Danh Ngôn
Tình yêu nước trong sinh hoạt chính trị cũng ví như đức tin trong tôn giáo.
(Patriotism is in political life what faith is in religion.)
Lord Acton, chính trị gia, sử gia Anh (1834-1902). ‘Nationality,’ 1862, “The History of Freedom and Other Essays,” J. N. Figgis và R. V. Laurence biên tập, 1907
Lòng yêu nước là một ý thức sống động về trách nhiệm tập thể. Chủ nghĩa dân tộc là một con gà điên đứng gáy trên đống phân của mình.
(Patriotism is a lively sense of collective responsibility. Nationalism is a silly cock crowing on its own dunghill.)
Richard Aldington, nhà văn Anh (1892-1962). “The Colonel’s Daughter”, 1.6, 1931
Bất chấp chủ nghĩa yêu nước rất thường bị bọn quỉ quyệt lợi dụng làm nơi trú ẩn. Các hành vi bất đồng chính kiến, nổi dậy, và phát động quần chúng vẫn là bổn phận chân chính của những người yêu nước.
(No matter that patriotism is too often the refuge of scoundrels. Dissent, rebellion, and all-around hell-raising remain the true duty of patriots.)
Barbara Ehrenreich, nhà văn Mỹ (1941-). Closing paragraph, ‘Introduction: Family Values,’ 1988, “The Worst Years of Our Lives: Irreverent Notes from a Decade of Greed,” 1990

Ban biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com

Tra cứu theo tên tác giả
- A. Puskin
- Adam Gopnik
- Adonis
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Aldous Huxley
- Alex Marshall
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Allen Ginsberg
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Ánh Liên
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Anne Hébert
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arthur Koestler
- Aurélie Coulon
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bạch X. Phẻ
- Bakhtin
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Nhi Lê
- Bão Vũ
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Brett Reilly
- Brian Wu
- Brodsky
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Chát
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Giáng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bukowski
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chế Diễm Trâm
- Chi Mai
- Chiêu Khiêm
- Chim Trắng
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Connie Hoàng
- Costica Bradatan
- Cù Huy Hà Vũ
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Daniel Halpern
- David Brown
- David Weinberger
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Du Tử Lê
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Phương Vinh
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thuấn
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Đà Văn
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Xuân Thảo
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Huyến
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tử Huyến
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đồng Chuông Tử
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- E.E. Cummings
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Ellen Bass
- Emmanuelle Jardonnet
- Erik Harms
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Feliks Kuznesov
- Flanny O’Connor
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Frank Dikötter
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- George Burchett
- George Orwell
- Giang Dang
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Ngọc Hòa
- Hà Nguyên Du
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henry David Thoreau
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Hoa Níp
- Hoài Nam
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Tiến
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Ông
- Hồ Phú Bông
- Hồ Trường An
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Phú
- Huong Nguyen
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hường Thanh
- Hữu Danh
- Hữu Loan
- Hữu Phương
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Issa
- Italo Calvino
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jake Johnson
- James Borton
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Poniewozik
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julio Cortázar
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kate Chopin
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Phong
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laurent Sagalovitsch
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê Anh Hoài
- Lê Bá Đảng
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng Vọng
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quỳnh
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Thân
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Tiên Long
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuyên
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Linh Vân
- Lorca
- Louis Aragon
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- M.L. Gasparov
- Mạc Văn Trang
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marcel Reich-Ranicki
- Marco Ferrarese
- Maria Donovan
- Mario Vargas Llosa
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Marta Hillers
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Matthew Clayfield
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Cầm
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thọ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyên Yên
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhật Chiêu
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhị Linh
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nicolas Casey
- Nina McPherson
- Ninh Kiều
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Oleg Kashin
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Hoover
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Peter Hansen
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viết Đào
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Nguyên
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Cự Đệ
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phanxipăng
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phố Văn
- Phù Sa
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Thảo
- Phương Uy
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quỳnh Vi
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Richard Millet
- Roger Vu
- Romain Rolland
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Sam Dresser
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Shannon Van Sant
- Sheri Berman
- Shukshin
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Phạm
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Susan Sontag
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Thông
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thanh Nam
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thơ
- Thu Phong
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Garton Ash
- Tina Hà Giang
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạnh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lương
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Minh Phi
- Trần Mộng Tú
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quốc Toàn
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thắng
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thiện Đạo
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Yên Nguyên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên giá sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Hoa Đại
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bách
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Y Thư
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trường Minh
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Quang
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuệ Anh
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tương Lai
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Velcrow Ripper
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vinh Quyền
- Vĩnh Quyền
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Hồng
- Võ Kỳ Điền
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Từ Trang
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Ngọc Minh
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wells
- Will Nguyen
- William Nee
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xương Văn
- Ý Nhi
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yōko Ogawa
- Zac Herman

Nhà văn ấy và bạn đọc chúng tôi
Quý mến tặng Nhà văn Dạ Ngân
Mai Quỳnh
Nhà văn tài năng và đức độ ấy – Nguyễn Quang Thân – đã đột ngột từ giã cuộc đời này trong niềm tiếc thương vô hạn của gia đình, đồng nghiệp, bạn bè và bạn đọc của anh.
Bài Điếu văn do tự thân người bạn đời, bạn văn của anh – Nữ sĩ Dạ Ngân viết; cùng hàng chục bài báo trong và ngoài nước đã nói lên mối quan hệ thân thiết gắn bó anh với mọi người. Còn với bạn đọc chúng tôi thì sao?
