Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Tiếng cồng (kỳ 8)
Tiểu thuyết của Nam Dao
5 DỐC ĐỈNH HÀM RỒNG
Trong phòng ăn khách sạn, André ủ rũ, tay ôm trán, mắt nhìn vào khoảng cửa sổ lờ mờ sáng. Trận mưa từ tối hôm qua kéo dài, tiếng mưa tí tách bên hàng hiên nghe như tiếng kim một cái đồng hồ đang cơn mê loạn. Sa bưng thức ăn điểm tâm ra, không dám nhìn André, lặng lẽ đặt đĩa trứng ốp la, tách cà phê và khúc bánh mì lên bàn. Hà và Freddy cũng im lặng. André thở dài buột miệng:
- Làm thế nào đây? Và tại sao?
Một con ruồi ở đâu bay lại, tiếng vo ve như trêu người. Freddy cuốn tròn tờ báo Thời Trang, mặt mũi căng thẳng, tay giơ lên. Con ruồi cất cánh như có linh tính về sự nguy hiểm đang rình rập. Nó lượn trên đầu, giả tảng bay xa, rồi bất ngờ vòng lại. Hà đổ chút đường trắng lên bàn. Con ruồi không kìm được, sà xuống và Freddy nhanh tay đập. Nhìn xác nó, Freddy tần ngần:
- Nó có linh hồn không nhỉ?
André cười nhạt, không góp chuyện, lẳng lặng uống nốt ngụm cà phê. Hà lẩn thẩn:
Chàng chợt nhớ lại buổi lên chùa Giác Hoa miệt New Jersey năm ngoái. Sư cụ thủng thỉnh giảng: "Trong ba nghìn thế giới, có cái gọi là vật chất, thì cũng có cái gọi là phi vật chất. Có thân xác bằng da bằng thịt này, tất phải có cái gì đó khác, cứ gọi là linh hồn đi... Chúng thuộc vào phần thế giới linh thiêng song song tồn tại với thế giới ta ngửi thấy, nhìn thấy, nghe thấy, sờ mó được. Nhưng hai thế giới vật chất và linh hồn ấy không độc lập, mà ràng buộc với nhau trong sự vận chuyển làm nên sự sống...". Hà lẩm bẩm nói với mình:
- Phải có chứ!
André chợt ngắt lời, giọng bực bội:
- Ai bảo thế?
Freddy chen vào:
- ... dĩ nhiên.
Hà trầm ngâm, tai văng vẳng lời giảng "... ý nghĩa sự vận chuyển của cặp vật chất – linh hồn kia là quá trình tiến hóa của hai thế giới. Hai đấy, nhưng vẫn một, từ cái không trở nên cái có. Rồi có lại thành ra không và tiếp tục như vậy với sinh - tử, còn - mất, được - thua... Con người lại bị guồng máy vật chất chi phối, thường khó mà thấy, hiểu, và chỉ trực giác lờ mờ về phần hồn của mình!".
Nhìn André, vẻ tội nghiệp, Freddy tiếp:
- ... Linh hồn có thể là một mức độ khác của lý trí, của lôgích. Ở Âu châu, và nhất là ở Pháp, chính cái thuyết duy lý kiểu "tôi suy tư, tức tôi là, tôi hiện hữu..." đã giết mòn trực giác, cản trở óc tưởng tượng và bóp nghẹt khả năng của tạo vật vào trong những công thức cứng ngắc. Như trường hợp Marthe. Tiếng đàn đá có thể là cái động lực đẩy trực giác bà ra vùng ánh sáng...
Xô ghế đứng dậy, André vò đầu, tay giơ lên trời:
- Tôi thì tôi chẳng nghĩ thế. Vùng ánh sáng nào mà lại làm mất hết lý trí, mất hết lôgích...
Lắc đầu, vừa đi André vừa lẩm bẩm:
- Cứt, thật là cứt!
Nãy giờ chỉ lẳng lặng nghe, Sa bước theo André. Ra đến cửa khách sạn, Sa níu tay André nói:
- Trước mắt, làm sao gia hạn cái nhập cảnh của Marthe ở đây cho hợp lệ. Cứ về Hà Nội, vào sứ quán Pháp khai mất hộ chiếu để trì hoãn đã. Xin hộ chiếu mới, và nhân thể xin thêm hạn nhập cảnh...
Nhìn Sa, André lẩm bẩm:
- Ðể tính lại xem sao! Cười gượng, André tiếp – Tôi đâu ngờ được là trận Ðiện Biên Phủ chưa chấm dứt! Riêng về vấn đề linh hồn, giọng André mai mỉa, nhắn lại các bạn trong kia cứ bàn tiếp với nhau lúc tôi vắng mặt nhé! May mắn nhé!
André bước ra, không nhìn thấy Sa bĩu môi khi quay vào.
*
Cụ Hênh, theo lời Sa là người gọi được hồn, ở một làng người Dao Tiền trên đường từ Sapa về Lao Cai. Sa nhất quyết bắt Hà theo Freddy và mình đi về làng tìm cụ. Ba người bắt xe hàng, rồi từ quốc lộ đi bộ vào mất nửa buổi. Trời vẫn mưa, đường vào làng lầy lội, lúc xuống dốc cứ trơn tuột đi như trượt băng. Freddy lấy dao chặt cành làm gậy cho cả ba, đi trước để Sa khi cần vịn vào. Sau chót là Hà, thỉnh thoảng lại chao người đi, quần áo bùn đất bám đầy, miệng than trời than đất.
Ðã được báo từ trước, cụ Hênh ra cửa đón, miệng móm không còn một chiếc răng nào. Nhà người Dao cũng như nhà người H'mong, không có cửa sổ, tối om om. Giữa nhà, bếp nhóm, củi cháy nổ lách tách. Ba người rửa chân tay rồi ngồi quanh bếp hong cho khô quần áo. Cụ Hênh thắp nhang đặt lên bàn thờ, bảo phải đợi đến giờ Dậu mới là giờ mời hồn về. Cụ hỏi Sa. Sa đáp:
- Ông này, tay chỉ Freddy. Ông ấy muốn gặp cha ông ấy chết ở vùng này!
Nheo mắt nhìn Freddy, cụ nói:
- Thế người Mỹ à! Tôi chưa gọi họ bao giờ đâu đấy. Ðược hay không, không bảo đảm. Còn tiền, đưa trước đây!
Nghe Sa dịch xong, Freddy thọc tay tìm ví, đầu gật gật nhìn cụ Hênh. Cụ đáp:
- Gút, gút. Mô nây, gút.
