Truyện ngắn

Nguyễn Thanh Hiện

tôi cố để không cười nhạo, không khóc than những hành vi của con người, cũng không thù ghét chúng, nhưng để hiểu chúng.

BENEDICT SPINOZA

cứ tưởng không gặp được ông cụ, nhưng mấy em hoa hậu thế giới vừa bước ra khỏi cửa là ta ùa vào phòng ngay, người vừa tiễn khách và đưa ta đến chỗ cụ Nguyễn Du  là một ông già có vết sẹo khá lớn chạy vòng quanh cổ, có lẽ đây là vị khách cuối cùng của huynh trong ngày hôm nay, ông già tuổi cũng xấp xỉ cụ Nguyễn Du, nhưng giọng nói nghe như của một chàng trai trẻ, chờ có lâu không, câu hỏi đầu tiên của chủ nhân khiến ta lập tức cảm thấy thỏai mái, quả là gần suốt buổi chiều, sự chờ đợi tựa thứ hình phạt lại rơi trúng vào ta, cả buổi chiều đệ cũng sắp bung cả gân cốt, huống hồ là huynh, ông già có vết sẹo ở cổ nói, cuộc tiếp khách vừa rồi như còn để lại âm vang quá lớn trong căn phòng la liệt những sách vở ta nhìn thấy rất lạ mắt, bọn họ là tài sắc trong thiên hạ, sợ mệnh yểu cũng phải thôi, ông cụ nói xong lời này thì nhìn ta như để dò xét, trong lúc ta đang có ý nghĩ rằng cái thuyết tài mệnh ghét nhau của ông cụ như chỉ còn lung lạc mỗi đám người đẹp thế giới, rằng đám đàn bà con gái năm châu bốn biển có kéo đến nhà quần ông như thế là để cho đáng đời các vị triết gia thích đưa ra thuyết này thuyết nọ, là chả có em nào đẹp bằng Vân bằng Kiều của huynh mà cũng bày lo lắng cho kiếp số hồng nhan, ông già có vết sẹo ở cổ đột ngột có ý kiến về nhan sắc đám hoa hậu thế giới, sợ ông cụ lại đổi ý, thôi tiếp khách, ta vội vã vào chuyện, rằng, sở dĩ ta lặn lội đến đây là để được tác giả truyện Kiều giảng cho nghe những nghĩa lý cao sâu của tác phẩm, rằng gần hai trăm năm qua, có đến hằng trăm hằng nghìn bình phẩm về câu chuyện người con gái tài hoa, ta ngẫm nghĩ mãi mà nghĩ chẳng ra, là làm sao người đời lại nghĩ ra được những lời khen chê nhiều đến gấp mười gấp trăm lần tác phẩm, nhà ngươi là thuộc trường phái văn chương quậy phá phải không, ông già có vết sẹo ở cổ đột nhiên hỏi ta một câu có tính cách triều đình, ta nói mình chỉ là kẻ hậu thế ngưỡng mộ các bậc tiền bối, còn trường phái văn chương quậy phá thì quả tình lần đầu nghe nói đến, lần đầu ta gặp nhà ngươi, cũng là lần đầu ta có cảm tưởng một kẻ sinh sau ta lại thuộc cùng trường phái với ta, ông già ngừng lại, nhìn sang cụ Nguyễn Du, có phải huynh cũng đang có cảm tưởng như đệ, kẻ ấy là ai, cái con người có vẻ thân thiết với tác giả truyện Kiều như đang làm dấy lên trong tâm can  ta niềm hân hoan khó tả, thưa tiền bối, kẻ hậu sinh thật lòng chưa hiểu trường phái quậy phá là gì, song, được cùng chung chiến tuyến với tiền bối thì quả không có niềm vui nào sánh bằng, ta lập tức xếp ông ấy vào hàng tiền bối, và có cảm thấy giật mình, xếp thế có nghĩa là mặc nhiên coi ông ấy là ngang tầm  với cụ Nguyễn Du trong khi ta chửa biết chút gì về ông ấy, khả ái khả ái,  ông cụ khẽ kêu, đối với vị  khách cố ý đến là ta thì cách bày tỏ sự đồng tình của chủ nhân quả là khích lệ lớn lao, thưa, những bình phẩm của thiên hạ về Kiều  thì  nhiều, nhưng trong đó có một lời bình cứ làm  kẻ hậu sinh này ấm ức, là bình như thế nào, không phải ông cụ mà là ông già có vết sẹo ở cổ hỏi, ta bắt đầu diễn lại cái ý chính của lời bình Kiều ta đã đọc ở đâu đó chẳng còn nhớ rõ, là mọi thứ xảy ra trong truyện Kiều, người bình Kiều xin cúi đầu bái phục, chỉ trừ một điều, là tại sao nàng Kiều không đẻ con, ta biết là đầu óc đám hậu sinh lũ ngươi lúc nào cũng nghĩ đến chuyện đẻ, đã hơn sáu tỉ người trên mặt đất, nhưng lúc nào con người cũng nghĩ đến đẻ, ông già có vết sẹo ở cổ chợt đưa ra nhận xét có tính cách áp đặt, ta bảo không phải lúc nào cũng nghĩ đến đẻ, nhưng sau mười lăm năm ăn nằm với bao nhiêu đàn ông, Kiều vẫn không đẻ, là nghĩa làm sao, loài người là do tiến hóa chứ không phải do đẻ mà có, nói đẻ là tồn tại thì được, nhưng không phải tồn tại là đẻ, quả tình là