1.Nhà văn – Bạn đọc
Một sáng Thứ Bảy cuối Xuân 2011 tại Thư viện Quận Phú Nhuận, TP. Hồ Chí Minh nằm trên đường Nguyễn Văn Trỗi; đông đảo bạn đọc trong Câu Lạc Bộ đọc sách nóng lòng chờ giao lưu với Nhà văn của tiểu thuyết Hội Thề, một tác phẩm vừa được trao Giải A Hội Nhà văn, đồng thời cũng đang làm nóng lên dư luận khen chê trên mặt báo.
Tôi ra ban công lầu 1 ngó xuống cổng ra vào. Xe cộ nườm nượp qua lại. Những chiếc xe con đủ loại tạm dừng một chút rồi lại vụt đi về hướng sân bay. Tôi chờ một chiếc xe con như thế chở nhà văn tới. Phải là một người ăn mặc tươm tất mở cửa xe bước ra, tay xách chiếc cặp da đen nhánh hay chiếc samsonite thời thượng. Chờ mãi, chờ mãi không có chiếc xe con nào rẽ vào cổng... Một tiếng reo khẽ: anh Thân tới rồi. Tôi ngó xuống, chiếc Honda đời 82! Người ngồi trên xe tầm thước, áo pull xanh sẫm, quần jeans bạc màu dắt xe vào bãi. Bạn Phạm Thế Cường chủ trì cuộc họp, đón anh. Hai người bước nhanh lên cầu thang vào phòng. Bên vai anh trĩu nặng cái túi bạc màu đựng chiếc laptop to đùng. Bỏ chiếc mũ bảo hiểm ra, treo vào mắc, để nguyên cái túi nặng trên vai, anh vui vẻ bắt tay các vị đứng tuổi ngồi hàng trên và chắp tay chào khắp lượt, không quên nói thật to lời cảm ơn. Mái tóc đã bạc nhưng da dẻ thật hồng hào, đôi cánh tay rắn chắc lấy nhanh cái máy ra đặt trước mặt. Tất cả chăm chú quan sát nhà văn. Dáng vẻ bình dân, cử chỉ thân thiện, nét mặt cởi mở đã xua tan không khí khách sáo thường có; chúng tôi lại gần nắm tay anh thật chặt, chào đón anh như chào đón người thân t đi xa trở về. Thư viện chưa khi nào đông như thế. Học sinh, sinh viên, cán bộ, nhà giáo và một số bậc trí giả cao niên, trong đó có vị Linh mục Công giáo, chủ nhân một tủ sách xưa quý hiếm.
Người chủ trì nói lời mở đầu rồi giới thiệu tôi, với tư cách một bạn đọc cao tuổi phát biểu đôi lời. Tôi “trích ngang” đôi nét về anh:
Nguyễn Quang Thân, Nhà văn yêu quý của thiếu nhi với Chú bé có tài mở khóa mà hai đưa con tôi hồi nhỏ giấu bố mẹ chui lên gác xép đọc suốt đêm đến sáng.
Nguyễn Quang Thân, Cây truyện ngắn xuất sắc đương thời với những cái tên in đậm dấu ấn: Người không đi cùng chuyến tàu, Vũ điệu của cái bô...
Nguyễn Quang Thân, Nhà tiểu thuyết đã có tới 4 đầu sách được phát hành rộng rãi: Lựa chọn, Một thời hoa mẫu đơn, Ngoài khơi miền đất háa, Con ngựa Mãn Châu và hôm nay là Hội Thề.
Nguuyễn Quang Thân, Nhà biên kịch với Cây bạch đàn vô danh đã làm nhức nhối bao con tim khán giả. Cần thêm, kịch bản Hội thề cũng nhận được Giải thưởng kịch bản phum hay nhất nhân 1000 năm Thăng Long.
Nguyễn Quâng Thân, Một Nhà báo sắc sảo thường xuyên xuất hiện trong những mục bình luận phản biện của Tiền Phong, Thể Thao Văn Hóa, Nông Thôn Ngày Nay, Phụ Nữ Thành Phố HCM…
Tôi kể câu chuyện nhỏ vui vui. Năm 1962, chàng cán bộ Thủy lợi Nguyễn Quang Thân được mời dự Lớp bồi dưỡng viết văn của Hội Nhà văn tổ chức 2 năm ở Quảng Bá – Hà Nội. Sau khóa học, cầm giấy giới thiệu đến Ty Thủy lợi tỉnh X. nhận việc. Ông Trưởng phòng Tổ chức Cán bộ đứng tuổi, giương mục kỉnh lên nhìn lướt qua dáng dấp chàng trai trẻ, bảo: “Về đây, cậu không phải làm gì cả. Lĩnh lương, muốn đi công trường nào tớ viết giấy giới thiệu cho đi rồi về khu tập thể ăn, ngủ và viết. Thế thôi”. Tôi nêu cả tên ông Trưởng phòng ấy, hình như ông Lê Công Nhân thì phải. Phòng họp ồ cả lên, thời ấy, sao lại có cơ quan ưu ái nhà văn trẻ như thế nhỉ. Anh Thân ngó tôi cười.
