Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Xưởng tái chế linh hồn (kỳ 3)
Tiểu thuyết ít chữ Trần Quốc Toàn
(Tiểu thuyết này dành cho những năm tháng
tôi đã sống với những niềm bất an)
Tranh minh họa của Trần Quốc Toàn
PHẦN II
***
con đường xuống núi, dắt người ra khỏi tiếng kêu buồn bã, người nghĩ buồn bã là cách thức để làm hồn cây cỏ, mây trời, trở về chốn thâm sơn cùng cốc, nơi con chim te te gọi gió núi nóng rát, người cầm trong tay một cây kiến cò, mắt mở to nhìn hoa nở tinh khôi,
chắc có lẽ mùa đã rục,
em bé đến hỏi chú sâu về những bông hoa
hoa của bầu trời,
vì sao con ong tìm đến,
mẹ là mẹ đất, nước, khí, trên cánh đồng hạt lúa là giọt máu,
ai! hòn đất tự lật lồng ngực dòng sông
sông cỏ nhìn trời ca thán,
bầy chim sẻ bị bẫy trên cánh đồng,
người nhớ miền quá khứ như chiếc chảo dầu đang đun sôi
tiếng con xuyên sơn vùi mặt tổ kiến
non nước ngồi cào cấu gió mưa tang,
người đi qua cây Phong Du, mặt trời trèo lên trên tổ quạ,
nghe đâu đây, tiếng trẻ con dưới xóm đang khóc, những cọng lá cháy, những cái giếng khô,
tơ bông gòn đắp mặt miễu đình,
vẳng tiếng cầu kinh,
nhưng đó là tiếng cầu kinh của những người mặt đỏ, những người mặt đỏ cầu kinh tế thần rùa, một bầy rùa ngoi ngóp trên điện thờ,
phút giây đó, đầy cảm hứng, đầy bi hoang mà cũng đầy những rung động như là tiếng chim hót, hay là cây cỏ đang hát, tiếng hát từ nỗi thống khổ bao giờ cũng đầy huyết lệ…
***
vào một ngày người về nơi dốc gió, nghe thấy tiếng lòng lắng nhịp phù sa, xin chia nhau khoảnh khắc này đây, khi khuya sớm gõ dấu ấn tiềm thức lên đá,
đá, từ lúc dấu hương bỏ quên loài cây ngủ lâu trong thanh âm, rỉ rả ngọn núi
đặt lại căn cước cho miền đất an trú
bay về trời câu hát chim trích,
ấu thơ ơi! tầm gửi lọn củi giấc mơ ca-lăng-tần-già, cửa chuông gác sách trăng mối gặm,
đã ngàn đêm như những giọt tinh vân còn đọng khuya
loài hoa bão,
ai đi như triều cường dâng cõi mộng biên thùy,
cuối đầu sửa sang dấu chân người
huyệt lạnh mật ngôn cát trắng lưu hồn xưa đất cũ
này cây Sơn Nữ, lòng mùa rắc sương âu lâu, chim nhảy trên
thành phố rêu, có nỗi buồn khắc khoải, Thị Nại am gốc liễu hạt giống
gieo giọt máu hời rát mang cá
rồi nhớ chim khách ngõ vào chiều tối
kinh đêm,
người rung chuông gió Nhật Nguyệt
rêu rao bóng tối, thắp lại sự tàn úa phai phôi, phía dưới những tấm phên nứa, là nghe tiếng vỗ tay của đền đài,
lẽ nào, đền đài lúc này là làng mạc với bản thảo, nửa đêm không trọn một ý tưởng
đôi cánh nào vừa mới đập cánh, vì lẽ, trứng chim ấp muỗi là đá, và trùng vây chữ ngoi lên trong lớp khí quyển đặc màu huyền thoại,
ai gieo nỗi hờn lên tư duy trì mạng nhện,
thao thức, NGHĨA LÀ LÚC NGƯỜI NẤU NUNG TỪNG ÁM ẢNH TRÍ NHỚ, ngôi làng, nơi đang mai một những tích cũ vì không còn người kể chuyện, người kể chuyện, dưới khuya côn trùng rỉ rả, bọn trẻ ngồi, hoặc đứng, hoặc lắng tai để nghe và nhận biết về thế giới, giờ đây, bỗng hoang mạc, người thắp chút lửa củi tre gai, thấy trâu nằm mộng tưởng, trên đường đi,
ghé thăm người bạn
là sĩ phu, hay râu dài bốn mùa không cạo,
hỏi là điềm gì? sao người lưu lạc đến đây,
nơi độc trùng đang ăn hơi thở,
lời nguyền đương đại giữa những giống dân,
chết chóc, từ lâu trên tấm bản đồ của tồn sinh,
thế là, cây cỏ cũng mang thân phận cùng cơn bĩ cực núi sông, lòng trắc ẩn như lúc người để rơi bước chân lạc lõng, người muốn nói chuyện với cây cỏ, mà dường như vô ngôn, người bạn đã già, đã thinh lặng mắt ngó ra biển chiều,
– lẽ ra, chúng ta nên hoan ca, vì hoan ca sẽ làm hồi hương tình yêu nơi đất cũ,
– bạn ta, người nói rằng, nếu không tiếp tục sinh trưởng những ý niệm, có lẽ, người sẽ không hoàn thành xưởng tái chế linh hồn, dù gì đi nữa, hoan ca luôn làm người hứng ngẫu bện chặt cùng sự buồn bã, mà buồn bã luôn chào đón bất kỳ vị khách nào, thuộc về người,
người trở về rừng thông, sau chuyến đi dài, người nhìn cửa hang, và gọi người nữ, người nữ vẫn thao thức bấy lâu, đôi vú nàng teo tóp, tóc nàng như khói bụi, có lẽ, cuộc trình diễn đương đại làm người mệt mỏi, con ong vú lá đang đậu lên vai, khung xương Sống nói với người rằng
π dây đậu biếc đã ôm lấy tượng gỗ
mười hai chiếc xương nối liền cõi âm thanh
tháp lửa, đất cũ hổ nằm,
sông thao thiết,
khuya khoắt về nghe hạc trời hoá gió
thiên tiên
là ý sầu riêng chỉ đèn sáp hiểu là màu toang phủ nguyệt quế
chí trai chưa sờn sợi dây thủy chung,
nhiều loài động vật giờ đây đã mất dấu
chim mỏ vàng, bay về phía trời không,
hoang vu quá chăng.
