THÂN TRỌNG SƠN

dịch và giới thiệu.

        Nghe như cổ tích chuyện cậu bé Ali Ahmed Saïd Esber, con nhà nông dân vùng Al Qassabina, miền tây nước Syria: từ chỗ nhà nghèo, không được tới trường, sau có cơ hội đi học và đạt trình độ tiến sĩ; từ chỗ thuở nhỏ làm thơ gởi các báo nhưng không bài nào được đăng, sau lại là người sáng lập một tạp chí chuyên về thơ và trở thành " nhà thơ vĩ đại nhất còn sống của thế giới Á Rập" với bút danh Adonis.

       Mọi chuyện bắt đầu khi, ở tuổi mười bốn, được tin vị tổng thống đầu tiên của nước Cộng hoà Syria mới giành độc lập về thăm làng, cậu tìm mọi cách để đến đọc trước mặt tổng thống bài thơ mà cậu viết vào dịp này. Sự tưởng thưởng tổng thống dành cho cậu (theo đúng nguyện vọng) là học bổng để vào học tại một trường của người Pháp ở Tartus. Đỗ tú tài, Adonis học tiếp đại học ở Damascus và tốt nghiệp cử nhân triết học năm 1954. Năm 1956, sau khi ở tù gần một năm vì tham gia vào một đảng phái đối lập, Adonis trốn sang Beirut, thủ đô nước Lebanon rồi trở thành công dân của nước này. Ông đỗ tiến sĩ năm 1973 và trở thành giáo sư văn học Á Rập tại Đại học Lebanon, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Damascus và nhiều trường đại học ở Pháp , Thuỵ sĩ và Mỹ. Tình  hình nội chiến ở Lebanon khiến ông phải rời bỏ xứ này và qua sống tại Pháp từ năm 1985.

              Tuy được giáo dục theo truyền thống Hồi giáo, Adonis sớm tiếp thu ảnh hưởng văn hoá phương Tây. Trong thời gian theo học đại học, ông tự học ngoại ngữ và đọc nhiều tác phẩm của Pháp. Ông đã dịch nhiều văn thơ kịch của các tác giả châu Âu, nhất là Pháp (Baudelaire, Henri Michaux ... )

          Tình yêu đối với thơ ca của Adonis được cha truyền cho từ nhỏ và bút danh này ông ký vào bài thơ đầu tiên được đăng báo lúc 19 tuổi. Thơ của ông là một tổng hợp giữa sự làm mới của chủ nghĩa hiện đại và tính chất huyền bí của Á Rập cổ điển. Vừa là nhà thơ, ông cũng là nhà phê bình văn học, nhà lý thuyết thơ. Ông chủ trương: "Ngày nay, thơ đương đầu với một sự nguy hiểm không do tự chính nó mà do ngôn từ mà nó dẫn tới. Thơ bị che lấp bởi thứ ngôn từ đó. Bây giờ độc giả không đọc chính bài thơ nữa, mà đọc nhà thơ, đọc những thứ liên quan, những xu hướng của nhà thơ. Người ta đọc những gì mọi người phát biểu về nhà thơ và về thơ ca. Đối với nhà phê bình, nhà thơ trở thành một phương tiện để khẳng định sự lựa chọn, để giải bày những lý thuyết, chứ không để tiếp cận bài thơ như nó vốn là thế. Đây là thứ phê bình muốn giải mã thơ ca qua phát ngôn của mọi người. Sự phê bình đích thực hoàn toàn trái ngược hẳn, nó khám phá thế giới thông qua thơ ca. Nó đạt tới sức mạnh của chính ngôn ngữ không bằng phương tiện nào khác hơn chính thơ ca".

               Gần 70 năm sáng tác, Adonis đã xuất bản nhiều tập thơ giá trị, viết bằng tiếng Á Rập và được dịch sang nhiều thứ tiếng. Ngoài Giải thưởng Thơ ca Quốc gia Lebanon (năm 1974), Adonis còn nhận được nhiều giải thưởng cao quý của các nước Nga, Bỉ, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ, đáng kể nhất là giải thưởng mang tên văn hào Goethe của nước Đức " về toàn bộ tác phẩm " của ông. Chỉ tiếc là giải Nobel Văn học chưa lần nào xướng tên Adonis tuy đã nhiều lần được đề cử, sớm nhất là từ năm 1988.

                Đối với Adonis, sứ mệnh của thơ ca trước sau vẫn là:

              "Thơ ca làm cho  cuộc sống trên trái đất này tốt đẹp hơn, bớt phù phiếm, bớt khổ đau hơn."

 

(NHỮNG BÀI THƠ KHÔNG ĐỀ)

 

Vào một đêm trăng tròn

Hãy thử chăm chú nhìn lên thiên hà

Bạn sẽ thấy nó là dòng sông

Với đôi tay bạn là sông nhánh

Và khuôn ngực là cửa sông.

---

Hôm nay bầu trời đã viết bài thơ

Bằng màu mực trắng

Và gọi tên là tuyết.