Bỏ tiền vào hầu bao xong, cụ Hênh ra trước bàn thờ lẩm nhẩm khấn vái. Lát sau, cụ cầm nhang cắm bốn góc nhà, rồi vào trong mang ra năm con ngựa làm bằng giấy phết trên nan, mỗi con một màu. Khi trời sẩm tối, cụ lại ra quì trước bàn thờ, tay lôi một chiếc bàn chân thấp lè tè trên mặt có khoảng ba chục ô vuông, chữ vẽ loằng ngoằng, xanh xanh đỏ đỏ. Cụ rải chiếu, đặt cái bàn vào giữa nhà và bảo ba người ngồi ở phía sau. Từ bàn thờ, cụ trịnh trọng lôi ra một mảnh gỗ láng bóng, hình quả tim, đặt lên chiếc bàn có chữ vẽ. Sau đó, cụ lại khấn vái, và mang năm con ngựa ra hóa vàng. Ngựa cháy, lửa phừng phực bắt vào, gió thốc nghe như có tiếng ngựa hí.
Ðó là những con ngựa được phái đi năm phương tứ hướng để mời hồn về. Cụ Hênh bảo Freddy ra ngồi cạnh, để tay lên mảnh gỗ hình trái tim. Cụ quay lại nói. Sa dịch, bảo mảnh gỗ và cái bàn toàn là ván thiên quan tài những kẻ chết trẻ và chết oan. Freddy rởn gai ốc, thấy lành lạnh sau gáy. Cụ Hênh dặn:
- Ðầu nhọn của mảnh gỗ cầu cơ ngừng ở đâu, ghi số ô vuông ở đấy, từ đó biết được là chữ... Phải để ý khi cơ lên, chạy nhanh, và ngừng thì ngừng một tí, rồi lại chạy tiếp...
Mảnh gỗ vẫn không động đậy. Tiếng củi nổ. Tiếng mưa róc rách. Rồi tiếng thở của Freddy, lúc một dồn dập. Cụ Hênh chợt kêu: "... hồn về!". Mảnh gỗ bắt đầu nhúc nhích, sau quay thành vòng tròn, lúc một nhanh. Freddy nhắm mắt lại. Cụ Hênh từ từ bỏ tay ra, miệng hỏi:
- Hồn là ai xin cho biết tính danh. Ông đây chủ cơ muốn tìm cha mình, hồn biết thì mách cho, gọi về hộ...
Mảnh gỗ vẫn tiếp tục quay, một lúc lại chậm lại, rồi lại nhanh, và cứ thế, cụ Hênh tiếp tục lập lại câu vừa hỏi đến cả chục lần. Bỗng mảnh gỗ chạy chệch ra khỏi mặt bàn. Freddy mở mắt, nhìn ngơ ngác. Cụ Hênh bảo:
- Thăng rồi!
Cụ lại bắt đầu làm lại như từ lúc đầu, miệng đọc thần chú, tay gõ trống. Một lát, mảnh gỗ lại chạy vòng vòng. Cụ nhìn Hà, thình lình nói:
- Ghi chữ đi...
Giọng van xin cầu khẩn, cụ thều thào:
- Hồn là ai xin cho biết tính danh.
Ðầu mảnh gỗ hình trái tim chỉ vào W, ngừng lại. Rồi I, rồi L... rồi T, và cuối cùng là chữ N thì mảnh gỗ lại quay vòng. Hà đọc WILLIAM THOMPSON. Freddy reo to:
- Tên cha tôi!
Cụ Hênh bảo Freddy:
- Ông ấy về. Có hỏi gì hỏi đi. Cứ nghĩ trong đầu, không cần nói ra.
Freddy thầm van nài: "Dad, có thật là Dad chỉ bay thám thính mà không bỏ bom không?". Mảnh gỗ lại từ từ quay chậm lại. Hà ghi chữ, rồi đọc YES. Freddy lại hỏi: "... thế sao lại bị tên lửa bắn rơi được với tầm cao của máy bay thám thính". Mảnh gỗ lại ngừng trên những ô chữ. Hà đọc “WHO KNOWS? THEY ALL LIE". Freddy thầm thì: "Xác Dad nay ở đâu?". Mảnh gỗ lại quay, rồi chỉ vào chữ V. Năm sáu lần liền, Freddy hỏi, những vẫn một chữ V. Thình lình, tay Freddy như bị bốc lên, chiếc bàn thấp lè tè xô ngang hẳn sang một bên, Freddy mở mắt nhìn. Cụ Hênh ngước lên, miệng chậm rãi:
- Hồn thăng rồi! Ông đã hỏi hết chưa?
Ngơ ngác, Freddy lấy tay dụi mắt, đáp:
- Hỏi xác ở đâu, thì chỉ độc một chữ V. Nếu là Việt Nam thì ai chẳng biết!
Cụ Hênh ngẫm nghĩ một lát rồi thủng thẳng:
- V thì có lẽ là mỏm Vềnh. Thời đó có máy bay Mỹ bị bắn rơi. Trả tiền thêm, tôi chỉ chỗ có nhiều xương nhiều cốt cho!
Nghe Sa dịch, Freddy quay lại hỏi:
- Bao nhiêu?
Cụ Hênh đáp:
- Giá một con trâu.
Freddy lắc đầu, nhờ Sa mặc cả. Sa chợt nghiêm giọng:
- Thế điều kiện thứ hai của Sa, anh có chắc nhận không?
Gật đầu, Freddy khẩn khoản:
- ... nhưng Sa phải là vợ tôi!
Sa bảo:
- Chuyện ấy tính sau!
Ghé vào tai cụ Hênh, Sa lầm bầm to nhỏ. Hai người ngã giá sau mười lăm phút: một triệu đồng, và dĩ nhiên là tiền Việt
*
Mỏm Vềnh không xa làng Dao Tiền nên Freddy khẩn khoản nài Sa và Hà đi ngay. Trời đã ngớt mưa, nhưng khá lạnh. Cụ Hênh thoăn thoắt đi trước, tay cầm một cuộn chão, miệng cười nói với Sa như một người quen khá thân. Chừng hơn giờ sau, cả bọn lách qua một khe đá, rồi dừng chân ở mỏm núi. Tay chỉ xuống cái vực sâu bên cạnh, cụ Hênh nhìn Freddy, hắng giọng:
- Dưới ấy đầy xương!
Buộc chặt sợi dây chão vào gốc cây, cụ Hênh thòng xuống vực, giật giật, nói với Sa:
- Ðủ dài rồi, bảo nó tuột xuống mà tìm – cụ cười nhạt, tiếp – khi về chắc khuya lắm, ghé ngủ chỗ nhà tôi, tôi tính người Việt năm đô, thằng Mỹ lấy mười. Nhé, cô Sa nhé!
Chẳng đợi Sa trả lời, cụ Hênh quay lưng đi về, nhắc:
- ... đừng quên cuộn chão!
Freddy nhìn theo, không hiểu hỏi Sa. Sa đáp, rồi bảo xuống vực cầm đèn pin. Freddy vỗ ba lô, tay móc đèn nhét vào túi quần, tay kia buộc con dao đi rừng ngang lưng.