vết màu vỡ, người thu thần, ngồi thở, gió cửa nam thổi,
và bắt đầu dựng lại ý niệm bấy lâu…
***
ai đi qua ngõ, bóng tối và hư vô, tình yêu của cõi đời, dù là mây, ảo ảnh, khi chực rúc vào tiếng sóng biển, dấu chân lưu dân, đất rừng, mùa bông điên điển nở, dòng kênh chở phù sa tắm vườn bưởi, làm cuộc trăn trở đất, trên mây kia có ông lão ngồi dạy lũ chim trời hát trong ngày nắng hạ,
đường chim bay trú vết của ngàn năm di cư
mỗi khi có tin tức về cuộc biến động của thế giới, ông lão lại ngồi dạy lũ chim hát, vì sợ chúng quên tiếng hát của mình,
nguyên thủy, nơi ẩn trong tiềm thức, là điệu vũ sa mạc, trăng khuyết mẻ hình bóng dòng sông, những thiên thạch rơi, hoa hồng cầu đỏ, mùi chiến tranh, lầu đài vua chúa xanh màu cỏ, và giờ chỉ còn một cõi trống không, một vùng mây ký ức trên mặt đất,
– không thù hận, không máu, sự tàn sát, băng hoại, không ý thức hệ,
vậy mà điềm chi đang khiến cả nhân loại rùng mình, truyền trao tin tức, đêm ngày thốt lên những thống khổ như thế?
thế kỷ này, ông lão đang dạy lũ chim hát bài ca về những tin tức của thời gian,
một hạt bụi, một ký sinh trùng, đã làm sụp đổ mọi thứ vũ lực, mọi quyền năng mà con người muốn làm chủ,
khi đất đai phát tiết, thiên nhiên và chim thú, nghiễm nhiên về lại ngôi vĩnh cửu, không đền đài, không ngôn ngữ nào, mà vẫn sinh sôi, che chở cho loài tự xưng là đỉnh cao của trí tuệ,
ảo ảnh, ảo ảnh đầy trên những tin tức, những ngày dài nhiễu nhương, những ngày bất hạnh, bị tước đi những huyễn hoặc, có chăng cũng là lúc loài người ý thức được rằng, cần trở về với thiên nhiên, chuộc lại lỗi lầm, vì đã truy cùng giết tận những gì thiên nhiên đã ban tặng,
non nước, chim chóc khởi lên
dấu máu là dòng sông kinh khuya
dế gọi bạn tình,
thời gian trình tự cái chết ngôn ngữ,
nhưng, làm sao có thể, để những dòng sông trở lại tắm mát những biền bãi có con chim én chim trích chiều chiều bay về lội, mọi thứ bị phá nát hết rồi, và khi nào đây, mặt đất hiện tại, đã dày kín mộ bia, cả nơi rừng thiêng nước độc, dấu chân của loài người cũng đã găm lên nhưng hờn căm rừng rú dòng thời gian dài như tiếng gió thổi trong tâm hồn, kiên nhẫn và đầy ảo tượng,
mùi thơm của khát vọng, trên đường hoa,
gập ghềnh, uẩn khúc, để nhìn thấu tận cõi miền khi ánh trăng là đôi mắt của chim,
là cuộc tìm kiếm, đào bới, có khi vui buồn cũng là cuộc trăn trở ý thức, trăn trở và hoài nghi,
sinh tồn trong hiện tại, thế là một lần bước vào cánh cửa tưởng tượng, những ký hiệu tiếp nối, bỗng nhiên nhận ra dấu chân của nghìn năm âm thầm ghi lại, đấy có phải là lúc khu vườn lưu trữ ánh sáng, khuôn mặt ngày con ong trên đường bay, gieo hạt âm dương, đất đai khi giọt mưa thấm vào sự cằn cỗi, trong thân thể tứ đại này, bật lên mầm sống, rồi chuyển tiếp cơ sự trong tuần hoàn não trạng, miên man không dứt,
và từ đó, mây đã làm cho dòng nước thêm sắc màu
người đã hát, tiếng hát của chú dế, của suy tư, của ngày và đêm, những rạn vỡ ban mai, dấu ngày như vệt khói loan tin, rằng thế giới đang làm cuộc tẩy trang khuôn mặt sự sống,
kiên nhẫn, như chiếc lá đã kiên nhẫn đợi mùa gió mang đi màu xanh, tái tạo lại buổi hoàng hôn ảo tượng,
lọn tóc khói, nhúm lông & mây
thắp lên khuya trăng,
có tán lá mùa hè, con kỳ nhông cuộn buồng trứng, tôi mơ thấy mặt đất rạn nứt, và tiếng gió, ngoài kia những khuôn mặt người, rớt đầy trên tro tàn,
