Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Mão Xuyên
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Ái Tiên
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Trứ
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tawada Yoko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yên Thao
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Đi tìm vài góc khuất trong văn chương Trần Thị NgH
Trần Hữu Thục
GỎI CHỮ
Nguyễn Thị Hoàng gây “sốc” văn giới (và xã hội) bằng câu chuyện (Vòng tay học trò), NgH gây “sốc” văn giới bằng cách viết.
Người ta gọi (văn) NgH là ngổ ngáo.
Ngổ ngáo?
Ngổ ngáo: có thái độ, hành động ngang ngược, liều lĩnh. Tiếng Anh, ngổ ngáo được dịch là rash/reckless: thiếu suy nghĩ, ẩu, không sợ hậu quả. NgH có viết ẩu không? Không. Thiếu suy nghĩ? Không. Còn hậu quả? Là, theo tôi, ta có một nhà văn chỉ giống một người duy nhất: Trần Thị NgH.
NgH bảo, “Ngổ ngáo là chữ của người khác đặt cho người viết, còn người viết trong người như thế nào cứ... xịt ra như thế ấy, chả biết có phải là ngổ ngáo không, nhưng mà không thích điệu, thích cắt tóc tém, đi nhanh, ăn mặc gọn; trong văn chương thì không thích uốn éo, không tráng men, chắc vì vậy nên được coi là ngỗ ngáo.”[1]
Tóm lại, với NgH, viết đơn giản chỉ là có sao nói vậy (người ơi!), không dùng thủ pháp tu từ học để bôi trơn, chà láng[2] hiện thực. NgH thể hiện “quan điểm” này trong hầu như tất cả tác phẩm của mình, phăng phăng, dứt khoát.
Cần nói thêm cho rõ. Ngổ ngáo mới chỉ là một trong nhiều tính cách mà người ta quy cho (văn) NgH. Với Du Tử Lê thì: mạnh mẽ, lạnh lùng, khô khốc, giễu cợt, gây gỗ, thiếu bóng cây; với Thụy Khuê thì: tỉnh táo, vô cảm, châm biếm, đớn đau, tự trào, hiện sinh, rất mới, rất trẻ. Với Thanh Tâm Tuyền, khác hẳn. Ông nói về cấu trúc câu, chữ: “về sự rời rạc, sự tuôn tràn, những nhịp thở, những lỗ trống, nói về dấu phẩy, dấu chấm; phẩy là đòi đoạn, chấm là chưng hửng lôi tuột luốt như rớt đến trống không đến sợ. Và câu khác trồi lên, kéo lên như một ân huệ, như một phép mầu để lại dìm trong đòi đoạn.”[3]
Thì thế, mỗi người một cách nhìn. Vả, NgH viết nhiều, mỗi giai đoạn một cách, mỗi truyện một cách. Nói gì xa, hai truyện viết trong giai đoạn đầu, “Nhà có cửa khóa trái” và “Chủ nhật”, cũng đã khác hẳn nhau về cốt truyện lẫn văn phong và tính cách. Sau này cũng thế, có truyện mang phong cách truyền thống, có truyện hoàn toàn cách tân, cách tân theo lối riêng của NgH, không thể xếp vào một xu hướng nào rõ rệt, “hiện sinh”, “hậu hiện đại” hay “tiểu thuyết mới”, có truyện lại pha pha kiểu này kiểu khác, chẳng ra truyện chút nào. Viết, ở NgH, là viết chữ, viết văn, trước khi viết truyện. Văn không chỉ là phương tiện của truyện, mà là thành phần của truyện, thậm chí, ở nhiều chỗ, chính là truyện. NgH tạo được một hơi văn riêng, rất riêng. Đọc NgH, với tôi, là một lặng lẽ tỏa đầy hơi. Đọc, là “lắng nghe” NgH sử dụng và điều động chữ. Khi thì đùa nghịch, vọc giỡn, khi thì quanh co, ví von, khi thì quái ác, thâm trầm, khi thì rạch ròi, huỵch toẹt, đôi lúc… tàn nhẫn. Hơi văn NgH nghe đã khác lạ ngay từ những truyện đầu tay:
“Chàng ngồi cạnh mép giường nhìn tôi đi tới đi lui thu dọn những thứ lặt vặt (bàn chải đánh răng, khăn mặt, kính soi, kẹp tóc, thuốc gội đầu, thuốc ho...). Tôi mang đi hết, không để sót một món. Tôi ghét di tích, kỷ niệm. Chàng ngồi tằn mằn mớ quần lót tôi còn để bừa ở ngoài, hỏi xin; (…) Những sợi tóc còn sót trong chăn gối chàng, chiếc khăn ướt vắt cẩu thả trên sợi dây thép, ly sữa uống giữa khuya còn một chút cặn dưới đáy, tờ báo tơi tả nhàu nhượi, mùi xà phòng chàng tắm buổi sáng, mùi Parazol quen thuộc trong nhà cầu, ống kem đánh răng vặn vẹo...” (Nhà có cửa khóa trái)
Có một cái gì rất không bình thường ở đây. Sau những mặn nồng ân ái, lại ân ái đầu đời, thế mà chia ly chỉ bịn rịn, không rưng rưng, sụt sùi, không níu kéo, toàn thấy mô tả mấy thứ lặt vặt không đâu vào đâu: mớ quần lót, chiếc khăn ướt, tờ báo tơi tả, ống kem đánh răng vặn vẹo… Nghe sao bình thường, nhạt nhẽo!
Ở một truyện khác:
“Tôi co người như con tép thụt sát góc giường ngó trân trân người đàn ông lạ mặt nằm ngủ. Tôi đập muỗi chan chát, nôn ruột ụa mửa những búng nước tanh lỏng le, tôi lò dò đi tiểu, rửa ráy, cầm nhín cái thau nhôm vàng khè nhớt nhợt.” (Nghỉ mát ở bãi biển)
Trông ghê: tanh lỏng le, lò dò đi tiểu, vàng khè nhớt nhợt!
Điểm chung là: ở cả hai trích đoạn, NgH quay “cận cảnh” những chi tiết có vẻ như không cần thiết, lại tầm thường, dung tục. Nhưng không có gì là “không bình thường” cả. Quá bình thường là khác. Rõ ràng, NgH tìm cách soi rọi thật gần, thật sát vào những ngóc ngách (bình thường) ít có người để ý; hoặc không dám, không cần để ý. Soi rọi và cách soi rọi các chi tiết đó khiến văn NgH, một mặt, trông dửng dưng, lạnh và mặt khác, mang vẻ khiêu khích/giễu cợt/châm biếm/thách đố hoặc, tất cả những điều đó cùng một lúc. Một cách vượt rào, vượt khỏi cái thường tình. Cũng là vượt khỏi chính mình.
Thử so sánh với một đoạn văn của Võ Phiến:
“Dưới đường, những chiếc xe hơi, xe ba gác, xích lô đạp và xích lô máy xếp dọc bên lề. Những thùng rác, trụ điện. Hai con chó trửng giỡn đuổi nhau, vờn nhau. Con chó nằm bên chàng nhìn xuống thèm thuồng. Thỉnh thoảng nó không cầm lòng được, cuống quýt, cào chân trên ván gác và hực lên một tiếng. Ngoại trừ sự rạo rực của con chó, tất cả không gian rỗng tuếch, không một tình cảm. Trăng vằng vặc mà vô tình.” (Một ngày để tùy nghi).
Võ Phiến đã khá chi li, nhưng vẫn còn lảng vảng ở vòng ngoài, chưa áp sát. Võ Phiến sử dụng kính lúp, NgH sử dụng kính hiển vi:
“Vài năm trước khi qua đời ba tôi hay ở trần mặc xà-lỏn ngồi bó gối kiểu đó ở góc phản, thở khò khè, lâu lâu khạc đờm vô cái lon sữa bò để gần đấy. (…) Đờm đặc queo, có khi không chịu nhúc nhích, phải pha thêm nước hoặc dùng que khều khều cho nó trôi xuống đánh tọt.” (Seretide)
Nếu là Võ Phiến hay ai khác, thì có lẽ sẽ ngừng ngang chỗ “thở khò khè” hoặc quá lắm là “lâu lâu khạc đờm vô cái lon sữa bò”. NgH đi xa, “đờm đặc queo”; không những thế, còn đi sâu hơn, “có khi [cục đờm] không chịu nhúc nhích”; vẫn chưa đủ, NgH còn thêm “phải pha thêm nước hoặc dùng que khều khều cho nó trôi xuống đánh tọt.”
Chi li đến thế là cùng! Đúng là NgH “xịt” chữ, tham dự trò chơi với chữ một cách tích cực, lại hồn nhiên và thoải mái. Không mã hóa, không bóng bẩy. Vả lại, NgH đã soi rọi đến chỗ không thể mã hóa hay bóng bẩy được nữa. Nếu các sự vật mà nói được, chắc chúng phải cám ơn NgH đã tìm cách đưa “thân phận” hèn mọn của chúng vào ánh sáng... văn chương.
Viết, để cho ra văn, thường những chi tiết “không được đẹp” bị bỏ qua, hoặc nếu cần thiết, chỉ quanh co gợi ý, “tu-từ hóa” chúng, biến chúng thành “uyển ngữ”. NgH, ngược lại, đi sâu, đi sát, thản nhiên bóc chúng ra, lật chúng lên y như ta lật một cục đá nằm lâu năm ngoài vườn, tìm thấy đủ thứ côn trùng nhúc nhích bên dưới. Nhìn thì cảm thấy rợn da gà, nhưng hiện thực vốn sẵn ở đó, luôn luôn như thế, là thế, tĩnh tại, chẳng hề “nói lên” cái gì cả. Các chi tiết của chúng thường dễ bị khuất lấp bởi cái vẻ bên ngoài nhũn nhặn, phẳng phiu, bởi cái tổng thể gọn gàng của chúng. Mà cũng bị che khuất bởi chính rào cản ngôn ngữ (như cục đá ngoài vườn) và qua đó, bởi chính chúng ta. Thay vì nhìn thấy một cơ thể, ta nhìn thấy một nhan sắc; thay vì nhìn thấy những cái thô nhám, xù xì, ta nhìn thấy một hình dáng gọn gàng; thay vì thấy cái cụ thể, ta nhìn thấy cái trừu tượng. Nhất là khi xuất hiện qua thứ ngôn ngữ văn chương hoa hòe bóng bẩy, chúng còn bị khúc xạ thành nhiều lớp khác nhau, làm thay đổi hẳn diện mạo của hiện thực. Nhưng có cách gì thoát khỏi ngôn ngữ đâu!
