Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Chuyện kể năm 2000 (kỳ 24) – tiểu thuyết của Bùi Ngọc Tấn
*
* *
VỢ CHỒNG NGƯỜI THỢ XÓM CHIÊU THƯƠNG
Truyện ngắn
Nhà anh Chuỷ vẫn ở chỗ ấy. Anh vẫn ở một căn phòng sáng sủa và xinh xắn, căn phòng trên gác hai một khu nhà ba tầng mới xây. Trong nhà bầy biện, trang hoàng so với lần trước, cách đây một năm tôi đã tới chẳng khác là bao: Cái giường nan quạt kê ở một đầu buồng, bộ bàn ghế cũ kỹ đặt sát bờ tường, bên cửa sổ, chiếc gương tròn nhỏ của Trung Quốc treo ngang tầm mắt. Có khác là chiếc võng nâu không còn nữa. Và những bức tranh trẻ con, tranh công nhân thi đua sản xuất treo trên tường đã hơi cũ đi một ít. Nhưng khác nhất là những quần áo trẻ con. Không phải những cái áo lọt lòng, những chiếc yếm dãi, những tã chéo giăng đầy nhà như hồi nọ. Trên dây thép tôi thấy một cái áo cổ bẻ bằng vải hoa xinh xắn và một chiếc quần “xoóc” rộng bằng hai bàn tay.
Khi tôi tới thì vợ chồng anh vừa đi chợ về. Chuỷ bế con. Làn xách một lẵng mây rau tươi và một ít hoa quả. Cả hai mặt đỏ bừng. Nom thấy tôi, Chuỷ reo lên:
- Anh.
Tôi đỡ cháu Dân trong tay Chuỷ. Thằng bé lật cái mũ vải trên đầu, ném xuống nền đá hoa. Hai gò má nó đỏ ửng như trái đào. Nó giẫy khỏi tay tôi và tụt xuống bên cái làn của mẹ.
- Một năm rồi mới gặp lại anh.
- Chị Làn nom khoẻ quá. Cả cháu Dân nữa.
Tôi hết nhìn Làn, nhìn Chuỷ lại nhìn cháu bé. Họ khác trước rất nhiều. Làn hơi béo ra. Gái một con, nom chị đẹp hẳn lên. Cháu Dân là một cháu bé mập mạp. Cu cậu mặc áo may ô trắng có in hình con thỏ đang đánh trống, cái quần đùi bằng vải kẻ, nom đáng yêu quá đi mất. Hai vai rộng đầy lông măng của nó núng nính thịt. Đôi chân chỉ dài hơn gang tay, trắng mịn, lẫm chẫm đi từ góc nhà này sang góc nhà khác.
Tôi trút hết mối lo lắng từ hôm trở về Hải Phòng tới nay. Chuỷ quạt lấy quạt để:
- Nóng quá. Hôm nay lại im gió. Anh chờ chúng tôi lâu chưa?
Chị Làn rót nước mời tôi:
- Nom chúng em có khác nhiều không anh?
Rõ ràng chị chờ đợi một lời khen. Chị rất tin ở sự “khác trước” của những người trong gia đình chị. Tôi thành thực:
- Khác. Khác lắm chị ạ.
Chúng tôi chuyện trò mững rỡ. Chuỷ nói như ra lệnh:
- Hôm nay nhất định anh phải ở lại ăn cơm với vợ chồng tôi đấy.
- Vâng. Tôi sẽ ở lại đến chiều. Có gì làm cơm mời khách chưa?
Chị Làn tủm tỉm cười:
- Chẳng có gì đâu. Hôm nay đến phiên mua thịt. Em xếp hàng mãi mới đến lượt. Đông quá.
- Thật là số tôi may.
Chúng tôi cùng cười. Tôi bẻ quả chuối tiêu trên đĩa mà chị Làn vừa đặt lên bàn, vẫy cháu Dân. Nó không biết lạ, chạy tới vồ vào đầu gối tôi. Tôi quạt cho nó, vuốt vuốt những sợi tóc mềm mại bết trên trán nó.
- Nắng thế, anh chị cho cháu đi chợ làm gì.
Chuỷ vừa bóc chuối vừa đáp:
- Hôm nay nhà trẻ nghỉ. Chủ nhật mà. Nhà tôi đi chợ. Tôi bế cháu đi mậu dịch mua cho cháu đôi dép Thái Lan. Cháu chỉ thích dép Thái Lan thôi. Thấy con người ta đi, cứ đòi. Nhưng mậu dịch lại hết.
Tôi ở chơi với vợ chồng Chuỷ một ngày. Ngày chủ nhật của hai người thật bận rộn. Tôi giúp Chuỷ bổ củi. Chuỷ giặt giũ. Làn vừa trông con vừa nấu cơm. Bữa cơm “ăn tươi ngày chủ nhật” riêu cua, rau muống chẻ, thịt lợn ba chỉ quạt chả, thật tuyệt.
Làn từ ngày đẻ con đến giờ đã khoẻ lên rất nhiều.
- Nhà tôi khỏi hẳn bệnh ngất rồi anh ạ.
Chuỷ sung sướng báo tôi tin vui ấy. Anh tiếp:
- Mà trước đây anh cũng biết. Thuốc thang như thế. Tôi có tiếc một thứ thuốc nào đâu. Công đoàn, xí nghiệp cũng tận tình giúp đỡ. Đâu vẫn hoàn đấy. Thế mà đến khi nhà tôi sinh cháu thì khỏi hẳn. Ông bác sĩ bảo: Đấy là sự chuyển hoá trong cơ thể. Người phụ nữ đẻ xong thường có những thay đổi lớn trong người. Những thay đổi ấy là một liều thuốc rất tốt để chữa bệnh.
Tôi rất thông cảm với niềm vui của anh. Chúng tôi chuyện về tình hình công tác, sản xuất, về cái lò nung cao tuổi và bướng bỉnh trong xí nghiệp, về gia đình. Làn nói nhiều đến những nét đặc biệt của đứa con trai:
- Ai lại bằng ngần này mà đi nhà trẻ, cắn con người ta có chết không cơ chứ. Sáu tháng đã biết bò rồi. Người ta bảo ba tháng biết lẫy, bẩy tháng biết bò, chín tháng lò dò biết đi, mà cháu tám tháng đã biết đi. Một mình cháu ăn hết một bát phở đấy anh ạ.
Chị nhìn con đầy vẻ trìu mến tự hào.
Sau bữa cơm chiều, chúng tôi đi dạo chơi trên đường cái. Cuộc sống ở khu tập thể chiều chủ nhật thật nhộn nhịp. Trong một khung cửa sổ gác ba tôi thấy mấy khuôn mặt thiếu nữ. Gió thổi tung mái tóc họ. Gian bên, một thanh niên đang kéo phong cầm. Tiếng đàn vang xa dồn dập. Và những giọng thiếu nữ trong trẻo hát theo.
Chuỷ, Làn nói đến những thích thú từ khi dọn sang nhà mới. “So với hồi còn ở Chiêu Thương, đời sống chúng tôi được cải thiện căn bản rồi đấy. Có một căn buồng rộng rãi, mát mẻ đâu phải dễ dàng. Đúng không anh?”
Chuyện lan man, chúng tôi lại nói đến những tồn tại trong cuộc sống khu tập thể. Nhà xa hơn trước, Chuỷ và Làn chỉ ao ước có được cái xe đạp đi làm. (Xí nghiệp đang tiến hành mua xe ô tô chở công nhân đi đi về về nhưng còn phải chờ dự trù ít ra một năm nữa.) Rồi quần áo phơi chung phơi lẫn hay mất mát. Cũng có nhiều người muốn có mảnh đất tăng gia, nuôi gà nuôi vịt như hồi còn ở Chiêu Thương cũ mà ở đây không có điều kiện…
Cuộc sống đi lên nhưng chưa phải đã hết khó khăn lo lắng và phiền phức. Điều làm tôi sung sướng nhất là Làn không bị ngất nữa. Những vết giầy đinh không hiện trên người Làn nữa. Năm ngoái, lần đầu tiên trong đời, tôi đã trông thấy những vết giầy đinh ma quái ấy. Nó nổi lên trên người Làn rõ từng vết đầu đinh bị vẹt và những lốt cá sắt mòn lỗ rỗ. Chiến tranh đã qua đi nhưng cái bóng dáng ghê tởm của nó chưa chịu buông tha người ta ngay đâu.