ta có bất ngờ khi ông già có vết sẹo ở cổ tỏ ra am tường khoa học hiện đại như thế, bấy giờ là ta có ý nghĩ ông ấy còn tài hoa hơn cả ông cụ, nhưng liền sau đó ta hiểu ra không phải, liền sau đó ông quay sang ông cụ, mai là huynh có cuộc hẹn với mấy tay khảo cổ chết hồi cuối thế kỷ hai mươi, tác giả truyện Kiều chỉ khẽ gật đầu, và tiếp tục trầm ngâm bên chén trà đặt trên chiếc bàn năm chân lúc mới bước vào phòng ta đã có cái cảm tưởng khác thường là tất cả những thứ ấy là chỉ dành riêng cho một nhà nghiên cứu đang đeo đuổi một lãnh vực nghiên cứu khác thường nào đó, đã hết chưa, ông già có vết sẹo ở cổ chợt hỏi, ta vội vã  quay lại cuộc chất vấn, rằng, có bao nhiêu người thắc mắc là tại sao trong truyện Kiều lại có chuyện ông trời đi ganh ghét người đẹp, đầu óc của lũ ngươi quả là cũ kỹ, ông già có vết sẹo ở cổ nói xong lời ấy thì ngửa cổ cười vang, ta cố ghìm sự tức giận để thưa, rằng, mình chưa hiểu lời ấy, lập tức ông bắt  đầu giảng cho ta nghe, rằng, sau mười lăm năm luân lạc Kiều đã nói với người mình yêu về nghĩa lý của tồn tại, nói bằng thứ âm vang của tồn tại, tiếng đàn là âm vang của tồn tại, đục và trong, trầm và bỗng, trời và vẻ đẹp của muôn sinh, hỗn độn và hài hòa, “mười lăm năm ấy biết bao nhiêu tình”, tồn tại là một cuộc tương tác vĩ đại giữa hỗn độn và hài hòa, nói ghét nhau cũng như nói tương tác, là vẻ non xa với  tấm trăng gần trước lầu ngưng bích, mà người đời sau lại đem tất cả những cao sang ấy đặt vào chốn tầm thường, ta thử sờ lên trán  mình thì thấy có  mồ hôi đang rỉ ra, không phải sợ hãi, mà là một thứ cảm thức kỳ dị đang xâm chiếm toàn bộ đầu óc ta, dường như đêm đã đến, ở trong phòng lúc bấy giờ ta nhìn thấy thứ ánh sáng mịn và đục tựa được chiếu đến từ một thứ vật sáng được bọc bằng vải lụa, có mùi phân bò ở đâu đó hắt vào phòng, và ngoài đường phố có nhiều tiếng cười nói mới thoáng nghe ta đã có cảm tưởng rằng những con người ấy là đến từ những hành tinh xa lạ, tối nay đi ăn phở cổ đại hay ăn cơm tự dưỡng, ông cụ chợt quay sang ông già có vết sẹo ở cổ hỏi, không còn kiềm chế được sự tò mò, ta dừng cuộc chất vấn về truyện Kiều để hỏi thử ông cụ đã chuyển đến cái thành phố có hơi hướng thời hậu tương lai ấy từ bao giờ, sau khi chết gần bốn mươi năm thì đại huynh ta chuyển đến đây, còn ta thì cũng vừa lành lặn thân thể, ông già có vết sẹo ở cổ nói, ta lập tức lướt mắt sang những cuốn sách lạ trên giá sách thử có tìm ra chút manh mối nào về mối quan hệ giữa hai con người có vẻ như đôi bạn tri kỷ, Thiên Thạch Chuyển Lưu, Đá Con Người Và Cuộc Tồn Sinh, rốt cuộc thì tên những cuốn sách chỉ làm ta rối rắm thêm, rốt cuộc thì cái con người có vẻ am tường về ông cụ ấy là ai, như thế là tác giả truyện Kiều đã chuyển sang nghiên cứu về đá trời, thiên thạch, ta liều mình hỏi, không phải nghiên cứu, mà là thể nhập, ngay tự khi chép truyện Kiều đại huynh ta đã làm cuộc thể nhập ấy, ông già có vết sẹo ở cổ bắt đầu nói về ông cụ mà tựa như cắt nghĩa lại thế giới, thuở ban đầu của tồn tại là đá, là vô tri, loài người với cái gien đá vô tri ấy đã ngang nhiên đứng lên giữa cuộc tồn sinh, với cái gien đá ấy con người đã làm ra cả sự yêu thương lẫn thù hận, cả cái cao cả lẫn thấp hèn, cả cái có lý và không có lý, thể nhập là cuộc trở về với nguồn gốc con người, trong cuộc thể nhập ấy, đại huynh ta đã nghe thấu được tiếng đoạn trường, nhưng đoạn trường nào là cũ, đoạn trường nào là mới, ta xen vào hỏi, ông già có vết sẹo ở cổ nhìn sang ông cụ như để thỉnh ý, rồi bảo ta rằng đấy chỉ là một cách tiếp cận thế giới, đoạn trường hay không đoạn trường chỉ là cảm thức của con người trong cuộc tồn sinh, “rằng hay thì thật là hay, nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào”, nhưng làm cách làm sao để từ chuyện chữ nghĩa văn chương chuyển sang chuyện nguồn gốc sự sống, nguồn gốc con người, ta hỏi, ông già có vết sẹo ở cổ chợt nói mà như ngâm,