Khi Freddy nắm sợi dây chão lần xuống vực, trời đã nhá nhem, khí núi bốc lên buôn buốt lạnh. Sa nhìn Hà, rùng mình nói nhỏ:
- Chắc chỉ mười lăm phút là lên ngay thôi!
Kéo chiếc áo mưa sát vào người, Hà gật gù, bảo:
- Nếu có xương, cũng chẳng thể nào biết xương nào là xương William Thompson.
- Phi công Mỹ đều đeo dây chuyền có mảnh nhôm ghi tên, quân số...
Hà lắc đầu:
- Cái xác suất tìm ra xương cha mình gần như là một trên trăm ngàn. May mà Sa mặc cả, nhưng tôi thấy một triệu để đến cái mỏm núi này vẫn là đắt.
- Cứ để anh ấy trả. Cụ Vềnh được trăm đô là sống cả năm. Người giàu cho người nghèo mà! Có một trăm đô, lại hết ấm ức cái chuyện tìm xương tìm cốt, có gì là đắt...
Nghe giọng Sa thản nhiên, Hà hỏi:
- Thế Sa thật không định làm vợ Freddy à?
Sa gật đầu. Hà ngập ngừng:
- Nhưng Sa vẫn muốn đi Mỹ?
Sa lại gật, mắt ngước lên nhìn Hà:
- Nhất định! Nhất định thế...
Hai người im lặng một lúc lâu. Sa bỗng hỏi:
- Anh có hạnh phúc với chị ấy không? Sao lại về đây một mình?
Hà tần ngần:
- Julia bảo cứ về xứ sở... Julia tốt bụng, và là một người vợ đảm đang. Cô ta người gốc Ý...
Nhìn Hà, Sa đợi, mắt như ngầm bảo Hà chưa thực sự trả lời câu Sa hỏi. Hà nói đứt quãng:
- ... còn hạnh phúc. Trước đây, không đặt nó thành vấn đề. Khi ấy, có thể là có... Bây giờ khác...
Như nói một mình, Hà tiếp:
- Bây giờ, chán. Chán và tự nhiên chẳng còn biết mình muốn gì, là ai... Về đây là để tìm lại mình nhưng lại gặp một kẻ xa lạ thiếu phần hồn...
Nép sát vào Hà, Sa lẩy bẩy thì thào:
- Thiếu phần hồn? Sa làm gì giúp được anh không?
Không đáp, Hà bỏ ra cạnh bờ vực nhìn xuống. Khoảng đen hun hút rợn người, đáy chỉ lờ mờ một lớp sương trắng đục. Ðáy vực hình như có một thứ hấp lực gọi mời đến chóng mặt. Nhắm mắt, Hà như say sóng, từ từ ngồi xuống. Ðến ngồi cạnh Hà, Sa lên tiếng, giọng mai mỉa:
- A, cái phần hồn... Freddy cũng đi tìm hồn cha anh ấy. Có hay không, Sa nào có biết. Nhưng chắc khó tìm vì Freddy làm gì dưới ấy mà lâu thế?
Hà chẳng để ý đến câu Sa hỏi, ngẩn ngơ thì thào:
- Cái phần hồn kia có thật. Thế nào cũng tìm ra, tìm ra cho bằng được...
Nhìn Hà, Sa cố dấu nét khinh bạc, chõ miệng xuống vực kêu:
- Freddy, Freddy!
Tiếng vọng nổi lên, nghe inh tai, nối tiếp nhau truyền đi rền vang trong vách đá. Không có một tiếng nào trả lời. Sau tiếng vọng, chỉ còn lại sự im lặng dọa nạt của rừng núi. Sa hỏi:
- Làm gì bây giờ?
Như tỉnh ra, Hà chần chừ:
- Chờ. Hay là xuống tìm Freddy?
- Không! Mình không có đèn pin, tối thế kia làm sao nhìn thấy gì. Dưới đó lại có rắn rết... Thôi, cứ chờ trên này vậy.
Hai người nhìn quanh, tìm cành khô xếp thành đống rồi nhóm lửa. Mưa lại bắt đầu rơi nhè nhẹ. Hà cởi áo mưa, căng ra như cái bạt cạnh đống lửa. Lát sau, bắt chước Sa, Hà cũng chõ xuống vực gọi tên Freddy. Vẫn chỉ còn sự im lặng. Trời tối hẳn, trên cao không trăng không sao. Cái lạnh ngấm vào cơ thể, khiến cả hai co người lại, răng đánh vào nhau lập cập. Sa lên tiếng:
- Bây giờ về cũng dở. Ðêm thế này lạc thì chết!
Hà ngẫm nghĩ, đáp:
- Chắc phải ở đây chờ sáng. Lạnh, lạnh quá...
Tìm một đống lá cây còn tương đối khô ráo, Sa trải xuống đất, giục Hà kiếm thêm củi. Thật may, trời ít gió. Tiếng chân thú đi ăn đêm đã bắt đầu đạp trên lá nghe xào xạc. Trong rừng côn trùng đủ loại cất tiếng rỉ rả, buồn đến thê thảm. Hà lôi tẩu ra, nhồi thuốc, vừa hút vừa nghĩ vẩn vơ, co người run lập cập. Nhìn Hà, Sa bảo:
- Anh đến ngồi gần đây cho ấm...
Dưới ánh lửa bập bùng, mặt Sa đỏ lên, mắt long lanh sáng. Ðược một lúc, Hà ngả mình nằm bên cạnh Sa. Nàng cứ ngồi như thế. Lát sau, nàng nằm xuống, người rúc nhẹ vào người Hà, miệng nói:
- Cố ngủ một lát. Sáng ra, phải xuống xem Freddy có gặp chuyện gì không?
Không trả lời, Hà lẳng lặng cảm nhận hơi ấm đến từ thân thể Sa. Chàng bỗng lại nhìn thấy cái ngấn cổ tròn lẳn, trắng bóc, dưới mái tóc huyền vấn cao. Nhưng đầu cứ chập chờn câu hỏi phần hồn ở đâu, Hà chợp mắt, quên mất thể xác mình bên cạnh đống lửa đã bắt đầu thành than chập chờn đỏ.
*
Sáng hôm sau ngày ba người đi vào nhà cụ Hênh là một sáng đẹp trời. Khách sạn vắng lặng, chỉ một mình André ngồi trong phòng ăn, đầu óc rối bù trước những vấn đề phải giải quyết. Hãy xử sự trước hết như một người chồng có vợ bị bệnh, André tự nhủ. Rồi sau, như một người thầy thuốc. Và thôi, đừng hỏi tại sao nữa! Nền y học phương Tây không phải lúc nào cũng cho phép hỏi câu hỏi đó. André lẩm nhẩm: "... phải về Hà Nội lo việc giấy tờ, rồi lại trở lại đây. Như thế chắc bắt buộc đóng cửa phòng mạch thêm hai tháng. Hoặc là tìm người thế mình... Về chuyện Marthe, khai nàng bị bệnh – không phải bệnh tâm thần – với cơ quan nàng đang làm việc để xin nghỉ thêm, thời hạn không nhất định". Ra ngồi trên tảng đá cạnh Mộ Bướm, André hít khí trời vào đầy lồng ngực, nhìn ra cổng khách sạn.