(Dường như) biết thế, NgH chơi cách khác, không sử dụng ngôn ngữ bóng bẩy, không nói quanh nói co cốt làm vừa lòng ai, mà lột truồng, bóc hết những lớp võ mỹ miều bao quanh bộ mặt của hiện thực, diễn tả chúng y-như-chúng-là, trần trụi. Thử nghe NgH phác thảo chân dung người tình đầu đời (lưu ý: những chữ in nghiêng trong các trích đoạn sau là tôi muốn nhấn mạnh):
“Trung là người quen của một bạn trong nhóm. Tay này đẹp ớn! Tóc bồng má đỏ mắt to môi ướt mi rậm, hơi điều điệu vì biết mình đẹp, hơi đểu đểu với nụ cười nhếch một bên khóe giống Alain-Jean, tên tội phạm đang bị cảnh sát truy lùng trong La Veuve Couderc. Sau kỳ hè, tôi trở về Sài Gòn vẽ lại chân dung mỹ nhân bằng chì than. Bức vẽ gửi tặng qua đường bưu điện khiến anh chàng đùng một cái tót về thành phố. Chúng tôi bắt đầu ngồi quán, ẹo qua ẹo lại bóng gió, lâu lâu tợp một ngụm cà-phê loãng ra cái điều điềm đạm có chiều sâu.” (Phục chế ảnh cũ)
Đặng Thơ Thơ cho rằng cách nhìn nam giới của NgH “thường là khắt khe, nhiều lúc tàn nhẫn, ngay cả trong tình yêu.”[4] Không đâu! NgH bình đẳng với mọi người, mọi thứ, mọi vật. Trên kia, NgH tả “ba tôi” khạc đờm, sau đây, tả một bà già 70 tuổi đi vệ sinh:
“Từ phòng ngủ, để lê 6 bước vào nhà vệ sinh phải dùng cả hai tay nâng chân phải lên cao vài mi-li-mét đặt nhích 10 phân về phía trước, xong lập lại thao tác đó với chân trái, lưng khòm khòm, đầu lắc lắc theo nhịp khắc khoải của Khúc Định Mệnh số 5. (…) Có hôm cái-tồn-tại-trong-bụng đã không thể chờ. Trong điều kiện di dịch nhiêu khê, tự dọn sạch xú uế trên sàn gỗ đòi hỏi một nỗ lực chết người.” (tựa đề truyện: 218)
Cảnh một người phụ nữ già gặp khó khăn khi đi tiêu đi tiểu, “lê 6 bước”, “nhích 10 phân”, “cái tồn tại trong bụng” (tức là phân) bỗng dưng trộn với một bản nhạc cao cấp: bản giao hưởng Beethoven số 5.
Tả đám tang bà mẹ:
“Về tới đầu hẻm đã thấy lô nhô màn trướng cờ quạt. (…) Hẳn đã có người sụt sùi lúc liệm, một giờ trước khi [chuyến bay] SQ333 hạ cánh. Phần tôi thì làm rồi, sau lúc được người quen cho biết tin. Một tí thôi, một mình trong nhà tắm ớ cái nhà thuê cách chỗ đám tang 17 phút đi bộ. Tôi tưởng tôi sẽ thê lương vật vã, bởi bấy lâu nay mỗi khi muốn khóc thường tự nhắc nhở để dành mai mốt má chết làm một trận tổng kết. Vậy mà nó không chảy, nó rỉ, giống vải lau nhà vắt chưa ráo đã đem hong.” (Mataco, Ltd)
Tả một cô gái học đàn:
“Dạo ấy cô gái nhỏ nhắn gần như gầy gò còm nhom với mái tóc thả dài hai bên ngực che khuất đôi vú lép thường ngồi sau lưng thầy chờ đúng lúc để lật trang cho những trường đoạn thầy độc tấu. Đã có lúc Thị vừa dõi mắt theo những dòng nhạc trên giá đàn, vừa bị phân tâm bởi mùi mồ hôi dầm dề từ lưng và nách áo thầy (…) Mỗi nốt nhạc bung lên đến một lúc bỗng xộc mùi tanh như máu bầm để khô.” (Trổ đồi mồi)
Tả cảnh:
“Phòng ngủ 15 mét vuông có cả lò sưởi, một giường đôi, một bàn viết to như bàn ăn dành cho 8 người. Nhà bếp lúng túng tủ lạnh, máy giặt, lò điện, bàn ăn, rốt cuộc chỉ còn vài ô gạch vừa đủ đứng xoay qua xoay lại. Nhà tắm như được thiết kế cho một người dẹp lép ốm nhom; chen chúc trong 3 mét vuông là bàn cầu, lavabo, chỗ đứng tắm vòi sen có tấm màn nhựa kéo ngang.” (Đường vòng)
Những trích đoạn trên mô tả người, vật, sự vật, khung cảnh… chọn một cách tình cờ từ các truyện của NgH. Những chữ do tôi nhấn mạnh (in nghiêng) là cách ăn nói dân dã diễn ra thường ngày trong cuộc sống bên ngoài: khẩu ngữ. Văn NgH đầy những khẩu ngữ, cả ở các đối thoại lẫn trong mạch văn, như thế. Viết như nói. Đó là một trong những nét khá tiêu biểu trong văn phong NgH. NgH nói văn. Chính xác hơn: vừa viết văn vừa nói văn. Về người tình đầu đời: tay này, đẹp ớn, hơi đểu đểu, tót về, ẹo qua ẹo lại, tợp; về đám tang mẹ: lô nhô, thê lương vật vã, làm một trận tổng kết, vải lau nhà vắt chưa ráo; về nhân vật ‘tôi”: còm nhom, Thị (Y Thị), vú dẹp lép, máu bầm để khô; về phòng ngủ: lúng túng, dẹp lép ốm nhom.
Thử liệt kê thêm một số nói văn nhặt nhạnh đâu đó từ nhiều truyện của NgH: nằm chèo queo, mò mẫm, rị mọ, yếu xìu, quơ cả bụm, khôn tổ cha, xí bùm bum, xụi lơ, xẹp lép xanh rờn, trái cây chín dú, bờ chờ bợt chợt, ngoi ngóp bò ra, thở dài ứ hự, đâu đít nhau, trụi lủi, tỏng tòng tong, nằm chình ình, chạy tới chạy lui như gà mắc tóc, ầu ơ ví dầu, gái gú lăng nhăng, đập cho lòi phèo, tiếc hùi hụi, lóng rày, ngồi tùm hum, bí xị, nợ lút đầu, mướt rượt, gần xịt, trần ai khoai củ, vẹo cổ trật be sườn, ầu ơ ví dầu, ngồi thu lu, lạnh té đái, ốm nhom ốm nhách, đá cá lăn dưa, vân vân.
Khẩu ngữ, do tính cách tượng hình, cụ thể nên khi dùng để diễn tả, sự vật trông có vẻ trần trụi, thô, xấu, và do đó, dường như sát với hiện thực hơn; nhưng đồng thời, lại cũng làm cho chúng trông có vẻ tiêu cực. Thực ra, tích cực hay tiêu cực chỉ là cách chúng ta “đánh giá” theo một quy ước áp đặt. Con cóc thì xấu vì da nó “sần sùi” trong lúc đó, con chim thì đẹp vì lông “mướt”, vì màu sắc “sặc sỡ”. Sần sùi, mướt, sặc sỡ… chỉ là tính cách, vốn không xấu cũng chẳng tốt, không tiêu cực cũng chẳng tích cực. Ấy thế mà “nằm chình ình” hay “nằm chèo queo” nghe tiêu cực hơn “nằm ngay đó”, “ngồi thu lu” nghe tiêu cực hơn “ngồi thu mình”, “tót về” tiêu cực hơn “đi về”, “vú dẹp lép” tiêu cực hơn “vú nhỏ”… NgH tiêu-cực-hóa hiện thực bằng cách sử dụng khẩu ngữ hay sử dụng khẩu ngữ để đưa ngôn ngữ tiệm cận với hiện thực, điều mà ngôn ngữ bóng bẩy không làm được? Hay, phải chăng, sự thật bao giờ cũng tiêu cực? Với NgH, hình như cả hai.
Ngoài khẩu ngữ, tôi tìm thấy một số đặc điểm nổi bật khác trong văn phong NgH:
· Liên tưởng và ví von: so sánh sự vật/hiện tượng/cử chỉ này với những sự vật/hiện tượng/cử chỉ khác tương tự nhau bằng cách liên tưởng. Liên tưởng và ví von là thủ pháp ẩn dụ, so sánh ngầm giữa những sự vật tương tự nhau ở một điểm nào. Khi nhìn thấy ngay sự tương tự, ẩn dụ trông có vẻ nhẹ nhàng như khi so sánh người đẹp với đóa hoa hay nụ cười buồn với một bông hoa héo. Nhưng khi đẩy sự liên tưởng đi xa, rất xa, hay sử dụng những hình ảnh, sự vật chỏi nhau, ẩn dụ trở thành một hình thức phê phán hay giễu cợt. Với một đầu óc tưởng tượng phong phú, NgH đã nhìn thấy sự tương tự ở những chỗ trông chẳng tương tự tí nào. Nhưng chính ở điểm này khiến văn NgH mang một vóc dáng khác, lạ, có lúc đầy tính sáng tạo. Chẳng hạn: ví von nụ cười nhếch môi của người tình đầu với nụ cười của tên tội phạm đang bị cảnh sát truy lùng; ví von “nốt nhạc” vang lên “tanh như máu bầm để khô”; ví von nước mắt rỉ với “vải lau nhà vắt chưa ráo đã đem hong”; ví nhà tắm tồi tàn với một người “dẹp lép ốm nhom”.
Thử kể thêm vài cách ví von ở những nơi khác:
- Nụ hôn: nụ hôn không vượt quá răng, ngửi ngửi nhau như hai con chó tìm hơi quen (ví nụ hôn với hai con chó ngửi nhau);
- Cô Kiều Nguyễn Du: cô Kiều đi ra đi vô lầu xanh như người ta đi Walmart (ví lầu xanh với chợ Walmart);
- Xã hội Việt Nam thời đổi mới: Sau hơn một thập kỷ đói và dốt, từ những lỗ châu mai người ta thập thò ngoi đầu lên dáo dác ngó qua ngó lại. (ví xã hội miền Nam sau khi Cộng Sản chiếm với một trại lính);
- Loa phóng thanh trên đường phố: Ở các cột đèn ngã tư, máy phóng thanh thôi gào thét lúc 5 giờ sáng những bài hát gấu ó như chó cắn. (ví các loa phóng thanh Cộng Sản với tiếng chó sủa).
- Thủ dâm: thủ dâm rần rần như trình diễn văn nghệ quần chúng (ví hành vi “thủ dâm” với ca hát)
Ví von xuất hiện rất nhiều không những trong văn mà còn cả trong các câu trả lời phỏng vấn của NgH. Chẳng hạn:
“Lý Đợi: Chị quan niệm thế nào về việc cầm bút? Nhà văn có nghĩa vụ hay sứ mệnh nào không?
