Giáng Vân

Phapxa Chan chỉ mới bắt đầu viết những câu thơ đầu tiên cách đây chừng hơn một năm. Tuy nhiên, ngay từ những bài thơ đầu tiên của Phapxa Chan đã làm tôi sửng sốt. Bởi một ngôn ngữ thơ tinh tế, chính xác và đẹp. Bởi các hình ảnh thơ độc đáo, và những suy tưởng đầy bất ngờ, tươi trong và đủ độ sâu của một trí huệ. Thơ Phapxa Chan làm tôi nghĩ đến một nguồn suối vừa phát lộ, tinh khôi, tuôn tràn mạnh mẽ, mà không hề biết đến mình ẩn chứa một năng lượng tràn đầy đến thế. Và anh viết như thế, mỗi ngày.

Trước đây, khi còn rất nhỏ, số phận đặc biệt của Phapxa Chan đã dẫn anh cùng người mẹ vào chùa đi tu. Cũng sự dẫn dắt của số phận, Phapxa Chan trở thành học trò của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, cùng một bạn tu đồng niên, là nhà thơ Pháp Hoan. Trong chùa, ngoài thời gian tu tập, cả hai đọc và say mê con đường và các tác phẩm của thầy, đặc biệt là những bài thơ. Không chỉ là một thiền sư có một ảnh hưởng baao trùm, thầy Thích Nhất Hạnh, trong mắt hai chàng trẻ tuổi còn là một nghệ sĩ lớn. Phapxa Chan tự học nhạc, học đàn, từ 15 tuổi, anh bắt đầu viết những bản nhạc đầu tiên, phổ thơ của thầy Nhất Hạnh, với những giai điệu trữ tình, hướng thượng, trong trẻo, thấp thoáng suy tư, trầm mặc.

Cảm hứng âm nhạc của Phapxa Chan và con đường tự học, tự tu luyện đã khiến Phapxa đạt những thành quả ít ai ngờ. Chỉ 20 tuổi, anh đã có trong tay hàng trăm ca khúc, tổ khúc, những bản nhạc viết cho giao hưởng… Không chỉ phổ thơ thiền sư Thích Nhất Hạnh, anh còn tự viết lời cho các ca khúc của mình và phổ thơ của bạn tu Pháp Hoan.

Tôi gặp Phapxa Chan đầu năm 2017, trong buổi ra mắt tập thơ Lịch mùa của nhà thơ Pháp Hoan, tập thơ được tài trợ in ấn bởi Ajar và Nhã Thuyên. Hôm đó, Phapxa Chan tự đệm ghi ta và hát ba ca khúc mà anh phổ thơ Pháp Hoan, cử tọa của chương trình hôm đó đã có ấn tượng đặc biệt về chàng trai trẻ nghệ sĩ này.

Tuy nhiên, sau đó Phapxa Chan khi đã trở nên tin cậy, nói với tôi rằng, anh đang bắt đầu làm thơ. Nguyên nhân mà anh nói vui, là làm thơ thì không mất tiền, làm nhạc mất rất nhiều tiền mới dựng được một bài.

Nguyên nhân có vẻ rất buồn cười, nhưng cũng có một phần sự thật, nhưng có lẽ nhờ đó mà Phapxa Chan mau chóng trở thành một nhà thơ hơn, như chúng ta biết…

Quay trở lại với thơ Phapxa Chan, nhà thơ Hoàng Hưng, ngay khi đọc những bài thơ đầu tiên của Phapxa Chan, ông nhận định:

“Hai chiều hướng hình thành trong thơ Phapxa Chan từ những bài thơ đầu tay này:

Một là tính cổ điển thăng hoa; không phải cổ điển bó chặt, định hình của các nhà nho, mà cổ điển của các du tăng, đầy thiền vị, lặng mà vang, hướng tới giải thoát. Hai là tính ấn tượng đi đến xuất biểu của cảm giác mạnh, gây ám ảnh đa đoan trần thế. Hai hướng dường như mâu thuẫn lại đan xen trong phần 1 của của tập bản thảo mà tác giả cho tôi đọc.”

Đúng vậy.

“Nắng rò rỉ vào nhà

làm ướt chân bàn ghế bằng màu vỏ cam

sân không bao giờ quét

để lá phủ kín thời gian

có ai ở nhà không?

khách dợm bước trước có - không

ngập ngừng chừng quay gót”

(Nhà trên núi)

Đoạn thơ này có khí vị của một thứ thơ thiền cổ điển, nhưng lại tung tẩy, sống động, một thứ hơi thở tươi tắn.

Tươi tắn sống động và vang vọng, một thứ âm thanh rất sâu bên trong tất cả mọi sự vật đi qua, lướt qua, chạm vào tâm hồn thi sỹ, khi đó sự vật không còn là nó, nó được soi chiếu bằng ánh sáng của tuệ giác, xuyên thẳng vào bản chất đời sống. Tôi rất thích những bài thơ thế này của Phapxa Chan:

“Tinh thể trinh khôi của cuộc đời là nước mắt

treo trên ngọn trăng tháng chín

rơi trên ruộng đồng mùa hạ

ủ trong rêu mốc mùa đông

Tháng mười một đã sắp qua

người sẽ vén tấm rèm châu để nhìn ra bờ nước?

loài phiêu sinh ăn mừng cơn nắng cuối

trước khi bão về...

