Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Albert Camus
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Cazaubon
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Bill Hayton
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Kha Tiệm Ly
- Khải Đơn
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Hạnh
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Mão Xuyên
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Mai Phong
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyễn Bính
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Ngân Vi
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Thịnh
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Ái Tiên
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Hồng
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thụy Anh
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn An
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Trứ
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Âm
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Dao
- Quỳnh Hợp
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rachel Adams
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefan Dege
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tawada Yoko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yên Thao
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
NGUYÊN KHÍ
Tiểu thuyết
Hoàng Minh Tường
6. ĐÔ GIÁM LƯƠNG ĐĂNG
Hoa càng khoe tốt, tốt càng rữa
Nước chứa cho đầy, đầy ắt vơi.
( Tự thán 15 - Quốc âm thi tập - Nguyễn Trãi)
Giáo sư Hoàng Nguyên thật tinh đời. Đỗ Chí Cao và Ngô Tháp cũng không chọn lầm người. Quyển Ngũ, phần chữ Nôm cổ giao cho Bùi La Việt phiên âm và bình chú là quá chí lý.
Khi ông Cao và ông Thấp đến gặp, lại có thư tay của Giáo sư Hoàng Nguyên, chủ trang Website “Thọt bỉ nhân” nhận lời ngay.
- Ai bảo thì tôi còn cân nhắc, chứ thầy Hoàng Nguyên bảo là tôi không thể chối từ - Bùi La Việt nói - Nhưng hai anh phải thư thư cho tôi một thời gian. Tôi đang có một đề tài của Viện phải làm gấp. Tuần này lại có một công ty địa ốc mời đi lễ động thổ.
Cao đưa mắt cho Thấp. Hiểu ý,Thấp vội lấy phong bì trong cặp ra.
Bùi La Việt gạt tay, giọng lạnh như băng:
- Các anh cất phong bì đi. Đây là việc tâm linh. Ngay từ ngày mồng một đầu tháng tôi đã biết hôm nay hai anh đến. Việc này không nên tính bằng tiền. Việt đã nhận lời là sẽ làm hết mình.
Hai ông văn hóa biết là gặp kẻ thức giả, khiêm nhường mà trọng nhân nghĩa, chỉ rối rít xiết tay cám ơn rồi về nhà chờ đợi.
Lâu lắm, Tiến sĩ Bùi La Việt mới gặp một bản Nôm cổ giàu chất văn chương và thế sự. Thường là người ta hay nhờ anh dịch văn bia, sắc phong, gia phả, thần phả, thơ Nôm. Các trước tác văn học thuộc Viện Hán Nôm quản lý thì anh đâu đến lượt. Huống chi đây lại là câu chuyện về hiền tài, nguyên khí mọi thời. Bùi La Việt mua hương hoa, rồi thành kính đặt bộ sách lên ban thờ, khẩn cầu hương hồn Ức Trai tiên sinh và quan Lễ nghi Học sĩ.
Đọc những trang đầu của bộ sách, cũng như giáo sư Hoàng Nguyên, Bùi La Việt biết ngay là sách « độc », cả về văn bản học, cả về văn hóa học. Quyển Ngũ là phần khảo dị, bình chú cho bộ «Long Thành tạp ký” của tác giả Ứng nhân Đoàn Khâm. Quyển này viết bằng ba thứ chữ khác nhau do quan Tả thị lang, Trung thư lệnh Đoàn Sinh, hậu duệ bốn đời của Đoàn Khâm viết vào thời Mạc Đăng Doanh (1530 – 1540), rồi được hai hậu duệ họ Đoàn tên là Đoàn Lương và Đoàn Thiện Phổ, không rõ năm sinh năm mất, ghi tiếp vào thời Trịnh Tùng, đầu thế kỷ XVII. Xem ra bộ sách «Long thành tạp ký» có vẻ giống với bộ «Hoàng Lê nhất thống chí » của nhóm « Ngô gia văn phái » sau này, tức là tác giả là một tập thể những văn sĩ họ Đoàn, muốn tập hợp thành «Đoàn gia văn phái» để viết chung một cuốn sách gửi lại hậu thế.
