Danh Ngôn
Những nhà văn xuất chúng luôn luôn là những nhà phê bình nghiêm khắc nhất đối với chính tác phẩm của mình.
(The best authors are always the severest critics of their own works.)
Lord Chesterfield, chính khách, nhà văn Anh. (1694-1773). Thư gởi con trai, 6 tháng Năm 1751
Tôi có một nhà phê bình đòi hỏi quá quắt hơn các bạn: đấy là cái tôi thứ hai của tôi.
(I have a critic who is more exacting than you: it is my other self.)
Jean Meisonier, họa sĩ Pháp. Trong tuyển tập của Alice Hubbard, An American Bible, tr. 192, 1946
Hỏi một nhà văn đang sáng tác ông ta nghĩ gì về các nhà phê bình cũng giống như hỏi một cột đèn cảm thấy thế nào về các con chó.
(Asking a working writer what he thinks about critics is like asking a lamppost how it feels about dogs.)
Christopher Hampton, nhà soạn kịch sinh tại Bồ Đào Nha 1946 hiện sống tại Anh. Trong Sunday Times, (London), 16 tháng Mười 1977

Ban biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com

Tra cứu theo tên tác giả
- A. Puskin
- Adam Gopnik
- Adonis
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alan Phan
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Allen Ginsberg
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Ánh Liên
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arthur Koestler
- Aurélie Coulon
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bạch X. Phẻ
- Bakhtin
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Nhi Lê
- Bão Vũ
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Brett Reilly
- Brodsky
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Chát
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Giáng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cao Chi
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bukowski
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chế Diễm Trâm
- Chi Mai
- Chim Trắng
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Costica Bradatan
- Cù Huy Hà Vũ
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Daniel Halpern
- David Brown
- David Weinberger
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Du Tử Lê
- Dũng Vũ
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Thu Vũ
- Dương Đình Giao
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Phương Vinh
- Dương Thuấn
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Đà Văn
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Thái
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Xuân Thảo
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Ý Nhi
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Huyến
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tử Huyến
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Kh
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đồng Chuông Tử
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Ellen Bass
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Flanny O’Connor
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Frank Dikötter
- Frankfurt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gaither Stewart
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- George Orwell
- Giang Dang
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Graham Allison
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Ngọc Hòa
- Hà Nguyên Du
- Hà Phạm Phú
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hào Thiện Nhân
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Henry David Thoreau
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Hoa Níp
- Hoài Nam
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Phú Bông
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Huong Nguyen
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hường Thanh
- Hữu Danh
- Hữu Loan
- Hữu Phương
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Issa
- Italo Calvino
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jake Johnson
- James Grossman
- James Poniewozik
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julio Cortázar
- Kai Hoàng
- Kale
- Kamel Daoud
- Kate Chopin
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Khái Hưng
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Ly
- Khanh Nguyen
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Mai Sơn
- Kim Chi
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lang Anh
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Lâm Duyên
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê Anh Hoài
- Lê Bá Đảng
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Hải
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng Vọng
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Luân
- Lê Mai
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quỳnh
- Lê Tất Đạt
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thời Tân
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Tuấn Huy
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vũ Trường Giang
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Linh Vân
- Luân Hoán
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lưu Á Châu
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- Mạc Văn Trang
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Chanh
- Mai Khôi
- Mai Ninh
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marcel Reich-Ranicki
- Marco Ferrarese
- Maria Donovan
- Mario Vargas Llosa
- Mary Morose
- Matthew Clayfield
- Maya Angelou
- Mặc Lâm
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Miêng
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Cầm
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thọ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyên Yên
