văn việt: Góp ý về bản dịch An die Nachgeborenen của Trần Dần

Danh ngôn

Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.

We need, in every community, a group of angelic troublemakers.

(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)

Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.

It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.

(James Baldwin - No Name in the Street 1972)

Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.

While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.

(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)

Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.

There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.

(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)

Góp ý về bản dịch An die Nachgeborenen của Trần Dần

Diễn Đàn: Sau khi đăng bản dịch bài thơ bất hủ này của Bertolt Brecht, chúng tôi nhận được bản góp ý của nhà toán học và dịch giả Nguyễn Xuân Xanh trên một số câu chữ.

Nguyễn Xuân Xanh đã đối chiếu lại với nguyên bản tiếng Đức và có một số đề nghị chỉnh sửa. Chúng tôi thấy đây là việc làm đáng quý, xin đăng nguyên văn đề nghị của anh, trong đó những chỗ khác biệt được tô màu xanh. Chúng tôi cũng đăng lại nguyên bản và bản dịch Trần Dần để bạn đọc tiện tham khảo và nắm rõ hơn nguyên ý của bài thơ trên một số điểm.

Nhà thơ Trần Dần đã dịch Brecht từ bản tiếng Pháp, do đó có chỗ bị nhiễu xạ là hiện tượng bình thường, và không làm giảm sút sự mẫn cảm sâu xa giữa hai hai nhà thơ lớn, kịp thời gửi đến bạn đọc Việt Nam những suy tư mà, than ôi, từ thời François Villon (nguồn cảm hứng cho bài thơ này của Brecht) tới nay vẫn còn nguyên tính thời sự.