Bùi La Việt gọi điện ngay cho giáo sư Hoàng Nguyên thông báo về điều này. Giáo sư biểu lộ đồng tình ngay. Ông thông báo lại: «Mình đã dịch xong chương về Lễ nghi Học sĩ Nguyễn Thị Lộ. Đang sắp dịch tới chương về Ức Trai tiên sinh. »
Phần bình chú về tác giả «Long Thành tạp ký », cả Đoàn Sinh và Đoàn Lương, Đoàn Thiện Phổ đều tỏ ra rất kính phục và trân trọng Ứng nhân Đoàn Khâm. Họ rất hãnh diện và tự hào khi biết tổ khảo mình là học trò của Nguyễn Khuê, con trai cả của Nguyễn Trãi. Khi đó, Đoàn Khâm đang làm thư lại cho giám quan Đinh Phúc, hằng ngày hầu việc cho giám quan, tối về phường Hàng Rượu giúp vợ con cất rượu và ôn luyện kinh sử. Khóa thi tháng 3 năm Nhâm Tuất (1442), Đoàn Khâm đã tình nguyện cắp tráp hầu thầy Nguyễn Khuê đi dự thi ở Quốc Tử giám, nhưng đến phút chót thì thầy Khuê lại rút tên trong bản ghi danh. Lý do: khóa thi ấy quan Hàm lâm viện Thừa chỉ kiêm Quốc tử giám Nguyễn Trãi được mời từ Côn Sơn về làm Chánh chủ khảo kỳ thi Hội đầu tiên. Khi thấy con trai cả Nguyễn Khuê và con trai thứ tư là Nguyễn Bảng cùng ghi tên dự thi, ông đã bảo hai con rằng: “Thầy biết sức học của các con. So với bọn Nguyễn Trực, Lương Nhữ Hộc, Ngô Sỹ Liên… và các sĩ tử ghi tên dự thi khóa này, thì các con không hề thua kém họ. Nhưng các con phải hiểu cho thầy, đây là khóa thi Tiến sĩ đầu tiên của triều Hậu Lê ta, đích thân nhà vua ra văn sách, thầy được cử làm Chánh chủ khảo, các bạn của thầy là Lý Tử Tấn, Nguyễn Mộng Tuân, Phan Thiên Tước…đều là các quan phó chủ khảo, đề điệu, độc quyển. Các con đỗ khoa này thiên hạ sẽ cho là vì thầy và các bạn thầy thiên vị, mà không đỗ thì người ta lại chê thầy không biết dạy con. Miệng lưỡi thế gian đầy chông nhọn gai sắc các con ạ… Thầy muốn hai con suy tính lại, hãy để khóa sau…” Nghe lời cha, cả Nguyễn Khuê và Nguyễn Bảng cùng rút tên.
Vậy là “Long Thành tạp ký” là bộ sách viết trực tiếp về thời tác giả đang sống. Đây là tập ký sự chứ không phải tiểu thuyết hư cấu, nó gần giống như loại sử ký bản kỷ thực lục. Lại nữa, tác giả là một giám sinh hay chữ, chữ đẹp nổi tiếng kinh kỳ, tuy không đỗ đạt cao, nhưng lại gián tiếp tham gia vào bộ máy quan lại đương triều: Làm thư lại cho giám quan Đinh Phúc, sau khi Đinh Phúc, Đinh Thắng bị Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh giết, nhờ sự giới thiệu của Lân Quận công Đinh Liệt, Đoàn Khâm được chuyển đến làm nha lại ở Bí Thư các.
Đoàn Sinh đã viết lời bạt cho bộ sách của tổ khảo với lời văn đặc biệt trân trọng. Ông cũng viết thêm như để bổ sung, chú thích cho rõ về một số nhân vật và sự kiện mà tác phẩm có đề cập đến, như Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh, Đô giám Lương Đăng, Nội quan Tạ Thanh, sử thần Ngô Sỹ Liên, các bạn đồng môn, đồng triều và học trò của Nguyễn Trãi…
Bùi La Việt có thói quen chỉ bắt tay vào dịch khi đã nắm được cốt truyện, đường dây của tác phẩm và các nhân vật. Vì thế anh để hẳn nửa tháng để đọc hiểu tác phẩm, trước khi bắt tay vào phiên âm từ chữ Nôm ra chữ quốc ngữ.
Khi phiên dịch đến nhân vật Lương Đăng, La Việt vội lấy “Đại Việt sử ký toàn thư ” ra đối chiếu, và chợt hiểu ra khúc nhôi sự tình, vì sao Nguyễn Trãi kiên quyết xin cáo quan về ở ẩn?
***
Bây giờ nói về Lương Đăng.
Ông người phủ Kiến Hưng, trấn Sơn Nam. Lúc trẻ dáng nho nhã thư sinh, học giỏi, có tài đối đáp. Hồi giặc Minh sang diệt họ Hồ, bắt cha con Hồ Quý Ly và đồng bọn giải về Kim Lăng, sau đó Trương Phụ và Mộc Thạnh ngầm nói với các tướng sĩ rằng: “ Theo lệnh của Minh triều, phải lùng tìm những người ẩn dật ở rừng núi, người có tài có đức, thông minh chính trực, giỏi giang xuất chúng, thông kinh giỏi văn, học rộng có tài, quen thuộc việc quan, chữ đẹp tính giỏi, nói năng hoạt bát, hiếu đễ lực điền, tướng mạo khôi ngô, khỏe mạnh dũng cảm, quen nghề đi biển, khéo các nghề nung gạch làm hương…lục tục đưa dần bản thân họ về Kim Lăng, trao cho quan chức, rồi cho về nước làm quan phủ, châu, huyện…” (1)
Lương Đăng thuộc loại người trên, đang tuổi học trò, được đưa về Kim Lăng cho đi hoạn rồi cho vào trường học làm hoạn quan. Vốn thông minh, lại khéo tay, giỏi biện luận, Lương Đăng trở thành một hoạn quan xuất sắc.
