Cù An Hưng (1940, Nam Định - 3/8/2023, TP.HCM) là thầy dạy toán nổi tiếng ở Sài Gòn từ trước 1975. Ở tuổi ngoài 20, ông đã được Ủy ban tu thư của Bộ Quốc gia Giáo dục Việt Nam Cộng hòa mời soạn danh từ toán học. Ông là thầy của nhiều thế hệ học trò định danh được với toán học.

Với giới làm thơ, ông là tín đồ của thơ, say sưa dịch thơ. Và dịch rất hay. Ông có thể dịch thơ từ tiếng Pháp, tiếng Anh và cả chữ Hán, có thể tra cứu được chữ Nôm. Ngoài dịch thơ Đường, thơ phương Tây, ông còn dành nhiều công phu dịch lại Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn ra lục bát.

Ngoài dịch thơ hàng trăm bài thơ, Cù An Hưng còn dịch nhiều tiểu luận, lý thuyết về thơ và thi pháp thơ.

Xin giới thiệu một số bản dịch thơ của ông.

Lý Đợi

Robert Duncan

 

THƠ, MỘT ĐIỀU TỰ NHIÊN

 

         Cả thói xấu lẫn đức hạnh đều không

giúp thơ thành công. “Chúng xuất hiện

         và chết

như chúng hành xử mỗi năm

         trên đá.”

 

         Bài thơ

nuôi dưỡng từ ý tưởng từ cảm xúc từ xung lực

         để tự sản sinh,

một thúc bách tinh thần lúc vội vượt những thang tăm tối.

 

Cái đẹp này là sự kiên-trì-bên-trong

 

         hướng nguồn

gắng cự (bên trong) sự cuộn chảy của sông,

         một tiếng gọi chúng ta nghe và đáp

trong sự trì chậm của thế giới

         những tiếng gầm ban sơ

từ đó có thể trồi lên thế giới non trẻ nhất,

 

cá hồi không ở trong giếng nơi

 

         trái phỉ rơi,

cá hồi ở thác vùng quẫy ấp úng

         mù quáng tạo nó.

 

Đây, bức hình duy nhất thích hợp cho tâm hồn.

 

Một thứ phù trợ: một con nai trong tranh Stubbs,*

nơi những cái gạc kềnh càng năm trước

         nằm trên đất.

Bài thơ diện-mạo-nai tuyệt vọng mang

         những búp gạc mới,

         cùng một thứ.

 

“nặng nề một chút, trù tính một chút”,

 

cái đẹp đáng kể nhất của hắn

         toàn nai.

 

 

(Nguồn: "Poetry, A Natural Thing". Trong Robert Duncan, “Selected Poems”, New Directions Publishing Corporation, 1997).

----------------------

* George Stubbs (1724-1806): một hoạ sĩ Anh, vẽ thú vật.

 

 

 

Pablo Neruda

AMOR AMERICA

 

Trước tóc giả và áo đuôi én

đã có sông, những dòng sông huyết mạch;

đã có những dãy núi lởm chởm uốn mình

nơi kên kên và tuyết dường bất biến;

đã có cái ẩm và sự tăng trưởng dầy đặc, có sấm sét

tuy không tên và những cánh đồng hoang.

 

Con người là bụi, cái bình đất, một mi mắt

rung rung bằng bùn, khuôn đất sét -

hắn là cái ấm Carib, đá Chibcha,

cái tách đế quốc hay cát Arauco.

Hắn dịu dàng và khát máu nhưng

trên đuôi võ khí hắn - bằng đá lửa ẩm nhờn -

đã có ghi

những chữ ban đầu của địa cầu.

                  Về sau không một ai

có thể nhớ: gió đã quên chúng,

ngôn ngữ nước đã bị chôn,

chìa khóa đã thất lạc

hoặc chìm trong máu trong im lặng.

 

Này các anh em vùng đồng cỏ, đời sống

không mất đi. Những tợ bông hồng dại

một giọt đỏ rơi nơi tăng trưởng đặc dầy

và một cái đèn đất bị dập tắt.

 

Tôi ở đây để kể lại.