ai cúi nhặt hoàng hôn chút nước mắt mặt trời,
câu thơ chôn vùi trong ý thức, đêm chợt loé lên,
con ngựa lá cõng những âm run,
có lẽ, chợt nhớ kiếp trước,
trên những mái ngói đã thấm máu của hồn oan vong quốc,
gốc cây mùa chim trú tiếng hót,
tôi thấy âm bản buổi trưa khói thốc,
đá nhớ bầy người tối cổ đang vẽ lên tâm thức lông lá cách họ làm ra lửa
cách con người đương đại đang cắt cổ những dòng sông
thiêu rụi rừng, thọc huyết những đền đài, hủy diệt tiếng nói sơ khai,
đêm, giọt máu loài dạ du trên lối về bản địa
tiếng cơm sôi, tiếng trẻ con nghìn năm hiện về,
bầu vú thiên nhiên đầy những dấu răng độc,
những vòm khăn gió chướng
cỏ lau hồn vỡ trời hiu hắt
những khuôn mặt rụng tả tơi trên đất,
trong giấc mơ khăn trắng, quạ đen & lửa cõi âm hồn…
****
Dưới ngọn núi của những con chim đang ngủ mơ…
bóng tối, nghe như lũ chim trời đã ngủ và mộng thấy những hạt lúa vùi đầu trong bão giông,
mắt đen, ô cửa thời tiết thâm quầng, phủ đầy gió, sương,
bên kia núi, là mặt trời ở một thế giới khác, thế giới của trí tưởng, tôi thở dài, chú tôi bảo, niềm im lặng tận cùng sẽ đưa ta thoát khỏi mọi khổ đau & phiền não,
tóc sẽ là khói, để thấy thể xác này không còn chạm đất nữa, chúng ta sẽ bay lên với tiếng hát của đêm,
nơi chú tôi đang chăm sóc lũ chim trời, cùng buổi chiều tháng ba,
dòng nước có vẻ suy tư hơn,
thời gian co lại trong hốc cây, chú bảo tôi rong rêu cũng biết buồn đó cháu,
vũ trụ này như cái sân vuông, thời con nít tụ tập đá bóng,
thời chưa biết gì là đau thương hay huyễn mộng, chú vuốt mái tóc bạc rồi lại nhớ ngôi làng phía đông, nơi hạt lúa trời (chú kể là giống lúa trời nuôi, vì nó không cần chăm bón bởi tay người) lúa trời tháng ba trên non cao có con mèo ngủ rất lâu trong rừng, tôi mơ về những khúc ca mà chú đã cho lũ chim trời gù rụ cả mùa hạ,
dù đêm rực nồng địu rền rĩ oi ả,
tháng ba năm nay có vẻ như người lính ngủ rất lâu trong rừng, tiếng chó ma tru tréo đâu đó phía đông làng những bông cỏ may rũ rợi,
chuyện nghìn năm người di cư hay ẩn khuất những chuyện nghìn năm dấu vết những đền đài, có khoảnh khắc ai đó đã ngồi lặng lẽ, khắc vào bóng tối lịch sử, từ sự buồn bã, cô đơn, khi đời sống đầy những dấu hiệu bất trắc và suy vong,
khi lòng người tạo niềm oán hận, dẫm đạp lên linh hồn nhau, rồi từ đó những buổi chiều mưa bay xứ sở, như có điềm dự báo trước, chú nói, sắp có những gãy vụn, khi trăng sập bóng sau thành phố cổ xưa này, bầy cò bặt dạng, và tháp đền u linh, những nghìn năm lại hoang tàn, có vẻ như nơi ta trú ngụ lại mang một khuôn mặt khác của rêu phong, của cát bụi,
những ngày tháng ba, lại ngồi uống trà, và tiếp tục trầm tư, biết đâu lại là lúc nghe thấy tiếng chim trời trở lại, vì lẽ chú tôi đang cho chúng ăn hạt lúa trời, và tôi đang học cách để chăm sóc chúng, từ cách thức tồn tại mà chú tôi đã truyền lại, khi đêm tháng ba, bông hoa gạo mất ngủ dưới ngọn núi của những con chim đang ngủ mơ…