*
* *
Cách đây một năm. Không…, mười bốn tháng, tôi đến gặp Chuỷ, một người thợ lò bình thường ở nhà máy xi măng. Hồi ấy tôi còn làm phóng viên một tờ báo địa phương, và toà soạn giao cho tôi viết một bài về những người thợ xóm Chiêu Thương được dọn về nhà mới.
Tôi đến xóm Chiêu Thương trong giai đoạn nó đang bị phá trụi. Trong những mảnh vườn nhỏ, người ta nhổ tung lên những luống rau muống cạn đang nẩy mầm mơn mởn. Mấy cây đu đủ xanh um vừa bị đẵn xuống, quả sai chíu chít. Lũ trẻ con đua nhau vặt những quả đu đủ xanh ứa nhựa vì sây xát. Mặc cho người lớn la hét, chúng vẫn ôm những quả xanh đầy nhựa ấy vào ngực.
Những hàng rào bằng nứa, bằng cây ruối, cây xương rồng bị rỡ, bị phát đổ ngổn ngang. Xóm Chiêu Thương nom lạ hẳn đi. Cả một khu nhà đang bị bóc hết mái, vì, cột. Mấy tấm vách còn đứng chơ vơ rung rinh giữa một khoảng ngổn ngang tre nứa, rạ mồ hóng cũ kỹ. Nhiều gia đình đã dọn đến khu nhà mới xây cách đây không xa lắm. Ở xóm Chiêu Thương nom rõ những ngôi nhà ba tầng mọc lên xan xát vừa rỡ xong giàn giáo, hiện ra lồ lộ với tất cả vẻ đẹp trinh tiết. Những bức tường mầu vàng rực chắn một vùng trời lồng lộng. Và những cửa sổ sơn xanh mở đều một lượt. Người ta đang xây tiếp những ngôi nhà ba tầng nữa dài về phía Bắc cho công nhân ở. Một con đường lớn vừa mở qua xóm Chiêu Thương để ô tô chở gạch, ngói, cát, sỏi, sắt thép đến công trường. Con đường mới như một mũi tên rạch đôi xóm thợ lầy lụa, bẩn thỉu tiến đến một khung trời khác.
Tôi đinh ninh nhà Chuỷ cũng tấp nập như mọi nhà đang chuẩn bị dọn đến khu nhà mới. Nhưng không. Nhà Chuỷ vắng vẻ lạ thường.
Một người đàn ông khom người, chống hai tay vào cửa sổ, mắt lim dim. Thấy tôi, người ấy choàng dậy. Tôi đoán đấy là Chuỷ. Anh mời tôi ngồi. Chúng tôi tự giới thiệu. Đúng là anh Chuỷ, người tôi muốn gặp. Nhưng sao nhà anh lại im ả thế này? Mấy chiếc áo xanh treo trên tường, chiếc võng nâu vắt qua một gian nhà, chiếc tủ buýp phê mặt đầy bụi và những chiếc nồi nhôm, mấy đôi đũa cắm chếch vào một cái nồi đầy bát chưa rửa. Không có vẻ gì là anh đang chuẩn bị dọn đi cả.
- Chị đi làm ca à anh?
Chuỷ lúng túng một chút:
- Vâng.
Như những nhà báo khác, tôi trình bầy yêu cầu của bài báo và hỏi chuyện anh. Anh cười, vừa gượng gạo vừa thành thật:
- Thật khó nói quá anh ạ. Đảng, chính phủ bỏ tiền triệu ra xây nhà cho chúng tôi để chúng tôi chấm dứt cảnh sống ở nơi ao tù nước đọng này. Lẽ ra tôi phải vui mừng mới phải, nhưng thú thật với anh, lúc này tôi chưa nghĩ đến chuyện ấy đâu, chuyện dọn nhà đi ấy mà.
Tôi ngạc nhiên:
- Sao vậy anh?
Anh đỏ mặt:
- Vợ tôi… đang… giở dạ đẻ.
Tôi reo lên:
- Anh sắp được làm bố rồi đấy. Càng vui chứ sao!
Anh nhìn tôi rồi lại nhìn đi nơi khác không đáp.
- Chị đi bệnh viện lâu chưa?
- Hôm qua. Vừa thấy khó chịu một cái là cô ấy đã gọi hàng xóm nhờ chạy đến báo cho tôi. Tôi đưa nhà tôi đi luôn.
- Anh được tin gì về chị ấy chưa?
Anh buồn rầu:
- Tôi chầu chực ở cửa bệnh viện suốt tối hôm qua mà chẳng được tin gì, ngoài cái tin vợ tôi chưa đẻ.
- Đẻ con so giở dạ lâu thế đấy anh ạ.
- Không. Nhà tôi khác. Tôi lo lắm.
Cặp mắt nâu của anh lờ đờ nhìn ra ngoài sân. Ánh sáng đọng vào con ngươi những vệt sáng bóng như thuỷ tinh. Tự nhiên tôi ái ngại cho anh quá:
- Rồi đâu sẽ vào đấy cả thôi. Có người còn giở dạ đến bốn năm ngày cơ mà.
Chuỷ lắc đầu:
- Nhà tôi hay bị ngất lắm. Mấy lần chửa trước đều bị sẩy. Không biết lần này… Nhà tôi rất yếu. Tôi chỉ lo nhà tôi bị ngất ở trong ấy. Tôi đến bệnh viện sản bốn lần rồi, nhưng người gác cửa nhất định không cho tôi vào. Những cô y tá, y sĩ mặc áo trắng cứ nhìn tôi chằm chằm rôi trả lời dè dặt: “Anh là chồng chị Làn phải không? Anh cứ yên tâm. Chị Làn vẫn nằm ở phòng đợi tận gác ba cơ. Chị ấy chưa đẻ và vẫn khoẻ lắm.” Tôi biết người ta nói dối. Có lẽ nhà tôi khó mà qua được.
Rồi anh kể về tình trạng sức khoẻ của vợ anh cho tôi nghe. Tôi thấy thật không biết điều chút nào nếu vẫn cứ ngồi đây hỏi chuyện anh về việc dọn nhà. Tôi rủ anh tới khoa sản và hứa với anh sẽ hỏi được tin tức về chị Làn. Anh đi ngay, nhưng có vẻ không tin tưởng lắm.
- Cũng khó đấy. Từ hôm qua tới nay các đồng chí công đoàn rồi ban quản đốc phân xưởng đã tới bệnh viện nhưng đều không được vào. Nguyên tắc là không ai được lên gác đâu. Anh em đều rất lo lắng cho tôi. Tôi biết có nhiều đồng chí đã chuẩn bị mừng cháu quần áo, mũ, giầy nhưng họ chưa dám đem tới. Họ sợ. Nhà tôi có lẽ yếu lắm mới không xuống được.
Nét mặt anh buồn rười rượi. Nhưng rồi anh lại hỏi tôi:
- Nhưng như vậy bệnh tình nhà tôi cũng chưa đến nỗi nguy kịch anh nhỉ? Vì nếu có sao họ phải cho gọi tôi chứ.
Tôi vừa đạp xe vừa động viên anh. Tôi bảo anh đứng ngoài chờ. Với cái thẻ phóng viên, tôi đi thẳng vào gặp người phụ trách bệnh viện, đề nghị được tìm hiểu tình hình để viết báo. Người nữ bác sĩ giám đốc bệnh viện có mái tóc hoa râm rất vui vẻ tiếp tôi. Bà khoác cho tôi chiếc áo “lui” trắng và chỉ định một y tá đưa tôi tham quan bệnh viện. Khi đi qua cửa cầu thang, tôi liếc ra ngoài: Chuỷ ở ngoài cổng bệnh viện nhìn tôi vừa ngạc nhiên vừa vui mừng. Đã có chủ định từ trước, tôi lên thẳng phòng chờ. Qua những hành lang lát đá hoa bóng lì, tôi gặp rất nhiều những người áo trắng như tôi đi lại nhanh nhẹn, nét mặt bình thản mặc dù tiếng trẻ sơ sinh khóc oa oa và tiếng đàn bà rên rỉ làm tôi hồi hộp lạ thường. Một y tá đang xốc nách một phụ nữ đi từng bước chậm chạp về phía phòng đẻ. Từ phía xa, hai người lặng lẽ và nhẹ nhàng khiêng một chiếc băng ca đi ngược trở lại. Tôi bước qua một căn buồng đầy trẻ sơ sinh tã trắng quấn kín người. Cạnh đấy là buồng những bà mẹ mới đẻ các cháu. Cuối cùng tôi đã tới phòng chờ. Hơn chục người đang lo lắng hồi hộp mong đợi từng giờ, từng phút chóng đến lúc sinh đẻ đều hướng cả về một đám đông những y tá, bác sĩ đứng chung quanh một chiếc bàn sắt. Tôi bước tới không một tiếng động và nghển cổ nhìn vào. Một người đàn bà bụng chửa nằm thiêm thiếp trên bàn, tóc rũ rượi. Cô y tá cùng đi rỉ tai tôi:
- Một chị công nhân xi măng. Chị ấy bị yếu quá.
