(Galgóczy Árpád 1928...)

Nguyễn Hồng Nhung

Gulag nghĩa là gì? Theo những người cộng sản đó là một hệ thống có tên “Trại cải tạo” để rèn rũa con người, trong thực tế đó là một loại địa ngục trần gian. Ở nước Nga Xô Viết những trại cải tạo này được dựng lên ngay từ năm 1917, nhưng hệ thống hóa, mở rộng và củng cố những trại này hoàn tất vào những năm 30 của thế kỷ trước.

Tù nhân người Hungary phần lớn rơi vào các gulag của nước Nga Xô Viết năm 1942, nhưng bên cạnh các tù binh chiến tranh, cuối năm 1944 những người dân thường Hungary mang các bản án chính trị cũng bị lùa tới đây, có khoảng sáu bảy trăm nghìn tù nhân Hungary trong các gulag Xô Viết và ít nhất ba trăm nghìn người đã chết.

Galgoczy Árpád một thanh niên Hungary 17 tuổi, ngay sau khi Thế Chiến II vừa kết thúc đã cùng hai người bạn của mình tổ chức một nhóm học sinh chống lại lính Xô Viết lúc đó đóng ở Hungary. Kế hoạch non nớt của những người trẻ tuổi thất bại, ba thanh niên bị bắt ngay lập tức, sau đó họ bị kết án 20 năm tù đi “cải tạo” trong trại tập trung ở nước Nga Xô Viết. “Vào trại cải tạo rõ ràng mang lại sự nhẹ nhõm hơn là bị xử bắn – dịch giả Galgoczy Árpát nhớ lại – khi 17 tuổi người ta chưa có ý định chết”.

Ông nhớ mãi chuyến tàu đi trong hai tháng chở các tù nhân chen chúc nằm lên nhau trong các toa chật chội, đêm đêm tàu dừng lại để điểm danh trong cái rét âm 30-40 độ, đấy là sự gian khổ đầu tiên không thể nào quên trong cuộc hành trình đến gulag. Đầu năm 1948 đoàn tàu đưa những kẻ chống đối đến vùng Chelyabinsk gần dãy núi Ural. Tại đây họ bắt đầu bị bắt làm việc cật lực trong cái rét âm 30 độ, với khẩu phần ăn hàng ngày vô cùng ít ỏi. Đám tù nhân chính trị sau đó bị đưa đến một vùng phía bắc Kazakhstan để khai thác than đá khi các mỏ than lớn lần lượt mở ra. Trong trại cải tạo này có rất nhiều tù nhân người Hungary

Tình cờ chàng thanh niên Arpát được phát hiện ra là người biết ký họa chân dung rất đẹp và biệt tài này đã cứu sống chàng trai. Những tù nhân người Nga được phép nhận thư và quà của gia đình, cũng như được gửi thư về nhà, tất nhiên tù nhân nước khác không được. Arpat nhận vẽ chân dung cho những tù nhân người Nga để họ gửi về cho gia đình, và họ trả tiền công cho anh bằng đồ ăn họ nhận được.

Và trong trại ngôn ngữ chính thức là tiếng Nga, ai muốn sống sót kẻ đó cần phải học tiếng Nga. Chàng thanh niên Hungary học tiếng Nga rất nhanh, sau sáu năm Arpat đã có thể đọc tiểu thuyết Chiến tranh và Hòa bình một cách trơn tru. Vì việc học tiếng này Arpat bắt đầu làm quen và đặc biệt yêu mến thơ ca Nga. Anh học từ các bạn tù người Nga và sau này từ sách. Anh có những người bạn tù Nga hiểu biết và giúp đỡ anh học, tìm hiểu thơ ca Nga rất kỹ lưỡng.

Trong trại cải tạo Galgoczy Arpat kết bạn thân thiết với một thanh niên người Tácta bị bắt ngay trên trường đại học và giải xuống trại vì chống lại chế độ Xô Viết. Sau này người thanh niên đó trở thành một trong những nhà văn Tacta nổi tiếng nhất, và suốt đời đi tìm người bạn tù cùng với mình mà không được, chỉ sau khi Ajaz Giljazov – nhà văn nổi tiếng đó mất, gia đình ông mới tìm ra Galgoczy Arpat, và đưa cho người bạn tù của nhà văn, lúc này cũng đã trở thành một dịch giả Hungary nổi tiếng bức chân dung ông vẽ bạn mình khi còn ở chung với nhau trong trại cải tạo Xô viết.

Sau khi Stálin mất, các tù nhân nước ngoài ở các gulag lần lượt được thả. Không có giấy tờ tùy thân, lúc đó chế độ toàn trị của Rakosi đang củng cố ở Hungary không muốn liên quan đến các tù nhân chính trị nên Galgoczy Arpat đành ở lại Kazahstan và làm việc tại một mỏ than, và lấy một cô gái Ba Lan cũng là bạn tù trong trại cải tạo làm vợ. Năm 1960 cuối cùng ông cũng thu xếp và quay trở về quê hương Hungary cùng vợ và hai đứa con.

Về nước ông làm tất cả mọi nghề để kiếm sống từ làm người chở hàng đến làm công nhân nhà máy, và những lúc rỗi rãi ông bắt đầu dịch văn thơ Nga từ bản gốc tiếng Nga. Thành công đầu tiên của ông là bản dịch bài thơ Demon của Lermontov ra tiếng Hungary. Các bản dịch thơ của ông trung thành với chất Nga trực tiếp từ thứ ngôn ngữ ông học trong trại cải tạo, thứ ngôn ngữ mà các bạn tù người Nga đã truyền tải tình yêu quê hương, yêu nền văn hóa của họ thấm đẫm vào con người ông.

“Không được phép đồng nhất tinh thần, linh hồn, nghệ thuật của duy nhất một dân tộc với một hệ thống chính trị đã làm vấy bẩn và què quặt họ. Không có chỗ và sẽ không bao giờ có chỗ cho sự đồng nhất này.”-
Galgoczy Arpat phát biểu khi cho ra đời một dịch phẩm đặc biệt của ông mang tựa đề “Một tình yêu kỳ lạ. Ba thế kỷ thơ ca Nga” gồm: 450 bài thơ và sáu trường ca thơ của 68 nhà thơ cổ điển Nga.

Dịch phẩm này đạt kỷ lục thế giới về số lượng các bài thơ dịch, và tổng thống Jelcin đã từng tặng ông giải thưởng Hữu nghị về công trình dịch thơ Puskin, và cùng 20 dịch giả nước ngoài khác, ông nhận giải thưởng từ người đứng đầu nhà nước Nga Putyin nhân kỷ niệm 850 năm thành lập thủ đô Moskva. Tại Hungary ông được trao giải thưởng Jozsef Attila và Palládium.

Tác phẩm cuộc đời của một trong những dịch giả tiếng Nga hay nhất của Hungary từ một người chống đối chế độ Xô viết, đi qua trại cải tạo khét tiếng (gulag) của một chế độ cộng sản độc tài đã thành công như thế đó.

(Nguyễn Hồng Nhung sưu tầm, tóm tắt từ báo Hungary - 2019. május.15)

Nguồn: FB Nguyễn Hồng Nhung