Ðâu đây đã thấp thoáng bóng những người đàn bà H'mong đi rao bán hàng thổ cẩm. Ðầu quàng khăn đỏ, khăn xanh, mắt nhìn lấm lét đến tội nghiệp, họ rảo qua bước lại nơi có du khách tựa như quả chuông lúc lắc trong chiếc đồng hồ cổ có lộng kính. Từ ngày họ đến khách sạn réo gọi Marthe là công chúa, công an thị trấn Sapa lảng vảng quanh đây, xua họ đi mỗi lần họ mon men vào cổng. Họ chỉ cười chịu đựng, bước ra xa, một lúc sau lại vòng trở lại.
Cánh cổng cọt kẹt mở. Freddy lách vào, vai đeo ba lô, mặt mũi phờ phạc. Không thấy Hà và Sa, André đứng dậy hỏi:
- Hai người kia đâu?
- Về sau. Freddy nói cụt lủn.
- Thế nào, André cố giấu giọng diễu cợt, anh có tìm được hồn cha anh không?
Freddy đứng sững lại, nhìn chăm chăm vào mắt André, nghiêm mặt đáp:
- Hồn cha tôi! Tôi không biết. Lạ là hồn tôi, tôi không định tìm nhưng lại thấy...
Nói xong, Freddy quầy quả bước vào khách sạn và lên phòng. Nhìn quanh, chàng thấy nó xa lạ, mặc dầu đã sống ở đây đến hơn một tháng. Freddy mở tủ, xếp quần áo vào túi ba lô. Cơm trưa xong, có chuyến xe hàng đi Lao Cai. Từ đó, chàng có thể về Hà Nội.
Mở vòi nước trong phòng tắm, Freddy hứng những giọt nước nóng hắt từ chiếc vòi bông sen xuống đầu, xuống cổ. Cái nhớp nháp đêm qua trôi tuột đi, nhưng nhắm mắt lại, Freddy lại có cảm tưởng như mình đang hứng những giọt nước mưa dưới vực sâu cạnh mỏm Vềnh tối qua. Nắm sợi chão, chàng tuột xuống cho đến khi chân đụng vào mặt đất lổng chổng đá chàng mới chiếu đèn pin nhìn quanh, rồi dò dẫm chống gậy bước. Ðáy vực ẩm, mùi lá mục xông lên. Mặt đất lơ lửng những cụm sương trắng hư ảo lờ mờ che phủ. Tay rút dao, Freddy bặm môi đi sâu vào. Vực lúc một tối. Ánh đèn pin loang loáng ngang dọc. Freddy vẫn bước tới, nhưng bỗng linh cảm mình đang bị rình rập.
Chiếu đèn lên vách đá, chàng thoáng thấy một bóng đen vụt qua, tiếng động nhẹ nhưng vừa đủ để chàng cảm nhận. Phải tiếp tục, Freddy tự nhủ. Khuất sau một mô đá cao, một dải lân tinh xanh lè chớp sáng. Chắc là xương. Xương có chất phosphore, loé lên trong bóng tối. Cắn răng, Freddy khua gậy đập vào đá chan chát, dò dẫm bước tới. Qua khỏi mô đá, lân tinh sáng hẳn một góc, nhưng xung quanh vách đá những viên bi đỏ lừ hay vàng khè rừng rực chiếu vào mắt chàng. Freddy hoảng sợ, quét đèn pin soi. Khỉ, toàn là khỉ. Chúng nhe răng, kêu eng éc rồi chạy, tiếng chân rào rào. Khỉ to, khỉ nhỏ. Có những con dộc cao như trẻ lên mười, tay chân lông lá, quơ vuốt lên như sắp tấn công. Freddy gầm lên, rú lên để tự vệ. Chàng gào to, tay gậy đập liên hồi, tiếng chan chát. Lùi ra, Freddy vấp vào một mô đá, ngã xuống. Chiếc đèn pin văng đi đâu mất, đèn tắt ngủm. Freddy lại rú lên, rồi cứ tìm những chỗ có ánh sáng chạy tới. Chàng vấp ngã, lại đứng lên, lại chạy, tai nghe tiếng gọi "Freddy, Freddy". Tiếng gọi vọng lại từ những vách đá, trùng trùng điệp điệp đập vào nhau, vỡ toang ra, ù ù luân chuyển. Thở hổn hển, cổ họng như bị nghẹn, Freddy kêu ừng ực. Rồi cứ thế, tiếng khỉ kêu xa dần. Tiếng gọi tên chàng cũng tắt lịm. Trước mặt, lần lên dốc, đường sáng dần. Mất hết phương hướng, Freddy chẳng còn biết chỗ nào là chỗ có sợi dây chão thòng xuống vực. Chàng cứ theo nẻo có ánh sáng, quên cả bộ xương cha chàng nếu có đây thì nằm trong đống xương khỉ óng ánh lân tinh.
Cứ quanh co bước hàng giờ, Freddy ra khỏi vực khi trời tối như mực. Ngửng mặt nhìn lên, không có đến một ngôi sao giúp chàng định hướng. Lúc đó, mưa lại rơi. Chàng mở ba lô, tìm la bàn rồi đánh diêm soi. Sau đó, chàng nhắm hướng làng Dao Tiền bước. Một lát sau, mũi chàng thoáng thấy mùi củi đốt thoang thoảng theo gió bay lại.
Nhìn đống than hồng cháy từ xa, Freddy mừng rỡ. A, thì ra nhân loại vẫn đâu đây, cạnh bờ vực có những bộ xương khô của cả người lẫn khỉ. Bước đến gần, Freddy dần dần nhận ra mỏm Vềnh. Dưới cái áo mưa căng làm bạt, một người con gái nằm rúc vào lòng một người đàn ông, trên thân có đắp một cái áo mưa khác. Họ đang ngủ.