Trong không khí thân tình cởi mở như thế, cử tọa nêu câu hỏi về Hội Thề. Dồn dập những ý kiến dẫn chứng, báo này viết thế này, báo kia viết thế kia. Có bạn giở chồng báo trước mặt, có bạn lật những trang giấy ghi chép từ trước, các bậc trí giả thì điềm tĩnh giở mấy trang sách Sử. Nhìn khung cảnh ấy mà vui. Thời buổi này, còn có mấy người lưu ý đến văn hóa đọc như ở buổi giao lưu này? Anh Thân chăm chú lắng nghe, không sổ sách , không ghi chép gì hết, chỉ thỉnh thoảng ngó qua laptop, ngón tay gõ nhẹ lên bàn phím. Nhiều câu hỏi quá, dài quá, tôi phát hoảng, sợ anh quên, vội lấy giấy ra gạch đầu dòng những câu hỏi chính để nếu cần thì nhắc anh. Có mối lo khác lớn hơn. Trong những tờ báo xếp chồng trước mặt một số cử tọa kia, rất nhiều bài phê bình Hội Thề theo cái cách “đập cho một nhát chết tươi”, nhiều bài viết suy diễn ra ngoài phạm vi văn chương, gán cho tác giả điều này, tiếng kia. Tôi biết trong số ấy có người đã từng là bạn thân thiết với anh Thân, đã từng cùng anh trăn trở trên các trang bản thảo, đã từng “tâm đầu, ý hợp”. Mà nay... Tôi sợ anh sẽ không kìm được cơn giận, nổi nóng, nói này, nói nọ khi không có mặt các vị ấy ở đây thì buổi giao lưu sẽ thất bại, tiếng đồn đại sẽ không cánh mà bay nhanh, bay xa.
Tôi ngó sang anh, anh vẫn lướt ngón tay trên bàn phím, nét mặt bình thản. Rồi anh đứng lên xin phép cử tọa cho anh ngồi nói chuyện. Anh lần lượt trình bày (tôi dùng từ trình bày mà không phải từ đối đáp) từng vấn đề bạn đọc đặt ra. Điềm tĩnh, tỷ mỉ, cẩn trọng, anh gõ máy tính, dẫn từng trang, từng trang trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư. Tình huống này, sach Sử viết thế này, nhà văn hư cấu thế này. Làm như thế, nhà văn tôn nhân vật kiệt xuất ấy lên hay hạ thấp nhân vật ấy xuống? Tình huống kia, nhà văn viết như thế là tôn trọng cái cốt lõi của lịch sử hay xuyên tạc lịch sử?. Còn đây, những trang sử thành văn ngắn gọn, khô khan - anh đọc một hồi, và đây những dòng văn tiểu thuyết mặn mà, sinh động - anh lại đọc, giọng đọc truyền cảm. Cứ như thế, anh không quên một câu hỏi nào, một chi tiết nào cử tọa nêu ra, anh thuyết phục người nghe bằng lập luận logic, bằng trí nhớ siêu đẳng và sự chân thành, thẳng thắn của anh. Tôi thở phào nhẹ nhõm, gấp những tờ giấy ghi chép lại.
Phong cách đàng hoàng, tự tin, rất “văn hóa”. Mỗi khi nhắc đến những ý kiến phê bình gay gắt của người này, người kia, anh chỉ nêu nội dung, không đả động đến tên người viết; không, hoàn toàn không. Và, tất nhiên, trước cử tọa đáng quý như thế, Nguyễn Quang Thân không thể nào buông lời phê phán cá nhân, cho dù người đó đã viết những lời thậm tệ về anh trên mặt báo.
Lúc giải lao, cùng đứng bên cửa sổ, tôi ngỏ lời cảm ơn anh. Anh không nói gì, rít một hơi thuốc thơm rồi hỏi vui: Ông lấy ở đâu ra câu chuyện ông Trưởng phòng Tổ chức thế? Tôi cười bảo: thì cái anh Internet nó mách tôi chứ còn ở đâu nữa, làm sao tôi dám bịa chuyện. Anh lại cười to.
Tôi hỏi anh cầm tinh con gì? Thì Hợi đó, Ất Hợi, “Ất biến vi vong” ông nhớ chưa? Đấy, mỗi lần tên tuổi mình có trong các giải thưởng là bị đánh tơi bời!
Họp tiếp cho đến trưa. Các bạn trẻ thỏa mãn, các bậc trí giả gật gù, mọi người tuần tự đến bắt chặt tay anh. Chúng tôi mời anh xuống căng-tin dùng cơm. Uống chút bia, ăn qua loa, anh tiếp tục nói những ý chưa nói hết, anh dẫn Alexandre Dumas, dẫn Aleksey Tolstoy, những đại văn hào Pháp và Nga viết tiểu thuyết lịch sử trứ danh. Trưa nắng gắt, Cường muốn mời anh nghỉ lại, anh khoát tay: “Mình còn chạy xe tốt mà, chở Dạ Ngân đi đây đi đó suốt có sao đâu”. Hỏi, thế Dạ Ngân đâu. Anh cười “Tọa đàm chứ đâu phải thảm đỏ Hollyood mà đi đôi để cặp tay và chụp ảnh!” Mọi người cười vang.
Từ buổi giao lưu đáng nhớ đó, tôi tự nhủ: cái tinh thần Tự Do, Dân Chủ, Bình Đẳng đã được rèn dũa trong suốt quá trình hình thành nhân cách Nguyễn Quâng Thân. Anh viết - quyền của anh. Người ta phê anh - quyền của người ta. Anh với họ: bình đẳng, không được nhân danh này nọ mà “cả vú lấp miệng em”. Anh với họ: dân chủ. Anh được nói, tôi có quyền đáp lại. Trong văn chương cũng như trong đời thường, không thể áp đặt! Riêng trong phê bình văn học nghệ thuật thì cần vừa lý, vừa tình; đặc biệt không được lợi dụng phê bình để nhân danh nó đem ngòi bút vấy bẩn ngôi đền văn chương thiêng liêng cao quý của công chúng!
