Trường ca

Nguyễn Thanh Hiện

CHƯƠNG HAI

PHÙ SA VÀ GIÓ

Phía bên này là cuộc sống

và phía bên kia là cái chết

và ngược lại

SẤM NGÔN TRÊN NÚI CÔ QUẠNH

Và một hôm, vào cuối thế kỷ

có một người từ bờ con sông lớn đi vào làng

hãy theo ta

người ấy nói

và ta

bắt đầu cuộc dong ruổi vào chốn nghìn năm cát bụi…

cuộc chia tay đầu tiên

ta đã nhìn thấy người ta dựng lên những ngôi nhà bên những dòng sông đổ về từ cao nguyên Anatolia

những ngôi nhà làm bằng trí nhớ bầy đàn

thứ trí nhớ có hương thơm của những loài hoa trên các đỉnh núi Armenia và màu của biển Đen, màu của những đám mây màu chết kéo về tận sa mạc Sahara, và âm vang của những cơn đại hồng thủy làm chìm những con thuyền của những kẻ có ý đồ làm chủ mặt đất

ta đã nghe người ta cãi nhau về cách dựng những tảng đá để làm mái che

có một ngày một người nào đó đã gào lên

hãy dừng chân thôi hỡi những người anh em ngu ngốc

và người ta đã dừng lại bên bờ những con sông đổ về từ cao nguyên Anatolia để bắt đầu dựng lên những ngôi nhà bằng đá

những ngôi nhà có vẻ hệt như những cái hang người ta đã giữ lại đám bò cướp được của núi rừng

này

những người anh em ngu ngốc

chúng ta chẳng phải là những con bò rừng ngu ngốc

một ngày nào đó một người nào đó đã gào lên

và người ta đã bắt đầu dựng lên những ngôi nhà bằng đất

những ngôi nhà có những cái cửa xoay lên phía bầu trời trên đầu

này

những người anh em ngu ngốc

là các vị thần không thể ở cùng với chúng ta trong những ngôi nhà bằng đất bẩn thỉu

một ngày nào đó một người nào đó đã gào lên

và các vị thần ứa nước mắt chia tay đám người ngu ngốc

và người ta không còn trò chuyện với các vị thần như buổi nguyên sơ

và ta thì nhìn thấy trên bầu trời nguyên sơ lảng vảng những đám mây màu xám

này

những người anh em thân thiết

khi không còn muốn chuyện trò với chúng ta thì những người anh em thân thiết với chúng ta đã bắt đầu có vẻ giống với lũ thú hoang trên rừng

một hôm nào đó ta đã nghe một vị thần nào đó nói với những người đang sống trong những ngôi nhà bằng đất bên những con sông lớn chảy về từ cao nguyên Antolia

chảy những bài ca màu ngọc thạch

và đây là những người thợ làm khoen tai ta gặp bên bờ sông Euphrate,

con sông làm nên miền Mesopotamia thần thánh, những bàn tay đang gõ lên đá, hay là đang gõ lên thứ thời gian màu ngọc thạch, thời gian của người là màu của ngọc thạch, là màu của những ngọn núi đang già, là màu của con nước chảy qua một chiều mùa thu, a, xin chào người anh em, những người thợ đang gõ lên thời gian màu ngọc thạch lên tiếng chào hỏi ta, ta đã nghe thấy giọng nói thân tình của những người đang gõ lên đá, những người đang muốn làm thay đổi hình dáng của thứ thời gian màu ngọc thạch, nhưng sao không bắt đầu việc ấy ngay tự buổi ban đầu, ta hỏi vì đâu con người lại chẳng thể dự phần vào công cuộc tạo tác ngay buổi nguyên sơ, con người là thứ phẩm của cuộc tạo tác thế giới thì làm sao có mặt tự buổi nguyên sơ, những người thợ làm khoen tai nói, những viên đá màu ngọc thạch là đang được bọn họ mài dũa sao cho giống với màu sắc nguyên sơ, hay là cũng vừa mới rời khỏi những hang động thâm u, bàn tay những người thợ làm khoen tai như còn dính đầy màu mực của bích họa, hay là bọn họ cũng vừa mới vẽ lên nơi hang động thâm u các cuộc giao hoan của các vị thần cùng những cuộc truy đuổi lũ bò rừng của lũ người tiền sử, và lại vội vã đến đây để làm cho xong những chiếc khoen tai kịp tặng cho người mình yêu, ta chờ em ở bên dòng sông thần thánh, ta đã nghe thấy tiếng hát của những người thợ làm khoen tai ở bên bờ con sông thần thánh…