Từ sự yên bình của trâu

tới những vùng cát biển bị chà đạp

nơi tận cùng của đất

trong sự tích-tụ-phun của ánh sáng Nam cực,

và qua những hầm dốc hiểm của

sự thanh bình trong bóng râm xứ Venezuela

tôi tìm cho cha, cha ơi,

người chiến binh kim loại đồng và bóng tối,

hoặc tìm cha, cây hôn phối, tóc bất khuất,

mẹ cá sấu, bồ câu kim loại.

Tôi, người Inca đất bùn,

chạm tay vào đá và nói:

 

Nay ai

đợi tôi? Và tôi nắm chặt

một nhúm đá lửa rỗng.

Tôi bước đi giữa hoa Zapotec,

Và ánh sáng êm dịu như nai,

Và hình dạng là một mi mắt xanh.

 

Đất tôi không tên, không America,

nhị hoa ngay điểm phân mùa, cái lao tím,

hương vị em từ cội-rễ-tôi lên mắt kiếng

tới môi tới lời mong manh nhất

tuy chưa sanh trong miệng tôi.

 

 

 

KHÔNG VÌ NGOẠI TRỪ CÁI CHẾT

 

Có những nghĩa địa cô đơn,

những mộ đầy xương không tiếng động,

con tim qua một đường hầm,

đen tối, đen tối, đen tối,

như chiếc tàu đắm chúng ta chết bên trong,

như chết đuối nơi tim,

như rơi từ da vào tâm hồn.

 

Có những xác người,

có bàn chân của phiến đá ẩm lạnh,

có cái chết trong xương

như âm thanh tinh thuần,

như tiếng sủa không chó,

trồi lên từ chuông đâu đó từ mộ đâu đó,

lớn dần trong độ ẩm như khóc như mưa.

 

Một mình, đôi lúc tôi thấy

những quan tài dưới buồm đè cái neo,

với linh hồn vàng vọt, với phụ nữ trong sự căng thẳng,

với thợ làm bánh mì trắng như thiên thần,

với thiếu nữ trầm ngâm kết hôn cùng gã công chứng tòa án,

quan tài leo trên sông-thẳng-đứng của người chết,

con sông dâu tằm,

phía trên, buồm căng vì âm thanh cái chết,

căng vì âm lặng của cái chết.

 

Với những gì quyết liệt và rõ ràng, cái chết đến

như chiếc giày không bàn chân như lễ phục không người,

nó đến gõ với nhẫn không đá không ngón tay,

nó đến hét không miệng không lưỡi không cổ họng.

Nhưng bước chân nó leng keng,

quần áo nó sột soạt, lặng lẽ, như cây.

 

Tôi không biết, riêng hiểu ít tôi khó thấy, nhưng

nghĩ nó hát bài ca màu hoa violet ẩm nhờn,

với khuôn mặt màu lục

với cái nhìn đăm đăm màu lục,

với độ ẩm của lá cây violet vươn đâm

và màu uy nghi của mùa đông chán ngấy.

 

Cái chết cũng qua thế giới trong vai chú rể,

liếm sàn nền trông chờ các linh hồn,

nó ở trong chú rể,

là lưỡi cái chết trông chờ người chết,

kim cái chết trông chờ chỉ xuyên.

 

Cái chết ở trong giường cũi của trẻ thơ

trên nệm nhàu, trong màu đen.

nó sống dang rộng tay và đập bất thần,

một tiếng động tối tăm, lớp vải căng phồng,

và có những giường trong chuyến đi tới một bến

nơi, trong lễ phục đô đốc, nó sẵn chờ.

 

Cù An Hưng dịch

(Nguồn: Tuyển tập “The Poetry of Our World: An International Anthology of Contemporary Poetry”, do Jeffery Paine chủ biên, HarperCollins, 2000)

 

 

Bei Dao (Bắc Đảo)

MỘT NGÀY

 

Giấu kỹ những bí mật của anh trong hộc

Để lại những ghi chú bên lề cuốn sách anh ưa đọc

Bỏ thư trong hòm thư và im lặng đứng một lúc

Đánh giá khách bộ hành trong gió, không chút hoài nghi

Dán mắt vào cửa kiếng tiệm buôn rực ánh đèn

Nhét đồng xu vào hộp điện thoại

Xin người câu cá dưới cầu một điếu thuốc

Khi tàu chạy trên sông hụ lớn còi

Chòng chọc nhìn mình qua màn khói

Trong tấm gương mờ treo kín tường ngay lối vào rạp hát

Và khi màn hạ khiến bặt tiếng ồn của biển sao

Trước đèn lần dở những tấm hình nhoè và những bưc thư xưa.