Tháng sau, CLB tổ chức giao lưu với nhà văn Dạ Ngân xung quanh cuốn tiểu thuyết đang được bạn đọc mến mộ Gia đình bé mọn. Vẫn áo pull quần jeans bạc màu, chiếc honda cũ mèm, anh chở trên xe “người phụ nữ của anh”. Cả hai cùng nhanh nhẹn bước lên lầu, vào phòng họp. Dạ Ngân đi nhanh về phía các chị. Phụ nữ thật dễ thân nhau, chuyện trò như đã quen từ lâu. Anh Thân về chỗ trước, vừa ngồi xuống đã mở ngay laptop. Nhưng hôm nay không phải dùng đến cái kho tư liệu này. Mỗi người một khía cạnh khác nhau, bạn đọc phát biểu đón nhận những nhân vật mới, đời sống xã hội mới thể hiện trong cuốn truyện mà các tác phẩm trước đây còn thiếu vắng. Bạn đọc dõi theo thật kỹ số phận từng nhân vật, hỏi thăm chi tiết. Khuynh hướng nghiêng về phía coi Gia đình bé mọn là cuốn tự truyện của hai nhân vật chính: Mỹ Tiệp và Viết Đính. Chăm chú nghe ngóng, một mặt anh Thân vui vì nhận ra tác phẩm của Dạ Ngân đã thật sự đến được với công chúng, nhất là các chị vốn khó tính; mặt khác, thấy lo có sự hiểu chưa thấu đáo một tác phẩm văn học hư cấu; nó phải khác với tự truyện. Ý kiến mọi người đã vãn, anh nhã nhặn xin ngỏ đôi lời. Anh lưu ý bạn đọc cái “ý nghĩa xã hội” mà tiểu thuyết thể hiện, nó rộng hơn, sâu sắc hơn tự truyện đơn thuần. Lúc này, laptop lại có ích; anh tìm kiếm và đọc trích đoạn những bài phê bình trên báo trong và ngoài nước về cuốn GĐBM đó. Anh dừng lại lâu hơn ở bài của nhà văn Mỹ Wayne Karlin. Bài viết có tựa đề “Nhân vật đi cùng số phận đất nước”. Nguyễn Quang Thân trích: “Hành trình của cái “gia đình bé mọn” của Tiệp trùng với hành trình của đất nước nàng từ đoạn chót của chiến tranh Việt-Mỹ đến thế kỷ 21, từ ngày đầu cuộc giải phóng và tái thống nhất đất nước (ít nhất cũng cho bên chiến thắng) đến sự vỡ mộng và suy thoái do những chính sách hậu chiến có tác dụng khuyến khích tham nhũng, sự làm ăn kém hiệu quả, tiếp tục lòng hận thù giữa kẻ thua người thắng và cuối cùng là đến tận thời Đổi mới, thời kỳ được cho là đất nước đang hướng tới sửa chữa nhiều sai lầm trong quá khứ - khi thành công khi không nhưng luôn luôn phải đối mặt với những phức tạp mới” v.v... Nghe anh Thân đọc, tôi ngượng. Ừ nhỉ, mình là người trong nước mà sao không có được nhận thức sâu sắc như nhà văn Mỹ ấy nhỉ! Đọc văn không dễ chút nào! (Bài này do chính anh Nguyễn Quang Thân chuyển ngữ rất nhuần nhuyễn, đang lưu trong Hồ sơ báo chí NQT-DN).
Sẽ không thừa khi ở đây, tôi tỏ lời ngưỡng mộ lớp người cùng trạc tuổi anh. Chiến tranh liên miên làm cho sự học ở trường dang dở, các anh đã tự học, miệt mài tự trau dồi kiến thức, trong đó ngoại ngữ là hàng đầu. Nguyễn Quang Thân không chỉ thông thạo tiếng Pháp, mà còn biết cả tiếng Nga và tiếng Anh nữa. Ở độ tuổi ngoài tám mươi, anh còn dự tính tự học tiếng Hungary, nơi hai con trai anh, Phương Đông, Thanh Hiên cùng vợ con định cư ở đấy đã lâu.
Hai buổi giao lưu Nhà văn - Bạn đọc thành công, nói cho đúng nhờ tri thưc uyên thâm của nhà văn, đã đành, nhưng điều cốt tử phải là sự trân trọng bạn đọc đủ mọi tầng lớp, là cốt cách văn hóa ứng xử - điều Nguyễn Quang Thân và Dạ Ngân nhắc nhở nhau hằng ngày. Không ai có thể bình tĩnh mãi trước những câu chữ chình ình trên mặt báo chí thóa mạ mình. Anh Thân cũng vậy thôi. Sau này, tôi được biết, chính Dạ Ngân luôn giúp anh hạ hỏa. Đối lại, đôi khi anh lại muốn vợ cùng anh tặc lưỡi, xuề xòa, kệ, chấp làm gì chúng nó!
Cũng từ đó, mới 6 năm thôi, vợ chồng tôi trở thành fan của đôi vợ chồng nhà văn ấy. Thư viện tư nhân đồ sộ của Phạm Thế Cường ở Gò Vấp cho tôi mượn đọc hầu hết tác phẩm của anh chị.
Từ quan hệ Nhà văn – Bạn đọc, tác phẩm của anh chị đã nâng quan hệ giữa chúng tôi thành Nhà văn – Bạn tâm giao.