“Chị Làn đây rồi”. Tôi nhìn kỹ người phụ nữ đang nằm trên giường bệnh. Nét mặt chị xanh xao. Hai vành mi khép lại, chiếc cổ gầy nổi lên nhiều đường gân. Đầu chị hơi dốc, tóc xoã rối bù, nhưng ở gần mang tai vẫn có những nếp óng mịn.
Tất cả đăm chiêu. Một thầy thuốc đứng tuổi, mặt xương xương, da ngăm đen, râu cằm tua tủa, khe khẽ:
- Có lẽ phải dùng phuốc xép phá thai.
- Thưa bác sĩ, mạch rất yếu, khó bắt lắm.
- Áp huyết thấp quá, tám mươi- sáu mươi.
- Chị ấy không đủ sức để đẻ.
Người sản phụ nằm trên một cái bàn bốn bánh cao su thiêm thiếp, hoàn toàn phó thác tính mạng chị, tính mạng đứa con cho những người thầy thuốc.
- Đêm qua chị ấy lại bị ngất nữa.
- Phải dùng phuốc xép để cứu lấy mẹ… Để lâu sẽ chết cả mẹ lẫn con mất.
Mọi người vừa nói vừa nhìn cả vào một người đã có tuổi. Ông lẳng lặng nghe rồi cầm lấy tờ giấy gài trên đầu một chiếc giường bỏ không gần đấy. Tôi đọc thấy những dòng chữ: “Trịnh Thị Làn 25 tuổi. Công nhân phân xưởng bao giấy nhà máy xi măng. Lấy chồng năm 1955. Đã sẩy thai ba lần. Cả ba lần đều sẩy vào lúc ba tháng…”
Ông ta đặt tờ giấy vào chỗ cũ:
- Tim thai thế nào?
- Tốt ạ.
Trán ông nhíu lại. Im lặng lúc lâu, ông giơ tay ra hiệu cho chị y tá tiêm thuốc trợ tim. Tiêm xong (cô y tá trẻ vừa tiêm vừa run một cách lạ thường) cô lấy dầu xoa bóp khắp thân thể chị. Tôi nhắm mắt lại: Trên mình chị, những vết giày đinh tím bầm hiện lên rõ mồn một. Ở bả vai, vết giày đinh chồng chéo lên nhau. Ở thắt lưng, hai vết giày đinh to quá khổ in ngang đến mạng sườn, tím đen lại. Giầy đinh ở bắp tay, ở cổ, ở ngực. Trên làn da tái đi của chị máu tụ lại thành những vết rõ những lỗ tròn của đầu đinh, cái gót hình vành cung có cá sắt và cái mũi bè bè của đôi giày lính. Suốt đời tôi chưa bao giờ trông thấy những vết giày đinh ghê rợn như thế.
Cô y tá toát mồ hôi. Khi đã xoa bóp cho chị xong, cô ngẩng lên, tôi thấy cô đầm đìa nước mắt:
- Chị ấy bị chúng nó tra tấn…
Cô lắp bắp và bước nhanh ra cửa. Tất cả những người có mặt lặng đi. Người bác sĩ già nói khe khẽ, rõ ràng quyết định của mình:
- Thế nào cũng phải cứu cả mẹ lẫn con. Tim thai khỏe, không thể dùng “phuốc xép”.
Tôi thở phào. Người phụ nữ đang nằm trước mặt tôi đầu ngoẹo về một bên, hai tay buông xuôi, có một vẻ mệt nhọc cực độ. Chị như không còn thiết gì nữa, kể cả cuộc sống của chị. Hai bàn tay to và thô, gầy guộc, hằn lên những đường gân xanh, ngón tay cum cúp như móng gà.
Bác sĩ lấy ống nghe, chăm chú. Tôi nhìn ông cầu khẩn và hy vọng. Nhưng ông chẳng chú ý đến ai hết. Mắt ông đang tập trung vào một cái gì đó rất nhỏ, rất khó nắm bắt và chỉ cần chớp một cái là biến mất. Sau đó những người thầy thuốc lại bàn luận với nhau về bệnh tình của chị, về mạch, về áp huyết, về tim, về thần kinh, về những thứ thuốc kích thích, trợ tim và lại tiếp tục công việc cứu chữa.
Nửa tiếng sau chị khẽ mở mắt, cắp lờ đờ, ngơ ngác. Rồi chị dần dần tỉnh hẳn.
Tôi vội trở ra. Chủy ngồi tựa lưng vào gốc bàng, bật dậy, chạy tới:
- Sao lâu thế? Anh có gặp nhà tôi không?
Tôi gật đầu. Chủy nắm lấy bắp tay tôi:
- Nhà tôi làm sao anh?
Tôi lúng túng:
- Không… Chị ấy chưa đẻ. Vẫn khỏe.
- Thật chứ anh?
Chủy lắc mạnh tay tôi rồi nhìn chằm chằm vào mặt tôi:
- Anh không nói dối tôi đấy chứ?
Tôi trả lời hết sức khó khăn tuy đã làm ra vẻ tự nhiên:
- Không. Tôi nói thật đấy. Anh cứ yên tâm.
- Sao anh bắt tôi chờ lâu thế?
- Làm gì mà lâu. Tôi vừa vào xong đấy thôi. Các “ông ấy” máy móc quá, nhất định không cho tôi lên, nói mãi…
Chỉ cố được đến thế rồi im bặt. Chủy lắc đầu ngờ vực:
- Nhà tôi khỏe như thế nào. Khỏe mà mấy lần trước tôi đến, nhà tôi đều không xuống cầu thang để gặp tôi được.
Tôi dắt tay anh:
- Làm gì anh cứ cuống lên thế. Đạp xe về nhà tôi sẽ nói chuyện tỉ mỉ cho anh nghe.
Hai chúng tôi trở về Chiêu Thương. Trời đã ngả chiều. Ánh nắng vàng hắt qua làn khói xi măng như phun lên trời một lớp bụi hồng. Suốt trên đường đi chúng tôi không ai nói một câu. Không biết Chuỷ đang nghĩ gì. Còn tôi thì nghĩ đến Làn, nghĩ đến nhưng vết giầy đinh bám trên người chị, đến đứa trẻ nằm trong bụng mẹ đang bị đe doạ. Thần chết có thể bắt nó đi ngay từ khi nó chưa ra đời. Rồi tôi nghĩ đến Chuỷ và chuẩn bị những câu để nói dối anh. Nhưng rồi tôi hiểu rằng không nên làm như thế. Dọc đường anh bị nhiều người vồ lấy, giữ lại hỏi chuyện. Đó là những người bạn trong xí nghiệp, những người hàng xóm của anh. Anh buồn rầu nói với họ:
- Nhà tôi yếu lắm. Không biết có qua được không.
Câu ấy đối với tôi rõ ràng là những lời trách móc.
Về đến nhà, hai chúng tôi vẫn không nói với nhau một câu. Tôi ngồi xuống ghế, rót nước uống, còn Chuỷ nằm vật trên võng. Một lúc sau, Chuỷ đứng dậy bước lại phía tôi, nhìn thẳng vào mắt tôi:
- Anh nói dối tôi. Anh nói với tôi y như cô y tá hôm nọ. Anh sợ tôi buồn chứ gì.
