Shirin Ebadi (2016. Until We Are Free.‎ New York: Random House)

Hà Thị Minh Đạo phỏng dịch

CHƯƠNG 1

ĐE DỌA

Câu chuyện của lran là câu chuyện cuộc đời tôi. Đôi khi tôi tự hỏi tại sao tôi lại gắn bó với đất nước mình đến vậy, tại sao đường viền của Dãy núi Alborz của Tehran lại gần gũi và ý nghĩa đối với tôi như đường cong trên khuôn mặt của con gái tôi, và tại sao tôi cảm thấy nghĩa vụ đối với quốc gia của mình lấn át mọi thứ khác. Tôi nhớ khi rất nhiều bạn bè và người thân của tôi bắt đầu rời khỏi đất nước vào những năm 1980, thất vọng vì bom đạn từ cuộc chiến với lraq và bởi các trạm kiểm soát của cảnh sát đạo đức (morality police) do chính phủ Hồi giáo vừa mới thiết lập. Trong khi tôi không phán xét ai vì muốn ra đi. Tôi không thể hiểu được sự bốc đồng này. Có phải một người đã rời thành phố nơi những đứa con của người đó đã được sinh ra? Có phải một quả óc chó đã rời xa những cái cây trong vườn mà người ta trồng?

Nhưng như mọi khi xảy ra với Iran, có nhiều cách để vượt qua sự kiểm duyệt chính thức. Những tin tức quan trọng sẽ đến được với những người cần nghe về nó. Tôi đã mời một nhóm nhạc người Kurd biểu diễn tại lễ trao giải Nobel. Chế độ Iran đã phân biệt đối xử với người Kurd thiểu số trong nhiều năm, từ chối quyền học ngôn ngữ của họ và duy trì bản sắc người Kurd trong cuộc sống công cộng. Người Kurd Iran trên khắp đất nước xem nhóm người Kurd này biểu diễn trên truyền hình vệ tinh và bật khóc với niềm tự hào về sự hòa nhập của họ. Đó là một hành động nhỏ, nhưng mang tính biểu tượng, và tin đồn lan truyền giữa những người Kurd ở Iran rằng tôi phải là người Kurd. Trong khi chính phủ Iran tìm cách phớt lờ giải thưởng Nobel của tôi - giải thưởng cuối cùng đã công nhận công việc của những người bảo vệ nhân quyền đang cố gắng bảo vệ đất nước một cách hòa bình từ bên trong - chúng tôi đã đến thời đại mà truyền hình vệ tinh và truyền thông kỹ thuật số, có nghĩa là không thể giữ được một quốc gia trong bóng tối.

Những người khác cũng chú ý đến giải thưởng, đặc biệt là phụ nữ Iran, những người từ lâu đã hoạt động vì quyền bình đẳng và được công nhận; họ đã thấy trong quyết định của ủy ban Nobel có một sự ủng hộ và nhận thức rõ ràng về sự khó khăn của họ. Hiệu trưởng của Đại học Alzahra toàn nữ, Zahra Rahnavard, đã mời tôi đến thuyết trình trước công chúng về địa vị pháp lý của phụ nữ. Rahnavard, người đầu tiên đứng đầu một trường đại học kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo, là một học giả và nhà hoạt động nổi tiếng. Thế giới biết đến bà vào năm 2009, khi bà xuất hiện trên trang nhất các tờ báo với tư cách là vợ của Mir Hossein Mousavi, thủ lĩnh phe đối lập Phong trào Xanh. Ngày đó năm 2003, Rahnavar chào đón tôi tại khu giảng đường trong khuôn viên trường, một tòa nhà cao bằng gạch vàng được bao quanh bởi những bãi cỏ rộng rải rác những phụ nữ trẻ đang đọc sách dưới những tán cây si. Hàng trăm sinh viên đang xếp hàng bên ngoài để tìm chỗ ngồi, mặc dù căn phòng đã chật kín sức chứa và rộn ràng tiếng nói chuyện. Chúng tôi đang thảo luận về việc đặt bục giảng ở đâu thì cánh cửa ở phía sau khán phòng bật mở và khoảng ba mươi phụ nữ, đầu trùm khăn đen, xông vào, hét lên giận dữ.

"Nếu Ebadi thuyết trình ở đây hôm nay, thì ngày mai bạn sẽ yêu cầu George Bush!" họ hét lên, đẩy về phía sân khấu, nơi tôi và Rahnavard đang đứng trước mặt. Họ rõ ràng không phải là sinh viên; họ đã được nhà nước hỗ trợ để phá buổi nói chuyện. "Bài giảng này phải bị hủy bỏ!" họ hét lên. Các sinh viên phía trước đứng dậy và tiến về phía tôi, tạo thành một vòng bảo vệ, Rahnavard tiến về phía trước vài bước, khuôn mặt đầy giận dữ.

“Buổi diễn thuyết này đang được tổ chức với sự cho phép chính thức của trường đại học. Các vị không có quyền phá vỡ nó ”. Cô ấy nói. "Tất cả các bạn phải rời đi ngay lập tức."

