Thân Trọng Sơn dịch

Theo các bản tiếng Anh của Ewald Osers và tiếng Pháp của  Jean-Gaspard Páleníček.

Nhà thơ người Czech (1901-1986), giải thưởng Nobel Văn học 1984.

Cuộc đời Jaroslav Seifert kéo dài hơn 3/4 thế kỷ XX trên một đất nước trải qua nhiều chế độ chính trị khác nhau: Đế quốc Áo Hung (đến 1918), Cộng hoà Tiệp Khắc (1918-1960), Cộng Hoà XHCN Tiệp Khắc (1960-1990), Cộng Hoà Liên Bang Tiệp Khắc (1990-1992), Cộng Hoà Czech (từ 1-1-1993).

Tuy khởi nghiệp là một nhà báo, Jaroslav Seifert đã sớm từ bỏ lĩnh vực báo chí để chú tâm vào thơ ca. Từ khuynh hướng siêu thực ban đầu, ông chuyển dần sang nội dung thời sự, chính trị, chọn thái độ phản kháng, chống lại những chính sách độc tài, hạn chế tự do. Hội Nhà Văn Tiệp Khắc (mà ông là Chủ tịch từ năm 1969) bị giải thể. Tác phẩm của Jaroslav Seifert bị cấm và chỉ được xuất bản dưới hình thức samizdat (tự in ấn và phổ biến) rồi được thế giới biết đến qua các bản dịch tiếng Anh xuất bản ở nước ngoài.

Một mảng lớn thơ ca của ông còn viết về những đề tài phi chính trị, ca ngợi tình yêu, hạnh phúc với những giá trị vĩnh cửu.

Năm 1984, Jaroslav Seifert được Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển trao giải Nobel Văn học, vinh danh sự nghiệp “thơ ca chứa đầy sự tươi mới, nhạy cảm và giàu sáng tạo, biểu hiện một hình ảnh rõ ràng của tinh thần và sự đa dạng không thể khuất phục của con người”.

TTS

Tự truyện

Thỉnh thoảng

Khi muốn nói về mình

Mẹ tôi thường kể:

Đời mẹ buồn và lặng lẽ

Mẹ luôn bước đi thật nhẹ

Nhưng lỡ khi tức giận

Và giậm mạnh chân,

Những chiếc tách, trước đây là của bà ngoại,

Kêu leng keng trên chạn bát dĩa,

Và khiến mẹ cười.

Khi tôi sinh ra, tôi nghe kể thế,

Một con bướm bay vào qua cửa sổ

Và đậu ở đầu giường mẹ tôi,

Nhưng đồng thời có tiếng chó tru ngoài sân.

Mẹ tôi nghĩ rằng

Đó là điềm xấu.

Đời tôi hẳn là không hoàn toàn êm ả

Như đời của mẹ

Nhưng ngay cả khi tôi nhìn vào tháng ngày hiện tại

Một cách buồn bã

Như trong những khung ảnh rỗng không

Và những gì tôi thấy là một bức tường bụi bặm

Cuộc đời trước sau vẫn tươi đẹp vô cùng.

Có nhiều khoảnh khắc

Tôi không thể nào quên

Những khoảnh khắc tựa những bông hoa rực rỡ

Với đủ mọi sắc màu,

Những buổi chiều đậm ngát hương thơm

Như những trái nho đỏ tía

ẩn dưới chùm lá bóng đêm.

Tôi đã say mê đọc thơ

Say mê yêu nhạc

Và bao giờ cũng ngỡ ngàng, tôi mày mò

Từ vẻ đẹp này sang vẻ đẹp khác

Nhưng khi lần đầu tiên nhìn thấy

ảnh một phụ nữ khỏa thân

tôi bắt đầu tin ở những phép mầu.

Cuộc đời tôi qua mau

Cuộc đời quá ngắn

Cho những khát vọng lớn lao của tôi,

Những khát vọng không cùng,

Trước khi tôi nhận ra,

Ngày tàn cuộc đời đã đến gần.

Rồi cái chết sẽ đạp cửa nhà tôi

Và bước vào

Thảng thốt kinh hoàng tôi phải nín hơi

Và quên cả hít thở.