Tôi không dám nhìn vào đôi mắt đau khổ, trách móc của anh và càng bối rối. Anh thở dài:
- Anh muốn làm tôi yên tâm. Nhưng tôi… Mấy hôm nay không hiểu sao tôi lo quá. Linh tính như báo trước chuyện chẳng lành. Đêm qua tôi nằm mơ thấy nhà tôi chết. Tôi thì bế cháu bé mới đẻ đỏ hỏn trên tay…
Tôi nói một cách hết sức khó khăn:
- Không. Chị ấy đỡ nhiều rồi. Quả là chị ấy có bị ngất, nhưng bệnh viện đã hết lòng cứu chữa. Lúc tôi vào chị ấy đã tỉnh.
Chuỷ có vẻ không để ý đến những gì tôi nói. Anh chống một tay lên thái dương nhìn xa xăm:
- Nhà tôi hồi kháng chiến bị chúng nó đánh rồi sinh ra như vậy. Nhà tôi đã chịu bao nhiêu điều cay đắng…
Buổi chiều, nhà Chuỷ lại chật ních người, những bác thợ già da nâu khô, những người thợ trẻ và những cô gái đầy sức sống. Họ đem đến rất nhiều quà cho Làn: Sữa, đường, bánh ngọt, những quả cam trái mùa đắt tiền.
Một cô gái trẻ – cô con gái ông trưởng kíp – tự động bưng nồi rửa bát, nấu cơm hộ Chuỷ và đun một ấm chè tươi mang lên. Chúng tôi vừa uống nước vừa nói chuyện. Có thể nói cả phân xưởng lò nung rất quan tâm đến Chuỷ, đến Làn, người đàn bà đang nằm trong buồng đợi đẻ. Câu chuyện xoay quanh tình hình sức khoẻ của Làn và cái quá khứ đau khổ của chị.
Đêm hôm ấy tôi ngủ lại nhà Chuỷ. Chuỷ đã kể cho tôi rõ hơn về cuộc đời của vợ chồng anh.
Chuỷ và Làn đều làm công nhân xi măng từ những ngày còn rất nhỏ. Bố Chuỷ dắt Chuỷ vào đóng thùng (thời đó xi măng còn đóng bằng thùng gỗ). Hai bố con chỉ có một chiếc thẻ. Mỗi khi sếp Tây tới, Chuỷ lại phải chui vào một chiếc thùng mới đóng xong lẩn trốn.
Còn Làn theo mẹ vào làm ở nhà than. Hai người cứ lớn dần lên giữa xóm thợ bẩn thỉu và lam lũ này.
Năm 1944-1945, những năm cuối cùng của thế chiến thứ hai, chủ dãn thợ. Công nhân thất nghiệp. Giá gạo lên cao. Đói. Chuỷ rủ cha Làn đi lấy gạo trong kho của Nhật. Quần áo của họ đều may bằng bao tải, hai ống quần chít “gôn” chặt. Họ trà trộn trong đám phu mộ vào kho gạo, lấy dao nhọn, loại dao bản cong lòng máng, thọc vào bao tải, ấn lưỡi dao chếch xuống như người chọc tiết lợn. Bao thủng, gạo chẩy qua máng dao. Chuỷ và cha Làn (cùng nhiều người khác nữa) phanh áo cho gạo chẩy vào ngực. Khi áo đầy gạo thì thót bụng lại, gạo tuồn qua bụng xuống bắp chân… Rồi hai người trà trộn theo đám phu trở ra.
Hàng chục gia đình xóm Chiêu Thương sinh sống bằng cách ấy. Lần cuối cùng họ bị bọn Nhật phát giác, đuổi bắt. Tất cả đều thoát trừ có cha Làn. Một băng tiểu liên trúng giữa sọ ông cụ.
Suốt ngày hôm sau Chuỷ và Làn cứ lảng vảng ở cửa đồn Nhật để xin xác cha Làn. Bọn Nhật chở một cam nhông đầy xác người đi chôn ở An Dương. Không biết đồng bào ta bị chúng giết ở đâu mà lắm thế. Chuỷ và Làn cứ chạy theo xe xác. May mà xe chạy chậm. Chúng xếp mấy chục người chết trên xe. Đầu vào trong, chân thò ra ngoài. Mấy chục cái chân người, khi xe chạy cứ vẫy lên vẫy xuống, dập dờn, dập dờn trước mặt Làn và Chuỷ.
Chợt Làn vừa thở vừa gọi:
- Anh Chuỷ ơi. Chân thày em.
Chuỷ nhìn lên. Đúng là chân cha Làn rồi. Đôi bàn chân của cha Làn thì không lẫn vào đâu được. Hai bàn chân da đỏ, mọng và nhẵn bóng. Đấy là những vết sẹo khi ông cụ đội đá ở lò đứng, bị bỏng. Hai người vừa chạy vừa nhìn lên hai bàn chân đỏ bóng ve vẩy trên xe cam nhông thỉnh thoảng lại đập vào nhau rất mạnh mỗi khi cam nhông qua ổ gà. Xe dừng lại bên một cái hố rất lớn và sắp nghiêng đi, đổ tất cả mấy chục cái xác vào đấy. Làn và Chuỷ nói với thằng lính Nhật:
- Lạy các ông. Các ông cho chúng tôi xin người này.
Khi kéo xác ra, Làn và Chuỷ đều không nhận được người chết là ai nữa. Mặt mũi bị vỡ từng mảnh, nát bét, máu đọng đen kịt bám vào những đống óc trắng nhầy nhụa. Chỉ có hai bàn chân bóng nhẵn, hai bàn chân bị bỏng hồi làm ở lò đứng là vẫn như trước. Ít lâu sau mẹ Làn ốm chết.
Cách mạng rồi kháng chiến. Hai người cùng tham gia vào phong trào đấu tranh giành lại tự do của hàng nghìn công nhân xi măng đang cuồn cuộn dâng lên như một dòng thác lớn.
Làn bị chúng bắt trong một đêm rải truyền đơn kêu gọi bãi công. Kể ra đây làm gì những đòn tra thời trung cổ mà bọn Pháp vẫn dùng để hành hạ những người yêu nước. Thằng Tây đen giẫm đôi giầy to quá khổ lên ngang lưng Làn. Hai thằng Tây trắng thi nhau nhẩy trên vai Làn, vừa nhẩy vừa rít lên nhưng vẫn không moi được ở Làn một lời khai.
Sau một trận đòn dữ dội, chúng kéo xác Làn vất ra đường số 5 vì chúng tưởng Làn đã chết. Chị chỉ còn thoi thóp thở. Một bà già đi chợ sớm cõng Làn về nuôi.
Ở nhà mọi người đinh ninh Làn đã chết thì Làn trở về.
Từ bấy đến nay, Làn thay đổi nhiều lắm: Xanh xao, gầy yếu, lúc nào cũng mệt mỏi. Cái sức sống mơn mởn ở những cô gái hai mươi tuổi đã biến mất.
- Nhà tôi thường bị những cơn ngất bất ngờ. Có khi đang với chén nước trên bàn thì ngất. Có khi đang ngồi khâu. Một lần tôi về, thấy nhà tôi nằm sóng soài, một nửa người trên chõng, một nửa người dưới đất. Những lúc nhà tôi ngất đi như vậy, tôi đều thấy đầy đủ ngần ấy vết giầy đinh hiện lên trên người rõ mồn một.
Chuỷ chấm hết câu chuyện của vợ chồng anh bằng câu nói ấy. Anh thở dài. Những vết giầy đinh tím ngắt tôi vừa nom thấy ban chiều. Chiến tranh đã qua đi năm năm rồi, nhưng những vết giầy đinh của bọn lê dương tàn ác vẫn còn ám ảnh cuộc sống chúng ta hôm nay. Những vết giầy đinh. Những vết giầy đinh ghê tởm ma quái trên người chị Làn mà chiều nay tôi vừa thấy.
Đã ba lần Làn có chửa nhưng cả ba lần đều bị sẩy vì những cơn ngất bất thình lình, vì những vết giầy đinh bỗng từ một nơi chết chóc nào lại trở về, hiện ra trên người chị.
Xí nghiệp đã chuyển chị về bộ phận làm bao giấy, một công việc tương đối nhẹ nhàng. Các bác sĩ, y sĩ đã hết lòng chạy chữa mấy năm nay. Chị đã khoẻ hơn trước rất nhiều. Chỉ riêng chứng hay bị ngất là vẫn không khỏi.