2. Nhà văn – Bạn tâm giao
Hai điểm đầu tiên tôi quý trọng Nhà văn Nguyễn Quang Thân là “liên tài” và “Tôn sư trọng đạo”
Liên tài - phẩm chất không thể thiếu của một trí thức, một Nhà văn chân chính. Anh Nguyễn Quang Thân, theo những gì tôi biết, có phẩm chất ấy. Mối tương tác trong văn chương giữa anh và Nhà văn Bùi ngọc Tấn quá cố thể hiện sâu sắc và cảm động trong hai bài đôi tri kỷ ấy viết về nhau (Khi Nhà văn nhớ lại - NQT và Giọt nước làm tràn ly - BNT). Anh Thân đánh giá đúng những người tài, đặt niềm tin trọn vẹn vào lớp trẻ hơn. Ở anh không có tính đố kỵ!
Nhưng, con người ấy cũng có nguyên tắc đúng cho riêng mình. Với một số rất ít mà nói theo “Người hiền Nam Bộ” Trang Thế Hy: “thôi, đi chỗ khác chơi”, anh tránh, tránh gặp, không đàm luận. Bởi cách họ viết trên trang giấy về anh như “để không còn nhìn thấy mặt nhau nữa” thì gặp nhau làm gì? Một CLB nhờ anh dẫn chương trình trong buổi hội thảo kỷ niệm 95 năm sinh Nhà văn Nguyên Hồng, anh giao hẹn với người chủ trì: nếu mời ông X., ông Y. tới dự thì anh sẽ bỏ về.
(Xin phép mở dấu ngoặc: Nhà văn Nguyên Ngọc đã trân trọng đặt tên cho Nhà văn Trang Thế Hy là “Người hiền Nam Bộ”. Sau 75, Nhà văn Trang Thế Hy đã rời Sài Gòn “đi chỗ khác chơi”).
Hôm Lễ tang anh ở Thanh Đa, tôi không ngạc nhiên chút nào khi thấy hai vòng hoa viếng đều có tên: “Gia đình Thầy Trần Quốc Nghệ”, một của con, một của cháu Thầy. Anh đã ký tặng vợ chồng tôi cuốn “Thầy Nghệ - Di cảo và Hồi ức”, một cuốn sách quý - NXB Hà Nội - 2005. Cuốn sách ấy do anh cùng một số học trò của Thầy dành ra 2 năm trời cất công tổ chức biên soạn, liên hệ đặt bài, biên tập và lo các thủ tục xuất bản. Bài ký ngắn “Người thầy của mười mấy ông tiến sĩ” anh viết ở “Kim Giang một ngày nhớ thầy” đã nói giúp tôi về cái đức “tôn sư trọng đạo” của anh. Thầy Nghệ là ai? Anh học thầy 1948- 49 (ở Tứ Mỹ) 1951 (Trường Thiếu sinh quân) và 1952-53 (Trường Phan Đình Phùng), một người Thầy, anh ghi trang trọng ở bìa sách: “Dạy và dạy. Đời thầy không biết gì hơn. Học trò của thầy ở khắp nơi trong nước, rất nhiều người nổi tiếng. Lạc quan là đức tính cơ bản của thầy. Kiến thức sâu và mênh mông luôn được đào sâu, đổi mới là “phẩm chất thầy của thầy”. Thầy Nghệ ra đi cuối năm 1996. 21 năm sau, con và cháu Thầy hay tin người học trò trung hậu của Thầy mất đã cất công gửi vòng hoa tới viếng. Nghĩa tình Thầy Trò trước sau là vậy!
Do bận bịu công kia việc nọ, ra Bắc vào Nam, nước trong nước ngoài, bẵng đi 4 năm không liên lạc. Sợi dây quan hệ Nhà văn – Bạn tâm giao chùng xuống; liệu có đứt hay không? Tôi nâng đầu sợi dây bên tôi lên. “Anh Thân hả? Khỏe không?” Trả lời tức thì: - “Ông bà đi đâu mà im ắng quá lâu vậy? Có ăn được rươi không? Ông bà đến tôi nhé, ngoài Bắc mới gửi vào cân rươi tươi nguyên”. Dạ Ngân đến bên, tiếp lời, giọng Nam đặc sệt: “Rươi tươi đó, nghe”. Sợi dây không đứt! Chúng tôi không dám so với cái tình đôi bạn “tương tư” trong thơ cụ Tú Vị Xuyên “Ta nhớ người xa cách núi sông. Người xa, xa lắm nhớ ta không?... Tương tư lọ phải là trai gái. Một ngọn đèn khuya, trống điểm thùng!”. Nhưng thực tình, chúng tôi vẫn không quên nhau. Tôi vẫn đọc anh chị (không đều) và dõi theo đôi bạn quý ấy trên “trường văn, trận bút”. Anh chị vẫn hỏi thăm chúng tôi qua vài người quen. Bốn năm, sợi dây tình bạn buông chùng nhưng không đứt. Vì gắn chất keo “thấu hiểu”.
Chúng tôi đến. Căn hộ 225 lô II Cư xá Thanh Đa vẫn vậy, vẫn không khí thân tình, cởi mở. Cháu Thu Uyên từ Quận 5 được điều lên giúp ba mẹ. Chuyện trò không dứt. Trên tay anh, chiếc smartphone LG gọn nhẹ, cái thời laptop cồng kềnh đã lùi xa. Mấy ngón tay cầm chiếc bút inox chấm chấm vào mặt máy. Rồi, không ngơi nghỉ, anh đọc những trang sử có liên quan tới tình hình xã hội hiện tại. Câu nói cửa miệng lúc này “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” là của Thân Nhân Trung (1419-1499) từ thế kỷ thứ 15, cách đây gần 6 thập kỷ. Ông nói trong trường hợp nào, toàn câu văn ra sao; ông còn viết những gì, tấu trình những gì... Và những điều ông nói đối chiếu với một số hiện tình xã hội thời nay, có khác gì? Những dự báo, những tiên đoán của bậc Tiến sĩ thời Hậu Lê qua cách diễn giải của Nguyễn Quang Thân có sức hút mạnh mẽ. Vợ tôi lắng nghe anh nói đến mức không thể đứng lên vào bếp phụ giúp mẹ con Dạ Ngân một tay như thường khi vẫn thế. Trước một diễn giả nhiệt tình và hiểu biết rộng, bỏ đi nửa chừng sao đành! Sở thích “đam mê nghiên cứu sử” và “khả năng nắm bắt công nghệ IT” thành thạo của anh thể hiện rõ ràng ngay trước mắt chúng tôi.