Mong sao tôi không bị khước từ cái thời khắc

Được thêm một lần hôn đôi tay

Của người đã nhẫn nại và đều bước cùng tôi

Đi tiếp đi tiếp rồi đi tiếp

Và là người đã yêu hơn hết thảy.

(Autobiography)

Làm thi sĩ

Từ lâu cuộc sống đã dạy tôi

Rằng âm nhạc và thơ ca

Là những điều đẹp nhất thế gian

Mà cuộc đời có thể đem lại cho ta

Ngoại trừ tình yêu, tất nhiên.

Trong một sách giáo khoa cổ

Do nhà in Hoàng đế ấn hành

Vào năm nhà thơ Vrchlicky qua đời

Tôi tìm chương nói về thơ ca

Và thi pháp.

Rồi tôi bỏ một bông hồng trong chiếc cốc

Đốt ngọn nến

Và bắt đầu viết những câu thơ đầu tiên.

Hãy cháy lên, ngọn lửa của ngôn từ,

Và nổi bùng lên,

Cho dù ngón tay ta bỏng cháy.

Một ẩn dụ bất ngờ có giá trị hơn

Chiếc nhẫn đeo nơi ngón tay

Nhưng ngay cả Từ điển Gieo vần của Puchmajer

Với tôi cũng chẳng có ích gì mấy.

Tôi hoài công chọn lời tìm ý

Và cố ý nhắm nghiền đôi mắt

Để nghe cho được dòng thơ đầu tiên

Nhưng rồi trong bóng tối, thay vì ngôn ngữ,

Tôi chỉ thấy nụ cười của một phụ nữ

Và mái tóc theo gió tung bay.

Đấy hẳn là số phận của tôi

Mà tôi đã đeo đẳng suốt cuộc đời

Không mỏi mệt.

(To be a poet)

Bài ca

Người vẫy chiếc khăn quàng trắng

và nói lời giã từ

Mỗi ngày một điều gì đó chấm dứt

Một điều gì đó tuyệt vời chấm dứt.

Bồ câu đưa thư đập cánh vào không trung

Trên đường bay trở về;

Tuyệt vọng hay mong ngóng,

Bao giờ chúng ta cũng quay lại nhà.

Hãy lau nước mắt đi,

Và hãy cười bằng đôi mắt đẫm lệ.

Mỗi ngày một điều gì đó khởi đầu

Một điều gì đó tuyệt vời  khởi đầu.

(Chanson)

Bài ca các thiếu nữ

Một con sông dài chảy qua thành phố

Hai bờ nối kết bằng bảy chiếc cầu

Ngàn cô gái đẹp dạo trên bến cảng

Tất cả các cô đều khác hẳn nhau.

Hòa nhịp đôi tim để sưởi ấm bàn tay

Trong ánh sáng của một tình yêu nóng bỏng

Ngàn cô gái đẹp dạo trên bến cảng

Tất cả các cô đều giống hệt nhau.

(Chanson des jeunes filles)

Bài thơ tìm thấy trên tấm thảm treo tường

Thành phố Prague,

Với người đã trông thấy một lần

Cái tên này sẽ ngân mãi

Trong tim

Thành phố là một bài ca quyện theo dòng năm tháng

Chúng ta vẫn mến yêu

Sao cho bài ca vẫn vang lên.

Hạnh phúc thay, những giấc mơ đầu tiên của tôi

Vẫn ngời sáng như những chiếc dĩa bay

Trên các mái nhà của thành phố

Để rồi sau đó biến mất chẳng biết nơi đâu

Từ thời tôi còn trẻ.

Có một lần tôi áp má

Vào khối đá của bức tường cổ

ở đâu đó bên dưới sân Lâu đài

bỗng tôi nghe vọng lại

một tiếng gầm thét thảm sầu

Đấy là tiếng sấm sét từ những thế kỷ xa xăm

Thế nhưng phiến đá, ấm áp và dịu dàng,

Của ngọn Bạch Sơn

Vẫn thì thầm bên tai tôi.