Bấy giờ Lê Thái Tổ đã lên ngôi, nhưng vẫn chưa được nhà Minh sắc phong. Năm Tân Hợi, Thuận Thiên thứ tư,(1431), sau khi bọn chánh sứ Lê Nhữ Lãm, phó sứ Hà Lật và Lê Bính sang nhà Minh cầu phong, vua Minh sai bọn chánh sứ là Hữu thị lang Chương Xưởng và Thông chính ty hữu thông chính Từ Kỳ mang ấn sắc phong Lê Lợi làm Quyền thự An Nam Quốc Sự. Cùng đi với bọn Chương Xưởng chuyến ấy còn có cả bọn Lương Đăng cũng được cho y phục, tiền nong theo về.
Chương Xưởng nói với Huyện thượng hầu Lê Sát:
- Lương Đăng là quan hoạn giỏi, hơn hai mươi năm ăn lộc nhà Minh, được giáo hóa chu đáo, trên thông thiên văn dưới tường địa lý, lại thạo về lễ nhạc, y phục, Vua ta muốn giữ lại trong nội cung, nhưng nể sứ thần các ngươi bẩm tấu nhiều lần, mới cho về để giáo hóa cho người Nam. Quan Đại tư đồ hãy lưu tâm trọng dụng.
Lê Sát ngầm hiểu đó là mệnh lệnh của thiên triều, nên ra sức nâng đỡ. Đến khi Lê Sát làm phụ chính cho vua Lê Thái Tông thì Lương Đăng đã đứng hàng đầu trong đám quan hoạn, được tấn phong chức Lỗ bộ ty giám, rồi Đô giám.
Nếu như ngoài triều, hai lộng thần Lê Sát, Lê Ngân thâu tóm hết quyền lực, thì chốn hậu cung Lương Đăng và Tạ Thanh cũng thay nhau làm mưa làm gió. Phủ đệ của Lương Đăng không lúc nào không có khách phương Bắc. Họ thường đi theo các sứ đoàn, mang nhiều hàng sang đổi chác hoặc bán với giá đắt, ép triều đình phải mua. Mỗi lần có sứ thần phương Bắc tới, như bọn Chương Xưởng, Từ Vĩnh Đạt, Quách Tế hay bọn Chu Bật, Tạ Kinh…, viện cớ Lương Đăng biết tiếng thông thạo, Đại tư đồ Lê Sát thường kéo Lương Đăng đến khách quán thết yến tiệc, bày trò chơi để xem và bàn chuyện rất lâu.
Hồi bọn Chu Bật sang báo việc vua Minh Anh Tông lên ngôi,(1436), Bật lên mặt đạo đức giả, liêm khiết, không chịu nhận tặng vật vàng bạc, nhưng lại ngầm đưa mắt cho bọn Lê Sát. Biết ý, Lê Sát ngầm nói với Lương Đăng nhân lúc rót rượu, lấy mấy nén vàng ấn vào lòng bọn Bật. Bọn Bật mừng rỡ khôn xiết. Chuyến ấy, khi đoàn sứ thần về nước, triều đình phải bắt gần một nghìn dân phu khiêng gánh đồ cống vật và hành lý của bọn Chu Bật.
Năm Thiệu Bình thứ tư, 1437, mùa xuân, tháng giêng, vua Lê Thái Tông sai Hành khiển Nguyễn Trãi và Lỗ bộ ty giám Lương Đăng đốc suất làm loan giá, nhạc khí, dạy tập nhạc múa.
Hành khiển Nguyễn Trãi dâng bản vẽ khánh đá và tâu rằng:
- Kể ra, đời loạn dùng võ, thời bình chuộng văn. Nay đúng là lúc nên làm lễ nhạc. Song không có gốc thì không thể đứng vững, không có văn thì không thể lưu hành. Hòa bình là gốc của nhạc, thanh âm là văn của nhạc. Thần vâng chiếu soạn nhạc, không dám không dốc hết tâm sức. Nhưng vì học thuật nông cạn, sợ rằng trong khoảng thanh luật, khó được hài hòa. Xin bệ hạ yêu nuôi muôn dân, để chốn xóm thôn không còn tiếng oán hận buồn than, như thế mới không mất cái gốc của nhạc.”(2)
Giữa Nguyễn Trãi và Lương Đăng bất đồng về quan niệm, kiến giải trong việc biên soạn nhạc điển, xây dựng phẩm phục, triều nghi. Nguyễn Trãi nặng về phục dựng, cách tân vốn cổ âm nhạc, như các điệu rí ren xứ Hoan Châu, các điệu hát đối, hát cửa đình,
hát dân gian xứ Kinh Bắc, mà hồi ấy gọi là nhạc dâm, tức là nhạc dân gian, nhạc bình dân, thì Lương Đăng lại muốn bê nguyên xi lễ nhạc cung đình, mũ mãng, triều phục của vua và bá quan văn võ, các mỹ nữ cung tần, các xe kiệu, nghi trượng của nhà Đường, nhà Tống và nhà Minh phương Bắc.