Một trong những người phụ nữ này nhảy về phía trước và với lấy chador của Rahnavard. “Bạn thậm chí không xứng đáng có chiếc chador này trên đầu,” cô nói, kéo mạnh chiếc chador của Rahnavard.

Những người đồng bọn còn lại của cô ta lao về phía trước. Một nhóm nhỏ sinh viên xếp thành vòng tròn xung quanh tôi bắt đầu di chuyển về phía sau giảng đường. “Khanoum Ebadi,” họ thúc giục, “chúng tôi phải đưa cô ra khỏi đây - hãy theo chúng tôi.” Họ đưa người thư ký và tôi ra cửa sau và đi xuống một hành lang dài. Các sinh viên dẫn chúng tôi vào một phòng học nhỏ, đóng cửa và rào lại bằng bàn ghế. Ngay sau đó, chúng tôi nghe thấy tiếng la hét và chạy, những tiếng kêu "họ ở đây, họ đang trốn trong phòng này!" và sau đó có nắm tay đập mạnh vào cửa, cố gắng đẩy nó ra. Rahnavard gọi cho dịch vụ an ninh trên điện thoại di động của cô ấy.

“Họ đã buộc tôi phải làm điều gì đó mà tôi không bao giờ muốn thấy xảy ra. Tôi không tin rằng cảnh sát nên đặt chân vào sân trường đại học, nhưng không có sự lựa chọn nào khác, ” cô ấy nói với tôi.

Cảnh sát đã đến và cưỡng chế áp giải đám đông đang quấy rối kia đi. Chúng tôi đồng ý rằng việc hủy bỏ bài giảng như là cách thức an toàn nhất và tôi cảm ơn bà hiệu trưởng và các đồng nghiệp của cô ấy vì lời mời và sự nhanh trí của họ khi chúng tôi đối mặt với cuộc tấn công. Chúng tôi bắt tay nồng nhiệt, và sau đó hai sĩ quan ở lại đưa tôi ra khỏi sân trường đại học một cách an toàn. Không bao giờ có chuyện gì xảy ra, chính quyền không bắt giữ, và chúng tôi không bao giờ tìm ra chính xác ai đã cử những người phụ nữ đến phá rối bài giảng của tôi vào ngày hôm đó. Rahnavard đe dọa sẽ từ chức nếu nhà chức trách không tìm ra và truy tố những người có trách nhiệm. Nhưng họ không bao giờ làm như vậy, và sau cuộc bầu cử của Mahmoud Ahmadinejad, cuối cùng cô ấy đã tự từ chức hay là bị sa thải - điều đó chưa bao giờ rõ ràng. Mặc dù thảo luận về quyền của phụ nữ ở Iran luôn gặp nhiều khó khăn. Những gì xảy ra ở đó ngày hôm đó dường như là khởi đầu của một kiểu quấy rối và đe dọa hoàn toàn mới.

CHƯƠNG 2

ĐÁM CƯỚI

Mặc dù giải Nobel khiến chính phủ Iran khó chịu, nhưng số tiền đi kèm với nó đã giúp ích đáng kể cho hoạt động của tôi. Tôi đã mua một căn hộ đề làm trụ sở cho Trung tâm Bảo vệ Nhân quyên, tổ chức mà tôi đã sáng lập đề tập hợp nhiều luật sư trong nước lại với nhau đề bảovệ các tù nhân chính trị và thúc đẩy quyền con người và pháp lý của công dân lran. Trung tâm là lực lượng hiệu quả nhất thách thức sự đàn áp chính trị của chính phủ lran; nó cũng hoạt động như một mạng lưới trợ giúp pháp lý cho những người bất đồng chính kiến và nạn nhân của sự đàn áp của nhà nước.

Điều này có nghĩa là tiền của giải thưởng Nobel đã giúp chúng tôi có thể theo đuổi nhiều kế hoạch và những chương trình phức tạp hơn bao giờ hết.

Các cơ quan công quyền đã theo dõi tôi chặt chẽ kể từ những năm 1990, khi việc đòi quyền bảo vệ phụ nữ và trẻ em hợp pháp của tôi bắt đầu được cả nước chú ý. Một lần khi chúng tôi gặp sự cố với đường dây điện thoại văn phòng, một người thợ điện đã tháo nắp ổ cắm điện thoại trên tường và tìm thấy hai thiết bị nghe, những con bọ nhỏ như pin đồng hồ, được gắn vào dây. Anh ngắt chúng bằng kìm và giơ chúng lên không trung, vẻ mặt không tin tưởng.

“Bà có muốn tôi xem qua tất cả các ổ cắm trong văn phòng không,? Anh ấy hỏi.

“Không, không sao đâu. Hãy để họ lắng nghe ”.

Tôi không ngại họ nghe trộm các cuộc trò chuyện trong công việc của tôi. Tôi không có gì để che giấu. Ngay cả trước khi tự mình nhìn thấy lỗi, tôi đã biết rằng điện thoại của mình đã bị nghe lén từ lâu. Trong ba tuần tôi ở tù vào năm 2000, những người thẩm vấn của tôi đã công khai đề cập đến những vấn đề riêng tư - mối quan hệ với bạn bè và những chi tiết nhỏ về mối bất hòa giữa các đồng nghiệp - họ có thể thu thập được chỉ thông qua gián điệp. Tuy nhiên, sau giải Nobel, việc giám sát tăng cường. Nhà nước nói rằng họ lo lắng cho an ninh của tôi và giao cho tôi hai vệ sĩ toàn thời gian; Bề ngoài họ ở đó để bảo vệ tôi, nhưng tôi biết mục đích thực sự của họ là theo dõi công việc của tôi, để báo cáo lại chính người tôi đã gặp và nói chuyện. Nếu Javad và tôi đi ăn tối, họ cũng đến, ngồi ở bàn gần đó.

