Chính những ngày lang thang sau chiến tranh đã cho tôi một thói quen: thích lang thang. Bây giờ lớn tuổi, thích ngồi nhà, uống cà phê cũng ở nhà, chứ hồi trẻ, tôi chỉ thoải mái khi ở ngoài đường. Tôi có thể ở ngoài đường suốt ngày, tới đêm luôn. Với một chiếc xe đạp, thế là miên man và rời rạc, hết chỗ này lại chỗ kia, hết nhà này tới nhà khác. Tôi không du lịch, chẳng phượt, chỉ lang thang. Vô mục đích và vu vơ. Nhưng tôi thích. Bây giờ đến nhà ai cũng ngại, chứ hồi ấy, thấy vui. Nghe nói hồi xưa ở Nga cũng có những người lang thang cơ nhỡ như vậy, họ hành hương khắp nơi chứ không hành hương riêng về Đất Thánh. Người Nga gọi họ là “palomnhik”. Tôi chẳng biết mình có giống những palomnhik ấy không, nhưng đúng là tôi thích lang thang. Dĩ nhiên đích đến luôn là bạn bè. Bạn bè tôi đều nghèo, nhưng không ai lấy đó làm điều. Bây giờ nghèo thấy khổ, hồi ấy không. Nhà tôi 12m2 nhưng lúc nào cũng có khách. Từ những nhà văn tên tuổi trong cả nước tới những anh lang thang cơ nhỡ như tôi. Tất cả đều được đón chào ở nhà tôi, và tất cả đều vui lòng khi cùng gia chủ dùng tạm bữa cơm đạm bạc (ít đạm và ít tiền) hay vầy các cuộc nhậu. Tôi nhớ, có lần nhà thơ Xuân Diệu tới nhà tôi chơi, vợ tôi nấu món bún chả cá, ông ăn ngon miệng tới mức đứng lên không nổi luôn. Vì ngồi trên giường ăn cơm, chứ nhà tôi không có bàn ăn. Giờ nghĩ lại, vẫn thấy xúc động: hồi ấy khổ, mà vui. Chính từ cuộc sống thiếu bài bản như thế, đâm ra tôi viết được, viết được rất nhiều. Nhà thơ, cũng không cần quá tiện nghi để sáng tác. Nhiều khi sướng quá chưa chắc đã có tác phẩm. Vì khi viết, anh chỉ tập trung vào trang viết, dù là viết trên giấy hay trên máy tính, ngoại cảnh khi ấy bị xóa. Đã bị xóa, thì tiện nghi hay bất tiện cũng thế thôi. “Thân thể ở ngoài lao/Tinh thần ở ngoài luôn/”, tôi hay ngâm nga câu thơ độ chế lại từ “Ngục trung nhật ký” của Bác Hồ, người có một tuổi thanh niên vô cùng vất vả và lang thang cơ nhỡ gần như khắp địa cầu. Người như thế, chưa cần làm lãnh tụ hay gì cả, đã vô cùng đáng kính trọng. Những trải nghiệm của riêng người ấy đã bằng trải nghiệm của rất nhiều người cộng lại. Ở nhà số 9 ngõ Công Poăng (9 Impasse Compoint), dù ôm viên “gạch hồng” hay ôm gối ngủ, thì người thanh niên Nguyễn Ái Quốc vẫn là người Việt Nam yêu nước lang thang bậc nhất thời ấy. Không phải ôm cái gì, mà sống như thế nào. Bác Hồ, có thể còn những bí mật đời tư mà chúng ta chưa biết, nhưng chỉ với những gì đã biết, thì tuyệt đối không cần “huyền thoại hóa” gì cả, Bác đã là một vĩ nhân.