khuya trở giấc, ngoài trời như có tiếng kinh rêu, trí nhớ luôn làm tâm hồn tưởng tượng ra vô vàn những ý niệm như thế, những bông hoa nở ở cổng làng, thời người ta chỉ nghĩ về giấc mơ cơm áo, mây làm bầu trời có vẻ như cuộc suy tư miên man không dứt, những cơn mộng dữ có chăng là kết cục của đôi tay tàn bạo gieo rắc nỗi kinh hoàng cho cây cỏ, chim muông, làm sao nói cho hết được sự tàn lụi, mất mát, khi quanh ta, khói bụi, thù hận, những nhà máy hoá học, những căn hầm bí mật âm thầm tạo ra những loại vũ khí để giết chóc, giết ai? giết người, giết cả những nền văn hoá vốn là những dấu vết của tâm thức loài người, đời sống mỗi ngày mỗi trì độn, thế giới tin tức làm nhiễu loạn không (thời) gian, trái tim loài người đã cạn đức tin, thượng đế đang ngồi trong căn phòng không tín đồ, mặt trời và mặt trăng cứ như muốn rạn nứt, trái đất không còn đủ sức để chữa lành vết thương cho mọi loài…
***
và ta sẽ chìm vào nàng bất tận,
như chú trâu rừng canh giữ cây thiêng,
hoá ra, nỗi chết phủ trùm lên thân phận, thì có gì phải lo lắng, và chú tôi bảo; sự sơ hở của thế giới là nơi tồn tại của giấc mơ đó cháu! chú bảo có một nhà thơ đã già, dắt con ngựa trắng về rú chuông khóc cây nước mắt, đêm ở lộ trình thiên hà quay đảo một vòng ánh sáng, thì hốt nhiên, ta nhận ra bộ não đang làm cái công việc quét dọn lại thế giới, chú tôi nói rằng: việc làm mới lại những định nghĩa, đường đi là cả một quá trình gian nan, là cô độc lắm, cứ hễ tâm trí yên ắng nghe tiếng gió khan, là cả một cuộc đi của tâm trí; cháu của ta; mốt mai này cháu sẽ thấy và nhận ra công việc của một người tạo tác, cái cách để thu gom lại những tiếng kêu sắc như thủy tinh vỡ, và sáng như cái thủơ hồng hoang lịch sử, đẹp như khuôn mặt dòng sông mùa chim sáo kéo nhau kêu không ngơi nghỉ, thế đó, việc nghĩ này sẽ kéo chúng ta, phút linh cầu đó dẫn gợi về những điềm bất khả,
rồi khi mưa tan, trũng sâu trong khoảnh khắc này, từng nhát cọ khảm vào kí ức, chú tôi nói, đất làng Hộc đang gieo trồng cây hoa nhợ, nhợ là loài hoa thu hút bóng đêm, với mùi sương khói, đợm chút buồn mà cũng lắm lúc cứ tưởng những ông vua trở về đất cũ, rồi ôm lấy những rêu phong, những chiếc long bào mũ nĩ, ôi! cái lịch đại vạn niên biến chuyển khôn lường, thời gian, không gian, làm ta quên mất tiếng nói của dòng sông,
tiếng nói nào theo ta suốt cả hành trình, từ vô thức, đến khi nghe ra sông nước có lời của cỏ cây; hoà mình với mây bay, là nhìn ra dấu chân của chú ngựa, đang phi nước đại trong trí tưởng của tuổi nhỏ, từ lúc thế giới hình thành, và ta đã nghe được những niềm riêng của sự sống, quán tưởng, trăng trôi qua năm tháng, và cơn gió mùa ùa về buổi chiều hương thơm của hoa, như lãng du vào miền quá khứ vô định,
“trăng làm con ốc sên ngậm sương khuya, rồi dò tìm đường đi, khi nào không khí làng quê chưa mất dấu, con ốc sên sẽ mãi ôm trong lòng mình một niềm hoài cổ đẹp”,
lắng nghe, những niềm riêng, cuộc đối thoại của lửa, hay là định nghĩa nối liền sự ẩn dụ của đất, nơi phù dung ngát hương, là lúc tâm người đến ngưỡng phải xô đẩy hình bóng ngàn xưa,
“cuộc đi của chữ, đâu phải cứ ồn ào, rồi thành ra thừa mứa, chỉ có cuộc tình của trăng sao, của ký ức vạn đại, những năm tháng đã trôi qua, vết hằn ảo ảnh, hay là tình yêu đất, yêu người con gái chiều chiều đọng bóng trong mắt chim trời”,
gió phù nam thổi thốc vào tôi, dòng sông vang lên tiếng kêu của phù sa, của đền tháp,
người bảo rằng,
hãy như bầy ong đi tìm mật,
trong muôn vạn sự khởi đầu
tâm tư đá núi
những nét hoa văn trên cơ thể xứ sở
hãy thổi lửa vào,
máu sẽ cháy liên hồi, giục trống hoan ca,
và cài khuya vào gối hát mộng…
***
Mẹ đã về rồi!
