1/ Nếu chỉ tâng bốc, tô hồng

Hà Thế

Đầu năm 2005, nhà văn Hoàng Minh Tường đã cho ra mắt bạn đọc tiểu thuyết “Ngư phủ”, một tiếp nối trong “Gia phả của đất”. Sau “Ngư phủ”, tiểu thuyết Hoàng Minh Tường hoặc có thể sáng chói, hoặc có thể bị lu mờ. Nhất là cuốn tiểu thuyết “Thời của thánh thần” mới đây của anh tạo ý kiến đa chiều của bạn đọc. Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Hoàng Minh Tường, xin giới thiệu với bạn đọc để hiểu thêm góc nhìn của nhà văn.

- Giữa phố phường nhộn nhịp và bụi bặm, tại sao anh lại chọn một lăng kính đậm màu thôn dã, như Thuỷ Hoả đạo tặc, Ngư phủ… và gần đây nhất là Thời của Thánh thần?

-Tôi thuộc tạng người không thể đóng được vai thành thị hay trí thức. Cái máu nhà quê nó ngấm vào hồn vía tôi. Vì thế, những năm công tác ở ngành thuỷ sản (2000 – 2004), hễ có dịp là tôi lại đi lang thang đến những làng chài ven biển như phá Tam Giang, đầm Cầu Hai của Thừa Thiên Huế, được sống những ngày cực nhọc vất vả của các làng chài. Ngư dân chính là người nông dân làm nghề cá. Và những làng chài, những thân phận ngư phủ nổi nênh đó khiến tôi nhận ra rằng, họ là một phiên bản của những người trồng lúa. Khác chăng là họ phải đối mặt với một thiên nhiên nghiệt ngã và dữ dội, khốc liệt hơn nhiều trong cuộc mưu sinh… Từ giã ngành thuỷ sản để về Hội Nhà văn, tôi có dịp trở lại nhiều hơn với làng quê. Và thế là cái chất quê mùa lại hiện về. Tôi bắt tay vào viết một cuốn tiểu thuyết mới. Tiểu thuyết “Thời của thánh thần”.

-Hình như thoạt đầu cuốn tiểu thuyết không có tên gọi như vậy?

-Vâng. Tôi đặt tên là “Tốt sang sông”. Nhưng nhà văn Nguyễn Trọng Oánh đã có cuốn tiểu thuyết “Khi con tốt sang sông” in ở NXB Quân đội nhân dân hơn chục năm trước. Thế là tôi đổi tên “Thời của thánh thần”. Đó là một thời kỳ mà cả dân tộc Việt Nam ta sống như trong huyền thoại, như trong truyền thuyết. Bây giờ nhiều người trong cuộc sống nhớ lại cái thời lãng mạn ấy mà vẫn không khỏi bàng hoàng. Bởi nó quyết liệt quá, hào sảng quá, thơ mộng quá mà cũng gian khổ, dữ dội quá… Thế hệ trẻ hôm nay không thể hiểu cha ông mình đã trải qua nửa phần sau của thế kỷ XX như thế nào đâu. Chỉ có thể nói, đó là thời của “Thánh thần”. Cả dân tộc sống trong ánh sáng của lý tưởng, âm hưởng của tráng ca, đời sống chiến trận…

-Tôi đã nhận ra cái không khí “Thời của Thánh thần” ngay từ Thuỷ hoả đạo tặc, Đồng sau bão. Phải chăng, đó là mối liên kết mà tác giả ngầm nối giữa những sáng tác của mình?

-Cũng có thể gọi đó là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại của tác giả với các nhân vật. Viết Ngư phủ, tôi đưa sex vào như một thử nghiệm. Tôi tự coi Ngư phủ như tập ba trong bộ tiểu thuyết Gia phả của đất. Vũ Trọng Lịch và Duyên, những nhân vật của Ngư phủ có họ hàng rất gần với Thanh và Vy trong Gia phả của đất. Họ là những người thừa sự thông minh dung cảm, lòng nhân hậu vị tha, vậy mà cuối cùng họ vẫn không thắng nổi cái ác,thói ti tiện, vô nhân…

-Đọc anh tôi thấy rõ tính nhân bản vẫn là một yếu tố không thể thiếu trong các tác phẩm. Nhưng ngược lại, sự bặm trợn thô thiển đến thô tục, nhân cách méo mó thể hiện trong một số nhân vật của tiểu thuyết. Anh định đưa ra thông điệp gì? Hay chính anh cũng đang muốn hỏi người đọc một thông điệp đáng sợ nào đó?