Hành Khiển Nguyễn Trãi tâu với vua:
- Mới rồi, bọn thần cùng với Lương Đăng hiệu đính nhã nhạc, nhưng kiến giải của thần không giống với Lương Đăng, thần xin trả lại công việc được sai.”(3)
Sau khi Tư đồ Lê Sát, Tư khấu Lê Ngân bị vua bức chết, nhất là khi Nguyễn Trãi xin rút khỏi công việc, cáo quan về Côn Sơn ở ẩn, thì bọn hoạn quan Lương Đăng, Lương Dật, Tạ Thanh… tha hồ làm mưa làm gió.
***-
“ Đoàn gia văn phái” đã bổ sung cho“Long Thành tạp ký” mảng tiểu sử về hoạn quan Lương Đăng mà lâu nay các nhà nghiên cứu còn rất mơ hồ. Chính Bùi La Việt, cũng không thể ngờ nhân vật này lại từng có thời gian “tu nghiệp và hành nghiệp” ở Yên Kinh tới hai mươi ba năm. Lương Đăng hầu như đã bị Hán hóa, đã trở thành quan lại của nhà Minh. Và hình ảnh ông quan hoạn từng đối đầu với Nguyễn Trãi ấy cứ ám ảnh trong đầu Việt.
Đêm ấy, trong giấc ngủ chập chờn, Bùi La Việt thấy mình đi đò dọc sông Tô Lịch. Con sông xanh biếc, nước trong leo lẻo, chạy từ kinh thành Thăng Long về vùng Tả Thanh Oai, rồi vòng sang Đại Áng, Nhị Khê. Khi cô lái đò cắm sào ở cầu Vân, Việt vừa lên bờ đã thấy một ông già râu dài, tóc trắng, quần áo trắng, như một tiên ông, đứng đợi sẵn dưới gốc đa. Ông già không đội mũ cánh chuồn, không mặc triều phục, nhưng Việt nhận ra ngay quan Thừa chỉ Hành khiển Nguyễn Trãi. Cuộc gặp gỡ bất ngờ này khiến Việt bối rối. Anh cúi người, chắp hai tay trước ngực.
- Con là Bùi La Việt, kính chào Ức Trai tiên sinh. Con biết gần sáu trăm năm nay nỗi oan ngất trời chưa làm Người siêu thoát...
Ức Trai gạt tay:
- Đừng nói vậy. Siêu thoát hay không là ở bản ngã mỗi người. Ta thấy mình đã siêu thoát ngay khi triều đình hạ đao xuống cổ ta. Sống mà còn đau đáu việc đời, tức là chưa siêu thoát, chứ chết là đã vào cõi vô vi, chấm dứt mọi sự vinh nhục…
- Dạ, tiên sinh có điều gì muốn chỉ giáo?
- Con về Nhị Khê, lẽ ra ta phải dẫn đến Ao Huê, vườn Ổi, gò Mai… nói về chuyện dạy học, đạo văn chương, hay ít ra ta cũng cải chính với người đời về câu chuyện rắn báo oán mà bọn ác tâm dựng lên để đổ tiếng xấu cho quan Lễ nghi Học sĩ Nguyễn Thị Lộ… Nhưng thấy con đang muốn biết về Lương Đăng, ta phải nói với con đôi lời.
- Dạ, đó là điều con muốn được nghe Người dạy…
Giọng Ức Trai bỗng trầm buồn:
- Chuyện có chính kiến khác nhau về điển nhạc, chuông khánh, xe kiệu, mũ mãng cân đai là chuyện bình thường. Mỗi người đều có cách lựa chọn riêng. Ta không trách Lương Đăng nhiều về điều ấy. Ta chỉ muốn người đời sau hiểu: Lương Đăng là ai?
Bùi La Việt vội thưa:
- Dạ, trong “Đại Việt sử ký toàn thư” có chép lời của Bùi Cầm Hổ tâu với vua Thái Tông về con người này: “Bệ hạ lên ngôi tới nay, hay thay đổi phép cũ của Thái Tổ, như Lỗ bộ ty đồng giám Lương Đăng, Tiên đế cho là người hơi hiểu biết, dùng làm Nội nhân phó chưởng, sau thấy hắn khúm núm, không thể gần gũi được, cho ra làm văn đội. Nay lại cho hắn làm quan tới chức Đô giám Trung thừa. Xin bệ hạ nghĩ lại.”