GỬI NHỮNG NGƯỜI MAI SAU Bertolt Brecht
Bản dịch: Trần Dần I Quả tôi sống những ngày đen tối lắm Những lời nói ngây thơ là lời nói dại khờ Vầng trán phẳng lì đồng nghĩa với vô tri Ai cười đó, chính là người chưa hay tin dữ. Thời thế gì Mà nói đến cỏ cây Cũng như đã phạm vào tội ác Vì thế là bỏ ngơ đi bao nhiêu sự kinh tởm quanh mình. Ai người đó, bình thản đi trên phố, Chắc chẳng còn phải bận tâm về lũ bạn bè Đang giãy giụa ở trong thất vọng. Tôi còn kiếm được miếng ăn, đúng vậy Nhưng hãy tin tôi: đó là chuyện rủi may, Chẳng có gì trong công việc của tôi Đảm bảo được cho tôi no đủ Sự may rủi còn chừa tôi ra đó (Còn gì thân tôi nếu may mắn bỏ lìa tôi!) Họ bảo tôi: anh hãy uống hãy ăn! Hãy hưởng lạc, vì anh còn có của. Nhưng tôi uống tôi ăn sao được Khi mỗi miếng tôi ăn Phải cướp giật từ tay người đói, Khi người khát thiếu cả từ cốc nước Thế mà tôi vẫn uống, vẫn ăn. Tôi cũng muốn trở nên nhà hiền triết Sách cổ còn ghi hiền triết nghĩa làm sao: Đứng ngoài mọi giao tranh trên cõi tục, Chẳng sợ gì phao phí chút thời gian Không dùng lực, Lấy ơn trả oán, Những giấc mơ đừng đem thi thố, hãy quên đi Nhà hiền triết phải như thế đó. Nhưng tất cả mọi điều này, tôi chẳng thể nào theo Quả tôi sống những ngày đen tối lắm.		Đề nghị chỉnh sửa: Nguyễn Xuân Xanh I Quả tôi sống những ngày đen tối lắm! Những lời nói ngây thơ là lời nói điên rồ Vầng trán phẳng lì đồng nghĩa với vô tri Ai cười đó, chính là chưa hay tin dữ. Thời thế gì Mà nói đến cỏ cây Cũng như phạm vào tội ác Vì nó làm ngơ đi bao nhiêu sự kinh tởm quanh mình! Ai người đó, đang bình thản đi trên phố Chắc chẳng thể nào còn đến được Bạn bè anh đang lúc khốn cùng? Tôi còn kiếm được miếng ăn, đúng vậy Nhưng hãy tin tôi: đó là chuyện rủi may. Chẳng có gì tôi làm Đáng cho tôi được no đủ Sự may rủi đã chừa tôi ra đó. (Khi may mắn không còn, phần tôi sẽ hết.) Người ta bảo tôi: anh hãy uống hãy ăn Hãy vui đi những gì tôi có! Nhưng tôi uống tôi ăn sao được Khi mỗi miếng ăn Là cuớp đi của người đang đói Và cốc nước tôi Là phần của người đang khát? Thế mà tôi vẫn uống, vẫn ăn. Tôi cũng muốn trở nên nhà hiền triết. Sách cổ còn ghi hiền triết nghĩa làm sao Đứng ngoài cuộc giao tranh trên cõi tục Không sợ hãi – sống thời gian ngắn ngủi Cũng không cần (đến) bạo lực Lấy ơn (để) trả oán Những ham muốn, quên đi, đừng thỏa mãn Hiền triết phải là như thế đó Nhưng tất cả mọi điều này tôi chẳng thể làm theo: Quả tôi sống những ngày đen tối lắm!
II. Đến thành phố vào thời loạn lạc Cũng vừa khi nạn đói hoành hành Tôi đến giữa đám người đang nổi loạn lên Và tôi cũng nổi loạn lên cùng họ. Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Bữa ăn đến, tôi ăn trong chiến trận Tôi nằm ngủ bên những kẻ giết người Tình ái đó, tôi chỉ yêu lơ đãng Còn thiên nhiên, tôi chẳng bận tâm nhìn Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Thời tôi sống, Bao đường sá đều đến nơi bùn lội Ngôn ngữ phản tôi cho tên đao phủ. Lực tôi nhỏ. Nhưng thiếu tôi, bọn chủ Sẽ ngồi trên quyền lực chúng vững vàng hơn. Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Mọi lực lượng hãy còn non yếu Cái đích còn xa, xa lắc đàng xa. Nhưng vẫn rõ – Dù tôi không dám nghĩ Có thể nào vươn tới được chăng. Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất.		II Tôi đến các thành phố vào thời loạn lạc Cũng vừa khi nạn đói hoành hành Tôi đến giữa đám đông (thời) đang bạo loạn Và cả tôi cũng phẫn nộ theo. Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Tôi ăn bữa ăn giữa các trận giao tranh Tôi nằm ngủ bên cạnh những kẻ giết người Tình ái đó, tôi chỉ yêu lơ đãng Còn thiên nhiên, tôi chẳng bận tâm nhìn Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Thời tôi sống, Bao đường sá dẫn đến nơi bùn lội, Ngôn ngữ phản tôi cho tên đao phủ Sức tôi nhỏ. Nhưng thiếu tôi, bọn thống trị Sẽ ngồi trên quyền lực chúng vững vàng hơn Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất. Sức lực nhỏ bé. Cái đích còn xa, xa lắc đàng xa Nhưng vẫn rõ – Dù tôi không dám nghĩ Có thể nào vươn tới được Như thế qua đi cái quãng tháng năm Phần tôi được sống trên quả đất.
III. Các anh, những người nhô lên trên làn sóng dữ Nơi chúng tôi có thể bị ngụp chìm Hãy nghĩ kĩ khi các anh nhắc đến Những yếu hèn của lớp chúng tôi Trong những buổi tháng năm sầu thảm Các anh đều ở đó mà ra, Vì chúng tôi đi Qua tất cả cuộc đấu tranh giai cấp Thay đổi nước nhiều hơn thay đổi giày đi, Những lúc đấy, chúng tôi thất vọng Khi thấy bất công, mà không thấy chống bất công! Mặc dầu, lớp chúng tôi đều biết: Căm thù sự đê tiện Sẽ làm khô rắn mặt ta đi! Giận dữ sự bất công Sẽ làm giọng người ta khản đục! Chao ôi! Chúng tôi muốn tạo nên một thế giới thương yêu Mà chẳng thể thương yêu nhau được. Nhưng các anh, khi đã đến cái thời ao ước đó Khi con người là bạn của con người Hãy nghĩ đến chúng tôi Cho độ lượng.		III Các anh, những người sẽ nhô lên từ làn sóng dữ Nơi chúng tôi đã bị nhận chìm. Hãy nghĩ kĩ khi các anh nhắc đến Những yếu hèn của lớp chúng tôi Đến thời gian đen tối Mà các anh đã thoát được Vì chúng tôi đi – đổi nước nhiều hơn đổi giày đi, Qua các cuộc đấu tranh giai cấp. Tuyệt vọng Khi thấy bất công mà không thấy phẫn nộ. Mặc dầu, lớp chúng tôi đều biết: Căm thù sự đê tiện Cũng sẽ làm biến dạng mặt ta đi Giận dữ sự bất công Cũng sẽ làm giọng người ta khản đục. Ôi! Chúng tôi, Những kẻ muốn tạo nên một miếng đất thương yêu Mà chẳng thể thương yêu nhau được Nhưng các anh, khi đến thời ao ước đó Khi con người là bạn của con người Hãy nghĩ đến chúng tôi Với sự độ lượng.