Hãy đi tới! và sẽ thấy ngạc nhiên

Hãy cất tiếng ca! và biết đang hát cho ai

Nhưng đừng nói dối.

Tôi đi tới và tôi không nói dối.

Chỉ trừ với các bạn, những người tôi yêu ơi,

Chỉ một chút thôi.

(Poème trouvé sur une tapisserie)

Bài ca về tuổi thơ

Này các cậu bé, hãy cho tôi chút đất sét

Tôi muốn cùng các cậu đắp một cái đập

Khỏi nhìn chiếc đồng hồ quả lắc

Khỏi nghe tiếng thời gian trôi qua

Và muốn lội trong dòng suối giá buốt

Mà không hề rét cóng tay chân

Và vẫn còn nhìn thấy trước mặt

Con đường đời dài và đẹp vô cùng

(Chanson sur l’enfance)

Năm 1934

Thật ngọt ngào khi nhớ lại

Hạnh phúc của tuổi thanh xuân

Chỉ dòng sông không có tuổi

Cối xay gió thôi không hoạt động

Ngọn gió thất thường vẫn thổi, dửng dưng.

Chỉ còn cây thánh giá ở ngã tư đường

Một vòng hoa xa cúc như chiếc tổ không có chim non

Trên vai Chúa Ki tô

Và làn sương như lời báng bổ giữa đám lau lách.

Hãy thương xót chúng tôi

Thời kỳ cay đắng đã tới

Trên bờ những dòng sông êm dịu

Đã hai năm rồi nhà máy bỏ hoang

Và trẻ con học lời đói khát

Trên gối những bà mẹ.

Vậy mà tiếng cười của chúng vẫn ngân vang

Dưới cõi thinh lặng buồn rầu tang tóc

Trong ánh bạc.

Miễn là điều đó sẽ đem lại cho chúng

Một tuổi già hạnh phúc hơn nhiều

So với tuổi thơ chúng tôi đã cho chúng.

(L’année 1934)

Nếu với bạn câu thơ cũng là điệu hát

Nếu với bạn câu thơ cũng là điệu hát

– như người ta nói –

Tôi đã hát ca suốt cả đời

Tôi đã đến với những người trong tay không có gì

Và sống cuộc đời qua ngày đoạn tháng

Tôi nhập bọn với họ. Tôi hát về nỗi đau

Về tín ngưỡng, đức tin của họ,

Và tôi sống với họ tất cả những gì

Họ đang trải nghiệm. Ngay cả nỗi bồn chồn,

Yếu đuối, sợ hãi, dũng khí,

Ngay cả nỗi buồn của người khốn khó.

Và dòng máu của họ, khi tuôn chảy,

Đã tung tóe vào người tôi. Máu đã chảy nhiều rồi

Trên quê hương ngọt ngào của sông nước, cỏ cây, hoa bướm

Và của những phụ nữ say đắm.

Tôi cũng đã ngợi ca những phụ nữ.

Yêu đương mù quáng

Tôi lảo đảo bước đi dọc đường đời

Vấp ngã trên một cánh hoa lạc lõng

Hay trên bậc cấp ngôi giáo đường.

(Si pour vous les vers sont aussi un chant…)

Chiến đấu với thiên thần

Trời mới biết ai đã nghĩ ra

Cái hình ảnh u sầu đó

Và nói về người đã chết

Như những chiếc bóng sống động

Đi lang thang giữa chúng ta.

Vậy mà những chiếc bóng ấy vẫn có thực ở nơi đây

Bạn không thể không nhận ra chúng

Bao nhiêu năm qua tôi đã tập hợp quanh mình

Khá nhiều chiếc bóng

Nhưng ở giữa chúng

Chính tôi là kẻ lang thang.

Những chiếc bóng tối tăm

Và lặng thinh giữ nhịp

Theo sự thinh lặng của tôi

Khi chiều dần xuống

Và tôi cô đơn.

Thỉnh thoảng chúng ngăn chặn ngòi bút của tôi

Khi tôi không đúng

Và xua tan một ý nghĩ xấu xa

Làm cho đau đớn.