Ức Trai nói:
- Vậy đó. Thế mà Hoàng thượng vẫn sủng ái hắn. Ta rất buồn vì nhà vua không nhận biết Lương Đăng là kẻ vong bản …
Bùi La Việt nói:
- Dạ thưa, Lương Đăng đã được phương Bắc đào tạo rất bài bản. Nói theo cách nói thời hiện đại bây giờ là Thiên triều đã cài người vào nội bộ của ta…
- Không chỉ cài người mà đã cắm người chỉ đạo, điều hành - Ức Trai nói - Con có biết tại sao khi thảo “Bình Ngô đại cáo”, nhắc đến vua nhà Minh, ta rất căm giận hạ đến câu: “Thằng nhãi ranh Tuyên Đức” không? Đức vua Lê Thái Tổ khi đọc đến câu này Người nhìn ta cả cười, khen rằng ta rất hiểu bụng Người. Một nghìn năm Bắc thuộc, các triều đại phương Bắc rất muốn đồng hóa, muốn xóa sổ nước ta. Nhưng chúng không làm được. Đến khi giặc Minh sang, chúng vô cùng sửng sốt khi trải qua các triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần, đặc biệt thời Lý, Trần, văn hóa Đại Việt ta lại phát triển rực rỡ và giàu bản sắc đến như vậy. Việc vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu, vua Lý Nhân Tông cho mở trường Quốc Tử giám, khiến văn học, văn hóa, văn hiến nước Đại Việt ta phát triển rực rỡ. Con có biết tại sao ta viết nhiều thơ Nôm không? Vì rằng thời nhà Trần, kể từ Hàn Thuyên, tiếng Việt đã được dùng để trước tác văn thơ, được dùng để giao dịch. Văn tự chữ Nôm nước ta phát triển cực thịnh. Chúng ta có nhiều tác giả khổng lồ từ thời Lý, như ba vị Đại thiền sư Ngô Chân Lưu, Đỗ Pháp Thuận, Vạn Hạnh. Rồi dòng Vô ngôn thông với những bậc đại trí Mãn Giác Thiền sư, Không Lộ Thiền sư, Giác Hải Thiền sư, Viên Chiếu Thiền sư … Sang thời Trần, khi chữ Nôm cực thịnh, mở ra dòng văn học của Thiền phái Trúc Lâm, mà Phật hoàng Trần Nhân Tông là một đỉnh núi. Thời này có những danh sĩ như Trương Hán Siêu, sư biểu Chu Văn An… rạng danh bốn cõi. Ta nhớ, khi ở Thanh Hư động với ông ngoại ta, suốt ngày ta chìm ngập trong các kệ sách. Tầng tầng các kệ sách chữ Nôm bên cạnh Tứ thư, Ngũ kinh, thơ Đường, thơ Tống… Khi trở về kinh thành, được vào tập sách tại Quốc Tử giám để dự thi Thái học sinh của nhà Hồ, ta mê man trong thế giới chữ của các sư biểu Hàn Thuyên, Chu Văn An và các trường phái thơ văn Lý, Trần... Chưa bao giờ các trước tác của người Nam phong phú, rực rỡ như thời ấy. Vậy mà giặc Minh kéo sang, như cơn gió đen, quyét sạch cơ đồ của nghìn năm. Triều đình nhà Minh lồng lộn lên khi thấy văn hóa Đại Việt phát triển ngoài sức tưởng tượng của chúng. Chúng truyền cho bọn Trương Phụ, Hoàng Phúc, rồi sau này là Vương Thông bằng mọi giá phải đốt hết, chôn hết, cướp hết, triệt hạ văn hóa Đại Việt, đồng hóa người Việt, biến Đại Việt trở về thời thuộc quốc như Giao Chỉ, Cửu Chân ngày xưa. Bọn Lương Đăng chính là lực lượng nằm trong âm mưu triệt phá văn hóa Đại Việt của chúng. Nhà Minh gấp rút đào tạo một tầng lớp nha lại người Việt, trong đó có bọn hoạn quan, đưa về nước ta để thực hiện âm mưu cai trị, làm sao cho người Việt dần trở thành người Hán, biến nền văn hóa nước ta giống như văn hóa phương Bắc. Đặc biệt thâm độc là chúng cho đốt hết các bản sách chữ Nôm của ông cha ta trước tác trong mấy trăm năm, thu hết những tinh hoa văn học, văn hóa mang về Kim Lăng, bắt các trường phải dạy chữ Hán, các nha môn phải giao dịch bằng văn tự Hán…Cho nên ta buồn và thất vọng vì vua Thái Tông không nhận ra dã tâm thâm độc này, không nhận ra chân tướng của Lương Đăng. Lương Đăng đã trở thành người Hán, đã là Việt gian…
Bùi La Việt cố nhắc lại:
- Dạ, Người vừa nói Lương Đăng nằm trong đội quân xâm lược ngầm của Minh triều?
Ức Trai ngao ngán:
- Thấy vua hí hửng, xúng xính trong mũ miện, áo long cổn, ngồi trên ngai báu, nghe nhã nhạc do Lương Đăng chế ra, mà ta tưởng như Bắc triều thu nhỏ… Ta thấy mình bất lực. Biết không phải là thời của mình, vì thế ta xin cáo quan…
- Dạ, đó là một bước lùi?