hỡi những cái khoen tai mang màu ngọc thạch

hãy giữ nguyên hình dạng của mình cho đến lúc không còn ai còn nói đấy chẳng phải những cái khoen tai mang màu ngọc thạch được làm ra để tặng cho người con gái có nước da cũng mang màu ngọc thạch

hãy để cho thời gian nương mình nơi hình dạng của ngươi

sẽ trở lại những đắng cay bão táp

trở lại cuộc hồng hoang thời của những bữa tiệc máu

hay tiên đoán định mệnh là nằm ở nơi hình dạng của ngươi

(cứ nhìn thấy ngươi những cái khoen tai có hình dạng của vòng lẩn quẩn là người ta nhìn thấy điều gì sẽ xảy ra)

dẫu gì thì ngươi cũng phải giữ nguyên hình dạng của mình cho đến lúc

ngươi được chạm vào vành tai người con gái định mệnh sắp bày

ta biết đấy là bài tình ca những người thợ làm khoen tai

hát tặng cho người tình của mình

và sự ngờ vực của các vị thần

và trước mắt ta như òa vỡ âm vang một thiên niên kỷ mới đầy hương sắc của những loài hoa nở trong trí tưởng con người

bầu trời như bắt đầu ôm ấp lấy những khái niệm về thế giới chưa bao giờ có trong trí tuệ nhân loại

người ta bắt đầu trút xuống khỏi đôi vai mình những thế kỷ cha ông

nặng nhọc

hết thảy là đang trở thành những hoài niệm

hoài niệm về những năm tháng giá băng làm tan nát những ước mơ nhỏ nhoi nhất

hoài niệm về những cuộc săn đuổi vô vọng, những tháng năm thức ăn là đồng nghĩa với tồn tại, con người thì cần đến không giới hạn, mà tự nhiên không phải lúc nào cũng hào phóng

hoài niệm về những cơn đói và những bữa tiệc đầu người

khi phải ăn nhau là người ta tự hạ mình xuống dưới mức con người

ta nhìn thấy những hãi hùng như vẫn tiềm ẩn trong ánh mắt những con người đang thay đổi thế giới

nhưng các vị thần đã lên tiếng

này

ta nói cho những người anh em trần gian biết

giờ thì những người anh em trần gian thân thiết của bọn ta chẳng kém gì thần thánh bọn ta

hết thảy các loài chim trên rừng là đang run lên vì xúc động

khi chẳng còn nhìn thấy những người anh em thân thiết của bọn ta đi nhặt trái rừng và săn đuổi lũ thú hoang

lũ chim trên rừng là đang bắt đầu ngợi ca những cây lúa mọc lên từ bàn tay thần thánh của con người

và đất như cũng bắt đầu ngợi ca

từ miền đất bên bờ các con sông đổ về từ cao nguyên Anatolia ta đã ngửi thấy mùi phù sa thâm thiết

cái cách nói về mình của đất

và từ những ngôi nhà bằng đất bước ra giữa những ngợi ca

là gương mặt rạng rỡ của những người đang thay đổi thế giới

trình thuật về săn bắn hái lượm là đang được bọn họ

chuyển sang trình thuật về nuôi trồng

và cũng chỉ có các vị thần

vốn là những người anh em thân thiết với con người

mới nhận ra vẻ kiêu căng thầm lặng trong ánh mắt những kẻ đang tạo dựng văn minh

vẻ kiêu căng như ngọn nguồn của mọi thứ tai họa

và những gương mặt của buổi bình minh

và Eridu và Uruk và Ur và nhiều khác nữa

ta như đang nhìn thấy những thành phố, nét sơ bản của văn minh, đang mọc lên giữa buổi bình minh của nhân loại

và mặt đất như đang ngước nhìn bầu trời với ánh mắt kiêu hãnh

này

xin nói cho cả thế giới biết đây là dấu tích

của trí tuệ con người để lại nơi mặt đất

những ruộng lúa

những vườn cây

những gia súc

một trình thuật mới mẻ và vĩ đại là đang mở ra

tồn tại là đang đợi chờ những ngọn gió thổi lại từ những khởi đầu có màu nắng thu mang đầy hương sắc của lúa tháng tám lên đòng

và từ những ngôi vườn ai đó cứ vang lên những bài ca tiễn biệt

tiễn biệt những buổi chiều từ cuộc săn đuổi trở về hang động với hai bàn tay trắng