Sự canh giữ buộc chúng tôi phải ở nhà nhiều hơn. Chúng tôi làm salad cùng nhau vào buổi tối và ngồi quanh bàn bếp formica, nói về dự án kỹ thuật mới nhất của Javad - Bệnh viện Milad, là bệnh viện lớn nhất thủ đô - và những trường hợp mới nhất của tôi. Bây giờ khi tôi về nhà vào buổi tối, đầu tiên tôi sẽ cởi khăn trùm đầu, sau đó rút pin ra khỏi điện thoại di động. Điện thoại di động, ngay cả khi tắt, vẫn có thể được sử dụng làm thiết bị nghe. Giống như nhiều gia đình Iran khác, chúng tôi ở chung một tòa nhà với họ hàng, và khi tôi đến thăm mẹ tôi trong căn nhà của bà ở tầng dưới của chúng tôi, giống như hầu hết các bữa ăn tối trước đó, tôi tự hỏi liệu họ có nghe trộm phòng của bà, theo dõi các chuyển động và ý kiến của một phụ nữ bảy mươi tuổi.

Tôi đặc biệt khó chịu khi biết rằng có ai đó luôn lắng nghe những cuộc trò chuyện của tôi với các con tôi. Con gái lớn của tôi, Negar, đang học thạc sĩ tại Đại học Mc Gill ở Canada, và tôi nói chuyện với con qua điện thoại hàng ngày. Một đêm, không lâu sau khi tôi nhận giải Nobel, điện thoại đổ chuông vào khoảng ba giờ sáng. Tôi nắm lấy nó trên chiếc bàn trong phòng ngủ của mình, gõ qua đồng hồ báo thức và đánh thức Javad. Tim tôi đập thình thịch khi tôi nhấn nút trả lời, tự hỏi chuyện gì đã xảy ra. Tôi luôn lo lắng trong tâm trí về chồng tôi và các con gái tôi, bởi vì tôi sợ rằng chế độ sẽ không bao giờ ngần ngại sử dụng họ để chống lại tôi. Tôi đã biết điều này kể từ ngày vào năm 1999 khi tôi xem xét hồ sơ của chính phủ cho một vụ án, mà tôi đang thay mặt gia đình của hai nhà bất đồng chính kiến đang chuẩn bị sát hại và tôi thấy tên tôi trong danh sách mục tiêu bị ám sát của nhà nước. Đó có lẽ là khoảnh khắc kinh hoàng nhất trong cuộc đời tôi, nhưng tôi đã cảm ơn Chúa, nhiều lần sau đó, vì tôi đã có cơ hội nhìn thấy danh sách này. Nó cho tôi thấy sự tàn nhẫn mà tôi đã chống lại và báo trước cho tôi biết sẽ đến lượt tôi, tôi sẽ phải mạnh mẽ và bảo vệ đến mức nào.

" Chuyện gì vậy?" Tôi hỏi mà không chào.

" Không! Ý con là, con xin lỗi vì đã gọi điện quá muộn. Nhưng Behnud đã ngõ lời cầu hôn với con trong đêm nay. Con muốn mẹ là người đầu tiên biết."

Tôi tựa lưng vào gối và hít thở sâu, vẫy bàn tay còn lại để chỉ cho Javad rằng nó không là gì cả. Behnud là một thanh niên Iran mà tôi đã gặp một lần ở Canada khi đến thăm Negar. Tôi biết họ thích nhau, nhưng cậu này đã chuyển đến Hoa Kỳ để theo học tiến sĩ tại Georgia Tech.

"Nhưng Behnud đang ở Georgia," tôi nói.

Như với tất cả những người trẻ tuổi kiên định trong tình yêu, Negar đã vạch sẵn con đường phía trước. Con gái tôi đã tranh luận về trường đại học và biết rằng có một cơ hội tốt là nàng ấy có thể nhận được tài trợ để làm công việc sau đại học ở đó. Tôi đã cố gắng ra vẻ động viên và vui mừng cho con tôi, nhưng kế hoạch của con gái tôi khiến tôi lo lắng. Điều gì sẽ xảy ra nếu con không được nhận? Điều gì sẽ xảy ra nếu con không nhận được tài trợ học bổng? Liệu con tôi có phải rời xa tình yêu hay bỏ dở việc học và chuyển đến Georgia với hy vọng cuối cùng sẽ vào được một trường đại học gần đó? Sau khi chúng tôi nói lời tạm biệt, tôi tắt đèn và chìm vào trong chăn, để lại sự thay đổi trong cuộc sống cho Chúa. May mắn thay, không lâu sau, có tin Negar đã được nhận vào Georgia Tech, và con gái tôi sẽ sớm chuyển đến Georgia, nơi cô ấy và Behnud sẽ bắt đầu cuộc sống chung.