- Ta biết đó là cái hèn của kẻ sĩ. Người có học thường muốn tránh xa sự lố bịch, thứ rác rưởi. Như thế là yếm thế, bạc nhược, khuyến khích lũ tiểu nhân thắng thế… Nhưng thử hỏi lúc ấy ta biết làm gì? Nhà vua thì còn con trẻ, ham chơi, không biết nghĩ gì đến xã tắc. Mà ông vua trẻ này lại đang nắm giữ quyền lực, có trong tay binh quyền, khí giới và nhung nhúc bọn xu nịnh…
- Dạ, quyền lực không đặt đúng chỗ sẽ giết chết mọi khát vọng…
Ức Trai đưa một ngón tay lên:
- Hãy nhớ rằng, Nguyễn Thị Anh khi đó vào được nội cung, rồi phế ngay Hoàng hậu Dương Thị Bí lên ngôi vương hậu, cũng là nhờ có Lương Đăng…
Ức Trai nói xong câu ấy thì phẩy tay, đi mất.
Bùi La Việt bừng tỉnh. Bàng hoàng mãi về một giấc mơ kỳ lạ.
Bằng linh cảm của một nhà ngoại cảm có khả năng nói chuyện với người âm, Việt biết rằng rồi anh sẽ còn được gặp Ức Trai.
Anh thắp một nén hương lên ban thờ, rồi lại cặm cụi dịch tiếp phần viết về Lương Đăng.
***
Lại nói về Lương Đăng.
Sau khi làm cho Nguyễn Trãi trúng kế, tự tâu trình với vua xin “trả lại công việc được sai”, rồi liền sau đó đệ đơn xin từ quan, thì Đăng vô cùng đắc ý. Từ đó, Lương Đăng độc chiếm công việc soạn nhã nhạc, đóng xe kiệu, may phẩm phục, thêu mũ mãng, sắm nghi trượng. Như ngầm có sự hậu thuẫn từ triều đình phương Bắc, các phái viên sứ thần triều Minh ra vào nhà Đăng như đi chợ. Đăng cho xây bao một khu đất rộng ở phường Thụy Chương dùng làm công xưởng, tuyển thợ khéo từ các nơi, đưa quan thầy từ bên Bắc quốc sang. Bến Đông trở thành nơi tập kết hàng núi lụa là gấm vóc Hàng Châu, Tô Châu, đồ kim hoàn mỹ nghệ, ngọc trai Giang Nam, mây tre gỗ quí Tứ Xuyên, Ba Thục…rồi chuyển về các công xưởng của Lương Đăng. Từng đoàn ca kỹ phương Bắc với đủ các loại nhạc cụ đến ăn dầm nằm dề hàng mấy tháng trời tập hát xướng các điệu nhà trò cung đình Minh triều, rồi được Đăng chọn lựa dâng lên hầu thánh thượng.
Nhà vua trẻ suốt ngày bị bủa vây bởi mỹ nữ cung tần và bọn quan hoạn Lương Đăng.
Nhưng mưu đồ của Lương Đăng không dừng lại ở đấy.
Việc lần lượt các ái phi Lê Ngọc Dao con Đại tư đồ Lê Sát, Lê Nhật Lệ con Đại đô đốc Lê Ngân bị vua phế bỏ, báo cho Lương Đăng một tín hiệu: Vua Thái Tông đang còn ở tuổi chơi trò trốn tìm, vẫn chưa dừng cuộc truy đuổi mỹ nhân. Và người đẹp Dương Thị Bí hãy coi chừng. Ngay cả khi nàng được phong Hoàng hậu và con nàng được phong Hoàng Thái tử thì đó vẫn chưa phải là bến đỗ cuối cùng.
Cho nên, khi Lương Đăng nhìn thấy Quản lĩnh cấm vệ Lê Nguyên Sơn dắt theo một cô gái đến nhà quan Nội mật viện Nguyễn Phù Lỗ, thì ông thực sự choáng váng về vẻ đẹp lộng lẫy của nàng. Là một hoạn quan, mất khả năng có con, nhưng ham mê tình ái thì trái lại, ở Lương Đăng lúc nào cũng phừng phừng như lửa cháy bên trong. Những năm tháng ở Kim Lăng, được vinh hạnh phục vụ trong chốn hậu cung triều đình nhà Minh, Lương Đăng đã được sống những ngày không thể nào quên, đã hiểu thế nào là đời sống của giới quan hoạn cung đình. Ranh giới cấm kị đặc biệt với quan hoạn là các hoàng hậu, ái phi, công chúa. Nhưng vẫn có những trường hợp đặc biệt, như viên hoạn quan giả Lao Ái đã lén lút thông dâm với Thái hậu Triệu Cơ, mẹ của Tần vương Doanh Chính, có đến hai đứa con với bà ta … Còn thì đối tượng của các hoạn quan lại là đám cung tần mỹ nữ, đám kẻ ăn người ở. Không còn “của ấy” thì luyến ái bằng mắt, bằng tay, bằng miệng lưỡi. Mất cái này thì phải phát triển cái kia để bù đắp lại. Một số tàng thư chốn thâm cung bí sử Trung Hoa, như Tố Nữ kinh, Mai Hoa kinh từng đúc kết rằng, cơ quan sinh dục đàn ông không phải chỉ thuần túy là cái dương vật. Còn có các giác quan khác, như mắt, miệng, lưỡi, tay… làm cho đàn ông chết cuồng và đàn bà quằn quại. Vì thế, thèm khát tình dục và khả năng tình ái của lũ quan hoạn còn bạo liệt và dữ dội hơn cả bọn cuồng dâm. Thế cho nên, những quan hoạn đẹp trai khỏe mạnh như Lương Đăng là niềm mơ ước của các cung tần, mỹ nữ và các mệnh phụ. Hầu hết những cung tần trước khi được tuyển vào cung vua đều đã phải lột trần truồng trước mắt Lương Đăng để kiểm tra, sát hạch, đều phải qua vòng tay ma mị, bàn tay diệu nghệ và cái lưỡi thần kỳ như rắn, như cá của Lương Đăng để được huấn luyện những ngón nghề trước khi dâng hiến mình rồng.