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Thuyên
- Nhật Chiêu
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhị Linh
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nicolas Casey
- Nina McPherson
- Ninh Kiều
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Oleg Kashin
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Hoover
- Paul Mozur
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Peter Hansen
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viết Đào
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Nguyên
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Cự Đệ
- Phan Đắc Lữ
- Phan Độc Lập
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Tấn Hải
- Phan Thắng
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phanxipăng
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phong Linh
- Phố Văn
- Phù Sa
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Thảo
- Phương Uy
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quỳnh Vi
- Rainer Maria Rilke
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Richard Millet
- Roger Vu
- Romain Rolland
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Salman Rushdie
- Sam Dresser
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sheri Berman
- Shukshin
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Phạm
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Susan Sontag
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tadeusz Rósewicz
- Tâm Chánh
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thanh Nam
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thơ
- Thu Phong
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Hạ
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạnh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Minh Phi
- Trần Mộng Tú
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quốc Toàn
- Trần Song Hào
- Trần Thắng
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thiện Đạo
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Yên Nguyên
- Trên Facebook
- Trên giá sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bách
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Y Thư
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Quang
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Xuân Thiên
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuệ Anh
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tương Lai
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Velcrow Ripper
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vinh Quyền
- Vĩnh Quyền
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Hồng
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Sơn
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Lâm
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Từ Trang
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Ngọc Minh
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wells
- William Nee
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Dương
- Xuân Thọ
- Xương Văn
- Ý Nhi
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yōko Ogawa
- Zac Herman

Lược sử tính hiện đại
Jacques Attali
Hiếu Tân dịch
Truy tìm những nghĩa lắt léo khác nhau của tính hiện đại trong những nền văn minh khác nhau, trong những ngôn ngữ khác nhau, trong nhiều thời đại khác nhau, trong suốt chiều dài lịch sử, chính là truy đến cùng, ở những chỗ tốt nhất, những bí mật của thân phận con người. Đó là xác định cách suy nghĩ của mỗi nhóm người về điều mà nó mơ tưởng về tương lai, trong thời gian và trong không gian, chống lại những gì có thể có hại cho nó, đề cao những gì hợp với mơ ước không tưởng của nó envaloirisant ce qui est conforme à son utopie. Đó cũng là diễn dịch sự tiến triển của các giá trị, các tư tưởng, những gu thẩm mĩ, những chủ đề phẫn nộ, những quan niệm về tiến bộ, những tổ chức kinh tế, những công cuộc táo bạo, những hệ thống chính trị, những phong tục; và đời thường hơn, những cách ăn, mặc, ở, đi lại, làm việc, giải trí, yêu đương, ve vãn nhau, và cảm thấy hạnh phúc.
Những suy nghĩ này không hề vô ích, cũng không có gì bảo đảm rằng những giá trị mà chúng ta đang ôm ấp và chúng ta coi như đã thật sự đạt được kể cả dân chủ, tự do cá nhân và quyền con người sẽ vẫn là những giá trị của tương lai. Những giá trị khác, trong những hoàn cảnh nhất định, sẽ thay thế chúng, trong trí tưởng và trong thực tế.
Mỗi lần một nhóm mới lên nắm quyền, nó chỉ cho phép coi như “hiện đại” những thay đổi chuẩn bị cho tương lai mà nó mơ ước, củng cố quyền lực của nó và duy trì nó lâu dài. Khi đó nó xác định một “cái mới” được ưa thích hơn “cái cũ”.
Nghệ thuật của một thời đại, (từ hội họa đến văn chương rồi đến điện ảnh và các loại hình mới khác nữa) nói chung được bảo trợ bởi chính giới tinh hoa thống trị, là phản ảnh của sự táo bạo của giới này, của những dự phóng của giới này về tương lai. So với những chiều kích khác của xã hội, nghệ thuật thể hiện tốt hơn quan niệm ưu thắng về tính hiện đại.
Một xã hội mà “hiện đại hóa” là mục tiêu công khai của những kẻ lãnh đạo có cái nhìn sáng tỏ về tương lai của nó, thì ràng buộc mật thiết với cái mà nó gọi là “tiến bộ”.
Những xã hội tiền sử trong cả nghìn năm đều muốn những sự lặp lại, vì sợ mọi thay đổi sẽ mang đến cái chết. Con người hi vọng và không được bảo đảm sự trở lại của mặt trời mỗi buổi sáng, mưa mỗi mùa thu, những chồi non đầu tiên mỗi mùa xuân. Không có gì gây bất an hơn sự thay đổi. Khi đó đối với họ, tính hiện đại là sự trở lại của vẫn cái ấy. Hiện đại là ổn định. Vũ trụ học của họ, cũng đầy tài năng như nghệ thuật của họ, là biện hộ cho sự không tưởng này.