-Tôi sợ câu hỏi của người phỏng vấn. Chị đã đi guốc vào bụng tôi rồi. Tôi chẳng có thông điệp gì đưa tới người đọc mà chính tôi cũng đang muốn hỏi người đọc. Tôi chỉ biết cảm nhận và trình bày cuộc sống đầy rẫy những bất an. Mà chị thấy đấy, nhà tiểu thuyết có phải bịa một tí nào đâu, bản thân cuộc đời phơi bày hết cả rồi. Trong tiểu thuyết Ngư phủ, tôi làm sao bịa ra được những nghĩa địa tàu, “sản phẩm” của cuộc đầu tư ồ ạt nhằm tăng nhanh đội tàu đánh bắt xa bờ, vẫn đang nằm chềnh ềnh ở nhiều cảng cá từ Nam chí Bắc; làm sao mà dám vu cho bọn thuỷ tặc dùng mìn, dùng kích điện và đủ mọi thủ đoạn đang hàng ngày tàn sát ngư trường, phá hoại môi sinh. Hay trong tiểu thuyết “Thời của Thánh thần” tôi làm sao bịa ra nổi không khí đấu tố thời Cải cách ruộng đất, cảnh Trương Thiên định chôn sống các chiến sĩ giải phóng tại mặt trận An Lộc? Người viết sẽ dễ trở thành đồng loã với cái ác nếu chỉ tâng bốc, tô hồng cuộc sống. Đọc lại mình nhiều khi chính tôi cũng thấy “sự bặm trợn thô thiển đến thô tục”. Tôi như hoá thân trong cái Lão chủ tiệm dởm Lưu sáu ngón, cái gã đĩ thực, thớ lợ và đểu giả Lưu cá ngựa…(trong Ngư phủ), gã Phèng Cửu Tựu, Trương Phiên (trong Thời của Thánh thần), để trình bày với độc giả.

Ở tiểu thuyết này, tôi muốn tự lột trần mình, bắt chính mình phải trung thực với từng trang viết. Tôi muốn các nhân vật của mình đi lại con đường đầy rẫy những chông gai, thấm đẫm máu và nước mắt, trước khi họ trở thành thánh thần hay ác quỷ. Bởi họ sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu không trở thành một mẫu hình hay một ám ảnh để giúp độc giả nhận ra chính mình.

-Thế còn nhân vật chính diện? Các nhân vật trong “Thời của Thánh thần”, nhất là các nhân vật nữ. Người đọc rất có ấn tượng với nhân vật đầy tính nhân văn Đào Thị Cam.

-Nhiệm vụ của văn học là tôn vinh con người. Thực ra trong “Thời của Thánh thần” không có con người phản diện. Cũng như nhân loại, luôn có trong mỗi người phần bóng tối và ánh sáng. Tất cả các nhân vật đều được tôi chăm chút, nâng niu……………….. người soi đèn ban đêm, phải bằng mọi cách chiếu rọi cho độc giả thất phần ánh sáng phát ra trong mỗi nhân vật. Về các nhân vật phụ nữ thì đúng là tôi có dành rất nhiều ưu ái cho họ.

(Báo QĐND 15/03/2009)

2/ Không thể tô hồng nhưng không thể bôi đen

Thái Dương

Số báo QĐND Cuối tuần ra ngày 15-3 vừa qua, chúng tôi giới thiệu bài phỏng vấn nhà văn Hoàng Minh Tường của tác giả Hà Thế về các tác phẩm “Ngư phủ”, “Gia phả của đất” và đặc biệt là tiểu thuyết “Thời của thánh thần” do Nhà xuất bản Hội nhà văn mới ấn hành cuối năm 2008. Nhà văn Hoàng Minh Tường đã nói về ý tưởng và quan điểm sáng tác của mình thông qua các tác phẩm nói trên, trong đó nhấn mạnh: “Người viết sẽ dễ trở thành đồng loã với cái ác nếu chỉ tang bốc, tô hồng”. Tuy nhiên nhiều bạn đọc sẽ có ý kiến khác về cuốn sách này. Xin giới thiệu một trong những ý kiến đó:

Biên tập viên Nguyễn Việt Hưng ở Nhà xuất bản Giáo dục nói: “Là người đọc bản thảo đàu tiên tôi bị sốc. Vài năm trước, e khó có nhà xuất bản nào dám cấp phép in”. Tôi suy nghĩ ở ngay thời điểm này về sau không nên in những cuốn sách như thế.