Ngồi xuống, Freddy lẳng lặng nhìn. Một cơn giận dữ bắt lửa rồi bùng bùng cháy trong lòng chàng. Trời ơi, ta bị lừa. Lừa trên mọi phương diện. Tiền, thôi thì bỏ. Nhưng tình, bỏ được không? Nhưng ai bảo nàng đã nói yêu ta? Nàng chỉ muốn có một cái hợp đồng qua Mỹ, thế thôi. Bây giờ, cái điều kiện thứ hai ấy, nó còn giá trị gì? Hình như nàng cũng chỉ tạo ra cái điều kiện đó với một mục đích nào đó. Phải, có lẽ là để quyến rũ anh chàng đang nằm ôm nàng trong tay. Freddy nghiến răng "Khốn nạn... đồ đểu!", mặt nóng bừng bừng, mắt toé lửa. Và không biết tự lúc nào, chàng đã rút con dao đi rừng ra cầm tay. Nắm cán dao bằng hết sức mình, miệng nghiến kèn kẹt đến có thể gẫy cả hàm răng, Freddy từ từ đứng dậy...
*
Mẹ Sa không biết tiếng Anh, phải gọi đứa cháu bên hàng xóm đến tính tiền phòng cho Freddy. Xếp ba lô, túi du lịch vào góc hàng hiên, Freddy ra lẳng lặng nhìn Mộ Bướm. Ngửa tay xem đồng hồ, chàng nghĩ ngợi rồi đi ra, nhắm hướng chợ Sapa bước. Khi về, chàng mang để trên mộ một bó hoa tươi, ngồi xuồng tảng đá bên cạnh, mắt nhìn lên đỉnh Hàm Rồng.
Chỉ một lát nữa, chàng sẽ trả lại cho Sapa tất cả. Những cánh bướm khô dưới mộ. Cuộc cầu cơ gọi hồn. Sa và cái điều kiện thứ hai. Chàng trả lại tất cả, và chỉ giữ được một niềm thanh thản từ lâu chàng không có. Niềm thanh thản đó bỗng dưng nay trở thành điều tự nhiên, như mây trên kia, gió dưới này, và như những cánh hoa cẩm chướng vừa đặt trên nấm mộ còn tươi màu đất. Rút cây sáo ra, chàng kê miệng thổi. Một lần cuối cùng, chàng thổi cho Sapa đoản khúc thánh thót của Benda, thanh âm quyện vào tiếng chim, mang lại một niềm an bình cứ ngỡ chẳng bao giờ còn thấy được.
Nghe tiếng sáo, André bước ra. Ngạc nhiên, André nhìn hành trang xếp ở hàng hiên, hỏi:
- Ði à?
- Ừ, về nhà thôi, Freddy cười.
Ngẫm nghĩ thế nào, Freddy bật miệng lập lại: "Về nhà thôi!", rồi nhìn André nháy mắt. Lúc đó, mẹ Sa bước ra, giúi vào tay Freddy một cái khăn to bằng hai bàn tay trên có thêu những hàng chỉ vàng, miệng cười:
- Kỷ niệm, sô vơ nia...
Tay vỗ nhè nhẹ vào vai bà, Freddy ngọng nghịu nói bằng tiếng Việt:
- Kâm ân.
André bỗng chợt xa vắng:
- Tôi cũng muốn về. Nhưng không về ngay được!
Freddy nghĩ đến Marthe, nhìn ra mộ bướm, tưởng đến những linh hồn được giải phóng khỏi những cánh bướm khô nay chắc đã rã mục ra trong lòng đất ẩm. Chàng nhớ lại lời chàng từng nói với André, cái ta là, nó tổng hợp trong sự hành xử của ta. Hành động chỉ ra bản thể, còn lại chỉ là sự tưởng tượng với thứ ngoa ngôn nhân loại này quen dùng để ngụy trang mình. Chàng nắm lấy bàn tay André, bóp mạnh, nói rất thành thật:
- Chúc anh may mắn! Rồi Marthe sẽ về, hãy kiên nhẫn...
Xe hàng từ từ lăn vào đỗ trước cửa khách sạn. Anh lơ xe mồm gọi, tay vẫy, nhảy tót xuống. Cùng người lơ xe chất hành lý lên, Freddy quay lại nhìn. Mẹ Sa đứng bên hàng hiên giơ tay vẫy. André đứng cạnh Freddy, nói bùi ngùi:
- Home, sweet home(36)...
Xe chuyển bánh. Freddy thò đầu ra, tay vẫy, miệng nghẹn ngào đắng chát. Xuống cuối dốc Freddy không nhìn thấy khách sạn nữa, nhưng hình ảnh Sa lại hiện về như một lời nguyền rủa trong đám bụi mù bay tốc lên dưới bốn chiếc bánh xe. Chúng thản nhiên lăn tròn những vòng luân hồi chở đi nỗi gì như một sự cộng nghiệp.
*
André vào phòng cắm cúi viết, không biết là đơn từ hay thơ. Sáu giờ sáng ngày mai, chàng sẽ lấy xe về thẳng Hà Nội, quãng bảy giờ tối thì tới. Sáng sau đó, André lẩm nhẩm tính, vào sứ quán khai báo. Việc còn lại mất bao nhiêu thời giờ thì không biết được. Nằm lăn ra giường, André úp mặt vào chiếc gối Marthe vẫn dùng. Mùi tóc nàng thoang thoảng ùa vào mũi làm André ứa nước mắt. Hai mươi năm chung sống với Marthe trải ra, nhưng trộn vào nhau những ngày vui buồn, từ khi chàng học năm cuối cùng y khoa, còn Marthe mới học năm thứ hai Fac des Lettres ở Sorbonne(37). Khi André nói với mẹ là chàng muốn lấy Marthe, bà bảo: "... mais elle est indochinoise(38)". Cáu lên, André đáp sẵng "Elle est française!(39)". Mẹ André làm áp lực, bảo "... je vais te déshériter!(40)". André cáu lên "Je m’en fiche! Gardes ton héritage(41)...". Marthe không hề biết, và cho đến nay vẫn chưa biết chuyện này. Nàng hồn nhiên, thường rất thực tế. Nhưng sao tự nhiên nàng bây giờ chìm đắm vào một giấc mơ của vị công chúa mang tên Vàng Sao?
André thiếp đi. Vàng Sao đầu vấn khăn đỏ, quấn áo chẽn màu tím, yếm hồng, váy vàng, tai lủng lẳng đeo những vòng khuyên bằng bạc ròng kéo hai tai nàng trĩu dài xuống. Nàng nhìn André cười, hàm răng nay bọc vàng hệt như răng Lùng Thầu hay răng Trúng Truổ, chói lóe lên dưới ánh mặt trời. André đến gần, Marthe lại lùi ra xa, tay đưa lên trước ngực, ý bảo chàng ngừng lại. "Em là vợ anh cơ mà, Marthe ơi!" André kêu lên. Vàng Sao quay lưng bỏ chạy. André đuổi. Nàng thoăn thoắt, nhắm đỉnh núi chạy lên. André gọi: "Marthe! Em điên à! Ngừng lại...". Vàng Sao ngoái cổ lại, cười ma quái, nói như trẻ con chơi trò đuổi bắt "Ha ha...không bắt được đâu!". André lại cắm cổ lao về phía trước, chân vắt lên cổ, vừa chạy vừa gọi tên Marthe.