Chỉ cần một biến đổi nhỏ. Họ cần phải kết hôn nhanh chóng, vì Negar sẽ nhập cảnh vào Hoa Kỳ bằng thị thực sinh viên và vào thời điểm đó, chính phủ Hoa Kỳ chỉ cấp thị thực nhập cảnh một lần cho sinh viên Iran. Điều này có nghĩa là hàng nghìn thanh niên Iran chuyển đến Hoa Kỳ mỗi năm để học đại học hoặc học cao học đã bị sa lầy ở đó một cách hiệu quả, không thể về thăm gia đình của họ ở Iran trong thời gian dài để họ hoàn thành chương trình học. Tất cả những năm thù hận giữa Iran và Hoa Kỳ đã không làm nguội đi sự hăng hái của những người trẻ Iran đến Mỹ học tập, nhưng nó đã đặt ra những khó khăn khủng khiếp đối với những người đã làm vậy. Về mặt chính trị, những người dân bình thường phải chịu đựng nhiều nhất khi chính phủ của họ cãi nhau. Đối với Negar và Behnud, kết hôn ở Hoa Kỳ cũng không phải là một lựa chọn, vì không có khả năng cha mẹ và người thân của Behnud nhận được thị thực Mỹ để đi du lịch đám cưới.

Đầu mùa hè năm đó, Negar bay trở lại Tehran. Chúng tôi tổ chức đám cưới của cô ấy trong một vườn cây ăn trái rộng lớn ở ngoại ô Tehran, vì đây là nơi duy nhất chúng tôi có thể tổ chức một bữa tiệc cưới linh đình. Hầu hết các cặp đôi thuộc tầng lớp trung lưu của thành phố hoặc tổ chức đám cưới tại nhà hoặc thuê một trong những vườn đám cưới tư nhân này, được thiết lập đặc biệt với vọng lâu và các trang thiết bị phục vụ cho các buổi chiêu đãi. Theo luật, các khách sạn và nhà hàng của thành phố không được phép cho nam và nữ kết hợp với nhau, ngay cả khi tổ chức tiệc cưới và chính quyền thường bố ráp các bữa tiệc chiêu đãi tại nhà riêng ở Tehran, phạt tiền và bắt giữ khách hoặc đòi hối lộ.

Đêm đám cưới, tôi nán lại bên lề một lát để ngắm con gái. Javad nhanh chóng nhập cuộc với tôi, một nụ cười nhẹ nhàng trên khuôn mặt của anh ấy. Chúng tôi đứng đó cùng nhau trong đêm ấm áp, tiếng dế kêu vo ve trong lúc tạm dừng âm nhạc của sàn nhảy, và một ý nghĩ vụt qua giữa chúng tôi: tất cả đều ổn.

Tôi biết ơn Chúa và cầu nguyện rằng Ngài sẽ tiếp tục bảo vệ chúng tôi khỏi những kẻ muốn làm hại chúng tôi.

CHƯƠNG 3

NGƯỜI ĐÀN ÔNG MUỐN MUA TRUNG TÂM

Hầu hết các thành phố của Iran đều có ít nhất một cửa hàng bán chân tay giả, vì quốc gia này có số lượng quặng mỏ đứng thứ hai trên thế giới. Ước tính có khoảng 16 triệu quả mìn còn sót lại sau cuộc chiến với Iraq, đang chờ phát nổ bên dưới một người nông dân hoặc trẻ em vô ý. Chính phủ gần như đã không thể có đủ cách để giải quyết vấn nạn bom mìn, và để che đậy sự lãng quên này, chính phủ cũng kiểm duyệt tin tức về các ca tử vong và cắt xẻo do bom mìn. Kết quả là, hầu hết những người Iran sống bên ngoài các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất đều không biết rằng đất nước của họ đang ẩn chứa những nguy hiểm như thế nào.

Đây là cách tôi thành lập Hiệp hội hợp tác rà phá bom mìn, tổ chức phi chính phủ đầu tiên như vậy ở Iran. Mục đích chính của tôi là biến mỏ đất trở thành một chủ đề hàng ngày: theo kinh nghiệm của tôi, khi một vấn đề bên ngoài trở thành vấn đề quốc gia mà mọi người quan tâm và thảo luận trong các cuộc trò chuyện hàng ngày, các giải pháp xuất hiện và áp lực cũng tăng lên đối với chính phủ để thực hiện một số hành động. Nhà nước có thể theo đuổi việc gỡ bỏ bom mìn một cách nghiêm túc hơn và cũng có thể tham gia Công ước Ottawa, trong đó yêu cầu các quốc gia ngừng sản xuất và triển khai các quặng mỏ. Một mục đích khác của tổ chức là hỗ trợ tài chính cho những người bị thương và nghèo, vì hầu hết các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất cũng khá nghèo, và chi phí của các bộ phận giả, cùng với việc mất khả năng lao động, có thể gây thiệt hại cho các gia đình. Dần dần công chúng Iran đã tiếp xúc nhiều hơn với vấn đề này. Vấn đề trong lòng đất đã trở thành một đề tài trong tâm trí của mọi người, và tôi hy vọng rằng chính phủ sẽ bắt đầu giải quyết một cách chủ động hơn với việc gỡ bỏ bom mìn.