---

Giấc mơ của bạn trẻ lại

        trong khi bạn già đi

Giấc mơ lớn lên khi tiến bước

Về phía tuổi thơ.

---

Giấc mơ là con ngựa

Chở ta đến chốn xa

Mà không hề dịch chuyển.

---

Mây lang thang hoài cũng mệt

Nó ghé xuống con sông gần nhất

Để giặt áo

Mây vừa nhúng chân xuống nước

Thì chiếc áo rã tan

Và biến mất.

---

Đoá hồng bước ra khỏi giường

Cầm đôi bàn tay của ban mai

Để giụi mắt.

---

Hắn bước đi trên triền dốc mùa thu

Tựa vào cánh tay mùa xuân.

---

Bầu trời cũng khóc

Nhưng lau nước mắt

Bằng chiếc khăn quàng chân trời.

---

Khi cơn mệt đến

Gió trải tấm thảm không gian

Để nằm dài lên.

---

Làm sao diễn tả cho cây

Hương vị của trái

Cho chiếc cung

Công việc của sợi dây?

---

Như một bàn tay

Ánh sáng di chuyển

Trên thân thể của bóng tối.

---

Tôi ký hoà ước với mây

Để giải thoát cho mưa

Và ký hoà ước khác với gió

Để gió giải thoát

Cho mây và tôi.

---

Ký ức - căn nhà khác của mình

Nơi bạn chỉ có thể bước vào

Với thân thể đã trở thành

Hoài niệm.

---

Hắn khoả thân kia rồi

Chỉ còn khoác lên người

Những lời nói.

---

Hắn đã đóng cửa

Chẳng phải để giam nhốt niềm vui

Mà để giải thoát nỗi sầu.

---

Những giấc mơ ban đêm là những sợi chỉ

Ta lấy để đan dệt

Những chiếc áo của ban ngày.

---

Trong bụi bặm tôi chạm vào

Những ngón tay của gió

Trong cơn gió tôi đọc ra

Chữ viết của bụi bặm.

---

Gió thuyết giảng sự lặng im

Tuy vẫn nói không ngưng nghỉ.

---

Cây thích hát những bài ca

Mà gió không nhớ ra được.

---

Có đôi khi

Mặt trời không thể rọi sáng em

Thế mà ngọn nến lại soi tỏ.

---

Tôi đứng trước gương soi

Không phải để nhìn mình

Mà chỉ để tin chắc

Người tôi đang thấy đó

Đúng thực là chính tôi.

---

Mỗi lần tôi tự vấn

Tôi xẻ thân làm đôi

Tôi và một câu hỏi

Câu hỏi tìm câu trả lời

Và tôi tìm câu hỏi khác.

---

Hy vọng có những ngón tay

Chỉ gom nhặt

Những cánh bướm lụi tàn.

---

Ánh sáng không tự vệ

Ánh sáng tấn công

Hoặc đầu hàng.

---

Mây có những tư tưởng

Tia chớp làm chúng bật ra

Cơn sấm chuyển chúng đi xa.

 

(Trích dịch từ "Chạm vào ánh sáng", bản tiếng Pháp của Anne Wack Minkowski)

 

 

TÌNH YÊU

 

Con đường và mái nhà đều yêu thương tôi

Người sống và người chết

Và cái chum đất sét đỏ trong nhà

Được nước yêu thương.

 

Người láng giềng yêu thương tôi

Cách đồng, sân đập lúa, ngọn lửa.

 

Cũng yêu thương tôi là những cánh tay lam lũ

Làm cho thế giới tốt đẹp hơn

Chẳng được tưởng thưởng gì cũng hân hoan.

 

Và những mảnh vương rải đây đó

Bứt ra từ lồng ngực còm cõi của anh tôi

Mảnh thịt da khuất sau những gié lúa mùa gặt

Tựa như những viên hồng ngọc

Còn đỏ hơn màu máu đỏ tươi.

 

Thần yêu thương sinh cùng lúc tôi ra đời

Yêu thương sẽ ra sao khi tôi không còn nữa?

 

 

CÂY SẦU MUỘN

 

 

Lá đổ ào rồi nằm yên trong rãnh sâu chữ viết

Mang theo đoá hoa sầu muộn

Trước khi ngôn từ trở thành

Âm vang

Giao hoan trong khoảng tối đen.

 

Lá lạc đường xoay tròn kiếm tìm mảnh đất mê say

Hết cánh rừng này sang cánh rừng khác

Mang theo đoá hoa sầu muộn.

 

 

HAI NHÀ THƠ

 

 

Giữa âm vang và tiếng động hai nhà thơ đang đứng

Người thứ nhất lên tiếng tựa như

Một mảnh trăng vỡ

Còn người kia lặng thinh như đứa trẻ con

Hằng đêm ngủ nằm ngoan

Trong đôi tay ngọn hoả sơn.

 

 

TẤM GƯƠNG CHO MỘT CÂU HỎI

 

 

Tôi đã hỏi và họ đã bảo tôi, cành cây

Phủ trong ngọn lửa là chim,

Họ bảo tôi rằng khuôn mặt tôi

Là những đợt sóng,

và khuôn mặt của thế giới là những tấm gương,

Ngọn hải đăng, nỗi buồn chàng thuỷ thủ.