Vài chiếc bóng lại lờ mờ

Và phai nhạt

Tôi không còn nhìn thấy ở đằng xa

Nhưng có một chiếc bóng màu hồng

Và rơi nước mắt.

Trong cuộc đời mọi người

Cũng có lúc

Mọi vật bỗng tối đen trước mắt

Con người thiết tha mong ước

Được ôm trong tay một cái đầu tươi cười

Con tim muốn được nối kết

Với một con tim khác

Dẫu là bằng những mối chỉ khâu

Và đôi môi chẳng mong muốn gì hơn

Được chạm vào nơi

Con quạ nửa khuya đã đậu trên người nữ thần Pallas Athena

Khi chẳng được mời nó vẫn bay đến thăm

Nhà thơ sầu muộn.

Điều đó được gọi là tình yêu

Thôi cũng được

Có lẽ là tình yêu thật

Có điều là hiếm khi nó bền lâu

Nói gì chuyện yêu cho đến chết

Như trường hợp những con thiên nga

Thường thì những cuộc tình nối tiếp nhau

Như những chuỗi quân bài nắm trong tay.

Có khi đó chỉ là cái rung động khoái cảm

Thường kéo dài và cay đắng

Có khi chỉ là tiếng thở dài và nước mắt

Và lại có khi là nỗi chán chường

Đó là điều buồn nhất.

Đã có một lần tôi nhìn thấy một bóng hồng

Đứng trước cổng một ngôi nhà

Đối diện với nhà ga Prague

Lúc nào cũng chìm trong làn khói.

Chúng tôi thường ngồi đấy, bên cửa sổ

Tôi nắm lấy đôi bàn tay mịn màng của nàng

Và nói lời yêu đương.

Chuyện như thế tôi rất tỏ tường.

Nàng mất đã lâu

Những ánh đèn đỏ nhấp nháy

Trên những đường rầy bên dưới.

Ngay khi cơn gió mới chớm nổi

Thổi bay đi bức màn tối

Những đường rầy sáng loáng lên

Như những sợi dây của chiếc dương cầm kỳ quái.

Thỉnh thoảng ta có thể nghe tiếng hơi nước rít lên

Và tiếng phì phò của đầu máy

Mang những khát vọng thảm hại của con người

Từ những sân ga bụi bẩn

Về những đích đến khác nhau

Thỉnh thoảng chúng cũng mang đi những người chết

Trở về nhà

Về các nghĩa trang.

Giờ tôi đã hiểu sao mà đau đớn thế

Khi rứt bàn tay khỏi một bàn tay

Một đôi môi khỏi một đôi môi khác

Khi những vết nối bị tách ra

Khi người kiểm soát đóng sập

Cánh cửa cuối cùng của toa xe.

Tình yêu là cuộc chiến đấu không ngừng với thiên thần

Từ sáng tới tối

Không khoan dung

Thường thì địch thủ luôn mạnh hơn

Nhưng thật khổ thân cho người nào

Không hề nhận biết

Rằng thiên thần của mình không hề có cánh

Và không hề ban phúc.

(Struggle with the angel)

Cái đầu của (pho tượng) thánh nữ đồng trinh Maria

Đó là một thời khắc khác lạ trong năm.

Tôi mở cửa sổ,

những chiếc rèm kêu sột soạt

mùa thu đã đến rồi.

Vẫn đang còn óng mượt, với những giọt máu,

Và những vết buồn nhẹ loang

Đó là thời khắc mà những vết thương

Bắt đầu nhức nhối hơn.

Tôi đi thăm nhà thơ Vladimir Holan,

anh đang bệnh.

Anh ở gần chủng viện Lužice,
có thể nói là bên trên dòng sông

Mặt trời vừa lặn sau những mái nhà

Con sông rì rầm khe khẽ

Và xáo những quân bài ẩm ướt

Cho cuộc chơi buổi tối.

Tôi vừa mới bước vào

Holan đã đột ngột gấp sách lại

Và, chừng như đang giận dữ, anh hỏi

Tôi có tin cuộc sống vẫn còn sau khi chết

Hay một thứ gì tệ hơn thế không.