Có một đứa con, đó là ao ước của hai vợ chồng. Nhưng lần nào cũng vậy, niềm ao ước ấy bị những cơn ngất bất thình lình làm cho tiêu tan. Làn bị ngã và thai sẩy. Hai vợ chồng nhìn nhau rầu rầu, không dám thổ lộ niềm khao khát chung của hai người. Làn sợ Chuỷ buồn. Chuỷ lo làn tủi.
Cho đến lần này, cái mầm sống trong bụng mẹ đã qua thời kỳ gay go nhất: Thời gian nó được ba tháng. Tháng thứ bẩy nó bị động mạnh vì lần ấy chị bị ngất khi đang phơi quần áo, ngã xoài xuống sân. Chị được đưa ngay vào bệnh viện.
Không phải chỉ những người thày thuốc săn sóc chị mà tất cả công nhân nhà máy. Người ta gửi đến đầy ắp những trứng chuối, cam, sữa…
Rồi tới ngày hôm qua…
…Suốt đêm chúng tôi không ngủ. Bầu trời hè cao và dịu lạ thường.
Chúng tôi bắc chõng ra sân. Chuỷ vẫn không sao dứt được suy nghĩ, lo lắng về Làn:
- Tôi chỉ lo cháu đẻ ra sẽ bị yếu, sài đẹn…
Tôi an ủi anh. Chao! Cái đêm mới dài làm sao. Tôi chỉ mong chóng sáng để đến ngay bệnh viện.
Sáng hôm sau Chuỷ đến phân xưởng làm. Phân xưởng đồng ý để anh nghỉ, nhưng anh nói: “Tôi nghỉ làm gì bây giờ? Vợ tôi còn trong bệnh viện. Nằm nhà một mình tôi phát điên lên mất.” Tôi lại đến khoa sản.
Hai người đang lẳng lặng khiêng một cái băng ca về phía cổng sau: Một sản phụ vừa chết. Tôi giật mình. Hay là Làn? Chị đã chết đêm qua, lúc chúng tôi ngồi ngắm công trường. Nhưng tôi thở phào. Chị y tá cho tôi biết đó là một phụ nữ ở Thuỷ Nguyên đẻ ngược, vì đưa đến bệnh viện quá muộn, cái thai đã chết trong bụng và mẹ cũng không còn sống nữa.
Tôi càng lo cho Làn và bước lại xem quyển sổ báo tin ở phòng thường trực. Một đêm qua có mười hai trẻ ra đời và mười hai người mẹ sinh con, nhưng trong số mười hai người ấy không có Làn.
- Chị công nhân xi măng hôm qua ra sao rồi hở chị?
Chị y tá, người tiêm và xoa bóp cho Làn hôm qua, nhìn tôi bằng con mắt rầu rầu:
- Chị ấy vẫn như thế. Tim thai vẫn đập. Chỉ cần chị ấy khoẻ lên một chút thôi. Nhưng đêm qua chị ấy lại bị ngất. Chúng tôi suốt đêm ở cạnh chị ấy. Chúng tôi cố cứu bằng được cả mẹ lẫn con. Chỉ còn từ giờ đến tối thôi chị ấy sẽ đẻ.
Còn từ giờ đến tối. Tôi và Chuỷ mong từng phút. Chỉ còn từ giờ đến tối. Cái bóng dáng ma quái của chiến tranh liệu sẽ biến mất hay một lần nữa lại thắng thế?
Chúng tôi đến bệnh viện từ chập tối. Mấy anh thợ lò, cô con gái ông trưởng kíp cũng theo đi. Chúng tôi cùng nóng nẩy bồn chồn. Một y sĩ mặc áo trắng từ nhà sau bước lên thang gác. Nhận ra chị trong buổi chiều cứu chữa Làn hôm qua, tôi gọi chị. Chị quay lại nhưng rồi chân cứ bước lên thang gác vội vã.
Chúng tôi nhìn lên cầu thang quanh co thăm thẳm, im lặng không một tiếng kêu rên. Trên ấy những người thầy thuốc đang cùng với Làn đem hết sức để chiến thắng thần chết. Làn đang đau đớn một mình chiến đấu chống lại bệnh tật. Chúng tôi sẽ làm mọi việc để có thể góp một phần rất nhỏ, cùng với Làn vượt qua bước gian lao này, nhưng hoàn toàn bất lực, vẫn phải ngồi ở đây, đau khổ hiểu rằng mình là người ngoài cuộc.
Chừng nửa giờ sau, một cô y tá lạ mặt bước xuống, nét mặt mệt mỏi nhưng sung sướng. Chị cầm quyển sổ báo tin, chấm mực viết. Chúng tôi hồi hộp nhìn theo tay chị: “Trịnh Thị Làn, công nhân bao giấy xi măng. Chỗ ở: Xóm Chiêu Thương. Con giai. Nặng ba cân mốt.” Chúng tôi reo lên ôm lấy Chuỷ. Chuỷ vui mừng đến chẩy nước mắt. Cô y tá mủm mỉm cười:
- Anh nào là bố?
Rồi nhìn Chuỷ:
- Anh phải không? Ăn mừng đi thôi!
Tôi như đã trông thấy một chú bé quấn kín trong lượt tã trắng, mắt nhắm nghiền, đang khóc, đầu ngọ nguậy đòi bú. Còn Làn nằm nghiêng vạch vú cho con bú, cười sung sướng dịu dàng.
*
* *
Chúng tôi vẫn đi thong thả dưới rặng phi lao. Thằng bé nặng đáo để. Ba chúng tôi thi nhau bế. Làn khoe:
- Hôm nọ nhà máy tổ chức chiếu bóng, chúng em bế cháu đi. Cháu đã biết xem rồi đấy.
- Anh chị có hay xem chiếu bóng không?
- Từ hôm đẻ cháu đến giờ chúng tôi mới đi mỗi lần. Bận quá anh ạ. Một tối họp. Hai tối văn hoá, còn các tối khác thì giặt giũ, trông cháu.
Làn tiếp lời chồng:
- Đi xem ở rạp “các ông ấy” không cho trẻ con vào. Cứ chồng đi thì vợ ở nhà, vợ đi thì chồng ở nhà.
Chuỷ cười:
- Mà tính tôi thế này anh ạ: Đi xem một mình tôi có muốn đi đâu.
Chiều hè, trời đẹp lạ thường. Vầng trăng mồng mười sớm hiện trên bầu trời xanh cao như một vẩy vàng. Một gia đình khiêng chõng ra ngồi dưới hàng cây. Bên lề đường mấy người ngồi ăn kem. Lòng tôi dào dạt niềm vui. Đã qua rồi những ngày đau khổ xóm Chiêu Thương. Đã vĩnh viễn biến mất những vết giầy đinh trên người Làn. Tôi giữ mãi trong lòng hình ảnh Chuỷ đi chơi với vợ trở về nhà. Hình ảnh cháu Dân ngồi nghịch chiếc tầu bay bằng sắt tây. Và Làn nhìn con trìu mến. Có khuôn mặt nào đẹp và đáng kính trọng bằng khuôn mặt người mẹ đang nhìn đứa con chơi.
“Anh nom nhà tôi khác trước nhiều đấy chứ? Béo, khoẻ ra nhiều anh ạ. Đặc biệt nhà tôi từ khi sinh cháu đến giờ không bị ngất lần nào nữa. Những vết giầy đinh biến mất hẳn. Ông bác sĩ ông ấy bảo: “Đấy là sự chuyển hoá trong cơ thể…”
Tôi tin lời ông bác sĩ nào đó đó nói với Chủy, nhưng tôi nghĩ đó còn là vấn đề khác nữa. Đó chính là sự sống đã thắng cõi chết. Cuộc sống mới đủ sức xoá đi những đau khổ cũ. Cuộc sống mới tuy còn cả lo âu và những khó khăn, nhưng có rất nhiều niềm vui lớn.
28 – 3 – 1963
Hắn đọc lại một lần nữa những câu cuối cùng trong truyện ngắn “Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương” của hắn và ngồi rất lâu trong im lặng.
