Leonard Cohen (1934-2016)
Ngu Yên
Cohen, người Canada, nhà thơ, nhạc sĩ, ca sĩ, tiểu thuyết gia, được xem như một trong vài người sáng tác ca từ hay nhất. Nếu so sánh với Nobel Prize Bob Dylan, một bên tám lạng, một bên nửa cân. Cán hơi nghiêng về bên Cohen. Ông là một ca sĩ đặc biệt, giọng hát đặc thù, phong thái đặc tính.
The Flame (2018), tác phẩm phát hành sau khi Cohen qua đời. Một tập hợp thơ, tự họa, lời hát và những ghi chú dở dang. Đặc điểm chung là khả năng thẩm thấu thâm thúy về đời sống của một người lịch lãm. Thơ của ông quan tâm về vấn nạn xã hội. Trình bày những tệ đoan đời sống, tâm linh và chính trị, đính kèm theo một nhân sinh quan với tư duy sắc bén dù ảm đạm.
Những gì ông nhắc nhở, hầu hết là những gì chúng ta đều biết nhưng lãng quên hoặc chai lỳ hoặc chấp nhận, như thể, “sống” là phải gánh chịu những bất công và phi lý như ăn cơm và uống nước, rồi chết.
Thơ ông thường dùng đại danh từ “tôi.” Hầu hết không phải là ông, chỉ là nhân vật có tâm sự, có vấn đề, có hoàn cảnh, có đau buồn vì kiếp sống, có phẫn uất hoặc không hài lòng về xã hội chung quanh. Cái “tôi” ấy là của nhiều người.
Thơ ông có nhiều câu, nhiều đoạn lặp lại. Đôi khi vì để thỏa mãn đòi hỏi của ca khúc. Đôi khi vì muốn nhấn mạnh. Nghe một lần, để biết. Nghe hai lần, để nhớ, nghe ba lần, để học.
Câu thơ và ca từ nổi tiếng của ông: “There is a crack in everything. That’s how the light gets in.” (Trong mọi thứ đều có vết nứt, nhờ vậy, ánh sáng mới lọt vào.)
Ghi: Những bài vừa là thơ vừa là ca từ, tôi xin dịch như thơ tự do, không theo lời để hát.
Trích Tạp Chí Đọc Và Viết Số 4.
Link đọc và tải xuống tạp chí miễn phí:
Thơ: Trích The Flame
Nhạc: Kẻ Jazz Cộng Tác
Bỏ Lại Sau Lưng
Moving On
Leonard Cohen
Ngu Yên dịch
Tôi yêu vẻ mặt và mái tóc em
Áo phong và áo dài dạ hội
Tôi từ bỏ việc làm và chiến tranh
Để thêm giờ cùng em tình tự
Bây giờ, em biến mất, em xa xăm
Phải chăng em đã từng hiện diện
Phá vỡ trái tim, chữa lành thương tích?
Ai đã bỏ đi, ai đùa giỡn ai?
Tôi yêu phong thái và lối sống của em
mỗi ngày đầy đe dọa
dù vẫn biết
nhưng sắc đẹp em điều khiển tâm trí tôi
Bằng kích thích tố hơn là nhận biết
Tôi yêu vẻ mặt và mái tóc em
Áo phong và áo dài dạ hội
Tôi từ bỏ việc làm và chiến tranh
Để thêm giờ cùng em tình tự
Bây giờ, em biến mất, em xa xăm
Phải chăng em đã từng hiện diện
Ôm chặt và kéo tôi qua khỏi tha ma
Ai bỏ đi, ai tưởng ai đùa giỡn?
Moving On
Bài thơ:
https://genius.com/Leonard-cohen-moving-on-annotated
Ca khúc:
https://www.youtube.com/watch?v=t-YkR1ZGqMY
Đừng Bao Giờ
Gây Cho Ai Phiền Phức
Never Gave Nobody Trouble
Leonard Cohen
Ngu Yên dịch
Trả không nổi tiền nhà
Làm tim em thương tật
Trả không nổi tiền nhà
Làm tim em sầu đau
Tôi không bao giờ gây cho ai phiền phức
Nhưng vẫn chưa muộn để bắt đầu
Không muốn đập phá cửa sổ
Không muốn đốt xe hơi
Không muốn đập phá cửa sổ
Không muốn đốt xe hơi
Các người có quyền làm giàu
Nhưng tham lam quá đáng
Các người vui chơi biển rộng
Trên du thuyền thiết kế riêng
Các người vui chơi biển rộng
Trên du thuyền thiết kế riêng
Nhưng biển dày đặc rác rưởi
Các người không thể vượt qua
Tôi không bao giờ gây cho ai phiền phức
Tôi tuân theo luật pháp và luật đời
Tôi không bao giờ gây cho ai phiền phức
Nhưng các người biết rất rõ
tôi vẫn có thể làm
Never Gave Nobody Trouble
Bài thơ và ca từ:
https://www.azlyrics.com/lyrics/leonardcohen/nevergavenobodytrouble.html
Ca khúc:
https://www.youtube.com/watch?v=ZQGcX32B8E4
Hoa Oán Hận Chúng Ta
The Flowers Hate Us
Leonard Cohen
Ngu Yên dịch
hoa oán hận chúng ta
thú vật nguyện cầu cho chúng ta chết
ngay sau khi phát hiện điều này
tôi giết con chó của mình
bây giờ tôi biết chúng định làm gì
hoa Cúc, hoa Diên vỹ, hoa Hồng
vì sao không có bình an giữa nhân loại
vì sao không thể nào giải quyết
không cách nào quay lui
hãy vứt bỏ bó hoa bạn tặng
giết tất cả thú vật chung quanh
nhưng đừng ăn thịt
Bây giờ tôi biết chúng nghĩ gì
tung hê các bộ phận sinh dục của chúng
những bộ lông bốc mùi
và những co giật trong tim
Chúng ta sẽ ra sao nếu chúng thắng thế?