Vào một buổi chiều nhiều mây vào tháng 2 năm 2004, một người đàn ông trung niên đến văn phòng luật sư cá nhân của tôi, ở tầng trệt của tòa nhà chung cư của tôi, và tự nhận mình là một quan chức chính phủ. Ông đi cùng với một người đàn ông mà ông giới thiệu là đồng nghiệp người Mỹ, một giáo sư từ Đại học Stanford. Tôi mời cả hai người họ một tách trà và một ít bánh quy nho khô, và viên chức này giải thích cho tôi chi tiết cách mà chính quyền đã cam kết sâu sắc trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng quặng mỏ; tuy nhiên, ông lưu ý, những trở ngại nghiêm trọng đã xuất hiện xung quanh việc mua sắm các thiết bị gỡ mìn tiên tiến. Ông nói, các công cụ rà phá bom mìn mang tính công nghệ cao, đủ tiêu chuẩn là hàng hóa "lưỡng dụng", nghĩa là Iran cũng có thể sử dụng chúng cho các mục đích quân sự và do đó các lệnh trừng phạt quốc tế khiến nhà nước không thể nhập khẩu các thiết bị đó. Ông nhấn mạnh rằng điều này là thách thức cốt lõi những khó khăn của chính phủ trong việc gỡ mìn.

Tôi kiên nhẫn lắng nghe, nhìn vào tấm vải bọc hoa màu be của chiếc ghế bành, tự hỏi liệu cuộc trò chuyện sẽ dẫn đến đâu?. Người đàn ông nói rằng anh ta đã có kinh nghiệm lâu năm trong việc rà phá bom mìn và anh ta đã tự tay thiết kế một thiết bị hoạt động hiệu quả để dò mìn trên địa hình sa mạc của các tỉnh phía tây Iran.

"Vấn đề là, tôi cần mua một trong những thành phần quan trọng ở nước ngoài, nhưng không nhà sản xuất nào sẵn sàng bán cho tôi", anh nói. "Họ không tin tưởng chính phủ với hợp đồng như vậy."

Vị quan chức này giải thích, người Mỹ sẽ hỗ trợ ông sản xuất thiết bị dò mìn. Nhưng anh ấy không nói được tiếng Ba Tư, và anh ấy ngồi bần thần lắng nghe cuộc trò chuyện của chúng tôi.

"Nếu bà, Khanoum Ebadi, có thể đặt hàng cho thành phần này, tôi chắc chắn sẽ trang trải mọi chi phí", quan chức này nói.

"Chính xác thì thành phần này là gì?" Tôi hỏi.

"Chà, nó có thể được sử dụng để sản xuất máy ly tâm."

Vào thời điểm đó, chương trình hạt nhân của Iran và tất cả các phức tạp kỹ thuật liên quan của nó không phải là việc tranh luận hàng ngày trên các phương tiện truyền thông, vì vậy thuật ngữ "máy ly tâm" không có nghĩa gì ngay lập tức đối với tôi.

“Centriguges có thể được sử dụng trong quân sự, và những lệnh trừng phạt này của Mỹ cuối cùng khiến chúng tôi không thể mua được những thứ chúng tôi cần. Nếu chúng ta có phần này, Iran sẽ có thể tự chế tạo máy dò mìn rất hiệu quả. Hãy tưởng tượng sau đó chúng ta có thể gỡ mìn nhanh như thế nào ”.

Người Mỹ với đôi chân dài ngồi yên lặng. Anh ta không nói gì để cho biết là anh ta hiểu những gì đang được nói, về vai trò của đất nước anh ta trong các vấn đề rà phá bom mìn của đất nước chúng tôi.

“Anh có thể viết tên thành phần này cho tôi không,” tôi hỏi, đưa cho viên chức một tờ giấy. Tôi đã hứa rằng tôi sẽ nói chuyện với một số người bạn có thể giúp đỡ, và tôi nói rằng tôi sẽ làm bất cứ điều gì có thể để phục vụ đất nước của mình.

Hai người đàn ông cảm ơn tôi và đi ra một chiếc taxi đang đợi. Tôi ngồi một mình trong phòng làm việc với đống giấy nháp, lắng nghe âm thanh yếu ớt của chiếc radio phát ra từ căn hộ phía trên. Có một cảm giác khó chịu trong dạ dày của tôi. Tôi đã thành lập tổ chức phi chính phủ về mỏ đất, làm điều gì đó để trẻ em không bị nổ tung khi chơi trên cánh đồng. Cảm xúc của tôi về nguyên nhân này rất dữ dội, bởi vì đây là những cái chết và thương tật vô nghĩa, hoàn toàn có thể ngăn ngừa được nếu chính phủ ban hành các chính sách tốt hơn. Bây giờ có vẻ như tôi đã có thể thực hiện một hành động hữu hình. Nhưng có một điều gì đó rất kỳ lạ về hai người đàn ông, một người Mỹ cao ráo, trầm lặng đến từ Stanford và một quan chức rất cần việc này.