tiễn biệt những bông hoa dại nơi bờ suối mỗi lần lỡ dại lấy làm thức ăn cho cơn đói

tiễn biệt những đêm rừng không trăng sao cứ thấy như con người là đang lọt thỏm giữa hố thẳm của thời gian

tiễn biệt những buổi bình minh vác cây lao dài đuổi theo đám thú ngu ngơ trước sự tàn nhẫn

trên thứ mặt đất nứt mùi phù sa con người và con vật kéo cày là đang cùng đồng hành với năm tháng

và từ cuộc đồng hành năm tháng ấy ta như đang nhìn thấy những dấu hiệu

đúng hơn là những ký thác của suy tư con người

những dấu hiệu có những hình mặt trời mặt trăng và hình chân tay con người

những vị tiền nhiệm của chữ nghĩa

và các vị thần lại reo lên

a

đây là những bông hoa nở từ trí tưởng con người

và ta biết

những ngàn năm sau những bông hoa ấy sẽ trở thành thứ chữ nghĩa chằng chịt những ý nghĩ của hậu thế

và những sấm ngôn

ngươi sẽ chết nếu không tuân phục

đấy là sấm ngôn được nói ra từ cửa miệng nhà tư tế ở đền Eridu

vào một ngày mùa thu có đám bò đã được thuần dưỡng kéo đi trên bờ sông Tigris

ta đã nhìn thấy đền Eridu mọc lên nơi xứ sở Eridu non trẻ

và lão tư tế đọc to lên những lời có cánh

tựa mệnh lệnh của kẻ quyền thế nào đó ẩn náu trong thành phố của xứ sở của các vị thần

và từ trong đám bò thuần dưỡng bước ra kẻ tự xưng là được mặc khải của sấm ngôn

ta là vua của xứ sở này

kẻ ấy nói

và đám bò thuần dưỡng lập tức quì xuống bên đường

từ nơi đền Eridu lão tư tế lại hô to

không tuân phục thì ngươi sẽ chết

và lập tức những người thợ nặn đồ gốm những người thợ làm khoen tai những người làm vườn những người thuần dưỡng bò và những người gieo lúa kéo đến vây quanh kẻ được mặc khải của sấm ngôn

xin hãy cai quản chúng tôi như một vì vua tốt

hết thảy là cùng quì xuống 

và cùng thốt lên những lời cảm động

và Eridu và Uruk và Ur và nhiều khác nữa

là bắt đầu hình thành thứ hình dạng bầy đàn theo cung cách của lũ ong rừng hút mật

xin vị chúa tể quyền lực hãy nói cho chúng tôi biết đã đến giờ đi hút mật chưa

lũ ong nói với vị chúa tể của mình

còn đám người mới ở các xứ sở Ur Uruk Eridu non trẻ thì nói với các vì vua mới của mình

rằng bọn họ là luôn nghe theo lời của kẻ được mặc khải của sấm ngôn

vào buổi sáng mùa thu có đám bò đã được thuần dưỡng kéo đi trên bờ sông Tigris

ta đã nhìn thấy thứ khái niệm về quyền lực lảng vảng

dưới bầu trời Mesopotamia

thứ khái niệm những nghìn năm sau sẽ làm sản sinh những hình hài bi thương của lịch sử

như mùi hương tinh khiết của da thịt em

những cô gái giặt áo ở sông Tigris nói đất phù sa Mesopotamia thơm như hoa trái trong vườn

nhưng ta thì ta cho là mùi phù sa tháng giêng ở Mesopotamia như mùi hương tinh khiết của da thịt em

tháng giêng nằm trên đất phù sa Mesopotamia ta cứ thấy nhớ mùi hương tinh khiết tỏa ra từ nơi thân thể em

các cô gái giặt áo ở sông Tigris hỏi ở phương đông có bao giờ nghe nói đến thần Ur

ta nói khi thành Ur vừa dựng xong thì các vị thần ở đấy là những chàng trai trẻ có đôi mắt nhìn thấu được các vẻ đẹp tiềm ẩn trong mùi phù sa và gió

các cô gái giặt áo ở sông Tigris bảo ai bảo các vị thần thành Ur là son trẻ

ta nói chỉ con người là già còn các vị thần thì trẻ mãi

và như thể các vị thần ở Mesopotamia đang hút hồn ta

từ thứ ký ức tro than của đất đang vọng về những ngợi ca của năm tháng

lúa đang nảy mầm trong đất

và những giọt mưa từ trời cao chảy xuống những lời nhắn nhủ

đây là thời của con người

hãy giữ lấy sắc màu buổi sáng thế kỷ có những đám mây màu vui lượn lờ giữa nắng sớm lũ chuồn chuồn đi tìm khung trời mới