thật sung sướng khi chúng không còn
chỉ lo sống đời mình ngắn ngủi
nhưng dài hơn đời thú vật và hoa
và cho đến nay, thật quá buồn
hoa oán hận chúng ta
thú vật nguyện cầu cho chúng ta chết
ngay sau khi phát hiện điều này
tôi giết con chó
Chúng ghét bỏ chúng ta
Cầu nguyện cho ta chết
Hãy tỉnh dậy, Hoa Kỳ
Giết hết chó
Ghi: Đây là một bài thơ có nội dung khá lạ, vì trình bày ngược lại tâm lý và luân lý của người dân Hoa Kỳ. Nếu người đọc nhìn nhân vật “tôi” như một người da trắng quá khích, chúng ta sẽ hiểu những gì Cohen muốn ám chỉ. Kỹ thuật “nghịch lý” của ông được sử dụng đánh thức lòng người: Hoa Kỳ, hãy tỉnh dậy, giết chó, là con vật được yêu mến chỉ sắp sau phụ nữ và trẻ em.
The Flowers Hate Us
Bài thơ:
https://genius.com/Leonard-cohen-the-flowers-hate-us-annotated
Cảm Ơn Đã Nhảy Với Tôi
Thanks For The Dance
Leonard Cohen
(Thơ và ca từ)
Ngu Yên dịch
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Xin lỗi, đã làm em mỏi mệt
Đêm dường như chưa bắt đầu
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Xin cố gắng ra vẻ thích thú
Một-hai-ba, một-hai-ba, một
Hoa hồng gắn trên tóc
Thả trần đôi bờ vai
Em mặc trang phục này mãi mãi
Hãy mở nhạc lớn lên
Rót đầy rượu
Xin dừng lại mặt ngoài
Sơ giao vậy đã đủ
Không cần xâm nhập nội tâm
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Nghe nói chúng ta có chồng có vợ
Một-hai-ba,một-hai-ba-, một
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Và đứa bé trong bụng
Sắp thành hình con gái hoặc con trai
Không biết làm gì
Chỉ tự hỏi
Nếu em cũng vô vọng như tôi
Cũng tử tế như tôi
Chúng ta nối liền tâm trí
Liên kết bờ hông
Gần gũi bờ mông
Kết hợp trong lo lắng
Tự hỏi
Nếu chúng ta ngấm ngầm
cùng nhau thỏa thuận
Thật tốt đẹp, tiến triển nhanh chóng
Chúng ta là cặp đầu tiên và cuối cùng
Sắp bước vào
Thánh đường Hoan Lạc
Nhưng màu xanh rất xanh
Màu buồn rất buồn
Tôi rất là tôi
Em rất là em
Cơn khủng hoảng rất nhẹ
như lông chim
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Quá đả đời, quá vui, quá sung sướng
Cảm ơn, đã nhảy với tôi
Một-hai-ba, một-hai-ba, một
Thanks For The Dance
Bài thơ:
https://www.azlyrics.com/lyrics/leonardcohen/thanksforthedance.html
Ca khúc:
https://www.youtube.com/watch?v=l_eKuhHx1Oo
Hallelujah
Leonard Cohen
(Vừa là bài thơ vừa là ca từ)
Ngu Yên dịch
Ghi: Bài thơ này không có trong tuyển tập The Flame, nhưng là một trong số bài nổi tiếng của ông.
Đến nay tôi nghe nói, có một hợp âm bí mật
Vua David trình tấu (1), Chúa nghe hài lòng
Có phải các người không thích âm nhạc?