An die
Nachgeborenen

Wirklich, ich lebe in finsteren Zeiten!
Das arglose Wort ist töricht. Eine glatte Stirn
Deutet auf Unempfindlichkeit hin. Der Lachende
Hat die furchtbare Nachricht
Nur noch nicht empfangen.
Was sind das für Zeiten, wo
Ein Gespräch über Bäume fast ein Verbrechen ist
Weil es ein Schweigen über so viele Untaten einschließt!
Der dort ruhig über die Straße geht
Ist wohl nicht mehr erreichbar für seine Freunde
Die in Not sind?

Es ist wahr: ich verdiene noch meinen Unterhalt
Aber glaubt mir: das ist nur ein Zufall. Nichts
Von dem, was ich tue, berechtigt mich dazu, mich sattzuessen.
Zufällig bin ich verschont. (Wenn mein Glück aussetzt, bin ich verloren.)

Man sagt mir: Iß und trink du! Sei froh, daß du hast!
Aber wie kann ich essen und trinken, wenn
Ich es dem Hungernden entreiße, was ich esse, und
Mein Glas Wasser einem Verdurstenden fehlt?
Und doch esse und trinke ich.

Ich wäre gerne auch weise.
In den alten Büchern steht, was weise ist:
Sich aus dem Streit der Welt halten und die kurze Zeit
Ohne Furcht verbringen.
Auch ohne Gewalt auskommen
Böses mit Gutem vergelten
Seine Wünsche nicht erfüllen, sondern vergessen
Gilt für weise.
Alles das kann ich nicht:
Wirklich, ich lebe in finsteren Zeiten!

II.

In die Städte kam ich zur Zeit der Unordnung
Als da Hunger herrschte.
Unter die Menschen kam ich zur Zeit des Aufruhrs
Und ich empörte mich mit ihnen.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben war.

Mein Essen aß ich zwischen den Schlachten
Schlafen legte ich mich unter die Mörder
Der Liebe pflegte ich achtlos
Und die Natur sah ich ohne Geduld.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben war.

Die Straßen führten in den Sumpf zu meiner Zeit.
Die Sprache verriet mich dem Schlächter.
Ich vermochte nur wenig. Aber die Herrschenden
Saßen ohne mich sicherer, das hoffte ich.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben war.

Die Kräfte waren gering. Das Ziel
Lag in großer Ferne.
Es war deutlich sichtbar, wenn auch für mich
Kaum zu erreichen.
So verging meine Zeit
Die auf Erden mir gegeben war.

III

Ihr, die ihr auftauchen werdet aus der Flut
In der wir untergegangen sind
Gedenkt
Wenn ihr von unsern Schwächen sprecht
Auch der finsteren Zeit
Der ihr entronnen seid.

Gingen wir doch, öfter als die Schuhe die Länder wechselnd
Durch die Kriege der Klassen, verzweifelt
Wenn da nur Unrecht war und keine Empörung.

Dabei wissen wir doch:
Auch der Haß gegen die Niedrigkeit
Verzerrt die Züge.
Auch der Zorn über das Unrecht
Macht die Stimme heiser. Ach, wir
Die wir den Boden bereiten wollten für Freundlichkeit
Konnten selber nicht freundlich sein.

Ihr aber, wenn es soweit sein wird
Daß der Mensch dem Menschen ein Helfer ist
Gedenkt unsrer
Mit Nachsicht.

Nguồn: https://www.diendan.org/dich-thuat/ve-bai-gui-mai-sau?fbclid=IwAR1AtkqMNfZUIqUp21zC5mkWGcj_Q-xrYxJobThiBF9HAKP9gx7ThiLuiZM

Danh ngôn

Ban Biên tập

Tra cứu theo tên tác giả

Góp ý về bản dịch An die Nachgeborenen của Trần Dần