NgH: Cầm bút thì cũng như thợ may cầm kéo, đồ tể cầm dao, thợ mộc cầm búa đinh, tiều phu cầm rìu, ca sĩ cầm máy vi âm… (…) Nghĩa vụ của họ là cắt cho khéo, chặt cho đẹp, đóng cho chắc, bổ cho chính xác, hát cho hay – ít nhất là trong đánh giá chủ quan của chính họ. Còn sứ mệnh thì… tính sau đi.”
Hay:
“Nhà báo: Có khi nào Trần Thị NgH dự định về sống hẳn ở Việt Nam để sáng tác?
NgH: Văn chương nói riêng và các loại hình nghệ thuật nói chung không cần đến giấy thông hành vì không có ranh giới địa lý.”[5]
Hình thức ví von, trong nhiều trường hợp, tuy gián tiếp, nhưng có khả năng biến một diễn tả bình thường thành sâu, độc và đa nghĩa.
· Nhiều đoạn văn, có khi khá dài, qua đó, NgH diễn tả mọi vật, mọi sự một cách khơi khơi, lang bang từ điều này đến điều khác, nói trổng, không cần chủ từ, không cần liên từ, không cần chuyển mạch. “Bay vào phòng tắm tôi bắt đầu chùi tẩy cái bồn đóng cáu đen sì, chắc đã lưu niên để vậy. Coi như cuộc chiến tranh trong lòng người Việt nam hoà bình chưa bắt đầu được chữ nào. Ngày đầu tiên đi chợ nấu ăn, ngày thứ nhì làm vệ sinh nhà cửa. Buổi chiều đọc bậy bạ một tí rồi xem phim tài liệu về Frida Kahlo. Lẽ ra thì không nên ngồi thu lu trong phòng. Mùa hè bên ngoài coi bộ vui. (…) Đổi bối cảnh cũng thú, nhưng tưng tửng ở nhà đi dạy kèm cũng khoẻ. Lâu rồi chẳng đẻ đái được gì, cũng bởi nhà nước quản lý nhân dân làm chủ. Hiến pháp điều 2 khẳng định: tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, điều 4 xác quyết: Đảng là lực lượng lãnh đạo nhà nước và xã hội. Hiểu chết liền! Cánh tay văn học miền Nam trước 1975 bị đoạn chi, sau được nối dài ở hải ngoại, hơi lặt lìa vụng vết chỉ khâu.”
Chỉ có một chữ ‘tôi” trong câu đầu. Cách nói trổng tạo nên chất “khô khô” trong văn NgH. Đã thế, lại nhảy cóc: từ chuyện nhà bỗng nhảy sang “nhà nước quản lý nhân dân làm chủ” cộng thêm khẩu ngữ “hiểu chết liền”, bất ngờ, lạ, chẳng giống ai! Cách viết “nhảy cóc” này tạo nên tính chất lang bang, đa chuyện, đa đề tài và đa ý trong văn NgH.
Trong các câu trả lời phỏng vấn, NgH cũng nói trổng, nói ví von, rất ít khi sử dụng chủ từ “tôi”.
· NgH cố tình mô tả một cách rất chi tiết những điều có thể không cần phải chi tiết. “Lên đến tầng 5 đếm đúng 90 nấc. Mở khóa trên 2 vòng, khóa dưới 2 vòng, khóa giữa 2 vòng, ghìm chìa khóa ở ổ giữa, túm lấy tay nắm, rịt cửa vào người để nẩy cái khấc.”
Chi tiết quá, trông rườm rà, nhưng tạo ra một hiệu ứng riêng trong trí tưởng người đọc. Trích đoạn này diễn tả nỗi khổ của người già khi leo lên lầu trong truyện “218”
· NgH còn sử dụng những cụm từ phổ thông xuất phát từ nhạc, truyện hay các khẩu hiệu tuyên truyền: “chính diện trông rất xung đột nội tâm”, ra cái điều “chiến sĩ tiền tuyến bảo vệ hòa bình hậu phương, “mười năm tình cũ”, “có chiều sâu tâm hồn”, “làm vệ sinh tư tưởng”, vân vân. “Người đàn bà hai con” kể chuyện một mối tình thuộc loại “vòng tay học trò”, sử dụng tựa đề của một số tác phẩm văn chương và âm nhạc làm các tiểu tựa, trông rất sát với nội dung truyện, lại hàm ý giễu cợt: ngày xưa hoàng thị, mê lộ, động hoa vàng, ru em từng ngón, vũng lầy của chúng ta…
· Mặt khác, do thích đàn và thích vẽ, lại đàn hay vẽ giỏi, nên văn NgH thường pha trộn với âm nhạc và nhất là với hội họa. Có truyện, NgH đưa cả tranh do chính NgH vẽ vào truyện, như một hình thức minh họa. Ở nhiều chỗ, NgH chơi nhạc hoặc vẽ tranh bằng chữ, có khi là cả hai cùng một lúc:
“Vili vẫn đầm đìa đắm đuối uốn lượn hai cánh tay mật ong, mười ngón thon bay phấp phới trên dàn phím Steinway & Sons, đầu niễng, mắt nhắm, mày cau, hai môi mím kín màu son Rouge de Rose của Lancôme, tóc nâu hạt dẻ quăn quíu quật tứ tung theo động tác cổ. Mặt sau chiếc áo long lanh những sợi pha lê là một vạt lưng trần trôi miên man về tận hạ nguồn, hai dây áo mảnh vắt vẻo trên xương đòn gánh nhấp nhô theo động tác tay, đường cong từ gáy lượn mềm xuống gò mông tròn, bẻ cua thật ngọt lòn qua xương cụt, men theo đường nối giữa đít và đùi, gập góc chín mươi độ ở hai gối, ôm sát mép gẫy của đôn ghế rồi buông tuột theo cẳng chân dài lấp ló ở đường xẻ áo.” (Trổ đồi mồi)
Không có một đầu óc quan sát tinh, nhạy kết hợp với con mắt của một người biết vẽ, tưởng không cách chi có thể mô tả cảnh cô gái ngồi đánh đàn piano như thế, sống động, tượng hình, đẹp.
Nhưng “hội họa” hơn cả là “Tuyệt tác- chín biến khúc”. Đây là một trong những truyện ngắn đặc sắc của NgH. NgH vẽ chữ và viết tranh. Chữ nghĩa chọn lọc, sắc sảo, khít khao với tranh vẽ. Tranh trong chữ, chữ trong tranh. Thực trong ảo, ảo trong thực. Nhân vật “nó” là một hiện hữu lưỡng tính: một tay tình nhân trẻ hơn 18 tuổi và đồng thời cũng chính là bức tranh:
“Tôi thấy trong đầu một màu trắng của đêm mất ngủ còn nó màu tím. Thứ tím lợ của mực Quế Lâm nếu có pha một tí nước, hoặc ngả sâm sẫm nếu thả vô vài giọt Parker xanh đen. Nó đang chổi dậy, vẫn không có đầu, ngực trần, tay phải chống ngược, tay trái với chồm về phía trước khều một khối tròn tím rịm, chăn xanh đen phủ ngang bụng, lõm giữa hai đùi kéo nhăn nhíu ra cái phông trắng rồi mất tăm. Lại dựng đứng. Mực chảy ra ngoài khối tròn dẹt màu tím, vùng ngực nó tối hút mắt làm tôi ngộp như bị chặn họng. Tím Mai, tôi định gọi vậy, nhưng sau lại ngần ngừ đổi thành Trăng Chảy.”
“Tuyệt tác – chín biến khúc” là một tổng hợp mới lạ trong cấu trúc, đẹp trong tranh, đa ý trong nội dung, tài hoa trong cách diễn đạt.
Tóm lại, NgH trộn chữ và qua chữ, trộn ý. Như trộn gỏi. Hãy gọi là gỏi chữ. Đọc NgH là một hình thức ăn gỏi. Làm gỏi, món ăn dân dã nhất Việt Nam này, dù gỏi gà gỏi vịt hay gỏi cá gỏi tôm, vân vân, đều là “ép” nhiều thứ - có khi rất chỏi nhau – vào nằm chung: cái chua, cái ngọt, cái mặn, cái chát, cái sống, cái chín, cái cay, cái bùi. Chả thế mà ăn gỏi là ăn một tổng hợp, là thưởng thức được nhiều mùi vị cùng một lúc. NgH đã trộn chữ theo một công thức rất riêng nên hơi chữ cho ta một vị riêng. NgH thay đổi cách trộn trong từng truyện, từng hồi, từng phân đoạn và thậm chí… từng câu. NgH trộn nhiều thứ khác nhau: cũ và mới, thời sự và văn chương, thanh và tục, dí dỏm, tinh nghịch và nghiêm túc, chua chát, cay đắng và ngọt ngào, khẩu ngữ và chuyên ngữ, đen và bóng, vân vân.
Nếm thử lúc đầu, nhăn mặt. Thử nhiều lần, đâm ghiền.
LĂNG BA VI BỘ
Gỏi chữ đưa đến gỏi chuyện. Truyện NgH thường là một tập hợp của nhiều chuyện, chúng có thể dính líu, đan xen nhau, có khi chẳng quan hệ gì nhau. NgH nói chuyện nọ xọ qua chuyện kia, linh tinh, lỉnh kỉnh. Bất cứ cái gì cũng có thể trở thành đề tài và bất cứ đề tài nào cũng mở ra những đề tài khác, đa dạng, luôn luôn thay đổi. Vừa đang nói chuyện bên đông bỗng nhảy sang chuyện bên tây, vừa đang ở đề tài này, chợt phóc sang đề tài khác. NgH quanh qua quẹo về, thêm thắt, ráp nối, liệt kê, kể lể. Các sự kiện bập bềnh trôi nổi giữa chủ điểm và ngoại vi, kéo độc giả chạy ra xa, rồi đột ngột níu trở lại gần, tung, hứng, cắt dứt hay đào sâu các chi tiết. Thỉnh thoảng, NgH để lửng lơ, rời rạc từng mảnh, từng mảng để độc giả tự mình ráp nối.
NgH lăng ba vi bộ.