A,
tiếng của Thời Phong đây rồi…
mưa không cho giọt nào nữa, mưa để dành cho mùa trầm tích, có thật vậy không? Mẹ, mẹ đã về, mẹ cười và mẹ mang nhiều hoa quả ngọt,
mẹ nói, đã qua rồi các con ta,
mưa đã mùa trầm tích, hôm nay mẹ về phục dựng lại đền đài, mẹ lại mang thai, các con ta, các con vốn đã chết, và giờ phục sinh rồi, úa mòn mắt mẹ, và mẹ đã hoan ca, mắt mẹ trong lành như lúc cha các con biết được, cuộc chấn động của thế giới này, đã hoàn trả lại cho mẹ những đứa con hiền lành ngày khai thiên lập địa,
NGƯỜI, khu rừng yên tĩnh, bỗng có tiếng chim kêu, người thống khổ, người điêu linh, người cứ trầm tích một nơi chốn, qua bao nhiêu hệ lụy của thời gian, rốt cuộc, người cũng vẽ ra dáng vẻ của cuộc đương đại,
NGƯỜI thấy, giọt nước rơi, đá bị bào mòn, và trăm nghìn năm trôi qua, nước vẫn rơi và đá đã tạo ra những vết hằn của nước, đá ghi vào lòng, như MẸ của các con, khi rừng thông chim chóc báo hiệu sự quân bình của thời tiết, là lúc tiếng gió đồi cao thổi về những câu nói ẩn chứa niềm vui của mười phương,
***
linh hồn ngã ba sông, và chuông nhà thờ,
nước mặn, thuyền ai vào đêm khuya khoắt, đèn hắt bóng, mùi dầu cùng tiếng lá đầu mùa, tiếng bướm đêm đậu vành tóc của những giáo sĩ, đầu và máu đâu đó vẫn rơi đều, quả là huyền ảo, quả là ma quái,
ngôn ngữ vỡ ói, hạ sinh tại bãi nổi này, như vọng thanh chiêm, về tới nước bạc, một quãng của âm u trời dâu bể, thân bé mọn, mà cảnh đời u uất, ngôn ngữ chào đời, như lịch sử với những khúc ca, cho đến một ngày kia, chim từ ngôi thánh giáo, hoá thân nước mắt, khóc khổ lụy cho mưu đồ xâm lược, ăn đất, và bài hành ca khổ nhục, lao tù, đè lên thế kỷ trắng màu tang, chú tôi ngồi suy tư bên cây đèn dầu ô liu, bỗng mơ về xứ Ba Tư, cùng những đôi vú căng tròn, có che lớp trang sức, đủ làm no mắt bất cứ một vị thần nào,
vậy khi nghĩ về chuyến phà vào rừng Sác, khi bọn khỉ đột hú vọng bốn bề rừng nước nổi, ông vua xứ Trà Bàn bị truy cùng giết tận, và sứ mệnh vương giả đó, cuối cùng cũng làm tròn phận sự mà đất trời phó thác (chú bảo, lịch sử luôn ở trong những tình huống thật buồn cười, dù là bi thương)
mạch truyện theo ta cả lớp lang sông hồ, một hồ trường, hoặc những bi khúc thọc huyết vào chính đời sống,
chú đang hình dung về lão Khứa, ở dốc nam kinh, chú tôi kể lại, trong lúc đôi mắt rớm lệ,
nơi đó, những con chim Khước, có tiếng hót làm rung động nhịp mùa, với những chiếc lông màu tía, mắt nâu, chiếc mỏ cong đen, tuyền những mí mắt, đậu trên mái ngói âm dương,
đêm xuống, thắp đèn sáp, chim Khước kêu, bên hông nhà lũ trẻ đang chơi đùa,
cuộc sống bỗng chốc vui
như trăng huyền,
có chàng trai ngồi trên cây thổi sáo,
đám nữ nhân trong làng ngực rạo rực
chú tôi nhớ lại, và một khúc sử đang được kể ra…
***
trưa trời, trưa trật, con chim mỏ vàng đậu nhánh khế, nắng xiên khoai, cánh rừng lủng lỗ chỗ, người hỏi mặt đất già nua, nơi nào cái chết vụn vỡ như lá hạ gió thốc rách rưới chiếc áo xuân thì, để hốc hác đôi mắt con kỳ nhông ra phơi nắng, người say rượu, nhúm ký ức như lửa, đốt cháy cơn đời lúc giam mình một chốn buồn hiu,
mẹ ta đang nằm mơ thấy cánh cò bay qua giấc mơ bông lúa,
sân vuông, nơi mỗi ngày mây trời bay qua, đã nghìn năm trôi, những ngôi sao đã già nua và gần như sắp héo tàn, lùi vào khoảng tối của triệu năm về sau, thì ta biết ngày trái đất hết hạn là ngày ánh sáng biến mất, những ưu tư thẳm sâu của loài người có chăng là tro than, là âm u, là mảnh thép lạc vào hồn văn minh bị bẻ cong và gãy vụn,
lúc ấy súng đạn mang nỗi buồn riêng, chú tôi nói sẽ nát hết những xuẩn ngốc của đương đại, thiếu vắng tình thương, sự cảm thông, và những cặp nạng gỗ in hằn lên bốn vách tường của thời gian, phải chăng, sẽ biến mất những lời tiên tri, khi không còn sự sống nữa, tiếng ốc biển cầm cự đêm dự khuyết, sẽ là hồn thủy mộ, bao nhiêu tiếng vỡ sóng cùng nan gỗ, trôi dạt trên nấm mộ mưa tỉnh giấc, một cơn lạnh, nghe trong đất tiếng hát của xương, của rễ, của nước ngầm, mạch ngầm chảy, gân máu, ôi, kiếp người, những ai chết, những hồn oan vong quốc, những nghìn đêm tẩm liệm câu kinh đất, câu kinh máu, câu kinh cỏ, câu kinh cầu hồn rồng hồn tiên hồn gãy vụn thành quách ố mờ, đồng bãi, hồn chín cửa Cửu Long hồn lở lói Sông Hồng, loi ngoi lóp ngóp những hồn bùn lầy, những thành phố bụi nâu, những đôi mắt rịn, những ảo hình sự thật và dối trá, những tụng ca và nguyền rủa, những danh xưng và suy bại, buồn kiếp kiếp, ố nhạt rêu phong, ố nhạt nhận thức, chú tôi kiệt quệ, tôi nhìn bâng khuâng vào khoảng không thời gian, tôi nghĩ về chữ Mệnh, chữ Tính Mệnh, và Thể trong Thể Tính, hay Hữu Thể, để rồi kỳ cùng mới đột nhiên nhìn thấy cái chân Tính xác thực thời thể của hồn hoang, miền chôn vùi bao xác thân ảo ảnh…