Lên đến đỉnh núi, Marthe không còn chỗ chạy, đứng chơ vơ trêm mỏm đá, chung quanh là vực thẳm sâu nhìn chóng mặt. Marthe vẫn giơ tay ra trước ngực, miệng nói "Đừng xáp lại!". André dừng chân lại, thở hổn hển: "... Được! Nhưng lại đây, Marthe!". Cười lên the thé, Marthe gào:
- Ta là Vàng Sao, công chúa H'mong bị thực dân Pháp bắt. Marthe không có. Hoặc có, chỉ là ảo ảnh của Vàng Sao.
- Em ơi... Cẩn thận! Cái vực sâu, lùi xa ra!
Lùi xuống, André vừa giơ hai tay lên trời, vừa lặp lại. Ðứng trên mỏm đá, Marthe lại cất tiếng cười, rồi hát: "Không bắt được ta đâu...". Bất ngờ, Marthe tung chân nhảy. André hét lên: "Marthe, Marthe!" thì một bàn tay nắm lấy vai kéo lại. Miệng vẫn ú ớ, André mở mắt ra ngơ ngác. Sa đứng đầu giường miệng nói:
- Ông hét to quá, tôi vừa về nghe thấy, vội chạy lên xem... Có gì không?
André ngồi dậy, thẫn thờ đáp:
- Không, không có gì thật. Tất cả chỉ một cơn ác mộng, thế thôi!
*
Sáng tinh mơ, Hà tuột xuống vực tìm Freddy nhưng không thấy, lại leo lên. Sa về làng Dao Tiền, rồi cụ Hênh theo ra cùng dăm kẻ trai trẻ. Họ lại xuống, kêu tên, rồi lùng khắp nẻo. Một người nhặt được chiếc đen pin. Một người khác, chiếc gậy. Sa tái mặt, tự hỏi "phải làm sao?". Sa rùng mình nghĩ đến những tai ương với đám công an. Nếu tìm ra xác Freddy, cứ báo là tai nạn. Nhưng không, Freddy lại mất tích. Ðó mới là chuyện. Ăn nói thế nào đây với công an? Anh ta đi đâu? Sống hay chết? Cái thói gì cũng đổ là CIA, là gián điệp, tình báo tất nhiên sẽ gây họa cho Sa, cho Hà, và cho cả cụ Hênh. Cụ cuống lên, nằng nặc trả Sa một trăm đô cụ lấy của Freddy, và nhất định nói là chưa bao giờ gặp người du khách Mỹ nào bao giờ. Sa bực mình, giằng lấy tiền. Sa bảo Hà:
- Anh quốc tịch Mỹ, chắc khỏi lo.
Hà giãy nảy:
- Về đây, gốc Việt là lại thành người Việt, quốc tịch nào cũng vậy!
Sa bĩu môi:
- Anh cứ nói thế! Tại sao giá khách sạn, máy bay, xe hỏa, họ lại tính anh bằng giá người nước ngoài?
Hà lắc đầu, miệng bảo:
- ... thì họ tham tiền.
- Tham tiền! Ðúng. Rồi họ nhân dịp này sẽ làm tiền anh...
Cụ Hênh nhìn Hà, khẩn khoản:
- Ông nói là chưa bao giờ gặp tôi nhé!
Hà không trả lời, quay sang nói với Sa:
- ... về thôi!
Cả bọn lại quay ngược đi vào làng, suốt dọc đường không ai nói một câu. Sa lầm lì, không chào cụ Hênh, tiếp tục đi ra quốc lộ. Bắt xe hàng về đến Sapa, Sa thỉnh thoảng thở dài, tay mân mê cái đèn pin, mắt nhíu lại.
Khi đẩy cổng khách sạn bước vào, Sa chạy ngay xuống bếp. Mẹ Sa bảo:
- Ði đâu mà đi qua đêm thế!
- ...
- Freddy đi rồi!
Sa trợn mắt:
- Ai, Freddy?
Mẹ Sa kể là Freddy về lúc sáng tinh mơ, tắm rửa rồi mua vé xe về Lào Cai. Sa thở ra. Trời ơi, thế là không phải lo. Mẹ lại bảo:
- Freddy có để lại một bức thư tạm biệt con, đây này.
Khi chìa tay ra lấy bức thư, Sa nghe tiếng André kêu rống lên. Sa vội vàng tung cửa chạy lên phòng André, vừa gọi vừa lay cho đến khi André tỉnh ngủ. Nàng bước ra, đúng lúc gặp Hà cũng chạy xồ sang. Hà hỏi:
- ... gì thế?
Sa mỉm cười:
- Một cơn ác mộng của André. Nhưng với mình, có tin vui: Freddy chẳng mất tích đâu, đã rời khách sạn sáng sớm và lấy xe đi Lào Cai rồi. Không hiểu sao mà vội thế? Lại làm thế nào anh ta mò về Sapa được? Thật là quái!
Giơ tay chìa bức thư, Sa vui vẻ:
- Freddy có thư đây, nhưng Sa chưa đọc.
Nói xong, Sa về phòng mình. Cơn lo lắng đã qua, Sa bình tĩnh ngồi xuống góc giường, tay bóc phong thư dán kín. Ðọc vài chữ, nàng nhăn mặt đứng lên tìm cuốn từ điển Anh Việt, vứt xuống giường. Sa nằm sấp người, mở bức thư của Freddy, miệng lẩm bẩm đọc:
" ... cái đống xương dưới đáy vực óng lên lân tinh bỗng nhiên vô nghĩa, dẫu là xương khỉ hay xương người, kể cả xương cha tôi mất tích trong khu vực này hơn hai mươi năm về trước. Tôi theo nơi có ánh sáng, xông bừa tới, không dám nghe tiếng kêu thất thanh của khỉ và nhìn những cặp mắt đỏ loét, xanh lè hay vàng bệch lóe lên trong vực tối như săn đuổi tôi. Cứ thế, tôi leo lên vực, chỉ còn một mục đích là ra khỏi đấy. Tôi quên hết, quên cả câu hỏi tại sao bay thám thính quá tầm cao xạ mà máy bay của cha tôi lại bị tên lửa bắn rớt.
Lên được trên, tôi theo mùi củi cháy đi tới. Ðến cạnh đám than hồng thỉnh thoảng lửa tàn leo lắt lại bùng lên cháy, tôi thấy cái cảnh cô nằm trong vòng tay Hà... Tôi ngồi nhìn cả tiếng đồng hồ, tay đã rút con dao đi rừng ra. Cái ước muốn đầu tiên, tôi ước cầm dao đâm một nhát vào cổ Hà. Dĩ nhiên, hắn vùng dậy. Cô ngồi lên, tôi sẽ đâm thẳng vào tim cô. Máu chạy rần rật, tôi có cảm tưởng tôi sẽ rất hạnh phúc khi những nhát dao tôi đâm lút vào cơ thể cô, cơ thể Hà, cho máu phụt ra có vòi, nhuộm đỏ cái mỏm Vềnh đầy oan nghiệt này.