Truyện NgH mở, ít keo trong cấu trúc. NgH thả lỏng để cho những mảnh vụn cuộc sống lừng lững đi vào trong truyện. Nói chung, truyện thường đơn giản, không hay ít khi đưa ra một đề tài nặng ký nào. Có truyện đơn giản một cách rất bất ngờ: 218 kể chuyện dự tính nhảy lầu tự tử của một nhà văn nữ 70 tuổi sống độc thân ở tầng lầu số 5 của một chung cư cũ, leo lên leo xuống rất khó khăn; “Seretide” kể chuyện một người đàn ông bị lên cơn suyễn đột ngột khi đi trong tháng máy, phải sử dụng ống bơm thuốc khiến người đồng hành tưởng là kẻ cướp; “Người đàn bà nằm” kể chuyện một phụ nữ có con so, bị ghẻ lở ở chỗ kín vì rận cắn. Đề tài NgH thường không cứng nhắc, không cô lập vào một chủ điểm nào đó định sẵn mà, trái lại, tự phát triển. Vài truyện sáng tác trong thời gian đầu (mà NgH gọi là thời kỳ quá độ, thí mạng cùi), còn tập trung hay xoay quanh một chủ điểm nào đó, nhưng càng về sau, trong các thời kỳ “biên độ”, “ế độ” và “cá độ”,[6] theo cách xếp đặt của NgH, truyện càng đa-tuyến, đa-đề-tài, tỏa ra, lan rộng. Nhiều đề tài pha trộn vào nhau. Chọn một đề tài nào đó đôi khi chỉ là cái cớ chỉ để nói về những đề tài khác. Kể một chuyện nhưng là cái cớ để kéo ra những chuyện khác. Có thể nói, đề tài không chi phối, mà lắm khi lại là hậu quả của (những) câu chuyện.
Trong “Lệch một khấc”, tưởng NgH đang nói về hội họa, hay về tính tham lam tình dục của đàn ông thì hóa ra cũng là nói về đồng tính. Trong “Mataco, Ltd”, nội dung chính là đám tang của bà mẹ, lại tỏa ra năm, bảy chuyện khác nhau, từ lòng hiếu thảo cho đến các thủ tục khai tử nhiêu khê, rắc rối trong cơ chế Cộng Sản, từ việc chôn cất cho đến việc tranh chấp tài sản thừa kế, vân vân và vân vân. “Cinema Paradiso” kể chuyện về cuộc đời của một cô gái ở gần rạp chiếu phim, lại mở ra một lô chuyện linh tinh lỉnh kỉnh khác, từ lai lịch một rạp xi nê ở ngoại ô, cho đến ông đạo diễn phim, từ các tài tử phim ảnh nổi tiếng Pháp, Mỹ cho đến các bộ phim tình cảm Quỳnh Dao, phim Hồng Kông, Ấn Độ, phim Việt Nam trước 1975 rồi đến phim Nga, phim Tiệp sau 1975; kèm theo đó là những nét phác họa khung cảnh xã hội Việt Nam sau 1975. Trong “Phục chế ảnh cũ”, nội dung chính là tìm lại nhân dáng của một người tình đầu đời, thực ra, là phác họa ra hình ảnh, mà đồng thời cũng là kinh nghiệm sâu sắc của NgH với nhiều người đàn ông đi qua đời NgH, cả tưởng tượng lẫn thực tế, mà NgH gọi là một “tập đoàn đàn ông về mặt sinh học.”[7] “Chuông gió” đề cập đến một phụ nữ tính tình quá chu đáo, quá tỉnh táo, quá cặn kẽ đâm ra so đo tính toán trong quan hệ với mọi người, được ví von với chứng tự kỷ (autism) dẫn đến sự đổ vỡ một cuộc tình; và lang bang nhảy qua chuyện dạy con, chuyện số phận nàng Kiều của Nguyễn Du, hay chuyện nhũng lạm trong cơ chế nhà nước, vân vân.
Võ Phiến kể chuyện này qua chuyện nọ, nhẩn nha, lai rai trong lúc vẫn nhắm đến chủ đích xoay quanh đề tài đã chọn. NgH cũng kể chuyện này qua chuyện nọ, nhưng nhảy cóc, nhảy băng, đôi khi vượt rào. Vì thế, ở một số truyện, nếu độc giả muốn tìm đề tài chính, rất khó. Mở đầu truyện đôi khi là một chi tiết đột ngột từ trên trời rơi xuống, dẫn đến một nội dung nhập nhằng, lang bang, rồi kết truyện thì lại tưng tửng như dưới đất trồi lên. NgH bảo, “Người viết nào cũng ăn ngủ đi đứng sinh sống bình thường như người không viết, có điều họ hái hoa bắt bướm nhiều hơn, nhặt nhạnh nhiều hơn, dừng chân thường xuyên hơn thành ra có kẻ đi mãi mà không tới nhà là vì vậy.Trong những gì nhặt được dọc đường, bỗng có thứ chi đó đùng một cái nở bung ra, thế là thành chuyện. Nó có thể là là cát, đá, sạn, hoa dập, gai nhọn. Nhưng nó nở.”[8]
Đúng là “nhặt nhạnh và nở bung”. Viết, với NgH, đơn giản như thế. Nhặt nhạnh bất cứ thứ gì và “có thứ chi đó” nở bung ra trong ngôn ngữ: nguyên xi, trần trụi và nóng hôi hổi. Các sự vật, sự kiện, chi tiết hiện thực trong văn NgH dường như đều có chỗ đứng bình đẳng, đàng hoàng, cụ thể. NgH mang cả cái không khí ngồn ngộn của cuộc sống chung quanh vào văn.
“Nhăn rúm”, theo tôi, là một truyện điển hình cho phong cách sáng tác “nhặt nhạnh và nở bung” thành đa-chuyện, đa-đề-tài của NgH. Bằng một giọng văn tường thuật từ chuyện này đến chuyện khác, chi li, có gì “xịt” đó, không điệu đàng, uốn éo, không tráng men, nhân vật cô gái kể lại cuộc đời mình xuyên qua những quan hệ chồng chéo từ cha, mẹ, cha ghẻ, chị, anh rể kéo dài từ trước 1975 cho đến giai đoạn sau này với hàng chục câu chuyện đan xen nhau đầy hỉ, nộ, ái, ố, ai, bi, lạc dục trong một xã hội đảo điên, điên đảo, nhiễu nhương. Truyện thì có mà “cốt” thì dường như không, đề tài chính cũng không. NgH lăng ba vi bộ hàng trăm bước, xàng xê từ mối tình đầu của người mẹ lúc vào truyện, đến mối tình thứ hai của mẹ, đẻ ra “tôi”, nhân vật chính; rồi chuyện hai chị em người chị cùng mẹ khác cha ở chung, chuyện mẹ mua nhà, chuyện ‘tôi” lớn lên mê văn chương của Nhã Ca, Trần Dạ Từ, Nguyễn Xuân Hoàng…; chuyện chồng con người chị, chuyện Cộng Sản vào chiếm Sài Gòn, chuyện anh rể tự tử chết, chuyện chị vượt biên rồi về sau bảo lãnh mẹ, vân vân và vân vân. Mỗi một chuyện đẻ ra nhiều “tiểu chuyện” khác, dằng dai, dai dẳng để đi đến một phần cuối thật bất ngờ, tưởng chừng như chẳng dính dáng gì đến toàn truyện:
“Vói tay nhặt lên mân mê. Từ chỗ nó chui ra không có cảm giác gì đặc biệt, giống phụ nữ có tháng thỉnh thoảng nhợn ra một cục huyết bầm bằng nửa miếng gan gà. Lạ là thoạt nhìn nó giống miếng tóp mỡ hay thẻo vỏ quýt phơi khô đã trỗ màu sậm sì. Phải chăng cái trinh tiết, do bị hãm bởi con ma men và con ma tôi, đã nằm chờ từng ấy năm đến quắt queo nhăn rúm? Chắc cú không phải thai chết lưu, bởi cái nghìn vàng vẫn còn đó nỗi buồn nên nó đành tự sản tự tiêu? Rõ ràng nó là một phần trong cơ thể rụng ra, như cuốn rún của trẻ sơ sinh bị héo do đứt dinh dưỡng từ nhau của người mẹ. Nó là cái gì thì cũng là điều thầm kín, phải được cất ở hốc bí mật dưới tủ thờ cùng với tiền để dành, của hồi môn và những bài thơ tình.”
Cái “đáng giá ngàn vàng” của nền luân lý cổ xưa, cái “đóa trà mi” đẹp đẽ, xinh xắn, tươi tắn của Nguyễn Du, cái mà mọi cô gái nâng niu, nhọc lòng gìn giữ (đôi khi suốt cả đời) chỉ là “một miếng tóp mỡ hay thẻo vỏ quýt phơi khô đã trổ màu sậm sì” quắt queo nhăn rúm! Rẻ hơn bèo. Bình thường và tầm thường như cục đất ngoài vườn. Nhưng đó lại là một khám phá độc đáo của NgH: cụ-thể-hóa hay sự-vật-hóa một cái bị đàn ông đẩy đến chỗ vô cùng trừu tượng. Nó lật ngược hàng ngàn năm luân lý Khổng-Mạnh vốn đã biến cái vỏ quýt phơi khô thành sợi thòng lọng treo trên đầu, chực chờ siết cổ số phận người phụ nữ, deuxième sexe!
Ôi, tiết trinh!
NGƯỜI TA KHÔNG SINH RA NHƯ LÀ, MÀ TRỞ NÊN, ĐÀN BÀ
Simone de Beauvoir nói thế: On ne naît pas femme: on le devient. Người ta không bẩm sinh mang thân phận đàn bà, mà bị buộc phải làm đàn bà.
Tiếp nối các cây bút nữ đi trước của trào lưu văn chương mới với những Nhã Ca, Nguyễn Thị Hoàng, Nguyễn Thị Thụy Vũ…, NgH xông xáo, đi tới, đi xa hơn, không phải để đòi, để tranh đấu, mà để xác định quyền của NgH: một con người trong thân xác đàn bà. Nữ quyền là nhân quyền, nói theo Hillary Clinton. Đàn bà với một số các khái niệm tiêu cực đi kèm, không phải là bản chất mà là sự áp đặt, một áp đặt hàng ngàn năm xuất phát từ một xã hội do đàn ông thống trị. Đàn ông biến đàn bà, nói theo Beauvoir, thành một “deuxièm sexe”, giới tính thứ hai. Giới tính thứ hai là thứ cấp, là lệ thuộc, là công dung ngôn hạnh, là tứ đức tam tòng, vân vân và vân vân, toàn là những ràng buộc vừa khắt khe vừa vô lý. Văn chương NgH là một vùng vẫy, một thách đố, một chống chỏi để vượt thoát khỏi “giới tính thứ hai” như một thân phận, một định mệnh. NgH không đòi nữ quyền; nữ quyền, nói nghe ghê gớm, thực ra vẫn hàm ý tiêu cực, vì chỉ đòi quyền của người nữ mà quyền của người nữ chỉ là “quyền của người nữ”. NgH đòi quyền làm người. NgH chống áp đặt. Chống giả tạo. Chống ràng buộc
· Bạch hóa
Áp đặt lớn nhất đối với phụ nữ là tình dục. Dù trinh tiết chỉ là một “miếng tóp mỡ hay thẻo vỏ quýt phơi khô đã trổ màu sậm sì”, mất trinh là một kinh nghiệm đặc thù đối với phụ nữ, trước hết, do những ám ảnh vô thức nặng nề của thứ triết lý giáo dục do đàn ông đề xướng, thứ đến, do những cảm giác lẫn lộn về mặt sinh lý. “Nhà có cửa khóa trái”, “Chủ nhật” và “Nghỉ mát trên bãi biển” được sáng tác từ thuở đầu đời có thể xem là một bộ ba liên-văn-bản, qua đó, NgH cho rằng tình dục là một đòi hỏi cần thiết bình thường, do đó, “thất thân” đối với đàn bà cũng giống như người ta ăn uống, ngủ, bài tiết, giải trí. Mặt khác, thất thân là một chọn lựa tự do: một cô gái có thể thất thân với một người đàn ông, không nhất thiết phải là người mình yêu. Dẫu vậy, “trở thành đàn bà” là một kinh nghiệm độc nhất vô nhị, kinh nghiệm đó có thể trở thành một ám ảnh.