***
trên ngọn gòn, màu trắng khuya hôm nay, đương đại này,
vụ án như tấm lụa trắng, thắt bụng người,
ngủ ngon,
chỉ bọn quạ ru
thi sĩ còn thức hay đã tan vào máu
gió thốc câu kinh nghìn năm gốc bồ đề xứ gió,
mưa lạnh đó con
thầy tôi bảo,
không, mưa cũng có khi là máu,
thầy tôi buốt da rồi
về với thầy con ơi! nghỉ ngơi, con về và nghe thầy khuyên
– mưa miền Trung như dao cắt thịt, tôi và thầy Nhan lăn lóc trong mưa, ôi, một mùa mưa cứa tận xương,
thầy ngồi đốt điếu thuốc, hút, và không còn cách nào khác, thầy mang một chiếc nón cho tôi, bảo:
– con à, đội nón lên, mưa máu đang chảy, thầy chỉ còn hi vọng con thôi,
– đêm, mưa gió, thầy, và con, và cỏ cây, lẫn khí hậu miền này, thầy vẫn không bỏ con, vì lẽ gì,
– thầy, nghĩ cho tụi con thôi, thầy chết đi, nhưng sự sống là các con đó, chữ của thầy là máu, là tủy, là sự sống của các con,
tôi mệt nhoài, nghĩ ngợi thật nhiều, một mai này trong hành trạng, tôi mang tất cả mọi dấu vết, của người kể chuyện sử sách, làng, tôi lắng nghe và ghi chép…
lũ, máu, và những sự buồn bã, thầy tôi bảo:
– nụ cười là nước mắt khô đó con,
tôi buồn thêm, mùa trôi, cả địa cầu đang trôi, nhưng, nơi, chốn này, đâu đâu cũng tràn đầy căm phẫn,
thầy tôi buồn, hai mí mắt sụp xuống, trong tận cùng nỗi thống khổ, tôi thấy thầy đẹp hơn mọi khi, thầy buồn và có lúc thầy không còn nhớ nhung gì những vẻ đẹp trần gian, thầy bảo: nụ cười là nước mắt khô, và thầy trò mình đang đắm chìm trong phút linh cầu,
tôi hiểu rồi, im lặng, uống nước, vì lẽ, trong tôi đang muốn nổ tung, nhưng thầy bảo: rồi con cũng hiểu, những ngón tay của nhân loại đã ám chỉ cho những tâm hồn tử sinh vì nó, thầy gặp con, lúc sắp giã, nhìn mắt con, bao sự thống khổ, thầy bảo:
– sự thống khổ đó thật tuyệt vời biết bao,
tôi chỉ nhớ mắt thầy, và nhớ đám mây xứ dân gầy, những khi thư thả, nghĩ ngợi những tin tức, từ đất nước, nơi tôi và thầy đang tồn tại…
***
cuốn sách mở ra, bầy chim sáo đậu trên mái lá, chiều xuống là hố thẳm của việc nghĩ ngợi, và bóng tối như mái tóc bầu trời, che đi nửa khuôn mặt, con đò bến sông có tiếng hát của một cánh chim từ sự khép mở giữa ngày và đêm, ai sắp ngăn nắp nào dốc núi, cây cỏ, sông nước, vào cõi mênh mông, có lẽ, tiếng chổi quét sân, hay những ngôi sao ban tối thường tạo ra thứ âm thanh, mà nghe ra cả vũ trụ đang vận hành, mở sách ra, lại có một đời sống, một sự nghĩ ngợi khác với sự nghĩ ngợi hiện tại cùng đi trên đường, cùng nhìn về phía tồn tại, để cung đàn chiều nay ngân lên, nghe ra nhịp điệu lòng trắc ẩn của vạn người, có lẽ, việc ghi chép, như những nét vẽ nghệch ngoạc trong hang động, lửa, thú, và trái chín, nước uống, cuộc biến động về mặt thời gian luôn làm ngạc nhiên tất thảy mọi định luật, là sao nhỉ? có thể là dấu chân của thời gian đang in dấu trong tiềm thức của loài người, việc ngẫm ngợi thường diễn ra khi tâm trí nhìn ra những biến động, những âm thanh vang vọng trong hồi ức, và có lẽ khi khuya khoắt lại làm mất ngủ, những con dơi ngoài bóng tối kia có nghĩ ngợi không, chúng bay chấp chới dưới những tán cây, mỗi giờ khắc trôi,
trong cuốn sách vừa mở ra, chữ và nghĩa, và những câu chuyện, có lẽ,
trong chiếc lá mùa hoang tưởng đã rụng đi,
rơi hết những niềm tin hoang đường,
ánh trăng loé sáng,
thuyền trên thương cảng,
gươm dáo ngủ nghỉ trong kho tàng,
một vị tướng ngồi im suy tư,
những chiếc áo bay lên vùng mây xám xịt
trận mạc,
thế là, trận mạc đã phơi bày tất cả mọi đớn đau của nhân loại, nào súng ống, ngựa voi, những khuôn mặt sống chết, tất cả đều bị nhấn chìm trong màu đen ảo não,
cuốn sách khép lại, một giọt lệ vừa thấm vào ký ức sách, cứ hễ mở sách ra, là lại nhìn thấy những nghĩ ngợi của loài người,
đó là giọng kể của lão Khứa, đêm, bọn cốt đột rình rập bãi ngô khoai, giữa cánh đồng muối, hạt muối như kết tinh những cuộc tình của lá cỏ, chim chóc, một khúc sử khác đang được kể lại, dưới ngọn đèn sao mai, khi thuyền mắc cạn trên bãi phá…
nhìn xuống dưới gầm thuyền, bầy cá Ngát bơi theo rãnh nước, đã quá khuya, bắt đầu từ tiếng cốt đột hú vọng, con thuyền như lệch hướng,
– điềm chi đây?