Cho nên, khi thoáng thấy nàng Nguyễn Thị Anh trong dinh thự của quan Nội mật viện Nguyễn Phù Lỗ, thì Lương Đăng choáng váng. Trong óc ông ta vụt hiện lên cuộc tình đầy ma mị của Lã Bất Vi với nàng ái thiếp Triệu Cơ. Khi thấy Tử Sở, con vua nước Tần mê nàng, Lã Bất Vi liền gán nàng Triệu Cơ đang mang thai cho kẻ si tình. Ô, Lã Bất Vi buôn vua, sao ta lại không biết buôn mĩ nhân?V à Lương Đăng lại nhớ đến Mao Diên Thọ, kẻ đã hoạ bức hình người đẹp Vương Chiêu Quân để dâng cho vua Hung Nô. Bây giờ, chẳng cần hoạ hình, người đẹp Nguyễn Thị Anh đã ở ngay trong nhà quan Nội mật viện đây rồi.
Lại nói về Nguyễn Thị Anh.
Nàng vốn tên cha sinh mẹ đẻ là Nguyễn Thị Ẻ. Cái tên Nguyễn Thị Anh là do Lê Nguyên Sơn đặt cho nàng khi nàng từ biệt làng quê, theo Sơn xuống đò.
Chuyến đi từ Bố Vệ trấn Thanh Hóa ra Thăng Long là một cuộc hải giang hành kỳ ảo. Lê Nguyên Sơn đón Thị Anh đi từ bến sông làng, lúc theo thuyền buôn chuyến dọc bờ biển, vượt qua cửa Thần Phù, lúc lên bộ băng qua những cánh rừng, những xóm nghèo vắng vẻ, lúc nằm đò dọc ngược sông Thanh Quyết, qua Dục Thúy sơn, Kẽm Trống…, sơn kỳ thủy tú, thật không bút nào tả xiết.
Cuộc hành trình hơn một tuần trăng. Ban đầu Ẻ còn e lệ, cách bức. Lê Nguyên Sơn thấy Ẻ quá đẹp, nhiều lúc không cầm lòng được, nhưng nghĩ đến việc sẽ dâng thị cho đức vua, nên đã hết sức kìm nén. Sau rồi, những bài hát rí ren trên sông nước quyến rũ, cảnh sơn thủy hữu tình, những đêm trăng bát ngát, khiến cả hai luôn nghĩ về nhau, nhìn nhau đắm đuối với nỗi khát thèm tưởng không thể kìm nén được. Lê Nguyên Sơn đã có vợ, xa đàn bà lâu ngày, nhiều khi cơn thèm trỗi dậy cào xé. Còn Thị Ẻ đang tuổi bẻ gãy sừng trâu, sự thèm khát lúc nào cũng dâng lên nóng bừng mặt, bỏng khô lưỡi. Nhìn vồng ngực, cánh tay Sơn cuồn cuộn, khiến Thị Ẻ càng ham muốn Sơn đến ngây dại.
Rồi một đêm trăng. Lừa lúc chủ thuyền cắm sào nơi bến vắng, Sơn đưa cho lão một nén bạc sai vào trong làng mua rượu thịt. Thế rồi con thuyền trở thành tổ uyên ương. Họ chèo thuyền ra giữa dòng, lao vào nhau như hai kẻ khát thèm nhau cực điểm. Lần đầu tiên trong đời, nàng Ẻ không hề biết thẹn thùng, trái lại, nàng tự cởi váy áo, phô bày trước trăng một toà thiên nhiên ngồn ngộn, nõn nà, non tơ. Còn Lê Nguyên Sơn, chàng ngây ngất đến tột cùng. Chàng bỗng thấy mình lên ngôi đế vương, một ông vua “bất chiến tự nhiên thành”. Như mãnh thú thưởng thức con mồi, chàng cúi xuống đặt một nụ hôn vào giữa huyệt đạo, nàng Ẻ liền run rẩy cong mình lên và bật tiếng rên…
Từ đêm trăng ấy, nàng Ẻ có tên là Nguyễn Thị Anh và được Lê Nguyên Sơn truyền dạy cho những ngón nghề tình ái. Đến lượt Sơn, chàng có thể chết được mỗi lần yêu.