Nguyễn Du viết:
Tiếc thay một đóa trà mi
Con ong đã tỏ đường đi lối về
Nguyễn Du “đẹp hóa”, “sang hóa” cái “nhăm rúm”. NgH, không “con ong” cũng chẳng “đóa trà mi”. Cũng chẳng thèm tiếc nuối. Không những thế, kinh nghiệm thất thân là một cái thú, “thú đau thương”:
“Tôi bấu tay trên lưng chàng. Thật không còn thứ đau đớn nào hơn. Thứ đau đớn để nhớ lại bùi ngùi về sau trong những tình cảm ơn nghĩa. Đêm nóng và mùi mồ hôi trộn lẫn giữa hai người làm tôi bứt rứt cảm động.” (Nhà có cửa khóa trái)
Tôi nhớ Francois Sagan: “Chàng nắm lấy cánh tay tôi, vừa giữ tôi lại vừa cười. Tôi quay về phía chàng và nhìn chàng; mặt chàng tái đi như tôi và buông tay tôi ra. Nhưng rồi chàng lại vội vàng ôm lấy tôi và kéo tôi lại. Tôi mơ hồ cảm nhận: cái đó sắp tới rồi, cái đó sắp tới rồi. Sau đó là liên khúc tình yêu: nỗi sợ hãi tiếp sức cho cơn ham muốn, sự dịu dàng và cuồng nhiệt và rồi nỗi đau buốt nối tiếp với cơn hả hê khoái cảm. Ngày ấy, tôi sung sướng – còn Cyril hết sức dịu dàng – khám phá cơn khoái cảm đó”[9] (Bonjour Tristesse).
Sagan viết đoạn này vào giữa thế kỷ 20 ở bên trời Tây, mô tả cảm giác của người con gái lần đầu tiên có quan hệ tình dục, lại là quan hệ tự nguyện, quan hệ để khám phá, đã gây ra một cái “sốc” lớn trong xã hội Pháp, đến nỗi, Françoise Mauriac, một trong những nhà văn được kính trọng nhất thời bấy giờ, trong một bài báo viết trên trang đầu của tờ “Le Figaro” ngay sau khi tác phẩm được phát hành, gọi tác giả là một “tiểu yêu khả ái” (charmant petit monstre). NgH viết “Nhà có cửa khóa trái” chỉ khoảng 15 năm sau đó, từa tựa, lại ở Việt Nam, thành nếu gây sốc cũng không lấy gì làm lạ.
“Chủ nhật” diễn tả một cảm giác khác, còn đậm nét hơn, về lần ân ái đầu tiên:
“Dù thế nào tôi vẫn không thể phân trần với ai về cái ấn tượng khủng khiếp một buổi tối tôi nằm ngửa dưới thân thể nóng hực của Định, mở mắt trân trối nhìn lên trần gian phòng lạ hoắc, lắng nghe da thịt vỡ tung cùng một lúc với ngày tháng mù mịt trước mặt. Định đã ra khỏi tôi, nhưng sự ê ẩm vẫn còn sót theo các lóng xương trong cơ thể, trong trí nhớ.”
Trong bộ ba, “Nghỉ mát ở bãi biển” mô tả kinh nghiệm mất trinh một cách bài bản hơn, sống động hơn và cũng rối rắm hơn, đặc biệt nhấn mạnh đến sự chọn lựa của một cô gái mới lớn. Cô cô đơn, không biết chơi với ai, hay bày tỏ với ai những cảm nghĩ cá nhân của mình, nên chỉ biết viết nhật ký, viết để ‘tự cởi trói”. Cô “khao khát chọn lựa”, nghĩ đến một người tên Trường như một điểm tựa, lại là một điểm tựa rất yếu đuối vì Trường thiếu quả quyết và từ đó, sẵn sàng chọn lựa “một người nào khác bất cứ.” Và rồi cô gặp một người tên Dự, tình cảm hơn và quả quyết hơn. Không yêu Dự, nhưng “Tôi làm như thể tôi không thể sống thiếu Dự. Thực ra tôi ý thức được hết những chuyện này. Trong bữa ăn, tôi ngồi đối diện với Dự nghiêm trang, lúc nào tôi cũng muốn tỏ ra buồn kín đáo, u ẩn. (…) Tôi thành công, nhưng còn làm bộ cười gượng chống chế.” Quyết định chọn lựa Dự để thử nghiệm, cô đề nghị đi chơi với Dự và chuẩn bị kỹ cho chuyến đi này: xin phép ở sở làm, nói dối mẹ và làm lơ hẳn với Trường khi gặp lại anh chàng này một ngày trước ngày hẹn. Khi Dự vào thuê một khách sạn tồi tàn ở bãi biển, cô gái “làm bộ đóng tuồng điềm tĩnh, quan sát căn phòng với vẻ hiểu biết của người trong cuộc.” Khi Dự tắm xong đi ra, tỏ vẻ thân mật thì, cô “ngùng ngoằng dằng tay ra như vai thôn nữ trong một vở thoại kịch.” Tóm lại, cô gái làm bộ thụ động trong lúc hoàn toàn chủ động mà chính Dự, một tay đàn ông sành sõi, cũng không biết. Và rồi chuyện gì đến phải đến:
“Tôi nằm ngửa ngó ngược lên trần căn phòng. Đêm ngoài tầm hiểu biết. Dự nhỏ nhẹ, anh dạy cho em làm vợ chồng.” Rồi sau đó, “Tôi co người như con tép thụt sát góc giường ngó trân trân người đàn ông lạ mặt nằm ngủ. Tôi đập muỗi chan chát, nôn ruột ụa mửa những búng nước tanh lỏng le, tôi lò dò đi tiểu, rửa ráy, cầm nhín cái thau nhôm vàng khè nhớt nhợt.” (…) “Tôi ngồi thụp xuống giường rên rỉ. Em đau quá anh, cho em về nằm ở nhà, em sẽ nói với má em em đau quá. Má, má yêu dấu của con.” (…) “ Tôi đi khấp khởi, nhìn ngó chung quanh. Tôi đây, tôi đàn bà. Nhìn tôi coi mọi người. Tôi vừa bước ra khỏi khách sạn phòng số 14 tầng hai. Người này người kia và người đó nữa, ngó coi, tôi đàn bà.”
Tôi đã thành đàn bà rồi! Than van? Nuối tiếc? Ân hận? Reo vui? Hình như tất cả. Cô Kiều ấm ức tiếc vì cô bị bắt buộc phải hiến dâng trinh tiết cho một người không yêu; nhân vật của NgH chọn lựa hiến tặng, đúng hơn là tự nguyện cho đi trinh tiết của mình. Một thử nghiệm tự do, lạ, đầy cảm giác. Trở thành đàn bà và tiếng kêu “mạ ơi” cho thấy kinh nghiệm mất trinh là kinh nghiệm ghê gớm, độc nhất của một cái gì sang trang, một cái gì qua đi, mất đi không bao giờ tìm lại được. Mất trinh, như thế, trông có vẻ là một hiện tượng sinh lý, thực ra, là một hiện tượng tâm lý. Và hiện tượng này xuất hiện từ mặc cảm văn hóa do đàn ông chế tạo: biến một sự kiện sinh học bình thường thành một taboo văn hóa, thậm chí taboo tôn giáo. Chính vì thế, trở thành đàn bà vẫn tiếp tục ám ảnh cô gái:
“Những lần trần truồng một mình, tôi vẫn hay nhìn ngắm tôi trong tấm gương lớn trong phòng tắm, như soi bói một kẻ lạ. Tôi thù ghét chỗ này chỗ nọ, chỗ này tôi không thể rửa sạch được bằng nước, chỗ này tôi không thể kỳ cọ, hơi thở tôi gay gắt mùi thuốc lá, hơi đàn ông lẫn trong chân tóc, còn chỗ nào không, tôi tan hoang từ đầu xuống chân. (…) Tôi đã nghĩ đến má lúc ấy, từ sự nhơ bẩn tương tự, tôi được sinh ra. Ba đã giày vò má, mọi người giày vò nhau để những đứa trẻ dưng không được bước ra từ cơn đau ấy…” (Chủ nhật)
Nhớ đến mẹ trở thành một phương cách tự vệ duy nhất của người phụ nữ trong việc dịch chuyển bất-hồi-tố trong quá trình trở thành đàn bà. Ở điểm này, NgH đưa ra một nhận định có tính triết lý:
“Đó là tình yêu chăng, em những tưởng anh như một phương tiện cho em thể hiện sự tự do, đến khi không còn là nô lệ của chính thể xác mình, em cũng biết đó cũng là một cách nô lệ, nhưng với một thể xác khác.” (Chủ nhật)
Một song quan luận (dilemma) về tự do: một mặt, cô gái biểu lộ tự do bằng cách không xem trinh tiết là điều quan trọng, là phá bỏ xiềng xích truyền thống về thân xác đàn bà; nhưng mặt khác, cô lại phải lệ thuộc vào một thân xác khác là đàn ông, mà rốt cuộc là mất tự do. Nói khác đi, tự do tuyệt đối là điều bất khả đối với con người. Dẫu vậy, NgH tìm cách vượt qua song quan luận đó. Bằng cách nào? Bằng cách nói lên, nói hết, nói sạch. Không e lệ, không thẹn thùng, e ấp. Không che đậy. Và không ân hận. Bạch hóa nó, biến nó thành một điều bình thường. Y như nam giới. Thể xác không tự do, nhưng ý thức thì tự do. Kinh nghiệm thể xác là một kinh nghiệm sinh lý, nam lẫn nữ. Bạch hóa nó là phá vỡ một taboo. Là tự do.