“có người hỏi ta rằng… thế thì làm sao mà lại có truyện Thúy Kiều, ta đáp lại rằng, từ lúc mờ mịt chưa có gì, đến lúc có thái cực, có lưỡng nghi… rồi tự nhiên biến hóa không ai dò được manh mối từ đâu,  trong khoảng ấy có rét, có nắng…  lúc đầy lên, lúc vơi xuống, không thể nào giữ mãi được mực thường, đã không giữ được mực thường, thì tất có cuộc biến,…cái biến ấy đã khác với cái thường, thì phàm ai gặp phải thời ấy, bước vào cái cảnh ấy, ngổn ngang…chồng chất những khối ở trong lòng, mới phải mượn đến bút mực để chép ra, … giấc mộng đoạn trường tỉnh dậy mà căn duyên vẫn gỡ chưa rồi, khúc đàn bạc mệnh gảy xong, mà oán hận vẫn còn chưa hả, thì dẫu đời xa người khuất, không được mục kích tận nơi, nhưng lời văn tả ra hình như máu chảy ở đầu ngọn bút”,

ta biết ông vừa trích đọc bài tựa truyện Kiều của cả Phong Tuyết chủ nhân và Mộng Liên Đường chủ nhân, như thế thì gọi là thể nhập, khoa học là cuộc thể nhập vĩ đại nhất của loài người, ở đó mọi nỗi ưu tư của con người đã gặp nhau, nên mới có chuyện tác giả truyện Kiều cũng là tác giả sách nói về đá trời, ông già có vết sẹo ở cổ tiếp tục bình luận, mang giúp ta cái túi ấy, chú Cao, tác giả truyện Kiều chợt gọi, ta có cảm thấy bàng hoàng, là Cao Bá Quát người bị xử chém sau cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương ư, chẳng lẽ con người quyết xóa bỏ cái triều đại họ Nguyễn ở Việt Nam hồi cuối thế kỷ mười chín lại là tri âm tri kỷ của con người cộng tác với triều đại ấy suốt hai mươi năm đầu thế kỷ mười chín, ông già có vết sẹo ở cổ đã quay lại, vừa đặt cái bọc vải lên bàn, vừa bảo ta rằng đấy là đá lấy ở hỏa tinh các nhà thám hiểm không gian đã tặng cho tác giả truyện Kiều, ông cụ lấy từ trong bọc ra một viên đá nhỏ đặt lên bàn, từ tốn bảo ta : đá trời đấy, hãy cắn thử đi.

Giã, 2012-2015