"Được đi học thì đừng ăn cắp!"

1

... Tủ sách ở nhà không còn đủ cho thằng nhóc nữa. Nó cũng hết tuổi thiếu niên từ lâu, nó nhảy lên Sài Gòn tìm được chỗ này nơi rừng sách mênh mông, nơi có thể cắm mặt vào sách từ sáng tới chiều miễn... không được mang ra mà quên trả tiền. Tiếng lóng của Sài Gòn là "đọc cọp" như xem cine không mua vé, lẩn vào đám xếp hàng để chuồn vào gọi là "xem cọp ". Ông chủ hiệu sách ngồi trên lầu 2. Người Sài Gòn thường gọi là "ông Khai Trí" lâu dần chỉ người trong giới mới nhớ tên thật của ông: Nguyễn Hùng Trương. Xuất thân không được học hành nhiều nhưng con người này sẽ trở thành một trong những biểu tượng "Khai Trí" cho nhiều thế hệ học sinh, sinh viên Sài Gòn bằng nhà sách danh tiếng của mình.

2

Đấy là một buổi chiều Sài Gòn sầm mưa, màu thành phố hệt như màu "chiều tím" của Đan Thọ - Đinh Hùng. Dường như tôi đã chúi mũi ở giá sách này rất lâu, một trăm khổ thơ lục bát của tác phẩm mới xuất bản "Động hoa vàng" dường như còn thơm mùi mực. Tôi buộc mình phải học thuộc lòng nó vì lý do duy nhất: không đủ tiền mua ấn phẩm, mà ca khúc "Đưa em tìm động hoa vàng" Danh ca Thái Thanh đang làm ngây ngất mọi tín đồ "ngồi thiền" ở những quán cà phê Sài Gòn khi ấy. Nhưng chiều đã xuống, chỉ mới thuộc đến khổ thơ thứ 78. Cậu học trò quyết định một quyết định chưa từng có trước đó trong đời: ăn cắp sách.

Tập thơ lận sau lưng áo học trò ra cửa.

3

Ông Hùng Trương ngồi sau chiếc bàn cũng chật đầy sách, hầu hết đều ngổn ngang chưa sắp xếp, có đủ mọi thể loại. Có lẽ đấy là những cuốn sách được tịch thu lại từ nhưng kẻ... thó sách như tôi. Giọng ông trầm, ôn tồn, âm miền Nam "Em học lớp mấy? Là học trò sao lại đi ăn cắp. Ăn cắp gì cũng xấu hiểu chưa? Tôi coi sổ thấy em mới phạm lần đầu ở đây nên cho em về. Ráng làm người tốt, được đi học thì đừng thành ăn cắp nghen em!"

Ký tên vào cuốn sổ hứa "không tái phạm". Tôi bước khỏi Khai Trí mặt cúi gằm. Chưa bao giờ trong đời mình xấu hổ đến thế.

4

Hơn 30 năm sau, tôi bước vào căn nhà nhỏ trên đường Điện Biên Phủ. ông Khai Trí sau nhiều năm sống ở nước ngoài nay tìm về Sài Gòn. Ông chưa thôi nung nấu tâm nguyện mở lại nhà sách dù sau 1975 nhà sách của ông bị tịch biên, hàng tấn sách của ông bị tiêu hủy hoặc phát tán vào tay ai không rõ. Tội danh dành cho ông ngày ấy là "truyền bá văn hóa Mỹ - Ngụy độc hại ". Chuyến về thăm này,ông nhờ người liên lạc với tôi và mời đến. Tôi ngạc nhiên không rõ điều gì.

Ông già và gầy hơn xưa. Chỉ sự ung dung, điềm đạm của một người thành lập một nhà sách danh tiếng nhất Sài Gòn là còn nguyên vẹn. Ông đưa một bản in tay bài thơ "Quê hương - bài học đầu cho con" để xin tác giả ký tên. Ra là thế!

Nhưng tôi chưa ký ngay, tôi dò hỏi ông trong ký ức liệu ông nhớ được mặt mũi bao nhiêu đứa học trò ăn cắp sách ngày xưa tại nhà sách của ông, được ông tha về?". Ông già  hiền lành lắc đầu "Sao nhớ nổi thưa ông!". Và tôi dẫn ông về buổi chiều nhá nhem tối của Sài Gòn hơn 40 năm trước. Tôi nghiêm trang "Đứa học sinh ăn cắp tập thơ Phạm Thiên Thư được ông tha cho với lời khuyên bảo ân cần ngày xưa. Nó đây thưa ông!"

Tôi ký tên vào bản thơ duy nhất của ông, có lẽ đây là lần tôi ký tên với nhiều xúc động đến thế, còn hơn cả thế, nó còn dòng chữ ghi thêm "cảm ơn ông với lời khuyên: đã được đi học thì đừng ăn cắp".

5

Ông Khai Trí đã mất sau đó vài năm. Giấc mộng mở lại "Khai Trí" của ông không thành.

Nhân cách con người bình thường nhưng liên quan đến sách này khác rất xa những "đầu nậu" chuyên luộc sách, thậm chí cả những kẻ đứng tên Giám đốc một nhà Xuất bản hẳn hoi tôi biết bây giờ.

Nhìn lại bức hình nhà sách cũ của ông những năm 69 - 70.

Nhớ ông, tôi viết những dòng này

[Sài Gòn tháng tám - 2012 ]

Ảnh: Nhà sách Khai Trí trên đường Lê Lợi - Sài Gòn 1969

Ông Khai Trí