Khi lối văn chương sáo rỗng lên ngôi, người ta gọi đó là “văn mẫu”. Tới điếu văn cũng phải dùng “điếu văn mẫu” thì hết biết! Tôi đang dùng một lối văn “phi mẫu” để viết quyển sách này. Có thể coi đó như một phản ứng về lối viết. Tôi cứ viết tự nhiên, nghĩ gì viết nấy, không theo ai và chẳng mong ai theo mình. Khi ký ức ùa về, thật khó “thành kính phân lô”, vì ký ức có khi rất lộn xộn, vừa mập mờ vừa rời rạc, vụt sáng rồi vụt tắt. Chúng ta sống với ký ức, nhiều hơn là ký ức sống với ta. Bởi nó độc lập, trong ta và ngoài ta. Nhiều lúc, tôi muốn để ký ức tự vận hành khi viết, nhưng như thế sẽ rất tù mù. Thăm dò món này thật không đơn giản. Nhớ hồi cơ nhỡ đó, tuyệt đối không ai có điện thoại, vậy mà sao chúng tôi vẫn gặp nhau hàng ngày một cách khá dễ dàng. Luôn biết giờ nào thì bạn mình ở đâu, cứ tới đúng nơi đúng lúc là gặp. Gặp nhau, anh em biết nhau có tiền hay không ngay. Nếu đều không có, thì phải nghĩ cách. Còn chỉ một người có, là xong. Khoảng sau năm 80, khi nghệ sĩ piano Đặng Thái Sơn nổi tiếng thế giới, anh đã có tiền mua cho bố - nhà thơ Đặng Đình Hưng - một căn hộ khiêm nhường ở Giảng Võ. Rất khiêm nhuờng với bây giờ, nhưng hồi đó là ngon. Tôi nhớ nhiều lần tới thăm nhà bác Đặng Đình Hưng và uống rượu với bác, mỗi khi ra về bác Hưng lại dặn: “ Cậu nhớ gọi điện thoại cho mình nhé! Số máy của mình là...”. Đó là số máy bàn. Nhưng hồi đó tôi có biết điện thoại là cái gì đâu! Lấy đâu ra điện thoại, dù điện thoại bàn, để gọi cho bác Hưng. Người già sống một mình, con cái sắm cho cái điện thoại để gọi “chém gió” cho đỡ buồn, nhưng ở thời chả ai có điện thoại, nhất là những bạn văn nghệ nghèo, thì đành chịu. “Cuộc đời vẫn đẹp sao”, thôi thì lại hát và lại đi. Trời có xanh hay mù, thì cũng đi tới quán rượu, hay khá hơn, tới quán bia hơi. Hồi đó đơn giản quá. Bây giờ, chỉ cần tắt điện thoại, là coi như rơi vào khoảng mịt mùng. Phương tiện khiến chúng ta trở nên ỷ lại, và đó là điều không nên. Nhưng thời này mà không dùng điện thoại di động như ông Ngô Thế Oanh bạn tôi, thì cũng không ổn. Nhiều khi muốn gọi điện, muốn trao đổi từ một khoảng cách xa hàng nghìn cây số, nếu không dùng điện thoại di động, thì biết làm sao? Vi tính cũng không dùng nốt, thì biết thế nào? Tôi có những người bạn lạ, theo nghĩa cá tính lạ, ông Oanh này là một. Là Tổng biên tập tạp chí Thơ của Hội nhà văn, mà điện thoại không có, vi tính không dùng, chỉ thích đi bộ. Xe “ba nghìn con trâu” thật vô cùng xa lạ với một nhà thơ như thế. Tôi cũng là người không quan tâm mấy tới tiện nghi, nhưng tối thiểu như điện thoại di động (dù loại “cục gạch”) hay vi tính thì phải có. Để làm việc chứ không phải để chém gió. Tôi rất hâm mộ những người biết làm chủ phương tiện, vì họ có kỹ năng tốt. Người như thế luôn tự tin và chủ động. Nhất là với những người lớn tuổi, khi họ có kỹ năng tốt, họ luôn trẻ hơn tuổi của mình. Tư duy và lao động luôn làm chúng ta trẻ lại. Tỉ phú Warren Buffett là một tấm gương lớn về chuyện này. Ông tự lái một chiếc xe cũ, rất ít xài tiền, nhưng luôn vận động đầu óc, và luôn ở tốc độ cao trong tư duy. Người như thế trẻ lâu lắm. Vì họ chỉ “tham” kiến thức, tham trí tuệ, không tham tiền. Hàng tỉ đô đối với họ chỉ để chứng minh năng lực làm việc. Biết cho đi chính là biết sống. Tôi không có tiền nhiều, không phải tỉ phú, nhưng tôi biết cho đi, và biết sống. Vì thế đầu óc tôi luôn thanh thản. Biết làm “rỗng” đầu óc để có thể tích chứa, chúng ta luôn vui với bất cứ tuổi nào. Bây giờ hay quên một số thứ, nhưng như thế là hợp qui luật bộ nhớ. Lại nhớ, cách đây 25 năm, một quan chức tuyên huấn hay rao giảng về chuyện “ chúng ta phải tăng cường độ “bít” thông tin”. Tôi nghe không hiểu gì cả, nhưng tôi biết vị quan chức này cũng chẳng biết gì hơn tôi về công nghệ thông tin. Nói những điều mình không biết, thì còn khó hơn cho “lạc đà qua lỗ trôn kim”, như Kinh thánh dạy.