· Đàn ông
Ám ảnh tình dục cũng là ám ảnh về đàn ông. NgH xây dựng đàn ông qua nhiều hình ảnh khá khác nhau. Trước hết, là đàn ông viết văn làm thơ. NgH mê và yêu văn nghệ từ nhỏ, nên cũng chẳng lạ gì, hình ảnh những những nhà thơ, nhà văn đàn ông thường xuất hiện trong các truyện của NgH, khi thì rõ ràng, khi thì thấp thoáng. Đàn ông văn nghệ vừa gây rắc rối lại vừa là nhu cầu. Túy Hồng viết:
“Bọn đàn ông văn nghệ người nào cũng có một “cháu” để ngoài đường và có một vợ để ở nhà. Bọn đàn ông văn nghệ nào cũng chia cuộc đời ra làm hai cảnh sống, một cho vợ và một cho người tình. (…) Tôi chủ trương rằng làm vợ bọn đàn ông này là giờ phút nào cũng phải ghen, cũng phải đổ bể chén đĩa, cũng phải nấu canh bằng nước mắt mình, cũng phải cầm dao phay đi lóc thịt xẻ xương tình địch. (…) Tôi chủ trương rằng làm vợ bọn đàn ông này dù có đặt tay lên ký một trăm tờ hôn thú cũng cầm bằng một cái lắc đầu.” (Tôi nhìn tôi trên vách)
Hình như NgH có phần đồng ý với Túy Hồng, vừa bài bác lại vừa nhận chịu:
“Em đã có những tháng ngày lãng mạn nhưng hợp vệ sinh với nhà văn này nhà thơ nọ, luôn luôn cảnh giác giữ tư thế ngồi để tránh nhăn lưng áo. Chính anh đã đẩy em vào thế giới sáng tác nơi em không thể không cà-phê phin hoặc trà chanh đường với những văn nhân hàng ngày ngồi chơi xơi nước ở quán Cái Chùa hoặc Givral – khu vực… hmmm… văn hóa nhất của Sài Gòn ngày trước. Kẹt cái là họ đều có vợ, đỡ cái là em không chủ trương làm lẻ làm chẵn để làm chi. Mấy ông kẹ thấy táo hườm hườm thì muốn hái, nhưng đúng ra chỉ là trái cây chín dú.” (Telecom)
Cái khác là Túy Hồng, trong lúc than trách bọn đàn ông, vẫn nghe giọng hờn trách. NgH không hờn trách. NgH lột, bóc, bóc ra từng mảng thực chất của đàn ông văn nghệ. Trong “Phục chế ảnh cũ”, kể lại mối tình giữa một cô gái mới lớn mê văn chương với một nhà thơ lính, NgH nhìn thẳng, nhìn ngay vào sự thật, một mặt, lật tung trò ma mãnh, dụ khị của người tình, nhưng mặt khác, cũng tự lột mặt nạ chính mình, chấp nhận chúng y như không thể khác hơn, y như đàn ông là phải thế và đàn bà phải thế. Tình yêu, rốt cuộc, là một quan hệ thành khẩn và lệch lạc, thành khẩn trong lệch lạc. Cô gái trút hết tình cảm sâu đậm của mình cho người tình, còn anh ta “quơ cả bụm”, bất chấp “còn chín hay chua”. Từ đó, NgH “khám phá" ra cái gọi là tính cách đàn ông trong quan hệ với đàn bà:
“Có phải tất cả những người đàn ông đều giống nhau? Họ đều ngủ và ngáy sau trận mây mưa? Ai trong số họ cũng cần một cái lỗ để thỉnh thoảng đâm vào, ngoáy sâu đến hụt hơi, đứt phựt rồi ngã vật ra giường? Vì sao họ có thể ngủ say liền sau đó không trăn trở tư duy dằn vặt? Họ tha lòng thòng của quý đi khắp nơi, vật bất ly thân có giá trị nhân chủng nhân bản nhân loại toàn cầu, có lúc nào họ quên là họ có nó không? Tôi đã thầm đặt những câu hỏi tương tự với bất cứ người đàn ông nào quen biết, gặp gỡ, nhìn thấy. Họ tràn ra đường lái xe hơi, đi gắn máy, đạp xe, bách bộ, ngồi quán, chờ xe buýt, cười nói, nhai nuốt, phì phèo, mập thù lù hoặc ốm nhom ốm nhách, già khú đế hoặc trẻ non trẻ nụ, giàu sụ hoặc nghèo mạt, phè phỡn hoặc băn khoăn, chăm chú hoặc lơ đãng. Tất cả bọn họ, dù hùng hục cày cấy hay nho nhã sáng tạo, cũng đang sục tìm một lỗ trống, chờ đợi cái lúc được đâm vào?” (Phục chế ảnh cũ)
Hỏi mà cũng là trả lời. Thú thật, trích đoạn này làm tôi, một đàn ông, giật thót mình. Một cái nhìn thẳng tuột, trông rất tàn nhẫn và than ôi, không xa… sự thực là mấy! NgH đánh đổ mọi giá trị đàn ông? Không. NgH bảo là, trong truyện này, NgH phân tích đàn ông về mặt sinh học.[10] Ừ, thì sinh học. Nhưng rõ ràng là không chỉ sinh học. NgH soi rọi thẳng vào từng mảng hiện thực, dù là đàn ông hay đàn bà, kể cả chính NgH, qua những nhân vật “tôi” hiện diện kiểu này hay kiểu khác ngay từ bộ ba truyện liên văn bản đầu tay.
· Giới tính thứ hai
Trong một số truyện, NgH dựng nên hình ảnh một đàn ông khác với loại đàn ông kiểu “quơ cả bụm” trên. “Chàng” trong “Nhà có cửa khóa trái”, trông hiền, nhu mì, thụ động. Nhân vật chính – cô con gái còn ngây thơ, trong trắng – trái lại, tính tình quả quyết, chủ động, tỉnh táo. Chàng được cô nhìn ngắm như nhìn ngắm một người đẹp: “hai vai tròn trịa khỏe mạnh, hai cánh tay bỏ trần, những hạt tàn nhang trên ngực, cổ, gáy, chiếc áo may-ô trắng mới nhét trong cái quần tây chưa thay.” Những hoạt động bình thường hàng ngày của chàng trông êm ả, gọn gàng và đáng yêu, từ việc đánh răng, nằm, đọc báo, nghe nhạc, trở mình cho đến khi ngủ “với tờ báo đắp trên ngực, cái đầu ngoẻo một bên vai.” Vì thế, cô gái “thường bỏ ngủ ngồi ngắm nghía chàng, chờ giờ chàng đi làm buổi chiều.” Suốt cả truyện, chàng cứ như thế, hiền lành, đáng yêu. Ở với nhau một thời gian, “Một hôm chúng tôi đồng ý xa nhau.” Và thế là “Sáng sớm tôi xếp quần áo vào va-li. Chàng ngồi cạnh mép giường nhìn tôi đi tới đi lui thu dọn những thứ lặt vặt (bàn chải đánh răng, khăn mặt, kính soi, kẹp tóc, thuốc gội đầu, thuốc ho...). Tôi mang đi hết, không để sót một món. Tôi ghét di tích, kỷ niệm.” và “Tôi hít lấy hít để ngực áo chàng, cánh tay chàng, cổ chàng.” Còn chàng không biết làm gì, chỉ “ngồi tằn mằn mớ quần lót”, “thoa vòng trên môi tôi chút nước thơm”.
Chàng y như “giới tính thứ hai”, hay cũng gần gần như thế. Và hiển nhiên hưởng đủ phẩm tính của cái thứ hai này: dịu dàng, ngoan ngoãn, dễ thương. Chàng không còn là “hắn”, là “ông kẹ” chuyên đi dụ gái mà là một phái khác: phái đẹp, phái yếu.
“Người thuận tai trái” đưa ra một đàn ông còn thụ động hơn. Khi quen nhau, tới thăm nhà nàng, chàng mắc cỡ, “ngoan ngoãn nằm tòn ten trên cái võng treo ngay bên dưới phòng tôi.” Cưới xong, chàng ở rể. “Ngay đêm tân hôn chàng khóc. Sao vậy? Nhớ má. Tôi dỗ dành, ngủ đi mai tôi đưa ông về nhà trọ thăm bà già. Sau khi rước dâu về chính nhà cô dâu, bà cụ còn nấn ná ở chơi vài hôm, trọ trên căn gác thuê của chàng. Chắc hẳn đời chàng đang qua một khúc quanh. Còn đời tôi? Trước đó chúng tôi không có hẹn hò, sau đó không có tuần trăng mật. Đời con gái đêm tân hôn phải dỗ nín đời trai.” Anh chồng chẳng biết sửa soạn gì cho chính mình, mà phải nhờ vợ thêm râu, thêm tóc, sắm quần tây, áo sơ-mi, giày vớ, thắt lưng và ví đựng tiền. Không những thụ động đối với vợ mà thụ động đối với mẹ. Khi về ở chung với mẹ, bị mẹ giành giật với vợ, la mắng, đuổi đánh nhiều lần mà chịu đựng, không dám làm gì. Rốt cuộc, mỗi người một ngả.
Những nhân vật đàn ông trên cho thấy giới tính thứ hai hay phái yếu là một tính cách, tính cách người, có thể nằm ở bất cứ ai, không chỉ nằm trong hai chữ “đàn bà”. Hay nói cách khác, đàn bà không tất nhiên phải yếu, phải thụ động, phải tình cảm, phải nhẹ dạ, phải cảm tính… Và đàn ông không tất nhiên phải mạnh, phải lý trí, phải chủ động...