Những thế hệ đã sinh ra, lớn lên và trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đều hiểu rõ những gì đang xảy ra trong cải cách ruộng đất.Bên cạnh những mặt tích cực của cải cách ruộng đất, chúng ta còn phạm phải một số thiếu sót, sai lầm, đã được Đảng, Chính phủ nhận ra và kịp thời sửa sai. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phải xót xa, không cầm nổi nước mắt, thay mặt Đảng và Chính phủ xin lỗi toàn dân. Việc làm ấy đã lấy lại được niềm tin của dân với Đảng. Những năm sau đó miền Bắc bước vào thời kỳ xây dựng CNXH và dốc sức người, sức của chi viện miền Nam chống Mỹ xâm lược, nhằm mục tiêu cao cả giành độc lập, tự do thống nhất đất nước. Khi giang sơn thu về một mối, cả nước cùng khắc phục hậu quả chiến tranh, chung sức xây dựng đất nước Việt Nam XHCN. Những sai lầm ấu trĩ của thời quan liêu bao cấp cũng đã được toàn Đảng, toàn dân sửa chữa kịp thời bằng công cuộc đổi mới toàn diện. Hơn 20 năm qua, thành quả của công cuộc đổi mới đã đạt được những thành tựu thần kỳ, không chỉ nhân dân Việt Nam mà bạn bè quốc tế cũng thán phục.

Thực tế sinh động và hào hùng ấy của dân tộc đã được phản ánh sâu sắc thông qua nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật, khơi dậy niềm tự hào, tự tôn dân tộc, động viên, cổ vũ lớp lớp thế hệ người Việt Nam yêu nước đoàn kết một lòng, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của ông cha. Tuy nhiên, đáng tiếc là thời gian qua đã xuất hiện một số ít tác phẩm đi vào khai thác những mảng tối của quá khứ, mô tả lại những sự kiện đau buồn – hậu của của sai lầm, ấu trĩ, khoét sâu vào đau thương, mát mát của một thời… khiến cho nhiều bạn đọc trẻ có cái nhìn thiên lệch vào những sự kiện lịch sử, hoài nghi đường lối lãnh đạo của Đảng, phủ nhận những mặt tốt, mặt tích cực của hiện thực nước ta trong những năm tháng đó.

Từ xa xưa ông cha ta cũng dạy “Ôn cố, tri tân”. Khi viết về các đề tài mang tính lịch sử, sứ mệnh của các nhà văn là làm cho người đọc hiểu đúng, nhận thức đúng bản chất những biến cố xảy ra trong quá khứ, nêu bật truyền thống tốt đẹp của biết bao thế hệ đã đóng góp mồ hôi xương máu để bảo vệ và xây dựng đất nước để thế hệ con cháu noi gương, tiếp bước tô thắm thêm non sông, Tổ quốc Việt Nam. Nhắc lại chuyện cũ để tạo nên sự hiểu lầm, thù hận, hoài nghi, phỏng có ích gì?

Trong bài phỏng vấn nhà văn Hoàng Minh Tường, tác giả Hà Thế có đặt vấn đề bức xúc: “Sự bặm trợn. thô thiển đến thô tục, nhân cách méo mó thể hiện trong một số nhân vật của tiểu thuyết, anh định đưa ra thông điệp gì?” Hoàng Minh Tường trả lời rằng: “Tôi sợ câu hỏi của người phỏng vấn. Chị đã đi guốc vào trong bụng tôi rồi. Tôi chẳng có thông điệp gì mà chính tôi đang muốn hỏi người đọc…Tôi muốn các nhân vật của mình đi lại con đường đầy rẫy những chông gai, thấm đẫm máu, và nước mắt trước khi họ trở thành thánh hiền hay ác quỷ…”. Tôi thấy ở đây có một sự mâu thuẫn. Văn học phản ánh hiện thực khách quan của đời sống xã hội. Thông qua tác phẩm, nhà văn phải gửi gắm đến độc giả một thông điệp nào đó chứ không phải nêu ra vấn đề rồi “hỏi” lại bạn đọc. Hơn nữa “những con đường đầy rẫy những chông gaithấm đẫm máu và nước mắt”, ai đó đã từng trải qua rồi thì không muốn và không ai có thể bắt học phải “đi lại” được. Và như trên tôi đã nói những quá khứ lầm lỗi và đau thương thì không nên nhắc lại để khoét sâu thêm sự khổ đau.