Thị Anh có người chú họ là quan Nội mật viện Nguyễn Phù Lỗ. Ông Lỗ theo Lê Lợi từ Lam Sơn, chuyên theo hầu trong màn trướng, rất được tin dùng. Việc quan Lỗ bộ Đô giám Lương Đăng xuất hiện ở nhà quan Nội mật viện là một cơ may nghìn vàng đối với cả Thị Anh và Lê Nguyên Sơn. Khi Nguyễn Phù Lỗ giới thiệu cô cháu gái và có ý nhờ quan Đô giám tiến cử Thị Anh vào cung, trong lòng Lương Đăng đã khấp khởi mừng, nhưng ngài vẫn lắc đầu:
- Khó lắm. Trong mắt Hoàng thượng lúc này chỉ có Hoàng hậu Dương Thị Bí mà thôi. Cô nương đây trông cũng sắc nước hương trời, nhưng vẫn còn quê mùa lắm…
Nguyễn Phụ Lỗ vào nhà trong, đút mấy thỏi vàng trong tay áo, rồi ra nói riêng với Lương Đăng:
- Tôi coi con bé như con đẻ. Quan Đô giám không giúp thì cháu nó lại đành phải trở về Bố Vệ để làm ruộng, thì khổ bà chị họ tôi, mà tôi cũng không còn mặt mũi nào về quê… Ngài nói một tiếng với Hoàng thượng là con bé sẽ được đổi đời. Tôi tuy nghèo, nhưng gọi là có chút lễ mọn, nhờ quan lo giúp.
Lương Đăng nhận lễ, nhưng vẫn tỏ ra chần chừ.
Lê Nguyên Sơn nói:
- Bẩm hai quan. Trước khi về quê, kẻ hèn mọn này đã tâu với đức vua về nàng Thị Anh. Hoàng thượng hứa khi nào dâng người đẹp lên, người sẽ ban thưởng …
Lương Đăng chợt nhớ ra quan hệ thân tình giữa tên lính cận vệ đẹp trai này với ông vua trẻ sau cái lần con voi con của nhà vua sa xuống giếng, vội nói:
- Thôi được. Nể quan nội mật viện lắm, tôi sẽ tiến cử cô cháu gái ngài với đức vua. Sau này nếu được Hoàng thượng sủng ái thì cả tôi và ngài đều được nhờ…
Quan nội mật viện nói:
- Dạ, ơn quan ngài như trời biển. Thị Anh con, đến lạy quan Đô giám đi.
Thị Anh liếc nhìn Lê Nguyên Sơn rồi đến quỳ trước mặt Lương Đăng.
Lương Đăng đỡ Thị Anh dậy và nói:
- Lần gặp Hoàng thượng đầu tiên sẽ vô cùng trọng đại. Vì thế không thể vội vàng. Muốn được lọt vào mắt xanh của Hoàng thượng thì phải học lễ nhạc, học cách đi đứng và lời ăn tiếng nói. Rất may là sắp tới xưởng thêu may của ta sẽ dâng lên Hoàng thượng và Hoàng hậu mẫu triều phục mới. Nàng sẽ mặc bộ xiêm y đẹp nhất để đức vua thưởng lãm.
Ngay ngày hôm đó, Nguyễn Thị Anh được đón vào tư dinh của quan Đô giám Lương Đăng.
Trong ba bà vợ của vua Lê Thái Tông, trong hàng trăm phi tần hiện thời, không ai đẹp bằng Nguyễn Thị Anh. Nàng có một thân hình kiều diễm, làn da ngà ngọc và những đường cong bất hủ. Nhìn nàng khỏa thân trong bồn tắm, soi mình trong gương, quan hoạn Lương Đăng không kìm nổi dục vọng. Nàng đã đánh thức toàn bộ bản năng của ngài, cào cấu tim gan ngài, rậm rựt từng li ti huyết quản của ngài, buộc ngài phải hiện nguyên hình một con đực lâu nay bị giấu kín.
Với danh nghĩa một thầy dạy, truyền những ngón nghề luyến ái để nàng phục dưỡng đức vua, nhưng thực ra chính ngài lại là kẻ chiếm đoạt, khám phá. Ngài rền rĩ, kêu the thé vì quá mãn nguyện.
Thế rồi đã đến ngày nạp cung.
Vua Lê Thái Tông ngây ngất, đờ đần trước vẻ đẹp kiêu sa lộng lẫy của Nguyễn Thị Anh.
Ngay đêm ấy, trong cơn say chuếnh choáng, ông vua trẻ 17 tuổi sai bọn Lương Đăng, Đinh Phúc, Đinh Thắng đưa quý phi Nguyễn Thị Anh vào nội tẩm của ngài.
Chú thích
(1) Đại Việt sử ký toàn thư.
(2), (3) Đại Việt sử ký toàn thư.