NgH còn dựng nên chân dung một loại đàn ông phi truyền thống khác, hao hao dấu vết của giới tính thứ hai, qua hình ảnh của người tình nhí. Hình ảnh này xuất hiện ở “Tuyệt tác – Chín biến khúc” và “Cải lương”, được viết dưới dạng (tạm gọi là) hiện thực huyền ảo, đen xen giữa hiện thực đời sống và hội họa. Cả hai, mô tả tâm tình của người đàn bà lớn tuổi, sống đơn thân, dày dạn, từng trải, mơ tưởng được có một người tình thuộc loại “Khi tôi thành đàn bà thì nó hãy còn bú, ỉa đùn trong tã lót, mồm miệng chỉ có nướu mà không có răng.” (Tuyệt tác) Đó là thứ tình yêu “Không có những xoắn xít tầm thường, không lôi thôi tiền bạc. Thuần túy tình mẫu tử, tình chị em, tình thầy trò, tình bạn.” (Cải lương) Mơ tưởng này, rốt cuộc, chỉ có thể tìm thấy trên giá vẽ, nơi người tình nhí này là sản phẩm của chính mình, không gia trưởng, không độc đoán, lại nhu mì, hiền lành, dễ bảo, vân vân và vân vân. Tranh mà, đâu phải là người! Một quan hệ ảo. “Tôi tự cưới lấy mình, hôn phối với bản thân (…) “Trong cái xã hội đầy ước lệ và giáo điều, nó có dáng vẻ của một thanh niên điềm đạm, tỉnh táo.” (Tuyệt tác) “Nó”, thứ đàn ông đó, rất dễ cư xử: “Nấu sao cho nó ăn vừa no vừa ngon vừa bổ. Tính coi kể gì cho nó nghe cho vui. Làm mặt ngầu cho nó sợ, hoặc cười bí ẩn như Mona Lisa cho nó hoang mang chơi. (…) Bảo nó trật áo ra cho xem cái vai để vẽ thực ra để coi con thú vật nơi người đàn ông có nhào ra không.” (Cải lương)
Ảo có phần khác với thực. “Người đàn bà hai con” hiện thực hơn, kể một câu chuyện thuộc loại vòng tay học trò. Lúc quen nhau, cô giáo Doãn 37, cậu học trò Kiệt thua cô 17 tuổi, tức là mới 20 và lớn hơn con cô giáo 10 tuổi. Với số tuổi chênh lệch kiểu đó, cả ba người khi cùng đi chơi với nhau, trông như một bà mẹ có hai con. Cô ốm “quắt queo”, hơi giống đàn ông, giọng dữ, lạnh lùng và hơi ác. Còn cậu học trò thuộc loại con nhà bình dân, “đời trai hẻm nhỏ”, mặt xương xương, lưỡng quyền hơi cao, cằm nhọn, hai mắt nhỏ, tính trầm tĩnh. Với Kiệt, cô giáo Doãn không hấp dẫn, nhưng có “nhiều ngóc ngách khác, im ỉm, đen tối và gây tò mò.” Dưới mắt cô, nó là một thằng nhỏ được việc. “Sáng xách nước lên gác tưới mấy cây kiểng của bé Bo rồi đi học may, ăn cơm tối xong biết phụ rữa chén bát, thỉnh thoảng lau nhà, lâu lâu ủi đồ, thậm chí còn cắt may cho cô Doãn một áo sơ-mi ca-rô kiểu đàn ông. Trông nó như thằng ở đợ, hơi hèn hèn.” Ấy thế mà rồi, cô và trò gắn bó nhau. Một thời gian sau, Kiệt được bảo lãnh đi nước ngoài. Và rồi, anh chàng Kiệt, Việt kiều, về nước nhiều lần, bị bé Bo, con của cô, mỗi năm lớn thêm một tuổi, "hút cạn" chịu không thấu. Người tình nhí để sai vặt ngày nào bây giờ nghiễm nhiên trở thành …tình mẹ duyên con! An ủi cái là, đàng nào thì Kiệt, người tình nhí hay bồ của con, cũng vẫn là “thằng nhỏ được việc” của cô giáo Doãn, bây giờ đã đeo kính lão. Tính ra đã 14 năm, kể từ ngày ấy, khi cô trò quen nhau.
· Âm thầm nuôi một con đực và một con cái
Nhưng có một quan hệ làm người phụ nữ cảm thấy mình hoàn toàn được “giải phóng” về mặt bản thân: đồng tính. “Bật ngửa” là một truyện khá dài hơi, mô tả chi li một mối tình thầm lặng kéo dài hàng nhiều năm giữa hai phụ nữ, một Tây và một Việt Nam. Họ làm việc với nhau, trao đổi, giúp đỡ nhau và âm thầm thăm dò lẫn nhau khi ở chung cũng như qua điện thư, vì ngại thành kiến của người chung quanh về mối tình đồng tính. Phải đến mười mấy năm sau, mối tình thầm lặng đó mới thành hiện thực: người phụ Tây thổ lộ cho bạn tình của mình trong một buổi chiều:
“Thay vì ôm lấy vai bạn và nói cám ơn, tôi bỗng nhiên nghe nóng bừng mặt vì một tình cảm mơ hồ lúc ấy bị thôi thúc phải thể hiện bằng một cái hôn giữa chốn công cộng, ngay trên cái xứ sở nhiều thành kiến của bạn. (…) Ba tuần im lặng của bạn cho tôi thời gian để hiểu rằng suốt đời tôi chưa bao giờ có khả năng yêu một người đàn ông, nhưng cuối cùng lại có thể làm điều đó với một người đàn bà.”
Trong “Lệch một khấc”, cặp đồng tính đắm đuối, say mê trong cơn ân ái:
“Họ nằm rúc vào nhau, và chuyện đã không dừng lại ở đấy. Ban đầu Thị đâm hoảng với những rung động da thịt đầu đời, hoang mang không biết từ đâu Vi đã học được các thao tác thật tự nhiên đầy kinh nghiệm; dần dần Thị phó mặc cho xúc giác đưa dẫn đến những vi mạch khác của các giác quan còn lại.” (…) Họ đầm đìa đắm đuối ở mọi ngóc ngách của khu nhà trống. Họ cũng thường nhìn nhau châm bẩm để thăm dò chính mình hơn là để quan sát kẻ đối diện.”
Quan hệ đồng tính dễ dàng, đơn giản đến nỗi có thể thực hiện online trong “Trổ đồi mồi”:
“Khi giọt tình rụng xuống, người Thị rướn lên, đầu trật ra phía sau, khoái cảm cuộn từng đợt như sóng. Trong tư thế ngồi, Thị bấu hai tay vào cạnh bàn viết, lẩy bẩy đến rung rinh cả cái VAIO trước mặt. Diện tích màn hình chữ nhật nhỏ xíu bằng nửa tờ nhật báo gấp đôi sáng nhờ nhờ như hư ảnh hút Thị miết miết đến ngộp thở. Trong suốt bao nhiêu năm làm đàn bà, chưa có người đàn ông nào làm Thị vừa tròng trành vừa đau đớn đã đời như Vili.” (Trổ đồi mồi)
So với những mô tả về những lần ân ái dị tính trong bộ ba liên-văn-bản “Nhà có cửa khóa trái”, “Chủ nhật” và “Nghỉ mát ở bãi biển”, trông bộ kiểu ân ái đồng tính này được NgH viết một cách, tuy đơn giản, nhưng điệu nghệ, mướt mát, trơn tru hơn nhiều. Phải chăng tình yêu đồng tính “đẹp” hơn tình yêu dị tính?!
HỘI CHỨNG NHÂN SINH
Như đã nói ngay từ đầu, đọc NgH là đọc văn hơn là đọc truyện hay đọc chuyện. Người không thích, đọc, chỉ thấy NgH viết nhăng viết cuội. Người thích, mới đọc, không rõ mình thích cái gì. Đọc rồi, thấm, bỗng tìm thấy ở cái văn phong này một hiệu ứng rất lạ: tất cả mọi thứ quan hệ tình cảm nhân sinh (tình yêu, tình bạn, tình gia đình, tình thầy trò…), quan hệ xã hội (tôn giáo, chính trị, văn nghệ, nghề nghiệp…), và cuối cùng, quan hệ với chính bản thân mình, từ lâu nay vốn mang một khuôn mặt êm ái, trơn tru, thân thiện, tình cảm bây giờ bỗng trở nên lỏi chỏi, rạn nứt, trục trặc và có lúc mang vẻ giả trá, ngụy tạo một cách lạ lùng. Nhất là vì, không có tác giả nào mà cái “tôi” được phơi bày một cách rạch ròi, chi li và tiêu cực trong văn chương đến vậy bằng NgH. Tất cả các nhân vật “tôi” dường như đều tự khỏa thân, bóc mẻ và cào xước chính mình.
Nhưng cũng cần phải nói ngay, tất cả những nhân vật của NgH đều tích cực tham dự cuộc sống, từ người chồng, người cha, người mẹ, người tình, người thầy, cho đến người bạn hay nhà văn, nhà thơ, tu sĩ. Họ đều là những nhân vật sống ở đời, không ai hoài nghi, không ai lên án cuộc đời là phi lý, là hư vô và từ đó, nôn mửa. Cũng không ai sống cuồng, sống vội. Ai cũng sống y như thể họ phải sống. Không có nhân vật nào sống trong hoang tưởng. Tóm lại, mọi nhân vật của NgH đều có thể gặp đâu đó trong cuộc sống hàng ngày. Ấy thế mà mọi quan hệ giữa người và người, giữa cá nhân nầy và cá nhân nọ dường như luôn luôn bất ổn. Họ yêu nhau, nhưng vẫn vờn nhau. Thương nhau nhưng biết rõ hậu ý của nhau. Đến với nhau nhưng vẫn đề phòng nhau. Quan hệ tốt với nhau nhưng vẫn xa cách nhau. Tất cả những nghịch lý đó chờn vờn trên tất cả các trang văn của NgH, khiến cho ngay cả những lúc cảm động nhất hay nghiêm trang nhất, người ta đều cảm thấy có cái gì khôi hài, giễu cợt, bất thường.
Hãy thử đọc truyện “Mataco, Ltd”. Tựa đề truyện là tên một công ty mai táng. Bà mẹ già hạng thượng thọ hấp hối, nhân vật “tôi” là cô con gái út từ nước ngoài bay vội về. Trên máy bay, cô tưởng tượng cảnh mẹ “chầu trời”, “thăng thiên”. Tới đầu hẻm, cô đã thấy “lô nhô màn trướng cờ quạt.” Cô đã từng tự hứa là sẽ đợi khi má chết “khóc một trận tổng kết” cho đã, nhưng giờ má mới chết mà nước mắt cô chỉ “rỉ” giống như “vải lau nhà vắt chưa ráo đã đem hong.” Thấy cái “quần thể người xôn xao” quanh thi thể bà mẹ, cô viện cớ đi làm giấy tờ khai tử để tránh mùi nhang khói vì bị suyễn. Những đứa con khác, “Nghe nói số 3 đi cùng số 5 chỉ đến lạy mẹ lúc liệm rồi xin cáo lui vì lý do sức khỏe. Số 1 đã qua đời, không tính. Số 7 còn đang bay trên Tokyo, sẽ hạ cánh kịp lễ động quan. Đích danh đích tử chỉ có số 6 giày rơm gậy trúc đấu thầu công khai.” Trong lúc đó, thân bằng quyến thuộc đến viếng tang “nườm nượp như trẩy hội”. Cái hòm sơn son thếp vàng của bà mẹ “nằm chình ình.” Thi thể bà mẹ bây giờ thì “teo tóp gọn lỏn trong sáu tấm ván bít bùng”. Lễ động quan xúc tiến với “sự vẻ vang của giấy phép mai táng” dưới ánh nhìn tinh nghịch của người đã khuất. Khi đưa vào lò thiêu, những lóng xương bà mẹ “sụm xuống giống căn nhà bị hỏa hoạn, điêu tàn một nhúm tro.” Cô cho rằng thà như thế vẫn hơn là để mẹ “nằm dưới lòng đất lạnh với bọn dòi bọ tự tung tự tác.” Trong khi tang lễ đang diễn tiến, người con thứ 6 đã “cầm lòng không đậu” bàn chuyện chia của. Ngày đưa đám, mấy đứa con số 2,3,4 và 5 “biến” vì lý do sức khỏe. Lần cúng thất tuần, chỉ có “lèo tèo” hai đứa con hiện diện. Sau thất tuần, cái nhà ở im ắng, tủ bàn xộc xệch, điện đóm tù mù, giây phơi đồ giăng ngang dọc, chỉ có một thứ “lẫm liệt” là “một bình hoa vạn thọ bằng nhựa vàng chóe điểm xuyết những chiếc lá xanh bội thực diệp lục tố”. Và sau đó là cuộc tranh chấp tài sản giữa những người thừa kế. Cái chết nhường chỗ cho cái sống. Người mẹ hoàn toàn đi vào quên lãng. Thực ra, bà đã bị quên lãng ngay cả trước khi người ta nhận biết nó. Trong lúc lo đám cho người chết, người ta không thôi lo cho chính bản thân mình. Nỗi niềm tiếc nuối dành cho người đã khuất không che dấu được những lo toan riêng của người còn sống.