Một tuần sau, khi tôi ở Paris tham dự một cuộc hội thảo, tôi đã nói chuyện với người bạn cũ của tôi, Tiến sĩ Karim Lahidji, người sau này sẽ trở thành chủ tịch của Liên đoàn Quốc tế về Nhân quyền, về những người đàn ông đã yêu cầu tôi hợp tác. Anh ấy khuyên tôi không nên tham gia vào những giao dịch như vậy và thay vào đó, hãy tập trung vào việc giúp đỡ những người bị giam giữ bởi các quặng mỏ. Bởi vì tôi không có chuyên môn kỹ thuật trong những vấn đề như vậy, đó có vẻ như là một lời khuyên hợp lý. Bên cạnh đó, tôi đã có ý tưởng về việc tôi sẽ bắt đầu tìm kiếm để mua - với số lượng lớn, một số bộ phận máy móc mà ít người biết để có thể phù hợp với một máy ly tâm.

Khi tôi trở lại Tehran, viên chức này gọi điện yêu cầu tổ chức một cuộc họp khác. Tôi giải thích đơn giản là quá phức tạp để tôi tìm được người bán cổ phần mà anh ta cần. Anh ấy không bao giờ liên lạc với tôi nữa. Tại sao một người Mỹ lại tham gia, và anh ta là ai, tôi sẽ không bao giờ biết. Có lẽ tôi nên hiểu biết hơn vào thời điểm đó; nhưng chỉ vài năm sau, khi cuộc tranh chấp hạt nhân thực sự trở thành tin tức liên ngành, và trở thành thông tin phổ biến khi đọc về chiếc lò xo của phương Tây với các máy ly tâm hạt nhân của Iran, tôi mới chợt nhận ra rằng những người đàn ông lạ mặt đó có thể là nhân viên tình báo. Họ đã tìm cách lợi dụng tầm vóc quốc tế của tôi để thực hiện một giao dịch mờ ám, mua các bộ phận bị cấm từ phương Tây mà họ không thể tự mua được. Họ có ý định gài bẫy tôi hay chỉ đơn giản là họ hy vọng sử dụng tôi để có được một phần chứng minh là khó bảo đảm? Mặc dù tôi thích nghĩ rằng sự theo dõi và quấy rối mà tôi phải chịu đựng trong nhiều năm đã khiến tôi phải thận trọng, luôn đề phòng những sự trùng hợp và tương tác kỳ lạ, cho thấy bàn tay của tình báo Iran đang cố gắng tiếp cận tôi, liên doanh quặng mỏ đã thực hiện điều đó làm tôi ngạc nhiên. Nó cho tôi thấy rằng bất kể tôi có giữ mình tỉnh táo đến đâu, Cộng hòa Hồi giáo sẽ lập kế hoạch và âm mưu theo những cách mà tôi khó có thể lường trước được. Và điều này sẽ chỉ trở nên tồi tệ hơn.

Mặc dù những kẻ phá hoại quặng mỏ của tôi đã gạt tôi tham gia vào kế hoạch của chính phủ, nhưng nó cũng mang lại một cơ hội phi thường. Khi người đoạt giải Nobel Hòa bình Jody Williams, người giành giải thưởng năm 1997 cho công trình nghiên cứu quặng mỏ, nhận thấy rằng tôi cũng đang làm việc cho mục đích này, cô ấy đã mời tôi tham dự hội thảo năm 2004 của Chiến dịch Quốc tế Cấm mìn, được tổ chức tại Nairobi. Tôi đã có một bài phát biểu về tình hình ở Iran. Một diễn giả khác là Wangari Maathai, người Kenya, đoạt giải Nobel Hòa bình năm 2004, một năm sau tôi, vì các hoạt động của cô ấy trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, bao gồm cả chiến dịch chống lại việc tàn phá cây cối ở Châu Phi.

Vì vậy, hoàn toàn là sự trùng hợp ngẫu nhiên, ba người phụ nữ đoạt giải Nobel Hòa bình đã đến cùng một nơi vào cùng một thời điểm. Tôi đã đề nghị với Jody và Wangari rằng chúng tôi cùng nhau tham gia và thành lập một Viện khai thác các hoạt động của chúng tôi và làm việc với tư cách là những người đạt giải vì hòa bình cho phụ nữ để cải thiện điều kiện của phụ nữ trên toàn thế giới. Cả hai đều rất nhiệt tình, và cả ba chúng tôi xuất hiện trước các nhà báo đang nắm tay nhau giơ cao trong không trung. Ngoài Aung San Sun Kyi, người vào thời điểm đó đang bị quản thúc tại gia, tất cả những phụ nữ đoạt giải Nobel Hoà Bình khác đều tham gia đề xuất này, và chúng tôi chính thức khởi động Sáng kiến Phụ nữ Nobel vào năm 2006. Đó là một cộng đồng phụ nữ mà tôi rất vinh dự. là một phần của và điều đó sẽ chứng minh, trong tương lai, sự giúp đỡ không thể thiếu đối với công việc của tôi ở Iran.