Rồi cái mới trong sự phục vụ cho cá nhân trở thành một giá trị tích cực, với những tiến bộ kỹ thuật đầu tiên: lửa, đá đẽo, rồi ròng rọc, đòn bẩy, bánh xe và chuyển từ du cư sang định cư, từ làng mạc sang phố thị.
Trước hết, chính trong xã hội của những dân du mục vùng Cận Đông và những dân đi biển Địa Trung Hải, những người phát minh ra nông nghiệp và thành thị, nó (cái mới) được coi như một cơ hội. Tương lai cho phép hi vọng giảm lao khổ cho con người, làm chậm lại thời khắc của cái chết, và sống tốt hơn. Con người gắn bó trong một nhóm. Con người tự mình trở nên đáng quý. Đó là tính hiện đại của Con người.
Đặc biệt xã hội của người Do Thái rồi xã hội của người Hy Lạp mỗi xã hội theo cách của mình, biện minh cho cái mới.
Trong xã hội của người Do Thái, dân tộc sống trong sa mạc, chắc chắn là một trong những dân tộc đầu tiên (dù sao cũng là đầu tiên trong số những dân tộc trở thành ‘Phương Tây’) cái mới được chào đón khi nó giúp cho mỗi người tham gia vào sự sửa chữa thế giới, sứ mệnh của con người trên Trần thế, điều kiện để chúa Cứu thế đến với thế giới này và để những người chết được phục sinh. Đối với họ, cái tốt nhất của tương lai là lao nhanh đến sự bất tử bằng cách sửa chữa thế giới.
Trong xã hội của người Hy Lạp, là những người sống bên biển, tiếp nhận và đồng hóa tốt hơn ai hết tất cả những gì từ nơi khác đến, cái mới cũng tốt như cái tự họ có, bởi vì nó đem lại cho mỗi người, hay đúng hơn cho mỗi công dân, những nguồn mới của cái đẹp, sự thích thú và thoải mái.
Trong xã hội của người La Mã, xã hội quân sự tập trung, sau những thất bại của họ, họ lấy lại cho mình một phần di sản của xã hội Do Thái và Hy Lạp. Đổi mới chủ yếu là quân đội và sức mạnh. Và công cuộc đô thị hoá tiến những bước ngoạn mục.
Trước tiên trong nội bộ và sau đó ở ngoài, một giáo phái Do Thái Hy Lạp hóa, Cơ Đốc giáo, áp một cái nhìn khác về phía tốt đẹp hơn: tương lai không phải ở đây, nó ở trong Cứu chuộc và Phục sinh. Trong khi ở xã hội Do Thái Hy Lạp sự giàu có vật chất được coi là một phúc lành thì [trong Cơ đốc giáo] nó trở thành một tai ách. Hiện đại là người biết từ bỏ tài sản của mình dâng cho Nhà Thờ. Đó là tính hiện đại của Tín ngưỡng.
Khi đó người Cơ Đốc lấy lại quyền uy của nhất thần giáo, sự mềm dẻo của đa thần giáo, sức mạnh của tập trung. Con người không còn là đáng kể nữa, nhóm/tập đoàn mới là đáng kể. Tự do và Lý trí của cá nhân không quan trọng nữa, quan trọng là Tự do và Lý lẽ của Nhà Thờ, nơi bao bọc, bảo hộ và trao đổi tín ngưỡng và sự phục vụ. Những ông chủ sắp đặt nô lệ theo lợi ích của mình và của Nhà Thờ.
Tính hiện đại này tồn tại ở châu Âu hơn một nghìn năm trăm năm.
Vào thế kỷ XII ở Ý và Bắc Âu bắt đầu một cuộc cách mạng nông nghiệp và công nghiệp. Nhà buôn, tư sản bắt đầu sản xuất cách khác. Tiền lương ra đời. Những nhà tư sản muốn có một nghệ thuật mới, họ tài trợ cho những tháp chuông là thứ cạnh tranh với những quả chuông. Kiến trúc, âm nhạc và văn chương quan tâm đến những vấn đề khác tôn giáo. Các hoạ sĩ vẽ những chân dung nhà tư sản, cực kỳ táo bạo, họ còn vẽ cả những tranh phong cảnh nữa.
