Trên mặt đất chúng ta huy hoàng trong chốc lát, cuốn tiểu thuyết ra mắt hôm nay cho thấy nhà văn đoạt giải [giải Thơ T. Eliot 2017 – V.V.] thăm dò những hình thức mới và viết về chủ đề quen thuộc.

Anderson Teppe, Vanity Fair, 4 tháng Sáu, 2019

Hiếu Tân dịch

Ocean Vương ở New York. Anh của CELESTE SLOMAN/THE NEW ​YORK TIMES/REDUX.

Trên mặt đất chúng ta huy hoàng trong chốc lát (On Earth We’re Briefly Gorgeous), cuốn sách mới ra mắt của Ocean Vuong (Vương Đại dương) nhà thơ Mỹ gốc Việt 30 tuổi mở ra trong những ánh chớp lóe của ngôn từ và kí ức. Lấy cảm hứng từ chính cuộc sống của anh, cuốn tiểu thuyết theo chân nhân vật Cún (Little Dog), đến Mỹ năm 1990 khi còn là một đứa trẻ và bây giờ chừng 20 tuổi, với những mối quan hệ chằng chịt trong quá khứ – với người mẹ không biết chữ của cậu đang sống tằn tiện trong một tiệm “neo” (nail); đất nước cưu mang cậu, với di sản cuộc chiến Việt Nam của nó; và một gã choai choai bất trị tên là Trevor, mà một mùa hè nào đó cậu đã đụng độ khi còn làm trong một trang trại trồng thuốc lá ở Hardford, Connecticut. Tôi nói chuyện với Vương qua điện thoại về khám phá bản sắc Mỹ và tính đàn ông từ những điểm nhìn mới.

Vanity Fair: Trong lời cám ơn, anh đã nhắc chuyện anh bắt đầu viết cuốn sách trong một vụ mất điện ở Italy và chuyện ấy cho một cảm giác thần diệu. Tại sao anh quyết định cấu trúc quyển sách xung quanh bức thư không gửi cho mẹ của Cún?

Ocean Vương: Tôi muốn viết một cuốn sách có những khúc ngoặt và những đoạn chệch hướng, nhưng trong một hội thảo về sáng tác người ta khuyên nên có một cốt truyện mạnh và những xung đột. Vì tôi đang dạy ở Umass (Đại học Massachusetts) tôi làm một chuyến hành hương đến ngôi nhà của Herman Menville, cách đây không xa, và đọc lại Moby Dick. Tôi cho rằng nó vẫn còn là một kiệt tác của Mỹ, bởi ở đây một nhà văn đã quyết định không thỏa hiệp gì hết. Nó là một tiểu thuyết xúc động và hấp dẫn, một khảo sát thần học và một suy tưởng về các chính sách về người da trắng – trong quan hệ với cuộc sống rộng lớn và dân da trắng ở Mỹ.

Tôi nghĩ, điều gì sẽ xảy ra khi một nhà văn Mỹ gốc Á quyết định không thỏa hiệp? Do đó bức thư là phương tiện tuyệt vời bởi vì cốt truyện chính là bức thư. Khi tôi kiếm được một chỗ ngồi để viết ở Italy, tôi mang laptop ra và sẵn sàng để bắt đầu. Thế rồi bốn ngày liền mất điện. Tôi nghĩ chẳng hi vọng có ai sẽ sớm đến giúp mình, tốt nhất là cứ bắt tay vào việc. Tôi lấy sổ tay ra và bắt đầu viết bằng tay. Và một điều kì diệu đã xảy ra: khi ta viết bằng tay, ta phải ngồi im lặng lâu hơn khi viết bằng máy tính, do đó tôi thấy mình nhìn rõ hơn cái thế giới mà tôi đang viết về.

Anh biết anh muốn tập trung vào mối quan hệ phức tạp, đôi khi gay gắt giữa Cún và mẹ cậu ấy?

Vâng điều này được dạy nhiều bởi Roland Barthes – một nhà lý thuyết văn học kì quái – và những trang viết về mẹ của ông, về tình yêu được dàn xếp và sự xa cách của ông với người mẹ. Đây cũng là điều quan trọng đối với tôi, có một quyển tiểu thuyết trong đó một người da vàng nói với một người da vàng, khiến cho bất cứ ai đọc nó đều phải nghe trộm câu chuyện trung tâm.

Cả mẹ và bà của Cún đều bị ám ảnh bởi những trải nghiệm trong thời gian chiến tranh Việt Nam. Nhưng những người đàn ông trong sách dường như thậm chí còn được định hình rõ hơn bởi bạo lực.

Tôi muốn viết một cuốn sách xoay quanh những người phụ nữ này, và qua đó làm nổi bật những người đàn ông đã gây ra và tham dự cuộc chiến tranh. Thường thì chính những người phụ nữ là người gột rửa, cả về tâm lí, cảm xúc và thể xác.  Đặc biệt trong bối cảnh Mỹ, có những quy tắc nhất định cho đàn ông, và mất tính đàn ông là mất cảm giác về bản ngã. Theo một cách nào đó, chúng ta đạt đến nam tính độc địa khi quá nhiều nam tính sẽ tước mất nhân tính khỏi những người đàn ông con trai lớn lên trên đất nước này.