Chẳng thế mà, từ đầu chí cuối, truyện diễn ra như một hoạt cảnh bát nháo trên sân khấu được dàn dựng hấp tấp bởi một đạo diễn mới ra lò. Chữ nghĩa NgH (mà tôi in nghiêng trong đoạn trên) góp phần tạo nên các độ đậm, nhạt khác nhau của một khung cảnh trông khá bất bình thường, chẳng giống gì với tang lễ của một bà mẹ có 8 đứa con hiếu đạo. NgH muốn gửi gắm cái gì? Bi kịch? Không. Phi lý? Không. Đáng buồn nôn? Cũng không. Riêng tôi, đọc xong truyện, tôi có một cảm giác rất lạ: rã rời. Những cái trông như bất bình thường ấy, khổ nỗi, lại rất bình thường: hoạt cảnh đám tang như thế có thể tìm thấy ở khắp nơi, không chừng ngay cả ở đám tang người thân yêu của mình mà mình đã từng dự. Tất cả dường như xuất phát từ một thứ hội chứng, hãy gọi là hội chứng nhân sinh: các quan hệ giữa người và người, giữa tôi và tha nhân dường như luôn luôn bị chi phối bởi những bất tương hợp/so le/khác biệt. Mỗi một cá nhân, trong hoàn cảnh và cá tính rất riêng của mình, không hề khớp với người khác, cũng trong hoàn cảnh và cá tính rất riêng của họ. Chữ nghĩa, và qua đó, văn chương NgH, soi rọi vào từng ngóc ngách của hội chứng đó, đẩy bật chúng ra ngoài ánh sáng, khiến ta sửng sốt. Cái bất thường, cái tiêu cực, cứ tưởng chỉ có ở hay là người khác, hóa ra, cũng ở, cũng là mình. Mình vẫn là kẻ xa lạ của chính mình. Hay nói một cách khác, kẻ xa lạ, hóa ra, là người quen, rất quen. Chỉ là mình không nhận ra và không muốn nhận ra mà thôi.
Tôi tìm thấy hội chứng nhân sinh (và cũng là sự giải thích hội chứng này) trong “Chuông gió”. Sau khi lăng ba vi bộ đủ thứ chuyện như một tiểu luận về phép xử thế, NgH dẫn ta đến một chuyện tình. “Sau vài tháng tòn teng với Kha, một hôm thật bất ngờ, tôi được anh nhỏ nhẹ định bệnh: em mắc chứng tự kỷ.” Dựa theo định nghĩa chuyên môn về chứng tự kỷ (autism), theo đó, người tự kỷ bị “khiếm khuyết về mặt quan hệ nhân sinh, không có tương tác xã hội do đó phát triển tâm lý, giao tiếp ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ và sở thích cá nhân đều bị hạn chế, có những thói quen và cách tư duy cố định cùng một số hành vi được lập đi lập lại”, nhân vật “tôi” tự thấy “không khác chi” so với mô tả vì đã sống một cuộc sống “không có gì khác thường”: ăn, ngủ, thức dậy đúng giờ giấc, ngăn nắp, giản dị, thích đọc sách, thích nghe nhạc, không thích ăn ngoài, ghét tán gẫu, hạn chế giao tiếp, sợ thay đổi thói quen, tránh các thủ tục pháp lý và hành chánh, vân vân và vân vân. Ô hay, sống tươm tất, ngăn nắp, như thế mà lại tự kỷ? Đúng. Đó là tôi, “một con đà điểu với hội chứng rối loạn phổ tự kỷ ở dạng bị kìm hãm”, theo NgH. Trong cuộc sống nhiều phức tạp của cuộc nhân sinh, “Vùi đầu xuống cát như đà điểu để đối phó với những hiểm nguy xung quanh” là cách ứng xử mà con-người-tinh-khôn rất nên học tập.” Nhưng phải chăng chính cái khôn ngoan ấy lại là đầu mối của chia cách và ngăn cách. Khôn ngoan quá giúp người ta “đối phó” với cuộc đời nhưng lại không hòa giải được với cuộc đời. Rốt cuộc, cuộc tình tan vỡ. Vì sao? Kha bảo, “em là cái chuông anh biết cách rung, nhưng rung mãi những âm thanh lục bục như nước sôi nồi đất riết cũng phát chán,” mặc dầu Kha biết là “tôi chân thành và sẽ chung tình.” Hóa ra, hội chứng nhân sinh rốt cuộc là là thứ hội chứng: chỉ biết có mình!
ÁC TÍNH
Hội chứng nhân sinh có thể tìm thấy ở một truyện khác: “Ác tính”, một truyện khá lạ về nội dung, gồm hai phần nối kết nhau.
Phần đầu, dịch từ một truyện Pháp, Maligne, kể chuyện bệnh nhân Hores bị con quỷ háu đói hành hạ đến nỗi ăn mọi thứ, kể cả thịt của mình, rồi chết. Con quỷ này, một khối u ảo, theo Hores, “Nó ẩn núp. Nó chống trả. Nó ranh ma, khôn lỏi và biết suy nghĩ. Nó phát triển. Nó di động. Không phải vô cớ mà người ta nói nó ác.” Nhưng theo Sam Kurger, bác sĩ điều trị tâm lý cho Hores, nó “không gì khác hơn là kết quả từ những đau đớn trong tâm hồn. Cái người ta dồn nén lại, cái người ta phủ nhận đi. Tất cả tích tụ lại. Quay mặt giả lơ với ưu phiền không làm nó biến đi, trái lại còn làm nó thối rữa thêm trong góc riêng.”
Phần sau, sáng tác, kể chuyện nhân vật “tôi”, khi đột ngột khám phá trong cơ thể mình một khối u, đâm hoảng hốt và thấy nó tương tự như con quỷ háu đói của Hores. Sau khi giải phẫu, trục cái khối u (thực) ra, nhân vật “tôi” tự hỏi: “Thứ gì trong đầu mình và từ hồi nào đã tích tụ thành con quỷ cái? Trong khối nhầy nhụa đó phải chăng rùng rùng dư chấn tuổi thơ, tình bất toại, mộng tan tành – tất cả hợp thành bó, xoắn vặn? Nó đeo theo đứa nhỏ, ăn hớt tuổi thanh xuân, đuổi bén gót những năm tháng trung niên, trì trì ở bụng dưới ngay đúng cái nhánh đã từng có hoa trái. Nó cộm lên do dị ứng với hạnh phúc phẳng.”
Đọc xong “Ác tính”, thú thật, tôi rùng mình. Thì ra, cái ác là “ác tính” (hay tính ác). Và ác tính nằm ngay trong mỗi người. Chợt liên tưởng đến Tuân Tử: nhân chi sơ, tính bản ác, tính con người vốn ác. Phải chăng?
KẾT
Không dám chắc là tôi đã đoán trúng ý của NgH. NgH rất giỏi nghệ thuật lăng ba vi bộ. Nhưng điều này đâu có gì quan trọng. NgH viết theo cách của NgH. Tôi đọc NgH theo cách của tôi. Đi tìm những góc khuất trong văn chương NgH, rốt cuộc, tôi bắt gặp những góc khuất chính mình.
THT
(6/2019)
· “Đi tìm vài góc khuất trong văn chương Trần Thị NgH.” đã đi trên tạp chí mạng Da Màu (damau.org), chuyên đề Trần Thị NgH. Tác giả Trần Hữu Thục gửi trực tiếp đến Văn Việt.
[1] Nói chuyện cùng nhà văn Trần Thị NgH, Minh Thùy phỏng vấn Trần Thị NgH, đài Á Châu Tự Do. Xem: https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/TalkWithWriterTranThiNgh_MThuy-20070812.html
[2] Chà láng = chà cho láng. Chữ thường được dùng trong quân trường để chỉ việc các tân binh dùng gà-men chà các mô đất cho phẳng phiu, đẹp.
[3] Cổ Ngư trò chuyện với Trần Thị NgH, trang nhà Du Tử Lê. Xem: https://www.dutule.com/a4650/co-ngu-tro-chuyen-voi-tran-thi-ngh-
[4] Đặng Thơ Thơ phỏng vấn Trần Thị NgH, https://damau.org/60643/dang-tho-tho-phong-van-tran-thi-ngh
[5] Lý Đợi phỏng vấn NgH nhân buổi ra mắt tập truyện “Ác tính” tại Café Phượng Các, Sài Gòn ngày 27/4/2019, https://damau.org/60709/giao-luu-ra-mat-tap-truyen-ac-tnh-cua-tran-thi-ngh
[6] Đặng Thơ Thơ phỏng vấn Trần Thị NgH, https://damau.org/60643/dang-tho-tho-phong-van-tran-thi-ngh
[7] Đặng Thơ Thơ phỏng vấn Trần Thị NgH, https://damau.org/60643/dang-tho-tho-phong-van-tran-thi-ngh
[8] Đặng Thơ Thơ phỏng vấn Trần Thị NgH, https://damau.org/60643/dang-tho-tho-phong-van-tran-thi-ngh
[9] Il m’avait rattrapée par le bras et me retenait en riant. Je me retournai vers lui et le regardai; il devint pâle comme je devais l’être moi-même et lâcha mon poignet. Mais ce fut pour me reprendre aussitôt dans ses bras et m’entrainer. Je pensais confusément: cela devait arriver, cela devait arriver. Puis ce fut la ronde de l’amour: la peur qui donne la main au désir, la tendresse et la rage, et cette souffrance brutale que suivait, triomphant, le plaisir. J’eus la chance – et Cyril la douceur nécessaire – de le découvrir dès ce jour-là.
[10] Đặng Thơ Thơ phỏng vấn Trần Thị NgH, https://damau.org/60643/dang-tho-tho-phong-van-tran-thi-ngh