Bắt đầu từ thế kỷ XV, phát kiến châu Mỹ, ngành in và kế toán, ở châu Âu cải cách và trong một số cảng của Ý ra đời cái mà sau này người ta gọi là “châu Âu thời hiện đại.” Nhà buôn và thợ thủ công vượt nông dân. Lục địa di chuyển trái tim của nó từ Venise sang Provinces-Unies[1].
Trong phần chủ yếu của châu Âu Cơ Đốc giáo, người ta gọi là “tân tiến/hiện đại” những ai tin vào tính hiện đại của Tín ngưỡng và nghĩ rằng tương lai chỉ có trong Cứu rỗi, và gọi là “cố lỗ/thủ cựu” những ai chỉ muốn quay lại lý trí của người Hy Lạp.
Dần dần ở Bắc Âu cũng như ở Ý, hình thành một ý niệm mới về tính hiện đại, không phải Cơ đốc cũng không phải Hy Lạp. Nó không phải là tính hiện đại của Con người, cũng không phải là tính hiện đại của Tín ngưỡng, mà là tính hiện đại của Lý trí. “Tính hiện đại Mới” này quan tâm đến những thay đổi kỹ thuật và khoa học, xa rời những giá trị Cơ Đốc và không coi tư tưởng Hy Lạp là nguổn cảm hứng duy nhất. “Tính hiện đại Mới” này tin vào tiến bộ, vào thị trường và vào tự do. Khi đó tương lai của tương lai là sự mở rộng tự do thương mại, tự do tư tưởng, tự do sở hữu, tự do trao đổi và tự do bầu cử.
Nó bắt đầu ở Hà Lan và Anh bằng cuộc cách mạng công nghiệp; ở Mỹ bằng một cuộc chiến tranh giành độc lập, và cuối cùng ở Pháp bằng một cuộc cách mạng chính trị.
Chính là ở Pháp, vào đầu thế kỷ tiếp theo, thế kỷ XIX, lần đầu tiên từ “hiện đại” xuất hiện, dưới ngòi bút Balzac[2]. Thuật ngữ này chỉ một thời đại, một nền văn minh, và một quan niệm về tương lai, hòa trộn tự do cá nhân, quyền con người, chủ nghĩa duy lý, chủ nghĩa thực chứng, niềm tin vào tiến bộ kỹ thuật và công nghiệp. Tính hiện đại bị chinh phục. Người ta đi tìm động cơ. Với Auguste Comte[3], đó là khoa học; với Saint Simon[4], công nghiệp; với Marx[5], đấu tranh giai cấp; với Tocqueville[6], bình đẳng hoá các mối quan hệ xã hội và nền dân chủ; với Max Weber[7], hợp lí hóa.
Cuối thế kỷ XIX những nghĩa mới của tính hiện đại này đến lượt chúng lại bị thách thức, trước hết bởi chủ nghĩa xã hội của Fourier[8], Proudhon[9] và Marx. Khi đó xuất hiện những hình thức mới của tính hiện đại Lý trí, hình dung và nhằm tạo ra một con người mới, thoát khỏi tha hóa và độc tài của sở hữu tư nhân.
Rồi một loại thách thức khác bắt đầu với Nietzsche[10], dưới cái tên “chủ nghĩa hư vô” mà sau đó người ta gọi một cách sai hơn là “chủ nghĩa hậu hiện đại.” Nó đi kèm với tiếng nghiến ken két trong âm nhạc và hội họa. Đây không phải là một tuyên bố về một sự thay đổi ý nghĩa của tương lai, mà là trực gíác rằng thế kỷ XX sẽ là thế kỷ của những thế kẹt của Con người, Tín ngưỡng và Lý trí.