lão Khứa nhìn trời, mây quần tụ, đôi mắt thâm sâu, trong lúc vầng trăng chìm trong áng mây đen, chực trào ra điềm bất trắc,
– quay đầu lại, nào, phía trước có điềm dữ,
đuốc đèn tắt ngúm, khói toả lên cao, mùa hạ nặng nề ngột ngạt,
đoàn quân linh hồn quay ngược lại khu rừng Sác, như những vệt sao chổi vụt hiện phía trời xa,
***
thuyền vào giữa rừng, mùa thay lá, những chiếc lá linh hồn lấp lánh tơ non, hiện thực ư? Lão Khứa nói:
– không có hiện thực nào ở đây cả, ngay cả trời đất này, là giấc mơ của những giấc mơ, dường như thời trục đã gãy vụn, thế kỷ này đi qua, chỉ còn những trầm tích thời gian, vỏ cây, xương thú, giáp cốt, hay những đôi mắt đêm, cuộc sinh trưởng, những dự cảm về đấng tạo hoá, xứ An Nam trong sử tích, bây giờ, lão ngồi với những đốm trắng, giữa rừng, mây tụ về, gió mặn, tàn bạo và khốc liệt, ánh sáng soi rọi thế gian nghìn năm, cùng bóng tối nghìn năm, có những điều đã trở về im lặng, tịch mịch,
– chúng ta sẽ rời khỏi rừng Sác vào sáng ngày mai,
thế là một cuộc bày biện linh hồn đã khởi lên, dưới gầm trời buồn bã xứ An Nam,
– đó là những linh hồn
thầy tôi bảo: linh hồn thống trị mọi linh hồn, thầy tôi bảo tôi là linh hồn trôi dạt, theo chân thầy để ghi lại những việc đã diễn ra, và lão Khứa bây giờ đã rời khỏi rừng Sác, để quay lại khu rừng thông của NGƯỜI,
– và linh hồn thống trị kia tên Võ, thầy tôi kể lại, dưới hồi ức buồn bã, gần như huyền ảo mà cũng đầy bi phẫn,
(lịch sử đắm chìm trong nước mắt và thù hận, những bạo liệt đã nghìn năm chôn sống những hồn oan vong quốc, nước mắt khô là nụ cười trên môi)
và đây là chuyện kể về đoàn quân linh hồn trong rừng Sác:
linh hồn của Võ đi lang thang trong bóng đêm, gió thổi hoang lạnh, màu trời như màu máu bầm, tiếng gào rú của vạn sinh linh hiện ra trên những vũng bùn nhầy nhụa, Võ nhìn quanh, thì tiếng gào rú mỗi lúc càng to dần, những vũng bùn tràn ra và đùn lên từ những ụ mối, Võ đưa tay sờ vào mặt, hơi lạnh như lưỡi hái tử thần loáng qua tay một cảm giác tê buốt, Võ đưa tay vuốt lên tóc, những sợi tơ trắng bạc lấp lánh như những tia sáng của mặt trăng rơi xuống chân,
Võ đưa tay chạm vào cây cỏ chung quanh, những linh hồn biến thành những ngọn lửa xanh phấp phỏng cháy trên những nấm mộ đất, Võ nhận ra những gương mặt xưa cũ, bụi mờ của quá khứ rơi vãi trên những thành quách mục nát, có những linh hồn bị mắt kẹt trong khe đá, linh hồn thốt ra tiếng nước chảy, linh hồn bị đá đè mọc lên những lùm cỏ trắng, linh hồn bị treo trên cây há hốc miệng thở ra những con đom đóm vàng, linh hồn ngửa mặt phát ra những âm thanh của gió, linh hồn mở mắt long lanh như sương buổi sướm, linh hồn bị nhốt trong cũi sắt tru tiếng chó, linh hồn ở trong hang động toả ra mùi thơm của hoa rừng, linh hồn nào cũng có nét riêng của cõi sáng, cõi sáng là thế giới sau khi chết.
Võ nhìn thấy những linh hồn bay bổng trong một thế giới trong sạch, những linh hồn chuẩn bị đi đầu thai để tiếp nhận một cuộc sống mới, những linh hồn thơm tho tách ra từ những cái xác trương phồng hôi thối đang tiến vào quỷ môn quan, Võ thấy những con quỷ đầu trâu mặt ngựa đến dắt họ đi, họ đi vui vẻ mà chẳng hề kháng cự, còn tại sao họ không hề kháng cự thì khi nghĩ đến điều đó Võ đã nhận được một tín hiệu từ trong cõi sáng, cõi sáng là nơi những linh hồn sẽ thông suốt những gì họ nghĩ, những thắc mắc sẽ được giải đáp một cách tự nhiên và nhanh chóng ngay trong khoảnh khắc hiện tại.