Một buổi chiều mùa xuân năm 2005, tôi lái xe đến nhà tù Evin để thăm một số khách hàng của tôi. Evin nằm gần chân núi Alborz, và đó là một trong những ngày trời quang mây tạnh khi những ngọn núi sừng sững bao phủ thành phố, một lớp tuyết trắng tinh khôi phía trên những con đường nâu xám. Khi chiếc xe rẽ xuống con phố về phía nhà tù, băng qua những khu chung cư xi măng, lụp xụp và dãy nhà tổ ong màu trắng vốn là khách sạn Hilton cũ, tôi đẩy những ký ức mờ nhạt của chính mình về Evin ra khỏi tâm trí. Nhà tù là nơi tôi bị giam ba tuần vào năm 2000, sau khi một tòa án buộc tội tôi với bằng chứng về sự đồng lõa của tấm bia trong một vụ tấn công học sinh vào năm trước. Ngày hôm đó, tôi nhớ lại sau khi ra tù, tình trạng nói lắp thời niên thiếu của tôi đã trở lại, nó xuất hiện ở tuổi thiếu niên mà tôi đã nỗ lực rất nhiều với sự giúp đỡ của một nhà tâm lý học để khắc phục nó. Tôi đã gặp bác sĩ trị liệu trong một vài tuần và thực hiện một số bài tập, và đã vượt qua được lần nữa, nhưng cảm giác lo lắng khi nỗi đau cũ tái hiện lại không bao giờ rời bỏ tôi.

Đi về phía cửa nhà tù, tôi cố gắng tập trung vào những khách hàng mà tôi sẽ đến thăm. Hầu hết trong số họ không còn có các vụ án pháp lý nổi cộm nữa, nhưng giống như hầu hết các luật sư nhân quyền khác. Tôi vẫn ghé thăm một hoặc hai lần mỗi tháng để giữ tinh thần cho họ, để xem tình hình của họ như thế nào và thỉnh thoảng chuyển cho họ những tin nhắn từ bạn bè hoặc người thân. Sự kiên trì của tôi trong việc gặp gỡ những tù nhân này dường như khiến bang khó chịu. Chỉ hai tuần trước. Tôi đã nhận được một lệnh triệu tập để trình diện trước tòa án cách mạng. Bản thân bức thư không nói rõ điều gì, nếu có bất kỳ cáo buộc nào mà tòa án đang xem xét chống lại tôi. Điều này trái với bộ luật hình sự của đất nước, và tôi đã chọn bất chấp mệnh lệnh. Không có nhiều điều xảy ra sau đó; một phát ngôn viên của cơ quan tư pháp nói với các phóng viên rằng tòa án cách mạng đã gửi lệnh triệu tập do nhầm lẫn và rằng một tòa án công sẽ giải quyết vấn đề này. Tôi không bao giờ nghe về nó một lần nữa.

Hôm đó, khi ngồi trong phòng chờ của Evin, tôi thấy một người đàn ông nhỏ bé, nhăn nhó với đôi mắt dữ tợn đang rình rập trên hành lang. Đó là Akbar Ganji, một nhà báo cải cách nổi tiếng, người đã bị tù vì các bài báo điều tra của mình đã phanh phui sự đồng lõa của nhà nước trong một chuỗi các vụ ám sát. Giống như nhiều nhà cải cách khác, ông ta xuất thân từ trong bụng của hệ thống, một cựu Vệ binh Cách mạng, người đã bị biến thành Bob Woodward của Cộng hòa Hồi giáo bằng cách nào đó, chịu trách nhiệm về loại báo chí điều tra đã làm lung lay nền tảng chính quyền của nhà nước. Năm 2000, chính quyền bắt giữ anh ấy vì cáo buộc vi phạm luật báo chí và phá hoại an ninh quốc gia và kết án anh ấy 10 năm tù. Tôi đã nhận thấy anh ấy một hoặc hai lần trước đây trong phòng chờ.

"Ông đã ngồi tù bốn năm rưỡi - tại sao không bao giờ có ai ở đây để nói chuyện với ông? Luật sư của ông đâu?" Tôi hỏi.

"Luật sư của tôi thậm chí còn không chào tôi lần trước khi tôi gặp anh ấy."

"Ông có muốn chúng tôi tiếp nhận hồ sơ của ông không? Chúng tôi luôn có thể cố gắng kháng cáo lại."

Mắt anh ta sáng lên, và anh ta tiến về phía trước.

Tôi mở chiếc cặp của mình và viết ra một văn bản giấy ủy quyền ngay tại chỗ. Ganji đã ký nó, và chúng tôi đã tiếp nhận trường hợp của anh ấy.

Tôi đã gặp anh ấy ba hoặc bốn lần sau khi trở thành luật sư của anh ấy. Một buổi chiều, khi tôi đến thăm để mang cho anh ấy một cuốn sách, anh ấy nói với tôi rằng anh ấy định tuyệt thực. Sau khi anh ấy thông báo điều đó, quản lý nhà tù sẽ không cho tôi gặp anh ấy nữa.

