương có bốn bài công bố khoa học chung với Guillaume, Hervé, Roland.

Những bài báo chung của Vương với các bạn Guillaume Lecointre,
Roland Perasso, Hervé Philippe, Hervé Le Guillader từ 1993 tới 1997

Giai đoạn trễ hơn một chút, cô bạn Ý Lucia Manni tham gia vào nhóm vì đề tài của bạn này có những lãnh vực trùng lắp với đề tài của Vương. Cô đã bỏ hai ngày giúp Vương vô số liệu và kiểm tra sự chính xác của chúng.

Sự tương tác với các bạn giúp Vương rất nhiều trong việc đào sâu chuyên môn khoa học, hiểu hơn tâm lý, thói quen của người Pháp và châu Âu, cũng như nâng cao trình độ nói tiếng Pháp của anh vì ba người tranh luận thường xuyên bằng những câu nhanh, ngắn. Guillaume là người dùng một thứ tiếng Pháp tinh tế, tao nhã, nhưng lại thích dạy Vương những thành ngữ lóng rất tục mà mỗi lần nghe được Julienne và Renée phải can thiệp: Ô, ô, Vương, không được nói như thế!

Nhiều điều học hỏi từ giai đoạn làm việc này với các bạn Guillaume, Hervé. Điều có ích nhất với Vương là tinh thần đồng đội, đồng đội trong tranh luận, trong hợp tác, trong chung chịu trách nhiệm khi thất bại và chung hưởng khi đạt thành quả.

L.H.L.V.

Nguồn: Diễn Đàn, ngày 01/03/2021, https://www.diendan.org/sang-tac/cac-ban-cung-nhom-nghien-cuu