 

 

CA KHÚC CỦA CHIM DI CƯ

 

Chúng tôi một đàn chim di cư

Đã bay vào cái lồng của mùa đông;

Ngay đầu chiều hôm xanh bọn tôi khởi hành

Cho chuyến bay tới cuối đất.

 

Mặc cho lông tả tơi

Rụng trên tóc thiếu phụ;

Mặc cho đôi cánh khỏe

Đỡ mặt trời trên cao.

 

Bọn tôi dồn mây đen

Lắc những vong hồn, qua cầu vồng;

Bọn tôi dồn đám gió,

Bay những túi không khí chứa đầy những bài ca.

 

Ấy những tiếng khóc của chúng tôi

Khiến núi băng trôi kinh sợ ứa nước mắt xưa;

Ấy những tiếng cười ngạo của chúng tôi

Khiến hoa cũng ửng hồng hổ thẹn

 

Đất bắc quê hương ta

Xin nhận giấc mơ này: hãy để cây mọc

Từ từng chỗ nứt trong băng

Treo đủ loại chuông của niềm hoan lạc.

 

 

NGÀY MAI. KHÔNG

 

Đâu có chuyện từ biệt

Vì chúng ta chưa từng quen

Dù bóng và bóng

Chồng nhau trên phố

Như kẻ bị án tù trên đường trốn chạy

 

Ngày mai. Không

Ngày mai đâu phải phía kia của đêm

Ai nuôi hy vọng ắt thành tội phạm

Cứ để chuyện xảy ra trong đêm

Kết thúc trong đêm.

 

 

NHỮNG GIẤC MƠ TRÊN BẾN CẢNG

 

Ánh trăng khi tràn bến cảng

Không khí đêm dường trong suốt

Những nấc thang đá mòn

Dẫn tới bầu trời

Dẫn vào những giấc mơ tôi

 

Tôi từng trở lại quê hương

Đem san hô và muối tặng mẹ

San hô mọc thành rừng

Muối khiến bằng tan

Những cô gái run run đập

Bung rơi những hạt lúa vàng

Một cơn gió ẩm

Thổi qua trán già nua của vách đá

Khi tình khúc của tôi

Lên tiếng gọi từng khung cửa sổ

Bọt bia tràn đường

Chuyển thành một làn đèn phố

Tôi bước theo hướng chân trời bừng sáng lúc hoàng hôn

Và doạ quanh

Để cúi đầu

 

Những hạt nước biển phun tẩy rửa boong tàu và bầu trời

Những ngôi sao dò vị trí lúc rạng đông

Trên la bàn

Tôi thật sự đâu phải người đi biển

Cũng không sanh ra để đi biển

Nhưng quyết treo tim cạnh con tàu

Như một cái neo

Giương buồm cùng đoàn thủy thủ.

 

 

GÓC PHỐ

 

Cơn gió tạt qua.

Nơi ngã tư đường im lặng im đứng.

Chấn song lơ lửng trong sương.

Một khung cửa mở trong đêm:

Bóng tối đề nghị nâng cốc mừng dưới đèn phố.

 

O cửa sổ thuỷ tinh trong mắt em

Lọc bình minh mù mịt.

Học lìa xa

Như học mọi điều khi trước.

Như học vui và khổ.

 

Quay mình mà đi. Hãy để ánh

Đèn hiu hắt rơi trên vai em.

Cô gái, dường em muốn mỉm cười.

Nhưng giá băng đọng bím tóc em

Từng giọt rơi cùng sương đêm.