Dạ Ngân và Thu Uyên vẫn lúi húi trong bếp. Anh nói chuyện tới lúc con gái ra nhắc: “Ba, xong rồi”. Cháu nhìn chúng tôi cười tủm, “không nhắc thì ba con nói tới tối luôn đó”. Nhìn khuôn mặt phúc hậu, miệng cười tươi của cháu, vợ tôi bảo: Thu Uyên có nhiều nét giống anh quá. Anh đứng dậy nhìn theo cháu vào bếp, bông phèng: “Con đẻ gửi mà cũng giống, nhỉ”! (Chúng tôi biết chứ, anh chị thỏa thuận không có con chung khi đến với nhau. Đã từ lâu, các cháu xem anh như ba ruột của mình!).
Mâm cơm có chả rươi chế biến theo phong cách Bắc ngon tuyệt. Có một món quen mà lạ: một cái khuôn gỗ ngũ giác màu gụ nén chặt xôi. Xôi không xới ra đĩa mà nén chặt trong khuôn, món “ruột” của anh Thân, Dạ Ngân còn thêm “khuôn mua ở chợ Đồng Xuân!” Chỉ khuôn xôi nén, anh hỏi, ông thích món này không? Thích lắm. Vợ tôi nói thêm, anh ấy còn rất thích cơm nắm muối vừng nữa. - Ông giống tôi, anh nói tiếp, mỗi khi xuống Vũng Tàu một mình, tôi nắm cơm đủ hai ngày, nướng mấy khúc khô cá dứa; thế là xong, khỏi bận bịu cơm nước. Cái nếp của dân xứ Nghệ nghèo, cái nếp của những người Kháng chiến 9 năm, phải không anh? Anh lục trong tủ tường bếp lấy tặng vợ tôi miếng mo cau đã tước hết phần vỏ cứng, khâu chỉ hai đầu cho khỏi bị tước. Dạ Ngân bật cười “Mo mà ảnh làm công phu như viền chăn!”. Anh tiếp lời: nắm cơm bằng mo cau mới để dành được lâu.
Cơm nước xong, trước lúc chúng tôi ra về, anh mới tiết lộ: Dạ Ngân sắp ra cuốn tiểu thuyết mới, “Người Yêu Dấu”, nhà xuất bản Phụ Nữ. Sách in rồi, đang từ Hà Nội chuyển vào. Vui quá, chúng tôi chờ tin vui này mấy năm rồi! Tôi chúc mừng. Bất ngờ, anh bảo: Ông viết bài giới thiệu đi, mà chỉ viết riêng cho tiểu thuyết Người Yêu Dấu thôi, các truyện ngắn khác, đừng viết, dài quá. Bài ấy có thể sẽ đọc trong buổi ra mắt sách ở Đường sách Sài Gòn. Tôi lại bất ngờ nữa. Mấy năm nay, tôi có viết lách gì đâu mà anh đặt niềm tin như thế. Nhưng với anh chị, tôi không thể chối từ. Tôi nói, anh gửi trước cho tôi file có sẵn, tôi đọc, viết và gửi anh chị xem, góp ý, bổ sung. Dạ Ngân nói luôn: khỏi, anh cứ viết và bữa ấy lên đọc, không sao đâu. Lại thế nữa! Hôm sau anh gửi cho tôi bản PDF “Người Yêu Dấu”. Tôi in ra, đọc, đọc đi đọc lại. Tôi ngỡ ngàng! Một bước tiến mới trong tư duy nghệ thuật. Một cách tân trong bút pháp. Tôi phải viết. Dường như nó cũng hợp với “gu” của tôi. Gửi, anh Thân hồi âm ngắn gọn: Hay. Dạ Ngân cũng ưng ý. Tôi tự tin. Tôi đọc Lời giới thiệu hôm ra mắt ở Đường sách Sài Gòn. Chắc ngồi nghe, anh cũng hài lòng về sự trao gửi niềm tin của anh nơi tôi.
Cứ đụng đến văn học nghệ thuật là khó dứt Nguyễn Quang Thân ra khỏi Thời kỳ vàng son 30 - 45 và một vài năm đầu Kháng Chiến 9 năm. Tôi nhắc tới tài danh Văn Cao và Trương Chi, một trong những đỉnh cao của ông. Anh tán đồng nhưng nói, ca khúc ấy “bác học” quá, khó hát. Anh thích “Khối tình Trương Chi” của Phạm Duy hơn, dễ thuộc, dễ hát. Ông nghe chưa? Tôi lắc đầu, chưa nghe bài này bao giờ. Từ salon anh đứng lên, nhấc cây ghi ta, lên dây, chỉnh tiếng... Những hợp âm đầu tiên rộn ràng:
Đêm năm xưa khi cung đàn lên tơ.
Hoa lá quên giờ tàn.
Mây trắng bay tìm đàn.