Truyện viết lấy ý từ một cô gái Lâm Động, bí thư chi đoàn khi hắn từ báo T về Lâm Động viết bài cho số báo xuân. Cái chi tiết những vết giày đinh tuồng như bịa đặt, nhưng lại là sự thật với cô bí thư chi đoàn, cô gái cùng quê, bạn hắn. Thời ấy cứ cùng lứa tuổi cùng chí hướng gặp nhau là bè bạn…
Hắn nhìn lại dòng ngày tháng hắn đã ghi khi hoàn thành truyện ngắn. Năm tháng ấy chẳng gợi một ý niệm gì. Một ngày nắng hay một ngày mưa. Lúc viết xong là chiều, sáng hay đêm khuya. Chẳng làm sao nhớ được.
Rồi hắn gấp mấy tờ giấy đánh máy lại, cho vào túi ni-lông đựng thư từ. Đó là những trang bản thảo của hắn còn giữ lại được trong số trên một ngàn trang đã bị tịch thu. Nhờ Phượng. Phượng đánh máy thêm một bản mà không ngờ đó là bản duy nhất còn lại đối với chính người đã viết ra nó.
Hắn đọc Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương lần này là lần thứ ba. Ba lần đọc. Mỗi lần một ý nghĩ khác nhau. Đã đành “văn mình, vợ người”, nhưng hắn đọc lại không phẫi để thưởng thức, nhấm nháp văn chương của hắn. Hắn đọc để trở về quá khứ. Đời hắn bây giờ chỉ còn quá khứ. Truyện ngắn ấy như hắn nghĩ, nói được hắn. (Viết bao giờ cũng là sự tự thể hiện mình, dù viết về ai, về điều gì. Hắn lúc nào cũng tin như vậy). Nó nói được khát vọng của hắn, của mọi người về một cuộc sống tốt đẹp hơn, niềm tin vào cuộc sống mới. Khi hỏi cung, các ông công an có vặn vẹo hắn về quan điểm, lập trường, nhìn đời đen tối, kêu ca, bất mãn… hắn đã dẫn chứng phản bác lại bằng những trang viết của hắn mà các ông ấy đã tịch thu, trong đó có Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương. (Hắn rất muốn nói thẳng với các ông ấy rằng, hắn có quyền bất mãn với những cái xấu và sự bất mãn đó là tích cực, là cách mạng, nhưng không dám. Thôi, đừng khiêu khích các ông ấy làm gì).
“Cuộc sống mới tuy còn cả lo âu và những khó khăn, nhưng có rất nhiều niềm vui lớn”. Ngày xưa hắn thành thật tin như vậy. Bây giờ đọc lại hắn thấy mình quá ngây thơ. Ngây thơ và ngu ngốc nữa. Những canh gà báo trượt rạng đông.(1) Nỗi đau còn quá nhiều. Nỗi đau còn quá lớn. Nó chỉ thay đổi vẻ mặt, thay đổi y phục mà thôi. Nhiều người đã nhận ra điều ấy, trong đó có hắn. Nhưng còn rất nhiều người chưa nhìn thấy. Lại có vấn đề “đôi mắt” (2) .
“Đôi mắt ngày ấy còn là đôi mắt trẻ thơ mà đã bị qui là phản động rồi. Và đó chính là cái mày gọi là cuộc sống mới”. Hắn chua chát nghĩ. Hắn lẩm bẩm rằng chính bọn hắn phải chịu trách nhiệm về những gì đang xảy ra. Hắn
(1) Thơ Trần Dần
(2) Tên một tác phẩm của Nam Cao
cùng bao người đã thành thật ca ngợi cách mạng. Đẩy lên thành sự tô hồng. Rồi đẩy quá nhanh tốc độ của sự tô hồng mà nghĩ rằng mình chỉ nói sự thật hoặc báo trước sự thật. Để sau này nhìn ra thì không hãm được nữa. Tốc độ ấy cuốn theo cả những người đã tạo ra nó. Bọn hắn vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân. Và hắn lại thấy đổ vỡ, trống rỗng. Một lỗ sâu hoác, không đáy. Cảm giác trống rỗng của thất vọng, của niềm tin sụp đổ. Thà cứ được là con chiên loá mắt trước Chúa, trước Nước Thiên Đàng, còn hơn bỗng nhiên chẳng thấy ảo ảnh đâu mà chỉ có thực tế trần trụi. Và hắn bỗng nhớ tới Dự. Hẳn Dự cũng đã trải qua những cảm giác ấy. Cho dù có đơn giản hơn, nhưng vẫn là những cảm giác ấy.
Đó là những gì hắn nghĩ khi đọc lại truyện hắn viết lần thứ nhất.
Lần thứ hai hắn đọc để rồi đem đốt đi. Sau khi xuống xí nghiệp đánh cá trở về, hắn ra phòng lao động gặp ông Thưởng, hỏi ông về cái giấy giới thiệu đi làm. Ông Thưởng nói như người có lỗi:
- Thằng Khuổng hiểm quá. Nó rất cáo. Nó không dám đặt vấn đề với tôi, mà nó nói với tiểu khu. Chúng tôi không thể làm được hồ sơ cho anh. Đó là nguyên tắc.
Rồi ông tiếp:
- Tôi cũng đã xuống tiểu khu. Đúng là thằng Khuổng đã chỉ thị cho họ như vậy, nhân danh khu uỷ (1). Bậy bạ thế chứ. Tôi cũng ở trong khu uỷ . Khu uỷ nào có nghị quyết như vậy.
Hắn cũng đã làm đơn lên tiểu khu, xin được đi làm. Ông phụ trách tiểu khu nhìn hắn vừa như ái ngại, vừa như khinh bỉ:
- Hiện nay chưa có việc gì cho anh đi làm đâu.
Hắn nói rõ là có nơi nhận hắn. Ông tiểu khu như đã biết mọi chuyện:
- Đâu thế mà được. Cơ quan, xí nghiệp nào cần người phải có chỉ tiêu về phòng lao động. Phòng lao động phân bổ cho các tiểu khu. Trên cơ sở ấy tiểu khu mới tuyển. Anh hiểu không? Không thể làm sai nguyên tắc được.
Hắn lại xuống xí nghiệp, chầu chực gặp ông trưởng phòng tổ chức. Ông trưởng phòng tổ chức khẳng định một cách rất vô tư rằng không có giấy của phòng lao động thì không thể tiếp nhận hắn dù có chỉ thị trực tiếp của Tổng cục trưởng.
(1) Khu uỷ tương đương quận uỷ hiện nay..
- Với lại tôi cũng không giấu anh làm gì. Bên an ninh họ can thiệp vào chuyện của anh dữ lắm. Chưa đâu vào đâu, họ đã xuống đây hỏi han, dò xét và nói dứt khoát anh chỉ được đi lao động.
Hắn chân tình nói với ông Thưởng:
- Tôi biết anh đối với tôi rất tốt, nhưng việc này ngoài ý muốn của anh. Tôi chẳng bao giờ quên được tình cảm của anh dành cho tôi.
Hắn hoàn toàn tuyệt vọng.
Nguyền rủa cuộc đời, nguyền rủa số phận, nguyền rủa những người rượt theo đánh hắn khi hắn đã ngã gục, hắn quyết làm lại từ đầu. Hắn phải quên hắn đi. Phải chính mình cũng không biết mình là ai như già Đô đã làm. Cài trái cửa, hắn lấy bộ quần áo tù ra ngắm nghía, mặc vào người và đứng trước gương. Tấm gương tây vuông vắn mà thằng Hiệp đánh vỡ hồi nó lên ba, hắn giữ lại mảnh to nhất, vẫn dựng trên bệ lò sưởi. Trong mảnh gương vỡ, một anh tù CR 880 viết bằng sơn đỏ trên ngực. Chiếc quần dải rút xám, số đỏ ngang đùi CR 880. Đây mới thật là hắn. Là cái cuộc đời dành cho hắn. Là cái đã tồn tại, đang tồn tại và sẽ tồn tại cùng với hắn. Thành thật thú hết tội lỗi còn giấu giếm hoặc chưa nói hết. Thật thà tố cáo tội lỗi của đồng phạm và bọn phản cách mạng mà mình biết dù chúng đã bị bắt vào trại hay còn ở ngoài xã hội…
Nội quy đấy. Nào. Thử xem còn thuộc nội qui không. Hắn lẩm nhẩm trong óc và lẩm nhẩm thành lời lúc nào chính hắn cũng không biết.