 

 

NGỦ ĐI, THUNG LŨNG

 

Ngủ đi, thung lũng

Với sương màu xanh gấp rút phủ bầu trời

Và những con m ắt nhợt nhạt của hoa lan dại

Ngu đi, thung lũng

Với những bước chân mưa gấp rút đuổi gió đi

Và những tiếng chim cúc cu khắc khoải

 

Ngủ đi, thung lũng

Đây nơi chúng tôi trốn

Như thể trong nghìn năm mộng

Thời gian không còn trườn qua những rìa cỏ

Đồng hồ mặt trời, dừng lại dưới những tầng mây

Không còn đu đưa xuống ánh chiều tàn

 

Những cây chao đảo

Tung xuống vô xố quả thông khô cứng

Bảo vệ hai hàng vết chân

Tuổi thơ của chúng tôi bước theo mùa

Men lối mon quanh co này

Và phấn hoa tẩm bụi gai

 

A, tĩnh mịch xiết bao

Đá non không âm dội

Có nhẽ anh kiếm điều gì

- Từ mỗi con tim

Một chiếc cầu vồng lặng im mọc

- Từ từng con mắt

 

Ngủ đi, thung lũng

Ngủ đi, gió

Thung lũng, đang ngủ trong sương xanh màu

Gió, đang ngủ trong tay chúng ta.

 

 

ĐI THÔI

 

Đi thôi –

Lá lìa cành ùa xuống lũng sâu

Nhưng khúc ca không chỗ trở về

 

Đi thôi –

Anh trăng trên băng giá

Đã tràn tới bên kia lòng sông

 

Đi thôi –

Những con mắt nhìn đăm đăm cùng một mảnh trời

Những con tim gõ trống chiều hôm

 

Đi thôi –

Chúng tôi không mất ký ức

Chúng tôi sẽ kiếm cái vực đời

 

Đi thôi –

Con đường,con đường

Phủ bằng một mảng nổi trôi những cây á phiện.

 

 

TẤT CẢ

 

Tất cả là số phận

Tất cả là mây

Tất cả là khởi đầu không kết thúc

Tất cả sự dò tìm,chết trong trứng nước

Tất cả hoan lạc thiếu nụ cười

Tất cả nỗi buồn thiếu nước mắt

Tất cả ngôn ngữ là sự lặp lại

Tất cả giao tiếp là cuộc đọ sức

Tất cả tình yêu ở trong lòng

Tất cả quá khứ ở trong mơ

Tất cả hy vọng,tới cùng những ghi chú

Tất cả niềm tin,tới cùng những lầm bầm

Tất cả vụ nổ là tạm-thời-câm-lặng

Tất cả những cái chết có âm dội chậm tan.

 

 

HOA ĐA SẮC

 

Kề vực thẳm

Em canh giữ từng giấc mộng cô đơn của tôi –

Tiếng gió xạc xào trên co.

 

Xa kia mặt trời chói chang.

Em đứng bên bờ kênh quăng môt cái bóng.

Nước lăn tăn nhấn chìm ngày hôm qua.

 

Có chăng ngày nào đó cả em cũng khô và chết.

Đây,chỉ một hy vọng giản đơn:

Em giữ nguyên sự bình yên của mùa-nở-hoa-đầu.

 

 

ĐI VÀO SƯƠNG-MÙ-NHƯ-MƯA

 

Mây đen, ấy những giờ bồng bềnh.

Chim tán loạn bay mọi hướng.

Những đường nét xanh nghiêng dốc

Quất roi vài những cây sẫm màu

Như thể quất ngàn cái gậy

Và ngàn trái tim kẻ già nua.

-Tim, đâu là nhà

Đâu là mái?

 

Cỏ vừa nức nở vừa say.

Gió nói cùng mưa. Có lần ngươi

Là nước. Và nói cùng nước sẽ trở về.

Rồi mưa gom lại những mũi gươm đầu

Và chảy thành suối thàng sông.

 

Trên giá băng,tia chớp im lặng khiến

Bãi ngầm sâu lui dần trong tiếng nổ

Rồi đột ngột khép.