Hồn người thổn thức trong phòng loan.
Đêm năm xưa nghe cung đàn gây mơ.
Âu yếm nâng tà quạt.
Hồn gió đưa về thuyền.
Tưởng người trên sóng du thần tiên.
Cứ như thế, giọng trầm ấm, anh cho chúng tôi nghe ca khúc du dương này đến hết. Tôi “tâm phục khẩu phục”. Tài tử! Tài hoa! Con người này tài hoa! Chẳng thế, một lần gọi điện thoại ra Huế nói đôi ba câu chuyện với anh Nguyễn Khác Phê, nhà văn, chú họ anh Thân. Nhắc đến ông cháu, anh Phê bảo, giọng Hà Tĩnh không lẫn vào đâu được: “Thân hả? Ồ! Hắn tài hoa hơn tôi nhiều!” Đúng. Tài hoa trong văn chương. Tài hoa trong đời thường! Lại thêm kỹ năng sống: đi chợ, chọn mua thịt bò đúng cách, thổi xôi, nắm cơm, nướng cá, muối nhút...anh làm được hết.
Trước cái ngày định mệnh 04/03/2017 hai hôm; biết Dạ Ngân về Cần Thơ lo giỗ trọng, tôi gọi điên thoại hỏi thăm anh, anh rủ tôi đến nhà hát karaoke. Tôi chưa có dịp cùng anh thử tài trên cái micro không dây con rể Khánh mới tặng hôm Tết. Cái micro không dây ấy và cây đàn ghi ta thùng là hai kỷ vật trong Phòng Lưu Niệm (tạm thời) Dạ Ngân gấp rút chỉnh trang trước giỗ 100 ngày con người tài hoa ấy.
Hết “Khối tình Trương Chi”, anh nói, Phạm Duy còn bài nữa tôi rất thích, “Áo anh sứt chỉ đường tà” phổ thơ “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan. Bài này tôi thuộc dăm ba câu và cũng thích như anh. Anh chuyển ngay đề tài, Hữu Loan còn bài thơ trường thiên “Đèo Cả” nữa, ông có thuộc không? “Đèo Cả” tôi cũng đã đọc nhưng không thể thuộc được vì Hữu Loan viết theo thể thơ tự do, dài ngắn khác nhau, lại trúc trắc, khó nhớ. Bắt trúng mạch, anh hào hứng nói: vậy để tôi đọc ông nghe vài đoạn. Buông cây đàn, để cẩn thận vào góc tường, nhấp ly trà tươi Dạ Ngân pha sẵn trong ấm ủ, anh đọc một thôi liền:
...Núi cao vút
Mây trời Ai Lao
sầu đại dương
Dặm về heo hút
Đá bia mù sương.
Bên quán Hồng Quân người ngựa mỏi
Nhìn dốc ngồi than
Thương ai lên đường
Chầy ngày
lạc giữa lối
Sau lưng
suối vàng
xanh tuôn...
Anh say sưa đọc suốt 43 câu, sau này tôi đếm, đúng 43 câu, không ngập ngừng, không sót câu nào. Thì ra, “Đèo Cả” có trong “Con ngựa Mãn Châu”. Bà chủ trẻ “Trại Ông Đốc” Dư An đọc cho bác sĩ Can, người yêu dấu của mình nghe trong căn phòng riêng khi hai người nói về chuyện cậu con trai yêu quý của bà, cậu Quang, xung phong Nam Tiến, sắp lên đường hành quân vào nơi có cái tên Đèo Cả ấy. Đoạn thơ trong tiểu thuyết, anh Thân ghi chú chép theo trí nhớ. Trí nhớ Nguyễn Quang Thân lạ lùng như thế đó!
Lần khác, chỉ có anh và tôi, đột nhiên anh hỏi: Ông có nhớ bài “Đi giữa đường thơm” của Huy Cận? Tôi thuộc vài câu đầu:
Đường trong làng: hoa dại với mùi rơm...
Người cùng tôi đi dạo giữa đường thơm,
Lòng giắt sẵn ít hương hoa tưởng tượng.
Tôi nhớ, bài này Huy Cận đề Tặng Thạch Lam. Anh bảo, Đúng, tình tri kỷ. Hồi tám hai tôi cưa Dạ Ngân, trong tình trai gái chúng tôi có tình tri kỷ. Ông để tôi đọc toàn bài ông nghe. Rồi, anh đọc, gần như ngâm, trơn tru:
...
Đất thêu nắng, bóng tre rồi bóng phượng.
Lần lượt buông màn nhẹ vướng chân lâu:
Lên bề cao hay đi xuống bề sâu?
Không biết nữa – Có chút gì làm ngợp.
Trong không khí... hương với màu hòa hợp...
Cứ như thế, 27 câu thơ mới. Anh đọc đi đọc lại lại những đoạn anh tâm đắc:
Chân bên chân, hồn bên hồn, yên lặng,
Người cùng tôi đi giữa đường rải nắng,
Trí vô tư cho da thở hương tình,
Người sẻ nắm tay, tôi sẻ nghiêng mình
Như sắp nói, nhưng mà không; - khóm trúc
Vừa động lá, ta nhận vào một lúc
Cả không gian hồn hậu rất thơm tho;
Gió hương đưa mùi, dìu dịu phất phơ...
...