 

Tôi đã tới, và thế giới trên đường tôi đi

Là mực, mỗi cử chỉ là một câu văn

Tôi không hay rằng giữa chúng ta

Có một chiếc cầu tên là "Tình Huynh đệ"

Tạo nên bằng những bước chân, lời tiên tri và ngọn lửa.

 

Tôi không hay rằng khuôn mặt tôi

Là con tàu lướt trong một tia lửa.

 

 

TẤM GƯƠNG CHO THẾ KỶ HAI MƯƠI

 

 

Một quan tài mang khuôn mặt đứa bé

Một cuốn sách được viết bên trong ruột một con quạ

Một dã thú cầm một đoá hoa lết về phía trước

Một hòn đá

Thở trong phổi một người điên.

              Chính là nó,

              Đó là thế kỷ hai mươi.

 

 

TẤM GƯƠNG CHO NHỮNG ÁNG MÂY

 

 

Những cánh chim

Nhưng bằng sáp

Và mưa rơi không phải là mưa

Đúng hơn là những con tàu

Chở những giọt nước mắt của chúng ta.

 

 

TẤM GƯƠNG CHO MỘT GIẤC MƠ

 

 

Hãy lấy giấc mơ của tôi,

May nó, khoác nó vào,

Như chiếc áo.

 

     Bạn đã làm hôm qua

     Ngủ trong đôi bàn tay tôi

     Dẫn tôi đi loanh quanh

     Quay vòng tôi như tiếng rên

     Trong những chiếc xe của mặt trời,

     Chim hải âu bay vút lên

     Phóng từ đôi mắt tôi.

 

 

HOANG PHÍ

 

 

Không có đường chân trời giữa chúng ta

Cây yêu thương là bụi bặm

Và đêm là toa tàu chở bước tôi đi

Chở hoang mạc về với chính nó.

 

Không có đường chân trời giữa chúng ta

Giờ khắc phơi bày không che đậy

Và cái chết của tôi là mảnh vải.

Người thừa kế của cát

Mang viên đá đen làm thực phẩm

Mặt trời là dòng nước và bóng mờ của nó.

 

 

TRẺ CON

 

 

Trẻ con đọc cuốn sách về hiện tại, và bảo,

Đây là thời điểm đang nở hoa

Từ trong lòng những phiến lá tơi tả.

Chúng viết,

Đây là thời điểm chúng ta nhận ra

Làm thế nào cái chết nuôi nấng trái đất

Và làm thế nào nước và nước phụ bạc nhau.

 

 

THÍ NGHIỆM

 

 

Vâng, tôi sẽ không ngủ

Tôi sẽ nghiên cứu những con đường này và hiểu được điều nhiều người đã biết

Vâng, tôi sẽ gia nhập đám đông này -

    Một bước, hai bước, ba ... /

      Một người chết, một cảnh sát

      Một người chết, một cảnh sát

      Một người chết, một cảnh sát... /

Và bạn sẽ không là người làm chứng chống lại chúng tôi.

 

Tôi đây rồi giữa đại dương ngôn từ

Những cánh buồm nổi trôi trên đỉnh

Và tôi hiểu tôi đang lặp lại điều mọi người từng nói

Và tôi hiểu tôi đang ngủ thiếp.

 

 

NHỮNG NHÀ THƠ

 

 

Không có nơi nào cho họ, _ họ sưởi ấm

Cơ thể trái đất, họ làm

Chìa khoá cho không gian _

          Họ không tạo ra

          Một dòng tộc      hay một mái nhà

          Cho những huyền thoại của mình.

Họ viết chúng

Như cách mặt trời viết lịch sử của nó.

Không có nơi nào...

 

 

TÌM KIẾM

 

 

/ ... Một con chim

Giương đôi cánh _ Phải chăng nó sợ

Bầu trời sẽ sập? Hay là sợ

Cơn gió là cuốn sách ẩn trong bộ lông?

      Cổ chim

      Chèn tới chân trời

      Và đôi cánh là chữ nghĩa

      Bơi lội trong mê hồn trận.

 

 

LỜI AI ĐIẾU (dành cho cha tôi)

 

1.

Cha tôi là một ngày mai

Lềnh bềnh ập xuống chúng tôi

Là một mặt trời,

Và bên trên ngôi nhà chúng tôi mây bay lên.

 

Tôi yêu ông, một bí mật khó khăn bị chôn vùi

Một vầng trán lấm bụi.

 

Tôi yêu ông, những chiếc xương đang phân rã và bùn.

 

2.

Trên ngôi nhà chúng tôi, im lặng lan toả và tiếng khóc thầm trổi dậy

Và khi cha tôi nằm xuống

Một cánh đồng cạn kiệt, một con chim sẻ chạy trốn.

 

(Trích dịch từ Tuyển tập Thơ Adonis, bản tiếng Anh của Khaled Mattawa)

 

---