“Văn học là nhân học”, văn học là học làm người. Đó là sự đúc kết ngàn đời để lại cho người làm văn và học văn. Hơn nữa, văn học nghệ thuật phải mang lại chongười vốn tri thức văn hoá và thẩm mỹ lành mạnh, hướng con người đến tiêu chuẩn chân, thiện, mỹ, làm cho tâm hồn người ta trong sáng hơn, thôi thúc người ta làm điều có ích, chứ không thể gieo rắc sự tha hoá, tội ác và hoài nghi. Trong tiểu thuyết “Thời của thánh thần”, tác giả đã quá sa đà vào tả những cảnh làm tình, cảnh chém giết, cưỡng bức… vốn rất xa lạ với văn hoá làng quê Việt Nam. Tác giả biện minh: “Tôi muốn tự lột trần mình, bắt chính mình phải trung thực với từng trang viết”. Tác giả đã giành nhiều chương miêu tả những cuộc tình éo le, thô tục. Từ cuộc tình của hai cán bộ Việt Minh ở nhà trọ phố Phương Đình đến các nhân vật như Trương Phiên, Đội Tựu, Nguyễn Kỳ Cục. Đặc biệt là cảnh thủ dâm của ni sư Thích Đàm Hiên ở chùa Phổ Hướng. Đây là sự báng bổ cả đến sư sãi nhà chùa theo đạo Phật khiến cho người đọc bất bình. Tác giả nói rằng: “Tôi đưa sex vào như một thử nghiệm”! Thật là một sự thử nghiệm bất chấp luân thường đạo lý.

Nói về cách mạng, tác giả ví như “quả đấm” nên đã viết: “Cải cách ruộng đất là quả đấm thép, sự cải tạo tư sản là quả đấm nhung, tuy không bị đấm mà đau nhừ tử, kinh hồn táng đởm đến già” (Chương 11). Đi xa hơn nữa, tác giả viết: “Cách mạng theo đúng nghĩa đen của mọi thời, gần với tôn giáo ở bản tính hà khắc, cay nghiệt và thói đạo đức giả vì tính mục đích của nó, đã vô tình triệt tiêu đến mức tối đa bản năng của con người. Bản năng lớn nhất, thậm chí duy nhất là tình dục”. Ngoài ra còn rất nhiều trang viết thể hiện rõ sự lệch lạc trong việc nhận xét, đánh giá bản chất của cách mạng và phẩm chất đáng trân trọng của cán bộ, đảng viên.

Tác giả đã mâu thuẩn trong khi nói về quan điểm sáng tác: “Tôi nghĩ mình phải như người soi đèn ban đêm, chiếu rọi cho độc giả thấy phần ánh sáng phát ra trong mỗi nhân vật”. Nhưng “Thời của thánh thần” độc giả lại thấy nhiều nhân vật xấu xa, bỉ ổi, đê tiện; luôn luôn dò xét, quy chụp và trả thù nhau; tạo nên mối hận thù trong tập thể, giữa mỗi cá nhân, và đặc biệt ngay trong dòng họ và từng gia đình. Phần ánh sáng phát ra trong mỗi nhân vật thì yếu ớt mà phần bóng đen u ám, tiêu cực, mục ruỗng, tha hoá thì nhiều. Vẫn biết rằng, ở bất cứ thời đại nào, xã hội nào cũng luôn luôn tồn tại song hành người tốt và kẻ xấu; cái thiện và cái ác. Song, ở tác phẩm này, tác giả đã quá say sưa mổ xẻ cái xấu và cái ác, đam mê mô tả nhục dục thấp hèn, như Hà Thế viết “sự bặm trợn đến thô tục, nhân cách méo mó” là chính xác.

Tác giả Hoàng Minh Tường viết rằng “Người viết sẽ đồng loã với cái ác nếu chỉ tâng bốc, tô hồng cuộc sống”. Nhưng viết về cái tốt, cái thiện không phải là tâng bốc hay tô hồng. Tâng bốc hay tô hồng là viết về cái tốt không có thực, cái tốt giả dối. Trên thực tế, cuộc sống của chúng ta có biết bao người tốt, việc tốt, có biết bao nghĩa cử cao đẹp đáng tôn vinh, làm cho xã hội ngày một tốt đẹp hơn, trong khi văn học nghệ thuật chưa phản ánh đầy đủ và sâu sắc. Tác giả từ chối tâng bốc và tô hồng nhưng không ngần ngại làm công việc ngược lại là bôi đen. Bạn đọc có nhiều lứa tuổi, thành phần, trình độ học vấn và hiểu biết xã hội khác nhau. Đọc xong cuốn sách của tác giả, có bạn đọc sẽ thấy chạnh buồn, nhớ về một thời khốn khó và những và những chuyện đau lòng. Người ít hiểu biết và nhất là thế hệ trẻ hôm nay đọc cuốn sách loại này dễ hoang mang, nghi hoặc. Như vậy “Thời của thánh thần” chỉ làm khuấy động lại quá khứ đau buồn chứ không phải gợi mở ánh sáng cho tương lai. Tác giả không tô hồng nhưng đã sa đà vào cảm hứng bôi đen.

(Báo QĐND 05/04/2009)