Nhưng tôi không nghe lời anh nói

Trên chiếc tủ ngăn đặt bên cánh cửa

Tôi thoáng thấy khuôn đúc một cái đầu phụ nữ

Chúa ơi, tôi biết cái đầu này !

Nó nằm kia, mặt dính sát đất,

như dưới một máy chém.

Đấy là đầu Thánh nữ đồng trinh Maria

ở quảng trường Thành phố cổ.

Những người hành hương đã hạ nó xuống,

Cách đây sáu chục năm,

Khi từ Núi Trắng trở về.

Họ đã lật đổ cây trụ

Có bốn  thiên thần vũ trang

Trên đó đặt pho tượng.

Cây trụ này cũng không thể cao bằng

Trụ Vendôme ở Paris.

Hãy tha thứ cho những người này

Tượng được dựng lên để đánh dấu sự thất bại

Và tủi hổ

Của dân tộc Tiệp

Và những người hành hương kia đang ngây ngất

Với những ngụm tự do đầu tiên.

Ngày ấy tôi có mặt ở đó cùng với họ

Và cái đầu của pho tượng bị gẫy

Lăn lóc trên lề đường

Gần chỗ tôi đứng

Khi nó dừng lại

Đôi mắt thành kính nhìn

Đôi giày bụi bặm của tôi.

Bây giờ, nó lại lăn về phía tôi

Thế là lần thứ hai,

Và giữa hai khoảnh khắc đó

Là gần như cả một đời người,

Chính là cuộc đời tôi.

Tôi không nói là cuộc đời hạnh phúc

Nhưng cũng đã đến đoạn kết rồi.

- Xin anh vui lòng nhắc lại cho tôi

Điều anh hỏi khi tôi vừa mới tới

Và xin tha lỗi cho tôi.

(La tête de la vierge Marie.)

Những đôi khuyên tai bằng san hô

Tất cả những gì đã rời bỏ chúng ta

Và chìm sâu trong dĩ vãng

Dọc đường đánh mất một phần lớn

Bản chất của mình

Cái xấu nhạt nhòa, ta quên đi tội lỗi,

Rượu chua loét

Và những nụ hôn sững lặng dưới vòm trời

Biến thành bài ca.

Khi anh mơ về vòng tay của em

Anh sáng tạo những câu thơ

Anh dạo bước quanh phòng

Và ngâm nga bên khung cửa trống

Ôi, những câu thơ trầm bỗng!

Chúng chẳng quá cao siêu

Nhưng tràn đầy khát vọng chưa thỏa

Và ngôn từ đắm say.

Em ép lòng bàn tay trên miệng anh

Khiến anh phải im lặng

Và em hết sức che chắn

Đôi tai nhỏ nhắn sững sờ

Trong khi đầu lưỡi anh

Quấn quýt nơi đôi tai với những nếp nhăn hồng

Như trong một mê cung.

(Les boucles d’oreilles en corail)

Đôi khi ta bị trói buộc bởi những hồi ức

Đôi khi ta bị trói buộc bởi những hồi ức

Và không có chiếc kéo nào có thể cắt

Những sợi chỉ dai bền

Hay những chiếc dây thừng!

Bạn có thấy cây cầu kia bên Căn nhà Nghệ sĩ?

Chỉ vài bước trước khi đến cầu

Cảnh sát bắn chết một công nhân

Đang bước đi ngay bên cạnh tôi.

Hồi đó tôi chỉ mới hai mươi

Nhưng bây giờ cứ mỗi lần đi qua chỗ đó

Hồi ức trở lại với tôi

Cầm lấy tay  dẫn tôi cùng chung bước

Đến chiếc cổng nhỏ của nghĩa trang Do Thái

Nơi tôi đã chạy thoát

Khỏi loạt súng trường.

Năm tháng qua đi với bước chân mơ hồ, lảo đảo

Kéo tôi cùng đi theo.

Năm tháng vùn vụt trôi qua

Cho đến khi thời gian ngừng lại.

(Sometimes we are tied down by memories)

Đoạn rời một lá thư

Mưa suốt đêm tạt vào cửa sổ

Không thể nào ngủ

Tôi trở dậy bật đèn

Ngồi viết một lá thư.