 

(Nguồn: Bản Anh-dịch của Bonnie S. MacDougall, trong tập thơ “The August Sleepwalker”, Anvil Press Poetry Ltd, 1988)

 

 

 

 

Michael Palmer

 

ĐOẠN MỞ ĐẦU

 

Hạn độ của bài ca là đây

Đoạn mở đầu cho một chuyến đi

Tới những ốc đảo xa-phía-ngoài, câu chữ

Khả-sanh, dự án nhạc luân vũ, hình thức,

Phẩm chất, những mặt trời, những mặt trăng, những vòng,

Cái trong-ngoài rồi

Cái ngoài-trong mặn

Bằng đất sét màu của nàng. Những ngày

Chưa tự đề  nghị được nhận là hiển nhiên, mọi thứ nơi kia

Mọi thứ nơi này

Và anh đang đọc

Trong cách đọc tự nhiên cho sân khấu

Một bộ chỉ dẫn

Tự động đổi đôi chút

Khi anh tiếp tục tiến hướng tây

Từ cái chết đến cái thân thiện, hai

Đề mục anh được quyền

Suy tư

Dưới hạt to đầu tiên

Của mưa. Máy bay

Tổ tiên sẽ lái

Những người đã sống lại.

Sao trì hoãn.

 

 

 

ĐỘC GIẢ YÊU QUÝ

 

Hãy vẽ núi vẽ đi vẽ lại

Từ chỗ hắn trong hang, há hốc

Trước ánh sáng, vắng ánh sáng, trên bệ cao

Cái sọ với những hốc nhuốm màu xanh,

Con chim giống hồng tước giật trái mọng từ lửa

Phừng tóc nàng và vậy đó

Lá mùi tại quán trong cốc trong.

Độc giả yêu quý, từng có cây

Làm bằng kẽm, những lối vào rộng

Dưới ban công dưới tháp nhọn

Cái đầu trẻ trung tới nghỉ trên bãi cỏ   

Cạnh khúc quành con đường sỏi, vẫn

Cái thân bằng chất lỏng như sữa

Phừng tóc nàng và vậy đó

Những hành lang kế tiếp, những thảm hoa và cửa

Hoặc hình chụp của không gì cả trừ bồ câu

Và quạ đen cạnh bóng một bồn phun.

 

 

THẤU KÍNH

 

Tôi thất bại khi vẽ một bản đồ và anh lại hoàn toàn theo được nó

Bởi từ ngữ dùng cho “bất khả” tự khắc ghi nơi đây

Nhằm định nghĩa một bầu không khí tuyệt đối tin

Cái thứ vừa buộc vừa cởi trói ta

 

Những cành thông cong xuống trĩu nặng

Trong không khí ẩm và ấy điều dễ chịu

Tuy đôi khi hơi khó chịu

Khiến hắn không giữ nổi thăng bằng trên cái đầu

 

Nơi nước rơi từng giọt trên đá.

Vì thế mọi thứ dường không đáng kể, ngay cả vấn đề

Nên mua xe mới, tân trang

Hay xe cũ

 

Để giữ địa vị tôn kính trên chúng cư. Dường hắn

Đã thấy lông đen và âm hộ

Của một người đàn bà ngồi xổm đái,

Có lẽ mụ vú nuôi người Gypsy

 

Mụ chơi trò ma thuật

Giữ trẻ trên cao bằng cả hai tay.

Sương trước tiên có thể che mờ hình dáng rừng

Rồi phát hiện một phần những cành khổng lồ

 

Hoặc tiếng tích tắc của đồng hồ bên giường ngủ một bông hồng đỏ một bông hồng trắng buộc vào vú mụ.

Mụ chìm trong một góc. Hắn nói cho biết

Cách đau đáu nhìn một cái ao núi

Đã có lần cảm ứng phần nào giấc ngủ thức tỉnh

Thứ dẫn tới những cái khác.

(“Tôi, người tình trong nghĩa của bụi”

Đó đúng là lời hắn dịu dàng nói.)

Đứa bé thét và chảy máu.

Hắn thản nhiên tiếp tục đi-con đường

Đâu quan trọng, lên hay xuống,

Có lẽ vài bước là đủ.