Điều 8. Không được trao đổi tội lỗi của mình với người cùng giam. Không được trao đổi khi đi khai cung về hoặc nói những điều đã khai cho người khác biết.
Điều 9. Cấm mang vào trại những loại kim khí, dao, que sắt, vật nhọn sắc, gạch đá, dây thừng, thuốc nổ, dây cháy chậm, mìn, kíp mìn, các loại chất độc nước hay bột, quần áo bộ đội, cảnh sát, rượu, thuốc phiện. Không mang vào buồng giam những loại giấy bút, sách vở, diêm, bật lửa, dao cạo râu nếu không được phép của ban giám thị.
Điều 10. Không được lén lút mang giấy thông hành, chứng minh thư, các loại giấy chứng nhận khác, tiền nong vàng bạc vào trại. Ai có tiền, vàng bạc phải ghi lưu ký, lấy biên lai. Nêú có thể thì cho gửi về gia đình.
Điều 11. Không được tự ý đổi chỗ nằm và đi quá phạm vi đường cấm qui định ở trong trại. Không được sang khu vực khác, buồng khác. Không được đứng hát, nói chuyện, gọi tên người khác cùng giam ở khu vực khác trong trại. Không được tự ý mở cửa sổ con ở buồng giam riêng (xà lim).
Điều 12. Không được dùng bất cứ hình thức gì để thông cung liên lạc giữa người nọ với người kia ở trong và ngoài trại.
Điều 13. Không được chuyển thư từ đồ vật cho bất cứ ai…
Hoá ra hắn vẫn nhớ rất rõ từng điều trong bản nội qui. Thì đã bao đêm mất ngủ, hắn cứ đứng ở buồng giam, trước cái bể đựng nước uống, cạnh chỗ nhóm trung tâm nằm, nơi sạch nhất, xa nhà mét nhất, thoáng đãng nhất, học 37 điều nội qui ghi kín một bức tường. Không phải một mình hắn. Nhiều người nữa. Đứng im lặng trong đêm khuya dưới ánh điện vàng vọt lầm rầm như người cầu nguyện. Đứng im lặng ở lối đi giữa hai sàn gỗ, hai bên là hai dãy màn thấp sít nhau. Lúc thì tất cả buồng như thiếp đi. Lúc rộ lên những tiếng mê sảng: “Khéo ngã! Khéo ngã! Con!”. “Ối giời ơi! Lạy các ông. Đau quá! Ự. Ự”. “Mẹ ơi! Con ăn nhé!”. Lạ nhất là mọi người cùng thi nhau nói mê một lúc. Rồi những tiếng lầu bầu, tiếng nghiến răng, tiếng thở dài, chóp chép mồm khi trở mình. Và lại im bặt cùng một lúc.
Những khi tù vào nhiều (thường là trước Tết) phải nằm ngủ dưới nền xi-măng ẩm ướt gầm sàn, chân thò ra cả chỗ người đứng học nội quy, nơi ấy có một rãnh nước chạy dọc buồng giam.
Chỗ trước bể nước ấy lúc nào cũng có nhiều người đứng. Đứng một lúc tê chân lại về chỗ, chui vào màn. Nằm ê ẩm lại ra đấy đứng. Đứng đó khi đã có kẻng cấm là phạm nội quy. Nhưng đứng đó học nội quy thì được, thì không phải là vi phạm nội quy. Và dù bất kỳ lúc nào dậy ra đấy lẩm nhẩm “sôi kinh nấu sử” cũng thấy hai anh tù trực ca ngồi giữa buồng giam cạnh cái sọt đựng điếu cày, gục đầu xuống gối im lặng.
Hắn quên nhiều thứ. Trí óc hắn mụ mị, nhưng những điều trong bản nội quy hắn vẫn nhớ rành rành vì nó nhập tâm rồi! Hắn còn nhớ những điều ấy được viết như thế nào trên tường, đến chữ nào thì xuống dòng, chữ nào đã tróc sơn. Hệt như hắn vẫn nhớ cả tranh vẽ minh hoạ đi kèm theo những bài học trong các sách lớp Đồng Ấu, lớp Dự Bị khi hắn mới lên bảy, lên tám đi học ở trường làng và giờ đây vẫn có thể đọc thông một mạch: “Năm nay tôi lên bảy. Tôi đã lớn. Tôi không chơi đùa lêu lổng như những năm còn bé…” “Thầy bảo anh Xuân đọc. Anh đứng dậy, hai tay cầm quyển sách…” Hay “Nhà ga. Nhà ga là nơi xe lửa đậu để cho khách lên xuống. Ga nào cũng có chỗ bán vé, chỗ cân hàng…”
Hắn phấn khởi vì trí nhớ hắn vẫn khá, dù chỉ khá ở mặt nhớ nội quy nhà tù. Và hắn lại tìm cách thử trí nhớ một lần nữa. Hắn tự bảo: Không đọc thứ tự. Đọc thứ tự thì ai chả thuộc. Đọc ngay điều 25! Cấm ăn những thức ăn thiu, sống, rau sống quả xanh và các thứ mà Ban giám thị cấm. Đúng! Điều 18! Cấm không được tự ý sửa chữa quần áo của trại phát hoặc cho mượn. Đúng rồi. Nhân đôi lên xem nào! 18 nhân 2 là 36. Điều 36! Bị can và phạm nhân nào vi phạm nội qui này tuỳ theo mức độ nặng nhẹ mà xử lý theo các hình thức sau:
- Cảnh cáo ghi hồ sơ.
- Đình chỉ viết thư, nhận quà có thời hạn.
- Phạt giam buồng riêng. Cùm một chân từ 1 đến 7 ngày.
- Truy tố trước pháp luật.
Đọc luôn điều 37 đi. Điều 37. Điều cuối cùng. Chính dòng này chữ M hoa ở đầu câu bị tróc sơn đây. Mỗi bị can và phạm nhân được vào trại trong vòng hai ngày phải học tập nội quy này để nghiêm chỉnh chấp hành, tuân theo.
Rõ ràng thừa chữ được. Được bị bắt. Được vào trại giam. Được đóng thuế. Được đi dân công. Nhưng đứng ở góc độ nào mà phân tích thì chữ được dùng đúng, chứ không sai đâu, không thừa đâu. Được vào trại giam nghĩa là được cứu vớt, được ngăn chặn. Để khỏi mắc những tội to hơn, khỏi phải tù lâu hơn. Đó là vì lợi ích chính mình. Được đóng thuế xây dựng đất nước. Đất nước của ai? Của mình. Đóng thuế là xây dựng cuộc sống cho chính mình. Đây là vấn đề chỗ đứng. Là lập trường. Có lập trường đúng mới phân biệt được hiện tượng với bản chất. Cùng là hiện tượng đóng thuế nhưng khác nhau về bản chất. Cùng là việc đi phu, nhưng với ta là nghĩa vụ công dân. Cùng là hiện tượng đi tù nhưng khác nhau về bản chất. Mình đi tù cho chính mình. Vì tương lai của mình. Mà cũng không phải là đi tù. Đấy là đi cải tạo. Chính xác lắm. Không cãi vào đâu được. Ở nước ta ai cũng là nhà ngôn ngữ học.
Tự tra khảo mình về bản nội quy, lan man sang chuyện chữ nghĩa, hắn lại lấy thư ra đọc. Thư con Nguyệt năm nó lên 6 tuổi. Thư đầu tiên của Ngọc gửi vào xà lim 76 báo tin Ngọc mang bầu thằng Dương. Thư ông Chân gửi vào trại cho hắn. Và đọc lại Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương một lần nữa. Rồi đốt. Phải chặt bằng được quãng đời trước quăng đi. Quên đi. Đừng luyến tiếc làm gì. Hắn đưa xếp giấy đánh máy bản thảo vào gần ngọn đèn không có thông phong. Tay hắn run lẩy bẩy. Một góc giấy bắt lửa. Hắn nhìn ngọn lửa vàng đang liếm vào góc giấy mà thấy người bỏng rát lên như chính hắn đang bị đốt cháy. Mồ hôi đầm đìa, hắn vội vàng lấy cả bàn tay ấp lên lửa. Hắn gục đầu im lặng.