Nếu tình yêu có thể bay xa

Điều tất nhiên chẳng xảy ra

Và nó cũng không mấy khi ở gần mặt đất

Hẳn nó sẽ cảm thấy mê say được ấp ủ

Trong cơn gió nhẹ thoảng qua.

Nhưng giống như những con ong giận dữ

Dồn những chiếc hôn ghen tị

Trên cơ thể con ong cái ngọt ngào

Và một bàn tay nóng vội

Níu chặt những gì có thể với tới

Và lòng khao khát thì chẳng hề suy giảm

Ngay cả cái chết cũng có thể xảy ra

trong khoảnh khắc hân hoan

mà không hoảng sợ 

Nhưng nào ai đã một lần tính được 

Bao nhiêu yêu thương gởi gắm

Trong đôi vòng tay rộng mở.

Những lá thư gửi cho phụ nữ

Tôi vẫn chuyển qua cánh chim bồ câu

Ý thức tôi vẫn luôn sáng tỏ

Chẳng bao giờ nhờ cậy diều hâu

Và cũng không nhờ chim ó đâu!

Dưới ngòi bút tôi thơ không còn bay nhảy

Và như giọt lệ đọng lại nơi khóe mắt

Con chữ còn treo lại đàng sau.

Và cuộc đời tôi, đến thời kỳ cuối,

Giờ chỉ là chuyến hành trình hối hả trên con tàu:

Tôi đứng trong toa, bên cửa sổ

Ngày qua ngày

Chạy ngược về quãng thời gian qua

Để lẫn vào đám bụi mờ u sầu

Có nhiều lúc tôi bất lực nắm lấy

Cái phanh cấp cứu của con tàu.

Có lẽ sẽ thêm một lần tôi bắt gặp

Nụ cười một người phụ nữ,

Đọng lại nơi mí mắt

Như một cánh hoa héo hắt.

Có lẽ tôi sẽ còn được phép

Gởi đến đôi mắt nàng ít nhất là một nụ hôn

Trước khi chúng lạc mất trong bóng tối đen.

Có lẽ sẽ thêm một lần tôi nhìn thấy

Một mắt cá chân thon nhỏ

Nổi lên như viên ngọc

Toát ra vẻ dịu dàng ấm áp,

Khiến tôi gần như nghẹt thở vì khát khao.

Bao nhiêu điều con người đành bỏ lại phía sau

Khi chuyến tàu dửng dưng tiến lại gần

Ga Quên Lãng

Với khu vườn lan nhật quang lung linh mờ ảo

Trong hương hoa mọi thứ đều bị lãng quên

Kể cả tình yêu nhân thế.

Đây đã là ga cuối:

Con tàu không đi xa hơn.

Vĩnh biệt

Với cả triệu vần thơ trên thế giới

Tôi chỉ góp dăm ba đoạn thêm vào

Có lẽ chúng chẳng hơn gì tiếng dế kêu

Tôi biết thế. Xin tha thứ. Tôi đang tới hồi kết.

Thơ tôi chẳng phải là những dấu chân đầu tiên

Trên lớp bụi mặt trăng

Nếu có khi những vần thơ kia toả sáng

Xét cho cùng chẳng phải ánh sáng của chúng đâu.

Tôi yêu ngôn ngữ này đã từ lâu.

Và điều thúc đẩy những đôi môi thầm lặng

Phải run rẩy

Sẽ khiến các cặp tình nhân trẻ hôn nhau

Khi họ rong ruổi các cánh đồng rực đỏ sắc màu

Của chiều tà đang xuống

Muộn hơn ở vùng nhiệt đới.

Thơ đã đến với chúng ta từ lúc khởi đầu

Như yêu thương

Như nạn đói, như bệnh dịch, như chiến tranh

Cũng có lúc thơ tôi ngây ngô vụng dại

Nhưng tôi cũng không thanh minh.

Tôi tin rằng lời hay ý đẹp

Tốt hơn nhiều so với tàn sát và huỷ diệt.

(And now good- bye)

Dịch giả gửi Văn Việt.