Nhưng không biết vì lẽ gì, tôi cứ chần chờ. Chần chờ một lúc, tôi tự hỏi vì sao tôi phải giết người. Vì tôi ghen? Tại sao ghen? Vì tôi yêu em? Yêu, rất có thể. Nhưng giết người vì tình yêu là một điều khác. Nếu ai cũng làm thế khi thất tình thì nhân loại đã tận diệt từ lâu. Thế thì vì sao? Nghĩ mãi, tôi mới hiểu, có thể vì tôi là một thằng hề đang làm trò cười cho cô, cho Hà, cho cả cụ Hênh. Một thằng thành hề vì bị lừa, hệt như cha tôi bị lừa, như người Mỹ bị lừa ở Việt Nam. Ðể cứu vãn danh dự, phải xóa sạch cái trò cười kia, và đối với người Mỹ thì dễ nhất là bắn phá, bỏ bom. Với tôi ở phút này, dễ nhất là rút con dao ra, giải quyết bằng bạo hành. Và khi cán dao đâm lút vào, tôi không phải là thằng hề nữa mà là một kẻ tình si đến độ không còn lý trí. Nhưng như thế, vẫn hơn một thằng hề chứ, phải không?
Cầm dao, tôi đứng dậy. Ðúng lúc đó, cô cựa mình, miệng nói mê ú ớ. Rồi cô xoay người, mặt hướng về đống than cháy dở. Tôi khựng người lại. Bộ mặt một con người mới bình thản làm sao khi ngủ. Lại là bộ mặt một người tôi yêu (hay ít ra, tôi đang ngờ là thế). Tôi bất lực, lại ngồi xuống. Cái gan sắt đá giết người là cái tôi không có.
Lúc đó, tôi chợt thấy câu trả lời hiển nhiên: cha tôi chỉ bay thám thính chứ không bỏ bom. Ðiều này là sự thật. Bởi nếu cha tôi bỏ bom thì tôi, con ông, đã có cái khả năng đâm lút con dao này vào cổ Hà, vào ngực cô, nơi đúng ngay tim. Nhưng không, tôi không làm được. Tôi không làm được vì cha tôi cũng đã không làm được. Cha con tôi là Americans, nhưng không cứ bắt buộc là người Americans, như kiểu người ta thường định kiến với người Mỹ chúng tôi...
Tôi đứng dậy, lẳng lặng tìm đường về trong đêm sâu, lòng nhẹ nhàng mặc dầu có gì như một sự chua xót vẫn cứ đâu đó theo tôi từng bước. Dần dà, tôi biết, dẫu chưa thấy xác, tôi đã tìm được cha tôi rồi. Ơn Thiên Chúa!".
*
Hà thức giấc khi chim chóc ríu rít ở đâu về đậu trên cành cây đầu cửa sổ phòng chàng. Chàng nằm nán, mắt hé nhìn ánh nắng mai tươi vàng, tai cố phân biệt tiếng chim chích choè, chim chào mào, và hình như có cả tiếng chim quyên. Rồi bật dậy, Hà tìm cuốn sổ tay, viết vào "Hôm nay có nắng. Những ngày mỏi mệt trôi qua đi, cứ như nước sông ra biển. Và tôi ở lại, thênh thang trên bờ cát chạy tít tắp đến chân trời mới. Lòng tôi như gió sớm, lồng lộng nỗi yêu thương tôi tưởng đã đánh rơi mất phương nao...".
Xuống nhà, phòng ăn trống trơn. André đã về Hà Nội và nay Hà là người khách độc nhất. Sa bước từ bếp lên, tươi mát trong bộ quần áo lụa màu mỡ gà, mắt long lanh, nói đùa:
- Khách đông. Xin ngài đợi cho, chúng tôi sẽ sắp chỗ.
Vừa cười, Hà vừa giả vờ lách đi như tránh giữa đám đông người, đi lại chiếc bàn con đặt dưới bức tranh "Cây đa nơi đỉnh miếu". Ngồi xuống, Hà nghịch ngợm bảo:
- Du lịch thành công thế này, chẳng mấy chốc mà ta giàu cả lên đấy!
Sa nhìn bức tranh, đáp:
- Lúc đó, chặt hết đa rồi đập miếu ra thành bình địa để xây khách sạn. Loại Tây ba lô như Freddy, xin mời đi chỗ khác...
Như chợt nhớ ra, Sa hạ giọng, bí mật thì thào:
- Anh chưa đọc bức thư của Freddy gửi cho Sa!
Nói xong, Sa quay ngoắt đi, mắt nheo lại, cười khúc khích:
- Nhưng chả cho anh đọc đâu, bí mật riêng tư mà!
Một lát sau, Sa bưng thức ăn điểm tâm ra, tự nhiên kéo ghế ngồi cạnh Hà. Mắt nhìn đăm đăm, Sa nói nhỏ:
- Anh mà đi thì ở đây buồn lắm. Chắc rồi cũng phải dẹp cái khách sạn này. Khách khứa không như những năm trước, giờ thỉnh thoảng lắm mới lại có một đoàn...
Sa bỗng bật cười:
- Hay là anh ở lại đây luôn đi. Ở với Sa cho vui. Về Mỹ làm gì? Anh bảo anh giàu rồi mà. Với lại, gặp anh bên Mỹ chắc khó lắm. Freddy xé hợp đồng rồi...
Lẩm nhẩm, Hà vuốt tóc, miệng nói:
- Anh chàng ta có vẻ si lắm, xé thế nào được mà xé?
Không đáp, Sa lẳng lặng chìa cho Hà bức thư Freddy viết. Hà ngần ngại, nhưng cũng mở ra. Vừa đọc, mắt Hà vừa cau lại. Ðọc xong, Hà đánh một câu "Thế à!", rồi lôi tẩu ra nhồi thuốc. Nhìn khói thuốc bay lên, Sa cười chua chát:
- Hụt chuyến đi Mỹ rồi! Thôi để kiếp sau – Sa nuốt nước bọt, hạ giọng – Nhưng Sa chỉ trách nhiệm một nửa. Nửa kia thuộc anh. May mà nó không đâm cho chết...
Chưa kịp nói gì, Hà nghe giọng Sa tức tưởi:
- ... nhưng giá chết đi, lại yên chuyện. Khỏi vấn vương cái gì...
Hà không ngờ bị buộc vào một cái vòng trách nhiệm, nhưng lấn cấn không biết nói sao. Sa nói sõng sượt, nhẹ như thở:
- ... và khỏi vấn vương ai.