Hôm đó nhà vắng. Ngọc đi làm. Lũ trẻ đi học. Bé Dương về quê với ông bà từ tuần trước. Hắn xem lại những trang bản thảo. Ngọn lửa mới bắt vào phần lề. Cũng có trang mất ít chữ.
Hắn hiểu rằng hắn vẫn cứ là hắn. Chẳng thể nào khác được. Chẳng thể nào đốt cháy quá khứ thành tro. Chẳng thể nào thay hết máu trong người, thay cả tim, cả óc. Không thể đầu hàng. Hắn bỗng nhớ đến già Đô và nghĩ: Không biết già có đầu hàng không? Hay chỉ thua thôi. Đi trên đường phố hắn để ý tìm bóng dáng quen thuộc của già, nhưng không thấy. Hắn đau xót nghĩ: Có thể già đã chết rồi. Đám ma già có những ai? Có đông bằng đám ma Xìn Cắm, đám ma Ôtenlô không?
Hắn đang định bàn với Ngọc, bán mấy cân mì lấy tiền đi Hà Nội gặp ông Hoàng, thì Bình tới. Bình bảo Bình nhận cho hắn một suất hợp đồng với nhà xuất bản về tập sách những điển hình tiên tiến, mà trong đó không thể thiếu được người gác đèn biển. Hắn viết cái bút ký về người gác đèn. Hắn đọc Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương một lần nữa để tìm lại cái hơi văn đã quên đi.
“Kỷ niệm về biển, kỷ niệm về người”. Anh Lê. Bình xuýt xoa với cái tít. “Khá quá. Mày vẫn là thằng đặt tít vô địch”. Không phải ngẫu nhiên có cái tên ấy đâu Bình ơi. Biển chỉ còn là kỷ niệm. Người cũng chỉ còn là kỷ niệm. Kỷ niệm xa vời và đã chết hẳn rồi. Hắn viết. Say mê. Dồn nén. Không giống cái truyện ký trước cũng viết về người gác đèn, nặng về thuật thành tích, đây là những khao khát khi còn đang trong lò ngục luyện thèm một ngọn gió mát rượi hơi nước từ chân trời thổi đến. Là hôm đi lấy than trong rừng ở trại QN, nhìn thấy hai cô gái Mán váy áo hoa văn sặc sỡ, vòng bạc sáng loá, lông mày cạo nhẵn, nước da vàng vọt, bỗng nhiên thấy xao xuyến, hiểu rằng một nửa thế giới là phái đẹp và mình đã đánh mất cuộc đời. Là hôm lấy phân xanh ở VQ, tự nhiên nghĩ tới con cá mòi khô và ao ước nhặt được nó trên đường.
Bài viết có con chim hải âu bị chém cánh bay đến thả mình cạnh nhà đèn. Anh gác đèn nhận ra nó giữa hàng trăm nghìn con hải âu khác. Có nỗi nhớ cồn cào một bàn tay bật công-tắc điện những lúc nhá nhem để căn buồng sáng bừng lên… Hắn viết và biết rằng đây là lần cuối cùng hắn còn viết được, viết hay. Hắn như bị hút vào trang giấy.
Và cũng trong một đêm khuya ngồi viết, hắn bỗng cảm thấy Ngọc đứng sau lưng. Hắn ngửa người về phía sau, chạm đầu vào ngực nàng. Nàng ôm lấy đầu hắn. Hắn nói như người bị bắt quả tang đang làm một việc xấu xa:
- Anh chỉ viết lần này nữa thôi.
Ngọc nói, thương xót:
- Không hay gì cái nghề này đâu. Nó đã làm chúng ta khổ cả đời rồi.
Hắn viết rất nhanh. Chưa đầy một tuần lễ. Vừa nháp vừa chép lại. Bình kêu lên:
- Trong sáng quá. Tao không ngờ mày vẫn trong sáng như vậy.
Bình ơi! Lòng chúng ta có bao giờ không trong sáng. Có bao giờ chúng ta không yêu mến con người. Có bao giờ chúng ta căm ghét cuộc đời này. Có bao giờ chúng ta thù ghét ca dao. Bình nhìn tên tác giả: Anh Lê. Anh bảo:
- Đến một lúc nào đó phải công bố đây là sáng tác của mày. Phải trả cho Xêda những cái gì của Xêda.
Có biết bao Xêda trên cuộc đời này. Hắn phải viết văn chui, đội cái tên phải đổi của Bình. Bình phải đổi tên. Anh Lê. Và Lê Bàn thì đang cố làm cho tên mình xuất hiện ở mọi nơi để nó trở thành quen thuộc. Báo tường ở tiểu khu. Vài dòng “Lượm lặt gần xa” đăng ở góc trang về những ai béo nhất thế giới, ai nhổ nước bọt xa nhất thế giới. Bình được nói rõ: Vẫn được in nhưng phải đổi tên. Còn Bàn thì không ai nói gì. Người ta chỉ không in của anh thôi. Tức là một án treo lơ lửng. Án treo có cái nguy hiểm là người ta lảng tránh anh như ngày nay người ta xa lánh người bị bệnh AIDS nhưng cũng có cái lợi là không chính thức tuyên án. Anh tận dụng điều này. “Nụ cười”, “Lựợm lặt gần xa”, ý kiến bạn đọc yêu cầu không vứt chuột chết ra đường. Ký Lê Bàn. Tiến lên viết những bài nếp sống văn hoá mới trên đài phát thanh. Cái loa Ngã Bảy thỉnh thoảng lại vang lên những bài của Lê Bàn dạy mọi người cách chào hỏi, cách cảm ơn, cách xin lửa hút thuốc lá, cách vào bệnh viện thăm bệnh nhân. Dù đang khốn nạn nhưng vì cái tính hài hước chưa chết hẳn, hắn bảo Ngọc và lũ trẻ:
- Im. Nghe bác Lê Bàn dạy mọi người cách hỏi thăm đường…
Chương trình “Phục hồi nhân phẩm”của Lê Bàn còn kéo dài kiên trì, dai dẳng. Phải nói Lê Bàn có một khả năng vô tận về mặt này. Tiến lên một bước cao hơn, anh viết bài dự thi do Mặt trận Tổ quốc tổ chức. Giữa những bài viết của các vị hoà thượng, linh mục, các nhân sĩ, văn chương anh cứ lấp lánh lên. Anh trúng giải và so với các vị cai quản các xứ đạo các thượng thư triều Nguyễn, anh còn là con nít. Anh ăn thêm một giải nữa, giải dành cho những người viết văn trẻ vì anh chưa đến sáu mươi hai. Trong thời gian ấy anh vẫn viết chui, đứng tên những người mới viết. Giao dịch với nhà xuất bản là họ, lĩnh nhuận bút là họ, anh được một phần họ đưa cho. Đã có người nhờ anh mà trở thành tác giả quen thuộc, những uỷ viên chấp hành chi hội văn nghệ địa phương. Làm thuê cho những tác giả mới, anh có giọng văn của người mới viết, anh biết phải viết như thế nào trong một đoạn để nhà xuất bản có thể góp ý yêu cầu sửa chữa.
Hẳn là có nhiều Xêda. Những gì phải trả cho Xêda hẳn là không ít. Nhưng đến bao giờ điều ấy được thực hiện? Nó quá xa vời, nó huyền viễn theo cách nói của bố.
Bình đánh giá cao sáng tác mới của hắn, nhưng hắn lại coi là một thứ tầm phào. Ai cũng viết được cái hắn vừa viết xong. Hắn vẫn có tật ấy. Suy nghĩ về những điều đã viết và thể hiện nó trên giấy giống như một trò thi đấu thể thao. Thích thú. Say sưa. Và như mê mụ đi. Nhưng tới khi viết xong thì chán. (Khi in xong lại càng chán nữa). Chán mình vì mình chỉ làm được có vậy. Thấy rõ khả năng hạn chế của mình. (Rồi đi tuyên bố sẽ bẻ bút, không viết nữa để bị kết luận là bất mãn và biến thành tội phạm).
Đưa bản thảo cho Bình, hắn coi như việc ấy đã kết thúc. Giờ đây có mong là mong sách in ra để được ít đồng nhuận bút. Bài này nhà xuất bản có tính mạt hạng cũng phải trên trăm đồng. Ý nghĩ ấy động viên hắn nhiều hơn.