Trong khi đó Trevor, mặc dù hùng hổ, “cơn thịnh nộ Mỹ bị khuất phục” lại rất dịu dàng với Cún – gần như từ bi trong một khung cảnh đầy uy quyền.

Tôi nghĩ khoảnh khắc này giữa họ khá then chốt với tôi bởi vì khi tôi bắt tay vào viết cuốn tiểu thuyết này, tôi đã không muốn có một nạn nhân hay một tên  khốn kiếp nào. Và cái mà ông thấy ở Trevor là một cậu trai mười lăm tuổi đứng giữa ngã ba đường, tại đó cậu ta phải quyết định tiến lên như thế nào trong cái thân xác ấy, và liệu cậu có thể biến cái địa vị đặc quyền đặc lợi của mình thành một địa vị đầy ân cần chu đáo hay không. Và cậu ta đã làm được.

Cả Trevor lẫn Cún đều đến từ khu vực nghèo của Hardford, và dường như họ đã cùng nhau có mặt ở khắp ngang cùng ngõ hẻm của thành phố này.

Vâng, với tôi đó là một cách để tỏ lòng tôn kính với nơi đã cho tôi trí tưởng tượng. Để nói rằng ở đây có tầng lớp nhân dân lao động, và họ rất khác nhau. Có một dòng giống lâu dài những người nhập cư ở Connecticut, và tôi nghĩ Connecticut thật sự là một vũ trụ thu nhỏ của đất nước nói chung. Tôi muốn tái tạo một mẩu nhỏ bản sắc của giai cấp công nhân New England.

Đối với bà của Cún, kể chuyện là một cách trốn chạy khỏi những kí ức đau buồn của bà. Nhưng Cún thì không chắc chắn về sức mạnh của những gì cậu ta viết ra, mà cậu biết rằng mẹ cậu sẽ không bao giờ có thể đọc được.

Vâng, theo nhiều cách đây là một cuốn tiểu thuyết về thất bại – thất bại của giao tiếp, thất bại của ngôn ngữ, thất bại của giấc mơ Mỹ, thất bại của một lí tưởng về tính đàn ông. Và nó thật sự hỏi “Liệu nó có đáng không?” Tôi đã viết phần lớn cuốn tiểu thuyết này trong chiến dịch bầu cử đã dẫn đến sự đăng quang của Trump. Tôi là một thầy giáo và tôi cần phải nói với sinh viên của tôi “Thơ ca thì đáng .” Và tôi không biết liệu nó có phải là bản thân tôi không. Trở lại với những lời cảm ơn của anh, anh gửi lời cám ơn đến những nhà văn mà anh nói anh đã học được ở họ – Maxine Hong Kingston, James Baldwin, Nguyễn Thanh Việt, và nhiều người khác. Anh có cảm thấy có mối liên hệ đặc biệt với những nhà văn này, những người cũng đang khám phá những vấn đề của lịch sử và bản sắc Mỹ theo những cách mới và cá nhân?

Nhất định rồi, nhất định rồi! Trở về đến tận Melville, Salinger, Hemingway, Annie Dillard – tất cả các vị này đã hỏi, “bản sắc Mỹ là thế nào?” Chúng ta đã và đang nhìn Mỹ như một bức tượng trong gần 250 năm, và chúng ta đã có một góc nhìn. Nay chúng ta có những giọng khác hơn bổ sung vào dàn đồng ca ấy. Tôi thật sự tự hào được là một bộ phận của nó.

Và anh cảm thấy tiểu thuyết chứ không phải thơ là cách tốt nhất để tiếp cận những câu hỏi ấy?

Với thơ anh có thể viết một bản nháp rồi cất vào ngăn kéo và anh kệ nó đấy. Tôi đã không muốn kệ nó nữa khi hỏi về bản sắc Mỹ trong mối quan hệ với bạo lực. Và ông thấy đấy, tôi đã được nhiều hơn tôi hỏi xin! Cuốn sách này thật sự ám ảnh tôi. Dù tôi làm gì trong ngày – rửa chén đĩa, tắm cho con chó của tôi – thì cuốn sách vẫn ở ngay đây, tôi có thể cảm thấy hơi thở của nó trên má tôi.  Nói thật nếu tôi biết nó kích thích đến mức này, chắc tôi đã không thể làm nó.

Có lẽ đó là lí do vì sao tôi viết rất nhiều về đêm. Đó cũng là một biểu tượng: Ta bắt đầu trong đêm tối và ta đến với ánh sáng của ngày mới. Không phải là những người Mỹ trong khoảnh khắc này phải chịu số phận.  Đúng hơn chúng ta có thể nhìn vào những nguồn gốc bạo lực của chúng ta và nói, “Tại sao chúng ta làm thế và nó có nghĩa gì? Và chúng ta làm gì với nó trong tương lai?” Do đó việc tính đến bạo lực vốn đã làm nên bản sắc của chúng ta chính là một phương tiện để tự hiểu mình. Và tôi nghĩ câu hỏi khi đó sẽ là: Làm sao chúng ta có thể tìm thấy niềm vui mặc dù có chuyện đó? Làm sao chúng ta có thể tìm thấy niềm vui với chuyện đó?