Rồi, vào đầu những năm 1950, người ta hoan nghênh sự trở lại đắc thắng của dự án về lý trí. Sau khi đã cung cấp cho con người những phương tiện đi lại (tàu hỏa, ôtô, máy bay), bạo lực (vũ khí) cho phụ nữ những phương tiện để thực hiện với ít nhọc nhằn nhất những nhiệm vụ cổ xưa (giặt giũ, chăm sóc, nuôi dưỡng) nền dân chủ thương mại từ nay về sau có xu hướng thỏa mãn những nhu cầu của tré em giải trí, học hành bằng những hàng tiêu dùng. Và hơn nữa, nó nhằm cải biến người lớn và trẻ em bằng cách thỏa mãn tính thất thường của họ, không áp đặt những qui tắc lên họ nữa, mà phỉnh nịnh những ham muốn của họ bất kể chúng là gì, để cho họ mắc nợ vô giới hạn, và cho phép họ không tôn trọng những ước lệ của đời sống cộng đồng nữa.
Tính hiện đại đó trở thành súc tích, bạo chúa, thay đổi thất thường đến mức nó lẫn với ám ảnh về cái mới, và nó tự xóa bỏ trong tức khắc dưới tên gọi “đương đại.” Tương lai là tiếp tục của hiện tại, không có một ý nghĩa nào khác ngoài sự khác nhau của chúng, ngay cả bên lề, với cái trước nó. Không có ý nghĩa nào cả. Như thể sự tăng tốc thay đổi giúp tạo ra một ảo ảnh về sự kéo dài vô hạn độ dài cuộc sống.
Ngày nay hầu như tất cả trên thế giới, và mặc dầu những rắc rối, hiện đại là sử dụng đúng những phương tiện mà những cư dân hạnh phúc nhất và tự do nhất ở phương tây sử dụng, tức là những phương tiện vật chất cần thiết để làm việc, dạy học, ăn uống, tự chăm sóc, ở, học, giữ được sự riêng tư, những phương tiện chính trị cần thiết để giải phóng khỏi những trói buộc chính trị, những cấm kỵ, những thành kiến, những quy tắc cổ lỗ, vẫn đang ngăn cản sự phát triển của phụ nữ, đàn ông và trẻ em. Hiện đại hóa, đó là chấp nhận như dự phóng tương lai lý trí và những gì từ nó sinh ra: tiến bộ kỹ thuật, đổi mới, tự do cá nhân, quyền con người, tự do và nền dân chủ.
Ngày mai, cái gì sẽ là hiện đại. Cái gì sẽ là nghĩa của tương lai? Có nhiều Lý trí hơn không? Nhiều tự do cá nhân hơn không? Nhiều quyền con người hơn không? Hay trái lại, nhiều nghĩa vụ và trách nhiệm hơn? Nhiều thay đổi hơn hay ổn định nhiều hơn? Tăng tốc hơn hay chậm rãi hơn? Nhiều công nghiệp hơn hay nhiều dịch vụ hơn? Người ta muốn sống lâu hơn hay sống tốt hơn? Người ta muốn nhiều tự nhiên hơn hay nhiều nhân tạo hơn? Nhiều Tín ngưỡng hơn hay nhiều Bản thể hơn? Nghệ thuật của tính hiện đại trong tương lai sẽ là gì? Phong tục, thời trang, chiến đấu, yêu đương sẽ ra sao? Dự phóng tương lai của mỗi người, mỗi dân tộc, của nhân loại sẽ là gì? Người ta có thể đoán ra nó, bằng cách đọc các nguyện vọng và các nghệ thuật của hiện tại không?
Thực chất quan niệm phương tây ngày nay về tính hiện đại chắc chắn sẽ được áp dụng cho lâu dài: với những người hiện chiếm đại đa số ở phương tây và ngày càng nhiều người ở nơi khác, chủ nghĩa cá nhân vẫn là mục tiêu vì nó là giải phóng, đồng nhất với mô hình phát triển châu Âu và Mỹ hai thế kỷ qua, nó nhằm đến những phong tục ngày càng tự do và những thực tế ngày càng hợp lý. Hiện đại vẫn sẽ là làm giàu và hưởng thụ cuộc sống lâu dài hơn. Một cuộc sống kéo dài bằng mọi giá nhờ những thứ đồ giả, bên ngoài rồi bên trong – cơ học, hoá học, di truyền học, số học. Rất lâu về sau, bằng cách nhântạo hóa cuộc sống và hợp nhất những chức năng giới tính, con người dần dần biến thành vật nhân tạo và hàng hóa nhân tạo. Người ta gọi nó là tính siêu hiện đại dị dạng (hypermodernité) hay tính hiện đại của hiện tượng nhân tạo (modernité de l’artefact).