Cuộc đình công của Ganji bắt đầu thu hút sự chú ý của quốc tế, và Saeed Mortazavi, công tố viên của Tehran vào thời điểm đó, đã rất tức giận. Có lẽ hơn bất kỳ quan chức nào khác trong ký ức sống, Mortazavi gắn liền với tâm trí của công chúng với sự lạm dụng và niềm đam mê tàn bạo đối với việc trừng phạt những người bất đồng chính kiến và những người chỉ trích. Nhiều người được cho là đã chủ trì vụ tấn công trong tù năm 2003 nhằm vào phóng viên ảnh người Iran - người Canada Zahra Kazemi, người sau đó đã chết vì những oan ức của cô ấy. Hầu hết các nhà báo và cảnh sát đi qua tòa án của ông trong những năm đó đều có những câu chuyện về những điều tàn nhẫn, điên rồ và thường là vớ vẩn mà ông đã nói với họ trước tòa. Tôi nghĩ sẽ công bằng nếu nói rằng ông ấy không đặc biệt đánh giá cao tôi với tư cách là một luật sư.

Một vài ngày sau khi tuyệt thực, Mortazavi công khai nói với các phóng viên rằng tuyệt thực là bất hợp pháp theo luật pháp Iran và do đó, các nhà chức trách đã từ chối luật và kết quả là chính quyền đã từ chối các cuộc thăm và gọi điện thoại của Ganji như một hình phạt. Điều này là không đúng sự thật một cách nực cười. Lần sau có nhà báo gọi cho tôi để hỏi về vụ việc. Tôi nêu vấn đề về Phố Bobby Sands. Năm 1981, các tổ chức kinh tế Hồi giáo mới đã đổi tên thành Đại lộ Churchill, chạy dọc theo đại sứ quán Anh, Phố Bobby Sands, để vinh danh người tuyệt thực IRA, người mà những người cách mạng tôn vinh là "chiến sĩ tự do".

"Tại sao các nhà chức trách lại đặt tên một trong những con đường quan trọng nhất của Tehran theo tên Bobby Sands?" Tôi hỏi. "Tại sao bên ngoài đất nước tuyệt thực là anh hùng và dũng cảm, nhưng nó bị cấm ở bên trong Iran?"

Lúc này, Thẩm phán Mortazavi trở nên ngớ người. Anh ta đã đệ đơn kiện tôi, buộc tội tôi nói dối, và ra lệnh hạn chế việc di chuyển của tôi, cấm tôi rời khỏi Tehran.

Và rồi anh ta chuyển hướng, lập luận rằng Ganji hoàn toàn không tuyệt thực. Anh ấy khẳng định cuộc nói chuyện về tuyệt thực chỉ là phát minh của tôi, và Ganji đang ngồi trong tù một cách hoàn toàn phù hợp và mãn nguyện.

Tôi thách thức điều này: "Vậy thì hãy chứng minh đi. Để tôi đến thăm anh ấy và xác nhận".

Chính quyền không cho tôi đến thăm Ganji. Nhưng một viên chức nhà tù thông cảm đã chụp bức ảnh khung hình tiều tụy của anh ta đang nằm trên giường bệnh của nhà tù, và bức ảnh đã lan truyền mạnh mẽ. Trong bức ảnh, Ganji nằm đầu trên một chiếc gối màu hoa cà, cánh tay khẳng khiu như một cậu bé, làn da loang lổ và tái nhợt. Tôi đã làm tất cả những gì có thể, như thường lệ khi về mặt pháp lý, tôi không có quyền truy đòi; Tôi đã trả lời phỏng vấn và dẫn đầu một chiến dịch truyền thông, cố gắng gây ra sự phẫn nộ của quốc tế. Khi vợ của Ganji cuối cùng cũng nhìn thấy anh ấy, cô ấy nói với tôi rằng anh ấy trông như một người chết đôi khi di chuyển.

Khung hình hốc hác, gãy đổ của Ganji biểu tượng trên chiếc giường bệnh đó còn hơn cả một người đàn ông sẵn sàng hy sinh mạng sống của mình để thay đổi. Đối với tôi, nó biểu thị sự tuyệt vọng rộng lớn hơn mà hàng triệu người Iran cảm thấy với hệ thống. Tám năm của một tổng thống theo chủ nghĩa cải cách, nhiệm kỳ của Mohammad Khatami, đã kết thúc trong điều này. Vào những thời điểm nhiệt thành nhất trong thời kỳ cải cách đó, khi mọi người tin rằng hệ thống có thể thay đổi một cách hòa bình từ bên trong, Ganji đã đi đầu trong nỗ lực đó. Có một bức ảnh chụp anh ta đang đứng trên một cây cầu dành cho người đi bộ phía trên Quảng trường Tir, gần trụ sở của tờ báo mà từ đó anh ta đã tiến hành các cuộc điều tra của mình. Anh ta nở nụ cười thật tươi, với dòng xe cộ qua lại bên dưới anh ta, một tia xấu xa trong mắt anh ta. Nhưng bây giờ, vào năm 2005, Ganji là một cái vỏ. Tờ báo đó đã bị đóng cửa. Tôi thậm chí không được phép đến thăm anh ấy, và nhiệm kỳ của Khtami đã kết thúc. Nhiều người mà tôi đã nói chuyện đã tự hỏi tại sao họ nên bỏ phiếu trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới, khi dường như không có gì thay đổi.