đây là thời của con người

hồn cỏ cây là cũng đang vui cùng với những thức ăn lấy từ đất

đây là thời của con người

các vị thần sông Tigris lại nhắc nhở

và các cô gái giặt áo ở sông Tigris lại bảo đất phù sa Mesopotamia thơm mùi hoa trái

nhưng ta thì ta nghĩ

mùi phù sa tháng giêng ở Mesopotamia như mùi hương tinh khiết của da thịt em

lại một trình thuật khác

và Uruk và Eridu và Ur

những thành phố buổi bình minh tựa những bông hoa nhiều hương sắc luôn thu hút loài ong hút mật

vào một buổi sáng mùa thu ta đã nhìn thấy đám người man rợ từ cao nguyên Anatolia đổ về miền đất giữa hai sông

Mesopotamia bắt đầu với kỷ nguyên bi thương

tiếng vó ngựa và tiếng của những bánh xe bằng sắt đè nặng lên

những con đường dẫn tới các thành phố của buổi bình minh

và Ur và Eridu và Uruk

máu và lửa được tạo ra từ tiếng vó ngựa và tiếng của những bánh xe bằng sắt

này, các chiến binh Hittite hãy dừng lại đi thứ chiến xa man rợ

các vị thần Mesopotamia lên tiếng

nhưng kể từ cuộc chia tay đầu tiên

lời của các vị thần chẳng còn có sức quyến rũ đối với con người trần thế

và tiếng vó ngựa và tiếng của những bánh xe bằng sắt cứ tiếp tục vang lên trong thứ danh mục về những va chạm giữa con người với con người

vào cái buổi sáng mùa thu buồn bã ấy

ta đã nhìn thấy các nhà chép sử cổ đại buồn bã ghi vào lịch sử các cuộc cách mạng về chiến tranh của con người

tiếng vó ngựa và tiếng của những bánh xe bằng sắt

chiến xa có bánh xe sắt là cuộc cách mạng vĩ đại về chiến tranh của con người

cuộc cách mạng mở ra thời văn minh mới có tên là văn minh sắt

hóa ra man rợ lại đẻ ra một thời đại văn minh

và một trình thuật khác nữa lại được ghi vào ký ức bầy đàn

lấn chiếm và chống lấn chiếm

và ký ức của một vùng đất

treo giữa tồn tại là một Babylon lộng lẫy

thứ kỳ công vang danh mặt đất

và lịch sử con người có thể hô to lên

hoan hô đức vua Hammrabi

hoan hô nhà thiết kế thời đại Hammurabi

(cái cách thiết kế của ông là cả vùng đất giữa hai sông

phải thuộc về đất nước Babylon vĩ đại)

và ta cứ tưởng luật Hammurabi là trường tồn trên đá

cứ tưởng học thuyết Hammurabi vĩ đại của nước Babylon vĩ đại là chiến thắng được thời gian

hãy để cho kẻ đàn áp được khiếu kiện

và được xuất hiện trước pho tượng của trẫm

ta cứ tưởng những lời lẽ được nói ra từ cửa miệng vua Hammurabi sẽ trở thành chân lý lịch sử

nhưng từ cao nguyên Anatolia đã đổ về những chiến xa chạy bằng bánh sắt

và đám người man rợ rất xa lạ với từ ngữ văn minh

nhà thiết kế vĩ đại Hammurabi là chỉ vĩ đại với những thành phố buổi bình mình

trước mắt người anh hùng Murshili của xứ sở Hittite man rợ ông cũng chỉ là để cho tên đạn