Ngập ngụa qua đây là nước mắt vạn tinh cầu

suýt nữa nhận chìm tôi trong biển cát

cát thấm qua da

xuyên thủng lõi tế bào

Thôi đừng

đừng nói gì nữa cả!

cho tôi chết lịm nơi đây

trên bờ cát

mặc cho trăng

bỏng rát trên da”

(Trên bờ cát)

Sự nhạy cảm quá độ của thi nhân đem đến cho anh ta sự phiền lụy, anh ta dù muốn giải thoát khỏi cuộc đời, nhưng khả năng siêu cảm thiên phú khiến anh không thể không buồn, vui, đau thương, khổ não cùng cái cuộc đời đó. Để anh ta nhận ra “ tinh thể trinh khôi của cuộc đời là nước mắt”.

Mà đã vậy, anh ta phải là nhà thơ chứ sao có thể là một tu sĩ. Cái mâu thuẫn mà nhà thơ Hoàng Hưng nhìn ra chính là như vậy.

Lần theo dấu vết những câu thơ Phapxa Chan, tràn ngập sự day dứt, tự vấn, da diết, đau thương nhưng luôn hướng thượng và duy mỹ.

“Tôi – đứa trẻ không quê, một ngày kia trở lại

tìm thấy xác mình ngâm trong ruộng đồng ngai ngái

phân rã từ rơm cỏ ủ hoai

trên vết rách giống loài, máu tôi nở thành hoa trái”

(Tôi)

Hoặc:

“Im đi!

những tiếng chim kia

vườn muốn ngủ

cây lười biếng không thèm nứt vỏ

giam mầm xuân vào tù ngục mùa xuân”

(Im đi)

Rồi nữa:

“Người ơi

đến đây

hoàn thiện tôi giùm đi!

vì Người ơi

xem này!

tôi – phải chăng – là một cánh thiên di?

đã quên mất mình trốn chạy khỏi điều gì

chốn đến lẽ nào cũng buồn thảm như bến đi

…

Này Người ơi

đến mở lối cho tôi!

một con đường thoát ra ngoài lịch sử

thẳng bay lên

một xứ sở không tên”

(Thiên di)

Một nhận định khác của nhà thơ Hoàng Hưng về thơ Phapxa Chan mà tôi rất đồng ý, đó là:

“Có một điều nổi bật trong toàn bộ bản thảo Thơ Phapxa Chan: năng lực khai thác chiều siêu hình, trừu tượng, từ những chi tiết sống – rất hiếm trong truyền thống Thơ Việt.”

“Âm bản xóm làng”, “Dài” “Dưới trăng”, “ Trên cỏ”, “Gặp người”, “Trò chuyện”… là những bài xuất sắc của Phapxa Chan trong tập “Giọt” và cũng đã in trên Văn Việt, khá tiêu biểu so với nhận định trên đây của nhà thơ Hoàng Hưng.

Xin dẫn:

“Dài

người về từ phố.

cởi xiêm áo. bỗng thấy quãng đường vừa qua dài như một thập kỷ.

một cái bóng mờ với điểm tiếp nối hai bàn chân cứ vươn dài mãi cái đầu về bất tận.

như trẻ con nhìn đàn kiến, tìm mãi con đầu đàn. cái bóng vươn mãi, dài mãi, hút ngược về phố.

người đứng lặng như tượng chết. chỉ đồng tử còn sống sót, đảo hết biên độ dõi theo cái bóng. những ngón tay bỗng theo một mệnh lệnh không từ não bộ, nhúc nhích, dài ra, vươn theo cái bóng.

từ ngón giữa bàn tay trái, cả cơ thể bị kéo theo, dài mãi.

đồng tử bất lực. nhìn. rồi đến lòng trắng nhìn lòng đen đi trước.

đến lượt lòng trắng ra đi. hốc mắt nhìn.

hộp sọ cũng mờ dài theo bóng.

chỉ còn cái nhìn nhìn…”

Bút pháp này được sử dụng rất triệt để trong những bài thơ văn xuôi của Phapxa Chan. Thường là từ một chi tiết, một cảm giác được phóng chiếu thành một biểu tượng, một ám tượng, đầy ám ảnh và cuốn hút.

Dường như đây là một năng lực đặc biệt, báo hiệu cho một hướng đi của thơ Phapxa Chan trong tương lai. Điều mà hôm nay, như nhà thơ Hoàng Hưng, anh ta vẫn còn chưa định hình được một lối viết.

Phapxa Chan còn rất trẻ, tràn đầy năng lượng và khát vọng khám phá.

Điều quan trọng vẫn là cuộc sống và thơ của anh ta vẫn còn ở phía trước, mọi bất ngờ vẫn còn chưa dừng lại để chúng ta còn chờ đợi.

Sự nhất trí của cả Hội đồng giám khảo, 5/5 phiếu, bầu cho Phapxa Chan cho giải thơ năm nay, cũng là điều vui. Vui nữa là, năm nay không chỉ có Phapxa Chan, mà còn có nhiều đề cử cho các gương mặt thơ xuất sắc và bền bỉ khác như Nguyễn Man Nhiên, Jaya K…

GV

19/3/2018