Một linh hồn chột mắt lại gần Võ và thốt lên “Phật cao một thước, ma cao một trượng, ngươi hãy nhớ lấy”, linh hồn đó nhìn vào Võ như muốn nói thêm một điều gì nhưng rồi sau khi thốt lên câu nói đó linh hồn đã biến thành một vệt lân tinh sáng bay thẳng vào sao Altair và hoá thành một con đại bàng khổng lồ, rồi nuốt chửng núi rừng và đẻ ra bãi tha ma, những đám mây tạo hoá chuyển thành những mảng màu xám ngắt, trước mặt Võ là những thước phim về quá khứ, những linh hồn hiện lên trong cái nắng thiêu đốt, linh hồn bị rách mất một nửa da thịt than khóc thê thiết, linh hồn bị rách màng nhĩ ngồi trong cỗ quan tài ôm đầu giận dữ, linh hồn nằm moi những con dòi từ trong cái xác của chính nó và cứ moi không ngừng nghỉ, linh hồn mang thai một linh hồn nhỏ đang ôm bụng đi đi lại lại quanh một khoảng tối, linh hồn bị lột da ngồi ngó lũ ruồi bu quanh, linh hồn bị đè xuyên giáo từ hậu môn lên óc đang nằm trôi bồng bềnh trên sông, những linh hồn giận dữ, những tiếng kêu thống khổ của những linh hồn da vàng, còn có những linh hồn bị cắt lưỡi, họng phun ra những con chữ méo mó nguệch ngoạc, tất cả những linh hồn trên vừa mới tách ra từ những cái xác chết vì bom đạn của một cuộc chiến phi lý, đó là những linh hồn thí mạng cho những kẻ độc tài vĩ đại.
Võ ôm đầu, hai hố mắt ẩn đầy bóng tối của sợ hãi, “Phật cao một thước, ma cao một trượng”, Võ sờ lên ngực và cảm nhận được quả tim của mình đang đập loạn nhịp, nó muốn nhảy ra khỏi thể xác của Võ, Võ nhìn thấy tội ác của mình, những linh hồn đã cùng nhúng chàm với Võ đang bị đẩy vào địa ngục, cùng với những linh hồn lẻ loi cô độc ở giữa rừng sâu biến thành những con vắt bám vào những rễ cây ngàn năm để hút máu.
Linh hồn của Võ bỗng bay vào một cảnh giới khác, từ những cánh hoa sen nở ra những thiên thần đang ca hát, linh hồn của Võ được những thiên thần khoản đãi những ly rượu mà chỉ có những bậc thánh mới được uống, linh hồn Võ thấy hoan hỉ và uống hết từ ao rượu này sang ao rượu khác, cho đến khi những ao rượu đã cạn sạch và để lộ đáy với những khúc xương và sọ người nằm lẫn lộn lên nhau, khi tiếng rạn nứt của những ngọn núi đang tách những lớp đất đá, hàng vạn linh hồn bay ra khỏi những hố thẳm, chúng tập hợp lại thành một cái bóng đen khổng lồ, linh hồn của Võ được đặt lên trên tất cả những linh hồn và trở thành cái đầu chỉ huy cho cả cái linh hồn to lớn kia.
linh hồn to lớn bước đi đến đâu thì bóng tối phủ đen đến đó, linh hồn to lớn đang tiến vào một cái lăng mộ và quỳ xuống bên cạnh một cái xác ướp trắng muốt, mùi của tử thi bốc nồng nặc khắp nơi, trong cái linh hồn to lớn ấy thốt ra hàng ngàn tiếng tung hô vạn tuế, vạn tuế, vạn tuế trước một cái xác nằm im bất động, Võ đứng từ trên cao bay sà xuống đất, thấy hàng vạn linh hồn đỏ rực tan rã thành những vũng máu ngập tràn trong khu lăng tẩm, tuy nhiên cái xác ướp vẫn nằm im bất động, Võ đang dần cảm nhận được máu đang chảy ra từ cái xác ướp đó, nó chảy ra từ hai con mắt vô thần, chảy ra từ hai lỗ tai dòi bọ, chảy ra từ lỗ tiểu những dòng máu đỏ hôi thối, Võ thấy chán ngán mọi thứ, Võ muốn nghe tiếng kinh siêu độ, muốn ăn năn và muốn nương nhờ một nguồn ánh sáng cao đẹp từ đấng cứu thế, vậy là Võ đi tìm nơi thờ những bậc thượng nhân,
sau khi nghĩ đến điều đó thì có một luồng ánh sáng lôi Võ bay vào trong một hang động tối om cho đến khi linh hồn của Võ đứng trước một ngôi chùa lộng lẫy, vườn tược cây trái sum suê, linh hồn của các loài chim đều tụ họp về đây và cất lên những tiếng ca lảnh lót, Võ vui mừng, những rung động của linh hồn làm cho cảnh vật chung quanh thêm tươi vui, Võ đi vào bên trong chánh điện của ngôi chùa, nhưng vừa bước vào, linh hồn của Võ không còn cảm nhận luồng ánh sáng thanh thoát kia đâu nữa, mà là những luồng khói màu đen, mùi tro than, ẩm mốc, Võ nhận ra bức tượng thờ trên đài sen kia chính là gương mặt của cái xác ướp trong lăng mộ mà Võ đã nhìn thấy, bởi ác quỷ cũng biết đội lớp thầy tu để phá hoại sự tôn nghiêm mà các bậc thượng nhân đã khổ công gầy dựng, thời của những con quỷ phá hoại đang diễn ra, Võ nhìn thấy được những thảm cảnh mà khi cái xác ướp ấy vẫn còn là một cơ thể sống đã gây tạo nên, rồi Võ thấy mình từ từ tan ra, những tiếng cầu kinh âm âm u u trong lòng vũ trụ vang vọng, những con quạ nâng mặt trời lên cao, những linh hồn chết bất đắc kỳ tử từ những cuộn sóng của đại dương đang bay lên và biến thành những cánh dơi đập cánh ra khỏi cánh rừng Sác,
(Hết)