 

 

BẦU TRỜI ĐÊM

 

Một cái ghế mọc từ sàn

Bởi thời đại

Điêu khắc cổ điển đã qua

 

Xe lửa khởi hành nhưng chúng ta vẫn

Ơ đây, cùng nhau chia sẻ

Những khoảnh khắc cuối cùng ấy của giấc ngủ

 

Trước khi giấc ngủ lại bắt Đầu. Nó bày

Trong hình chụp

Một thành phố có tường vây hoặc con tàu gỗ

 

Mi mắt dán vào nhau

Những hàng ghế hành khách hài lòng

Cùng sự vắng-chuyển-động.

 

 

BÀI THƠ TRONG HAI PHẦN

 

Và tôi đến đây mắt nhắm

Chuẩn bị cho một loại nhạc không hề thật, sự

Chớp-tắt của ánh sáng, một bộ mẫu tự

Của hình thức áp sát tường khách sạn,

Bến cảng với những con tàu nằm nghiêng

Và xe taxi và những thuỷ-đài-tường-kẻ-dọc…

Không sợ gì, được bảo vệ bằng những bông hoa này…

 

Nàng bước xuống, chăm sóc bởi

Bốn tay phụ tá loài-gặm-nhấm, “chộp

Không khí”. Đứa bé

Không hạnh phúc và đập vỡ sự vật

Rồi sự vật đập vỡ nó. Chúng ta chia nhau

Một bệnh, lời người bạn. Hắn nhấn

Chân ga vào đầu hắn, tách xa.

 

(Nguồn: Tập thơ “First Figure”, North Point Press, 1984)

 

 

 

 

Mộng Lan

 

THẾ GIỚI NGỌC XANH

 

I

Tôi ghi nhớ tương lai

Như những con mòng biển quẫy rơi từ kẽ hở giữa mây tầng

 

Đàn ông bước      mắt mọc trên mông họ

Những kẽ khác bụng áp sát cát

Một người đàn bà trên vú đong đưa màu trắng và lời ca

Người ta nghe cung bậc của đại dương

Va đập

Những con đê

Thường nhe ư, không phải thế

 

II

Dưới bóng mát đại dương

Chạm mọi thứ trong tầm nhìn

Cái cô đặc bật lên

Từ ánh sáng và nguyên tố

Không gì bớt đi ngoại trừ thế giới đang lâm nguy

 

III

Tôi đã ngưng tìm hiểu cảnh

Người coi TV loạn tâm thần 12 giờ mỗi ngày

Bợm rượu với măt kiến lửa

Giám đốc khách sạn với món thịt gà tơ mau giọt giọt rơi

Việc thả nổi bàn tay cuộc tàn sát người Serb

Mặt trời tiến công cửa sổ nhào xuống đất

Những con vịt hoang dã đập vỡ

Cái gương

 

IV

Vì hơi thở hắt cuối cùng của thiên niên kỷ

Một bài ca Việt buồn thầm nức nở

Thanh âm như những cái tô băng sứ

 

V

Tôi ghi nhớ

Tương lai   số phận định hơi kỳ cục

Phải kiên trì màu một cái tủ lạnh

Sự đồng bộ và

Một rừng Phật ngọc xanh.

 

 

SA ĐÉC DỘI ÂM

               Thế giới rộng lớn và phức tạp tuy rất rõ

                 -  Marguerite Duras

 

kinh động cơ thể trước va đập của nước và biển –

tôi đi chơi xa đến Sa Đéc tìm chị

tôi đã bay qua Thái Bình Dương rộng lớn và trong

căng phần ảo như toán học

tôi đã nhiều lần lên phà qua sông MêKông

một vùng nước phiền hà của lãng quên và nghèo khó

và lắng nghe dòng sông

và khóc –

tôi tìm thấy trường tiểu học    vàng đậu nành với những mảng trời xanh

nơi mẹ chị từng dạy

và hôm nay trường nghỉ sớm nhân ngày lễ cổ động yêu nước

từng đám bà mẹ ông bố

ngồi vắt vẻo

nóng ruột đợi chở con về – họ có thể chờ

đợi chờ      đợi chờ

chính Phật hay Chúa

hiện thân

từ bụi

 

(Nguồn: Tập thơ “Song of the Cicadas”, University of Massachusetts Press, 2001)