Mẹ Sa dưới bếp loẹt quẹt bước lên. Bà cười, nói với Hà:
- Khách đi hết. Bao giờ ông đi?
- Dạ, chắc vài ngày nữa.
- Cảnh xem cũng chỉ có thế. Khi ông đi, chỉ còn hai mẹ con và lại vào lúc thưa khách, chắc chúng tôi đóng cửa ít lâu.
Sa ngắt lời mẹ:
- Không, bán hết. Ðóng cửa luôn!
Chỉ tay lên đỉnh Hàm Rồng, Sa cười:
- Hôm nay nắng, lên Hàm Rồng anh sẽ thấy đỉnh Fanxipan. Anh muốn, trưa nay Sa dẫn đường cho anh. Anh là vị khách duy nhất, khách sạn phải chiều để giữ chứ! Nhớ mang máy quay vidéo. Nắng trong thế này, lên hình cực đẹp.
*
Hà bước ra khỏi khách sạn, đi dạo một vòng, lại vào nhà thờ bên hông chợ. Ðứng dưới mái hiên chàng nhớ lại buổi tối ngày đầu trên đất Sapa. Chàng nhớ đêm say rượu rắn đầu áp vào ngực một người đàn bà, rồi bài hát của anh chàng người H'mong thất tình gảy đàn ghim bác. Lòng chợt mất đi sự thanh thản mới bắt gặp sáng nay, Hà ngước mắt tìm đỉnh Fanxipan vẫn ẩn hiện sau đám mây lững lờ trong gió. Cái chàng kiếm tìm vẫn chưa định hình, vuột đi như bóng cây thập tự chênh chênh dưới nắng, méo mó dần theo chiều quay của trái đất rồi biến mất hẳn khi gió xua cho mây bay ngang.
Chàng về khách sạn ăn cơm trưa. Sa không ra tiếp, khiến ngồi ăn một mình chàng thấy thiếu thốn và cô đơn. Cuối bữa, Sa ra bảo Hà cứ lên Hàm Rồng trước, thế nào nàng cũng lên, nhưng sau ba giờ trưa vì nàng còn đợi điện thoại từ Hà Nội về báo khách.
Khi Hà lên đến con dốc chàng đã cùng Sa tụt xuống ngày trước, nắng bỗng nhạt đi và gió ở đâu thổi mây ngùn ngụt bay về. Ði theo lối xưa, Hà dấn bước, chạnh nghĩ đến Marthe mới hôm nào còn nhờ chàng chụp ảnh. Cũng từ buổi đó, cái ngấn cổ trắng tròn trên mái tóc vấn cao thỉnh thoảng lại chập chờn ám ảnh mê hoặc chàng. Ðang mải miết, có tiếng gọi tên Hà và tiếng cười lanh lảnh:
- Lên đây! Ðố bắt em đấy. Nhanh lên.
Nghe tiếng Sa, Hà mỉm cười. Cô bé chắc vẫn tính trẻ con, tạo ra sự bất ngờ nào đó để trêu chọc. Lòng vui lên, Hà hỏi to:
- Bắt được thì sao?
- Còn sao nữa! Muốn gì được nấy, ha ha...
Hà theo hướng tiếng Sa nói, cắm đầu chạy lên. Ðến một khúc núi, cây cối um tùm, nhìn không thấy lối chân đi, chàng nghe tiếng Sa vừa cười vừa gọi:
- Ðây, em đây cơ mà!
Giỏng tai nghe ngóng, Hà biết Sa có thể đang nhìn mình, nhưng mình lại không thấy Sa. Chàng mỉm cười, cúi rạp xuống, rồi lẩn trong đám lá cây chằng chịt, cố gắng giữ không phát ra tiếng động. Lát sau, y như rằng, Sa kêu:
- Anh ở đâu? Xuống núi rồi sao?
Hà nhịn cười, từng bước bò đến, nhẹ nhàng như một con trăn trườn mình trong cỏ. Tiếng Sa đã gần, gần lắm, như sát một bên. Hà im lặng đợi. Sa lại kêu:
- Thôi không chơi trốn tìm nữa. Sa chán rồi!
Hà nhào ra, quát:
- Thế à!
Chàng đứng sững lại, mắt trợn trừng, mồm há hốc. Trước mắt Hà, Sa lõa lồ, không có đến một mảnh vải trên người. Thân thể nàng trắng, nhẫy nhụa, long lanh sáng lên. Lấy tay che ngực, Sa quay mặt, mái tóc dài đen huyền rơi xuống bờ vai, phất phơ theo gió dập dìu, chẳng khác gì chuyện Liêu Trai mà Hà đọc từ thuở còn nhỏ. Hà bước tới, mặt nóng rừng rực, phía dưới cơ thể căng ra như phá cho tung mọi thứ ràng buộc. Sa quay lưng lại. Ðộ cong của lưng vẽ trên màu xanh của rừng cây một nét tuyệt vời. Ôm lấy vai Sa, Hà nhẹ nhàng quay người nàng lại.
- Ðừng, cha ơi!
Âm thanh vừa nghe nổ xé ra như tiếng sét bổ vào đầu Hà. Sa đem cha nàng gán vào hình hài và thân thế chàng. Thì ra chàng không có thật. Thì ra chàng chỉ trước sau là cái hình nộm đặt trên thửa ruộng vào vụ gặt để đuổi những con chim sẻ đến ăn chực những hạt lúa mót từ một mối tình giữa đứa con gái với người cha sinh ra mình. Hà lùi lại. Hà đột nhiên thấy người con gái trần truồng trước mặt cũng chính là con gái mình đẻ ra rồi một ngày nào đi lạc mất. Mọi dục vọng bỗng nguội tanh như cốc nước lã để trong tủ lạnh. Sa tiến lên một bước. Hà vẫn lùi, rồi buồn bã, lắc đầu, thẫn thờ buột miệng:
- Có ai nghe thấy cái tiếng ấy nó vọng về đây không?
Sa hụt hẫng, chân không còn chỗ tựa. Nàng cắn răng vơ quần áo cắm đầu vừa chạy, vừa khóc. Hà ngồi bệt xuống đám lá có gai, tay bịt tai, đầu gục vào gối. Chàng còn nghe văng vẳng, cả hai ba năm sau, tiếng Sa khóc buổi trưa hôm ấy trên đỉnh Hàm Rồng, nơi cha ngày xưa đã định nhưng không thể ngược huyền thoại mang năm mươi đứa con lên núi về với mẹ.
Còn mẹ? Đợi cha, khóc đến mù mắt. Cha ơi, cha...
N.D.
(36) Về nhà, nhà ta.
(37) Đại học Khoa Văn ở Sorbonne.
(38) Nó người Đông Dương.
(39) Nó người Pháp.
(40) Tao sẽ bỏ quyền thừa hưởng của mi.
(41) Đếch vào! Bà cứ giữ hết!