Không thể nào quên buổi trưa hôm ấy, hai lão đàn ông ngồi với nhau, những thanh âm vang, ấm, truyền cảm lạ kỳ! Cái bàn tay vuông mà Dạ Ngân hay khoe với chúng tôi kia, khoa lên khi đọc thơ, thật hòa hợp kỳ lạ với sức nặng của một tâm hồn, một trái tim vững chải và đa cảm, với cái giọng Hà Tĩnh pha Hà Nội rất Nguyễn Quang Thân. Ngoài kia, nắng nhẹ, gió lung lay tán lá trên hàng cây giữa các blok nhà cư xá Thanh Đa như góp phần đưa tâm hồn chúng tôi trở về khung cảnh thanh bình, êm đềm nơi thôn dã ngày xửa, ngày xưa, ngoài ấy...nơi có những đôi lứa đứng bên vườn tình tự.
Nhưng Đi giữa đường thơm với Nguyễn Quang Thân không chỉ là một tuyệt phẩm anh thuộc lòng như “Đèo Cả”, “Tây Tiến”... Sức mạnh bài thơ còn hơn thế! Biết nói gì đây? Nếu chỉ để “cưa” Dạ Ngân thì Đi giữa đường thơm mới chỉ để gây ấn tượng. Con người tài hoa ấy đã không thể khiến một người như Dạ Ngân chờ mình suốt 11 năm trời chỉ bằng tài thuộc thơ, đọc thơ người và có cả những bài thơ viết cho Nàng. Đúng ra, Chàng và Nàng là định mệnh của tri kỷ để tiếp theo 24 năm nữa, đôi uyên ương ấy đi bên nhau, dù trên những con đường chật chội, lầy lội, giữa bãi tha ma ngoại thành Hà Nội hay trên những con đường nắng gay gắt mùa khô Nam Bộ, những con đường ngập nước Thanh Đa cũ... lúc nào họ cũng cảm thấy mình đi giữa đường thơm… Và chúng ta hãy chờ xem Thơ tình Nguyễn Quang Thân mà Dạ Ngân hứa sẽ công bố vào lúc nào đó trọn vẹn.
Lần gặp nhau gần nhất, lần cuối cùng ở Thanh Đa, anh hỏi, ông đang viết gì. Tôi nhìn sang vợ tôi, ngượng, Tôi còn nợ “nàng” nhiều thứ lắm, hứa mà chưa viết xong. Ông “chồng hài hước” của Dạ Ngân hóm hỉnh nhìn hai chúng tôi, rồi bật lên câu, “Anh còn nợ em..”, hả? – Ông thích nghe ca sĩ nào ca bài này?. Tôi đáp: Quang Dũng. Anh bảo: Tôi thích cái anh chàng buộc túm tóc sau gáy người dân tộc hơn. – À, Kasim Hoàng Vũ. Đúng, giọng khỏe, hát hết mình. Ra thế. “Ngài” văn sĩ cũng thường ghé chương trình Sol Vàng trên VTV9. Dạ Ngân nghe vậy bảo vợ tôi: ảnh ca bài này luôn luôn đó, hè! Cao hứng, tôi nhâm nhẩm: “Anh còn nợ em. Công viên ghế đá. Công viên ghế đá. Lá đổ chiều êm. Và còn nợ em. Dòng xưa bến cũ. Dòng xưa bến cũ. Con sông êm đềm... Câu cuối tôi nhường anh: Anh còn nợ em. Con tim bối rối, con tim bối rối. Anh còn nợ em”...
Anh Thân ơi! Phải chăng anh cũng hay suy tư những món nợ trên đời chưa trả hết như tôi? Sao anh vội bỏ đi thế? Chỉ nói riêng văn chương, anh còn nợ bạn đọc văn anh nhiều lắm. Tôi biết, những câu chuyện còn dang dở, những nhân vật chưa đi đến hồi kết, những phác thảo tác phẩm mới đủ loại đang nung nấu trong bộ óc nhiều nếp nhăn kia.
Tôi, chúng tôi, cũng còn nợ anh. Sau buổi giao lưu về “Hội Thề”, tôi dự định đề nghị Thư viên có thêm buổi giao lưu về “Con Ngựa Mãn Châu”, một tác phẩm quan trọng của đời anh. Có thể xem “Con Ngựa Mãn Châu” gần như một tiểu thuyết lịch sử. Tôi bỏ dở dự định đó, tôi còn nợ anh. Nhưng không chỉ riêng tôi. Nhà nghiên cứu phê bình văn học trẻ tinh tế và tâm huyết Hoài Nam trong bài “Nguyễn Quang Thân – nốt trầm của tiểu thuyết thời đổi mớii” , sau khi phân tích, đánh giá đúng và sâu sắc hai cuốn “Một thời hoa mẫu đơn” và “Ngoài khơi miền đất hứa” đã bức bối thốt lên: “Một sự dấn thân quyết liệt như vậy đương nhiên sẽ sản sinh ra – đúng hơn, sẽ mang lại – những bức tranh hiện thực trần trụi và có thể rất tàn nhẫn, về đời sống xã hội. Không phải ai cũng thích thú và có thể vui vẻ chịu đựng được với cái chuyện này. Phải chăng đó là lý do cuốn sách bị “lờ đi”? Nếu không thì, xin hỏi các nhà phê bình văn học của thời ấy, họ ở đâu mà không nghe ra nốt trầm trong bản hòa ca của tiểu thuyết đổi mới? (tôi xin phép gạch chân - M.Q.). Các anh chị ấy ở đâu, vì sao không nghe ra... mong sẽ có câu trả lời. Công bằng mà nói, xem ra, còn nhiều món nợ văn chương mà người đời chưa trả anh!
Nhưng thôi, nhắc chuyện nợ nần làm chi. Để hương linh anh được thảnh thơi nơi Tây phương cực lạc!
Sài Gòn, một ngày chớm Thu
(16/07/2017)