Quách Cường
Bùi Chát là thi sĩ, anh bước sang hội hoạ không phải như người đổi nghề, mà như người mở rộng địa hạt biểu đạt của chính mình.
Anh không cố trở thành hoạ sĩ theo mô hình truyền thống, mà đem thẳng tinh thần hậu hiện đại, cực đoan, nghịch ngợm của thơ vào tranh. Anh đã đổi từ “câu thơ” sang “ mảng màu”. Vì vậy tranh của anh luôn có chất bột phát, phi cấu trúc, đậm tính trực giác. Nó giống như việc viết, nhưng viết bằng những cơn va chạm màu sắc trong cảm xúc bột phát của chính anh.
Giai đoạn đầu tiên, dù sử dụng thủ pháp trừu tượng biểu hiện( Abstract Expressionism) tranh Bùi Chát gần hơn với tinh thần tình huống, mỗi bức tranh là một cú phản ứng với khoảnh khắc, hoàn cảnh, cảm xúc tức thời. Mỗi bức tranh diễn ra trong một tình huống và giữ nguyên dấu vết của tình huống ấy: sự vội vã, ngập ngừng, phóng tay, cáu kỉnh, hoang mang, giải phóng… Tất cả được giữ lại như chứng tích bằng màu sắc trên toan.
Giai đoạn thứ hai trong quá trình “Thị giác hoá ngôn ngữ” của Bùi Chát là anh đã biểu hiện hoá cảm xúc ,và để trừu tượng “trôi” tự do trong miền tâm tưởng của mình hoà cùng sự trôi của hành tinh mà chúng ta đang tạm trú. Và kết thúc giai đoạn này bằng solo Chúng ta đang trôi đi đâu.
Đến giai đoạn thứ ba, Bùi Chát đã Cụ thể hoá trừu tượng (Cụ tượng) là cách Bùi Chát khước từ mọi tầng trung gian. Nghĩa là anh không muốn người xem “đọc” tranh theo lối phân tích cấu trúc hay giải mã biểu tượng. Anh muốn loại bỏ những cách diễn giải vốn đã từng làm nên thơ hậu hiện đại của chính anh. Thay vì để trừu tượng trôi tự do, anh “cho nó một cơ thể”, tức là một dạng cụ thể hóa, một mốc neo. Tranh sẽ không còn là sự phóng bút thuần trực giác, mà là những hình khối, cấu trúc, đồ vật, nhân dạng, mảng hình… xuất hiện như những sinh thể mới. Nhưng những “cụ thể” này không phải vật thể thật, mà là dạng hình tượng vừa được sinh ra từ năng lượng trừu tượng từ chính cảm xúc nghệ sĩ.
Như anh tự nhận, “Tôi cũng không hiểu hết”. Đây là câu tuyệt vời vì nó thành thật. Nó phá bỏ quan niệm truyền thống rằng nghệ sĩ phải “biết rõ” thứ mình tạo ra. Trong nhiều dòng nghệ thuật đương đại, đặc biệt là trong thực hành trừu tượng, sự không hiểu lại chính là điều mở ra tự do.
Bùi Chát nói: “Sự thành hình đó là cần thiết để tôi thở được.”
Câu này đưa toàn bộ dự án hội hoạ của anh về đúng bản chất, hội hoạ như một hành vi sinh tồn, một cách hít thở. Không phải nhiệm vụ, không phải chứng minh kỹ thuật hay triết học, mà là nhu cầu sống và làm việc.
Ở đây, Bùi Chát không còn là nhà thơ hậu hiện đại đang chơi với ý niệm, anh là một con người cần hình khối và màu sắc như đang làm thơ vậy.
Trong hội hoạ, nhiều hoạ sĩ đã thử đi từ biểu hình sang biểu hiện, từ hình tượng sang trừu tượng. Bùi Chát thì làm ngược, anh đi từ trừu tượng sang những dấu vết của hình thể.
Có thể xem đây là bước sang một giai đoạn chín hơn, nơi anh không chỉ bộc phát mà bắt đầu “định hình ” năng lượng cảm xúc thành cấu trúc hội hoạ. Điều này khiến triển lãm lần thứ 13 có tên: “Cụ Tượng” của Bùi Chát – gồm 37 bức tranh sơn dầu được sáng tác trong giai đoạn 2019–2025, do chính nghệ sĩ tự thân giám tuyển, nhiều khả năng sẽ rất giàu năng lượng tồn sinh. Và cuối cùng, “Cụ Tượng” như một đối thoại mới giữa trừu tượng và hình tượng, từ chính trong tâm tưởng của người nghệ sĩ. Triển lãm “Cụ Tượng” vì thế không mời người xem đi tìm ý nghĩa. Nó mời họ nhìn thẳng vào năng lượng tồn sinh của tranh. Ở đó, trừu tượng không phải sự mơ hồ, mà là điểm xuất phát. Hình thể không phải mục tiêu, mà như là hệ quả tự nhiên. Và hội họa, với Bùi Chát là cách để anh tiếp tục sống, tiếp tục mở thêm một cánh cửa cảm xúc cho chính bản thân mình.
Triển lãm Cụ Tượng diễn ra từ 14/11 đến 20/112025 tại không gian TAA số 29 đường 103 TML, phường Cát Lái TPHCM