vĩnh hằng trong giấc mơ con người cũng chỉ như ngọn gió mùa thu

thổi qua ký ức loài ong về một bông hoa không tên nào đó

nở vào một ngày mùa xuân nào đó

ta còn đang băn khoăn về sự biến đổi của thế giới

thì vị thần nào đó đã lên tiếng trong ta bảo chớ có nghĩ ngợi

bỡi đó là thời của suy tàn

và một chút âm vang Nineveh

như Alexandria của sông Nil, Nineveh của sông Tigris cũng hoài bão về một nhân loại minh triết, tồn tại như cuộc thử sức nghiệt ngã giữa minh triết và bóng tối, những kẻ khổng lồ vẫn tiếp tục bước trên bờ các con sông lớn, và những kho tàng tri thức vẫn được dựng lên khắp mặt đất, khi tri thức loài người được chép thành sách và lưu giữ vào kho tàng thì con người cứ nghĩ minh triết sẽ chiến thắng, nhưng tồn tại là luôn bày ra cuộc hoán chuyển giữa lộng lẫy và tro than, cháy lên và vụt tắt, dường con người là luôn đắm mình trong cuộc chơi hoán chuyển, là ta đang đi giữa cuộc hoán chuyển bi thương, trên bờ con sông Tigris lịch sử, ta như nhìn thấy tồn tại đang gõ lên nhịp điệu tro than, này con người là hãy tin ta đi, chính là các người đã tạo nên nhịp điệu tro than, tồn tại như đang gõ lên nhịp điệu tro than và lên tiếng trong ta, trước mắt ta, bấy giờ, nơi bờ con sông Tigris lịch sử, như đang hiện ra kho tàng trí thức nhân loại, Nineveh lộng lẫy trong bộ áo minh triết, và những cô gái sông Tigris, những cô gái giữ sách ở Nineveh, bắt đầu xướng lên, như trong tháng đen tối, tháng của bóng tối, vì vậy nếu không có ngài sẽ không có ánh sáng, ôi Gilgamesh, đây là ý nghĩa giấc mơ của ngài (*), những cô gái sông Tigris xinh đẹp bắt đầu xướng lên sử thi Gilgamesh, và ở dưới chân ta, nghe lổn nhổn những gạch vụn, và tro than, này con người là chớ đổ thừa cho tồn tại bỡi chính các người đã tạo nên nhịp điệu cháy lên và vụt tắt, là ta đang đi trên bờ con sông sông Tigris lịch sử và nghĩ về Nineveh cổ kính đã bị chôn vùi tự những nghìn năm trước

và thi ca thống khổ

mùa thu này ta vẫn còn nằm lại miền đất giữa hai sông

giá không có kẻ ấy xuất hiện trong tâm tưởng ta

thì ta đã về cùng em

mùa thu Mesopotamia có cả những sắc màu phiền tạp đương đại lẫn những âm vang cổ kính ẩn chứa đằng sau mùi phù sa của đất

người ta đang nói về những phiền toái sắc tộc và sự bất đồng giữa các vị thần

và đang choảng nhau vì những phiền toái và những bất đồng

là không cắt nghĩa nổi

ta nghe như trong gió thu có cả mùi máu lẫn mùi phù sa cổ kính

dường ở phía bên kia sông Tigris người ta vừa treo cổ ai đó

chẳng lẽ là treo cổ một vì vua đương đại được phong tặng ngai vua từ những luật lệ mới toanh của văn minh đương đại

a ta đã nhớ ra lúc người ta treo cổ ai đó ở bên kia sông Tigris

thì có nhiều tiếng hoan hô và đả đảo vang lên từ lòng con sông lịch sử

chẳng lẽ lịch sử chỉ là sưu tập những lời thô bỉ và có vẻ cao siêu khó khăn ấy

ta còn đang thắc mặc về tính cách của lịch sử

thì kẻ ấy với phong thái một kẻ anh hùng bước ra

từ mớ ký ức hỗn độn của ta

chẳng biết ở phương đông người ta có nói đến các vị anh hùng

vị khách bất ngờ của ta hỏi

ta nói chẳng phải là phương đông mà bất cứ nơi nào trên mặt đất này người ta cũng nói đến các vị anh hùng

người anh hùng cổ đại Gilgamesh vị khách bất ngờ của ta bỗng cất tiếng cười vang

a ha nói đến các vị anh hùng là nói đến cái chết đã được định sẵn

vị khách bất ngờ nói

nhưng thưa đức vua của đất nước Uruk lừng danh ngài đã chiến thắng cả Enkidu nửa người nửa thú chiến thắng cả thần tình ái lăng loàn Ishtar thì cái chết cũng chẳng xóa nổi những chiến công của ngài

ta nói

người anh hùng cổ đại Gilgamesh chợt òa khóc

ta đã chiến thắng tất cả chỉ trừ cái chết

và thi ca cổ đại đã nói về ta

như nói về sự thất bại của con người trước cái chết

Gilgamesh nói

nếu không có kẻ ấy xuất hiện trong tâm tưởng ta

để nói về thứ thi ca thống khổ

thì ta đã về cùng em

(*) Trong huyền thoại Gilgamesh.