Trái lại có một cách nhìn khác rằng ngày nay tính hiện đại đã tạo ra thời đại của nó, rằng châu Âu đã cạn kiệt trong một thảm họa đạo đức, tài chính, sinh thái, công nghệ và thẩm mĩ, rằng lý trí đã thất bại. Một số người khẳng định rằng không thể đoán trước hay mong muốn điều gì về tương lai, cái tương lai có lẽ chỉ là tiếp nối của một hiện tại khó lường. Họ gọi nó là phi hiện đại (amoderne).
Với những người khác nữa, không tưởng tốt đẹp nhất cho tương lai sẽ là trở về với những giá trị nền tảng của văn hóa cổ, về với tính hiện đại của Con người và Tín ngưỡng. Những “tính hiện đại hoài cổ” (rétromoderne) này đi đến chỗ ca ngợi một chủ nghĩa chính thống tôn giáo, một chủ nghĩa toàn trị sinh thái hoặc một dân tộc học tinh túy. “Tính hiện đại thần quyền” (Théomodernité), “tính hiện đại sinh thái” (éomodernité), “tính hiện đại chủng tộc” (ethnomodernité).
Cuối cùng, với những người khác, tính hiện đại tây phương sẽ bị một đạo đức học mới vượt qua, một đạo đức học tôn giáo hay thế tục, dựa trên một chủ nghĩa vị tha, khước từ chủ nghĩa vị kỷ, trong những lựa chọn. Chúng ta có thể nêu tên, vẫn trong cùng một từ vựng đó, thuật ngữ “tính hiện đại cải biến.” (altermodernité). Từ đó sinh ra những hình thức mới của tổ chức doanh nghiệp, nền kinh tế, xã hội, hệ tư tưởng, phong tục, nghệ thuật, lối sống, cách làm việc, sáng tạo, giải trí, yêu đương, và làm chính trị.
Theo ý tôi “tính hiện đại cải biến” là lối thoát tích cực duy nhất khỏi cái bẫy mà loài người mắc vào từ khi nó quyết định nắm vận mệnh của nó trong tay và không còn tự hài lòng với một thế giới lặp lại nữa. Nó có thể xảy ra, và với xác suất thấp. Elle est possible, et peu probable.Nghệ thuật đóng một vai trò chủ yếu trong những thành tựu và những thất bại của nó.
Sự đối chiếu giữa những quan niệm khác nhau này về tính hiện đại, và những lực lượng phục vụ cho chúng, phụ thuộc bản chất của thế giới vào năm 2030, theo cách mà, vào thời điểm đó người ta suy nghĩ, chuẩn bị, sản xuất, chiến đấu cho thế giới của năm 2060. Và sau đó nữa.
Trích Jacques Attali “Histoire de la Modernité” (Champ essais 2015)
[1] Nước cộng hoà bảy tỉnh phía bắc Hà Lan (République des sept Provinces-Unies des Pays-Bas)
[2] Honoré de Balzac (1799-1850): Nhà văn Pháp
[3] Auguste Comte (1798-1857): nhà triết học và xã hội học Pháp, đề xướng thuyết thực chứng.
[4] Saint Simon (1760-1825): nhà triết học chính trị Pháp, nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng.
[5] Karl Marx: nhà triết học, xã hội học và kinh tế chính trị Đức, khởi xướng chủ nghĩa cộng sản.
[6] Tocqueville (1805-1859) nhà khoa học chính trị, sử học và ngoại gaio Pháp, tác giả “Dân chủ ở Mỹ”
[7] Max Weber (1864-1920): nhà xã hội học, triết học, luật học, và kinh tế chính trị Đức.
[8] Charles Fourier (1772-1837): nhà tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
[9] Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865) chinh khách, triết gia Pháp, để xướng thuyết hỗ sinh (mutualism).
[10] Friedrich Nietzsche (1844-1900) Nhà triết học, ngữ học, phê bình văn hóa, nhà thơ Đức.