Cách chơi như thế này, nốt thứ tư, nốt thứ năm
Hợp âm thứ trầm buồn, hợp âm trưởng cao vút
Đang sáng tác lòng vua hoang mang “Hallelujah”
Dù đức tin vững vàng vẫn cần bằng chứng
Các người thấy nàng tắm trên mái nhà
Đẹp quá, ánh trăng say điên đảo
Nàng trói các người vào ghế ngồi
phá tan ngai vàng, cắt ngắn tóc
Rồi từ đôi môi đã rút ra lời “Hallelujah”
Các người nói tôi chọn danh từ vô vọng
Thật ra tôi không biết điều này
Nhưng nếu tôi đã chọn, có gì quan trọng?
Luôn luôn có lửa sáng trong mỗi từ ngữ
Không có gì khác biệt khi lắng nghe
“Hallelujah” hư hỏng hay hoàn thiện
Tuy không nhiều những đã làm hết sức
Chưa cảm nhận nhưng cố gắng chạm vào
Nói lên sự thật, không đùa giỡn
Cho dù tất cả đều sai lầm
Tôi vẫn hát bài ca khen ngợi Chúa
Không có gì trên môi lưỡi, ngoài trừ “Hallelujah”
Em yêu, tôi đã từng đến đây
Biết căn phòng, đi trên sàn này
Trước khi gặp em, tôi sống đơn độc
Trên vòm cẩm thạch, nhìn thấy cờ em bay
Tình yêu không phải cuộc diễn hành chiến thắng
Chỉ là lạnh lùng và tan vỡ “Hallelujah”
Đã có lần em cho tôi biết
Ở dưới, thật sự có gì
Nhưng có phải bây giờ không còn xem được nữa?
Hãy nhớ lại khi tôi xâm nhập vào em
Bồ câu thánh thần cùng di chuyển
Để từng hơi chúng ta thở đều là “Hallelujah”
Có thể có Chúa trên trời
Nhưng tình người, tất cả những gì tôi hiểu
Làm sao bắn hạ kẻ vượt trội hơn mình
Đó không phải tiếng kêu nghe trong đêm tối
Không phải tiếng người nhìn thấy hào quang
Chỉ là tiếng lạnh lùng và tan vỡ “Hallelujah”
Ghi:
(1) Vua David là vị vua đầu tiên của dân Do Thái.
(2) Cohen có nguồn gốc đạo Do Thái. Những bài thơ ông đối phó với đạo, là những nghi vấn.
Hallelujah
Bài thơ:
https://www.poetryverse.com/leonard-cohen-poems/hallelujah
Ca khúc tiếng Việt:
Nguyễn Thảo và Lê Vũ trình bày với bản dịch ca từ của Nguyễn Thảo.
Alleluia – KẻJazz (kejazz.today)
Khiêu Vũ Tôi Đến Cuối Cuộc Tình
Dance Me To The End Of Love. Leonard Cohen
Kẻ Jazz. Nghe nhạc
Khiêu Vũ Tôi Đến Cuối Cuộc Tình – KẻJazz (kejazz.today)
Ca từ:
Khiêu vũ tôi đến nhan sắc rực rỡ bốc cháy trên vĩ cầm em
Khiêu vũ qua phút lo lắng nung nấu trên những nguy nan từng đêm
Hãy như cánh chim vút lên với ngọn lá tôi xanh ô-liu
Khiêu vũ tôi đến khi hết tin yêu
Đến khi hết hơi thở cuộc tình
Khai mở hương sắc che kín, khi những nhân chứng đã xa lìa em
Rướn thân xác trên những ngây ngất như thuở xưa Babylon
Hãy từ tốn quanh những ranh giới giam giữ tôi trong đời này
Khiêu vũ tôi đến hết bao nồng say
Đến khi hết hơi thở cuộc tình
Khiêu vũ tôi trước hôn lễ, từng bước theo mãi ta không rời nhau
Khiêu vũ tôi phút âu yếm đằm thắm, khiêu vũ tôi thêm dài lâu
Vẫn bên dưới tình ái đã có ta đắm say trên ân tình
Khiêu vũ tôi đến khi hết niềm tin
Đến khi hết hơi thở cuộc tình
Khiêu vũ tôi những em bé xinh xắn ao ước đến trong đời em
Khiêu vũ qua biết bao tấm khăn úa phai, xác xơ hơn nụ hôn
Hãy dựng mái lều chốn nương náu cho dẫu rách bươm tơ mành
Khiêu vũ cho hết khát khao cuồng say
Đến khi hết hơi thở cuộc tình
Khiêu vũ tôi đến nhan sắc rực cháy tàn khốc trên vĩ cầm em
Khiêu vũ qua phút lo lắng nung nấu trên những nguy nan từng đêm
Hãy ve vuốt bằng ngón tay ấm, hay với găng da lạnh căm
Khiêu vũ cho đến nơi xa xăm
Đến khi hết hơi thở cuộc tình
(Còn tiếp. Mời đọc thêm trong tạp chí số 4.)